Canteira heroica

/en , , , , , , , , /por

Coa chegada ao banco de Claudio Giráldez agroma un novo celtismo no coliseo do Fragoso. Cada partido pola salvación constitúe unha peza dramática de cen minutos de duración en cuxa trama se van debullando en porcentaxes variables o medo, a tristeza, a afouteza e a ledicia. Un emocionante argumento, asumido con entusiasmo pola bancada (por ventura rexuvenecida e moito máis numerosa esta temporada do centenario), no que nunca faltan os lances decisivos protagonizados polos rapaces da inesgotable canteira da Madroa, a herdanza máis valiosa do legado de Carlos Mouriño.

E como xa sucedera diante do Villarreal, na noite do mércores os de Giráldez desenvolveron o argumento dunha heroica remontada protagonizada pola canteira, tras un episodio inicial de terror, un fermoso gol olímpico de Berenguer ao 23 minutos, o mellor dos temibles leóns que visitaron Balaídos; un saque de recanto extraordinario sobre o pao longo que pillou nas verzas a Iván Villar, que reaparecía tras a inesperada doenza vírica do mestre Guaita. Un argumento dun conto de medo ao que contribuíu o propio adestrador da Cans revolucionando o seu once de gala, deixando no banco as súas tres pezas até agora imprescindibles: Aspas, Mingueza e Hugo Álvarez. Un ataque forte de adestradorite, xustificado probablemente pola necesaria rotación de efectivos en semana de tres partidos decisivos e coa intención de darlle aire novo as bandas, mais que deixou durante toda a primeira parte que a sombra do medo, si, moito medo, paralizase a unha bancada que tanto maldicía a contemplación do Sevilla co seu Cádiz afortunado, reflectida nas pantallas dos seus teléfonos, como fregaba os ollos vendo como eran asoballados os celestes por un Athletic peleón que pretendía os tres puntos.

Unha primeira parte de moito barullo e pouco xogo, onde nin Carles nin Bamba nin Manu Sánchez aproveitaron a súa oportunidade para reivindicarse, na que apenas emerxeu a luz constante e precisa de Damián Rodríguez, o mellor dos celestes, o mediocampista de vinte e un anos que impón con autoridade o sentido e o ritmo que precisa o xogo do equipo en cada momento. Luz do ponteareán que se fixo máis nítida cando na segunda parte entraron na lameira as tres pezas de calidade que lle faltaban ao Celta para recuperar o recoñecible estilo xiraldino. E así só coa presenza de Aspas na lameira, Damián comezou a imprimir máis velocidade ao xogo, e coa axuda de Mingueza na banda dereita, estirou a un Celta que comezou a saber atacar espazos, a roubar no medio e a contar coa primeira oportunidade para Larsen, outra das súas cabezadas ao traveseiro. Un xogo que en poucos minutos enmeigou o partido cara os celestes que chegaban con facilidade diante de Unai Simón, que diante de semellante panorama preferiu pedir o troco para defender así o seu bendito Zamora. E razón non lle faltou ao gardameta de Murguía, xa que apenas seis minutos despois da súa fuxida chegaba o primeiro dos goles celestes, tras un remate de Williot que na área pequena aproveitou unha asistencia marabillosa de Hugo Álvarez, tras desfacerse pola banda dereita dun par de leóns. Un empate que impulsou aínda máis aos de Giráldez, que coa mudanza de banda de Hugo atoparon a chave necesaria para entrar a saco na área visitante. E así no 71’ marcou Hugo Álvarez o gol da vitoria, nacido nunha recuperación con cambio de orientación de Aspas sobre Damián que filtrou decontado para que o ourensán gañase o espazo en carreira, encarase e xutase dende vinte metros, sen que Agirrezabala puidese meterlle a man. Probablemente un gol definitivo para Hugo Álvarez que, como sucedera o pasado ano con Gabri Veiga, presentou en toda regra o seu proxecto de figura e nova icona celtista. Un gol, ademais, que pasará a historia polo abrazo tremendo dos catro canteiráns protagonistas desta remontada heroica, a dos tres participantes na xogada e a do formidable Carlos Domínguez, sempre un baluarte na defensa.

Co marcador favorable e con vinte e cinco minutos de xogo por diante, Claudio soubo navegar e gardar a roupa, dispuxo as súas pezas para resistir e correr. Dinámica valente que non impediu que se repetisen na lameira os minutos de terror cada vez que se achegaban e, máis aínda, se centraban os visitantes sobre a meta de Villar. Mesmo houbo o seu minuto de pánico, cando o canfurneiro Raúl García marcou en clara falta sobre Starfelt, o lance que faltaban para provocar unha crise de ansiedade na avultada conta do padecer dos celtistas que cos seus constantes apupos (marabilla da rapazada de Marcador!) tamén defendían como podían o axustado resultado. Por ventura, semella que está a piques de comezar a devecida manobra de atraque no porto da salvación.

Publicado en Faro de Vigo: 17/05/2024

O necesario

/en , , , , , , , , , /por

Coincide este dezasete de maio co vinte aniversario da aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG), un espazo de acordo sobre o fomento do emprego do galego, concretado en 445 medidas transversais, en cuxa redacción participaron un cento de profesionais e sociolingüistas, apoiado no Parlamento por todos grupos e diversas entidades socioeducativas, promovido polo secretario xeral de Política Lingüística o mestre Xesús Pablo González Moreiras. Un delampo de esperanza para o porvir da lingua nosa roto pola manifestación galegófoba do 8 de febreiro de 2008 (na que participou o actual presidente Alfonso Rueda)  e esgazado polo decreto 79/2010 para o plurilingüismo de Feijoo, que provocou efectos paralizantes inmediatos no emprego do galego na Educación Infantil e nas matemáticas e outras materias científicas, abrindo dende entón unha quebra imparable de novos falantes escolares. Recuperación do espazo de consenso de 2004 que as posicións galeguistas reclamamos a cada un dos gobernos do PPG como un exercicio de responsabilidade nun momento crítico para o futuro do idioma. Pacto que agardamos se puidese repetir na actual lexislatura, mesmo a pesar das primeiras declaracións de José López Campos, o conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude nas que recunca no reseso argumentario da imposición do galego, ademais de pretender quitarlle ferro ao retroceso no seu uso que non ve «sexa iso un problema». Como é un brinde ao sol que López propoña un pacto pola lingua ao tempo que afirma que considera superado «o famoso decreto do galego e o plurilingüismo» (nunca avaliado en catorce cursos), e que «na rúa non existe debate social» arredor da política lingüística. Ás portas do 17 de maio, dende a rotura do consenso do PXNLG, xornada tamén de reivindicación e defensa da lingua, ven moi o caso rescatar aqueles versos da Luisa Villalta, poeta fondamente social e comprometida: «Escoito a voz / que me silencia:/ comezo a expresar / o necesario.» Bo día das Letras.

Publicado en Nós diario: 15/05/2024

Mil primaveras máis

/en , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao discurso de Álvaro Cunqueiro no que acuñou o sintagma «Mil primaveras máis»:

Por coñecida que fose, sempre emociona ler, e aínda moito máis escoitar, a apoloxía que en defensa de Galicia e da súa lingua fixo o escritor Álvaro Cunqueiro o 24 de abril de 1980 na histórica homenaxe que recibiu no hotel Samil de Vigo. Un texto oral, pronunciado de forma improvisada e emocionada, sen mediar apunte escrito ningún, concibido como manda do seu epitafio, que un ano despois se convertería en extraordinario legado ao futuro da lingua e patria galegas. Homenaxe que lembra moi ben o editor Bieito Ledo, entón xerente da editorial Galaxia, onde se argallou e presentou como iniciativa dun grupo de amigos, coincidindo coa aparición no catálogo da editora de Reconquista 1 do primeiro volume da obra en galego completa, o de poesía e teatro, e dun disco (elepé) con poemas do mindoniense recitados na voz de Xohana Torres e acompañamento da arpa de Emilio Cao. Iniciativas promovidas coa intención de subirlle o ánimo a don Álvaro, entón moi baixo, fose polas súas penalidades de saúde como pola aldraxe que o 28 de xaneiro moito o amolara, no acto de investidura como doutor honoris causa da Universidade de Santiago de Compostela, xunto a Camilo José Cela e o filólogo alemán Joseph M.Piel, tras unha protesta estudantil dirixida, sobre todo, contra o reitor José María Díaz Suárez Núñez.

Lembra Bieito Ledo que ao acto non puido acudir o alcalde Manuel Soto, mais que si acompañara ao autor de Merlín e familia no descubrimento da placa que dende entón leva o seu nome. Como non esquece o editor de Padroso ás numerosas adhesións recibidas, entre elas a dos Reis de España, nin que foi Carlos Casares quen deu paso ás intervencións do reitor da universidade, de Domingo García Sabell, entón presidente da Real Academia Galega, e de Paco del Riego, o amigo de toda a vida, que precederon ao memorable discurso de Cunqueiro, que por ventura quedaría gravado (e accesible hoxe en Youtube). Unha alocución de construción maxistral alicerzada toda sobre a expresión máis xenerosa e ampla da gratitude: «Quero dar as gracias a Deus por haber nacido nesta nación galega entre vós, por haber nacido no voso tempo e ser amigo voso…» Estratexia oral que lle serve, tamén, para dar conta da fala como cerna da identidade nosa: «Louvado seña Deus tamén por terme dado o don da fala nosa, por haberme ensinado a decir “rula” e “abidueira” e “dorna” e “ponte” e “fonte”, e entón eu, sabendo estas palabras, era verdadeiramente dono da rula e da abidueira e da dorna e da ponte e da fonte.»

Peso decisivo da fala que don Álvaro pondera no contexto do seu compromiso como escritor de ficcións, tarefa que non é outra que contribuír a crear e fortalecer o idioma, unindo o seu futuro co da propia Galicia, mesmo cando aínda non se constituíra o primeiro goberno autonómico galego (1981): «As miñas invencións e as miñas maxias teñen, nembargantes, un senso máis fondo: por riba e por baixo do que eu fago, eu quixen e quero que a fala galega durase e continuase, porque a duración da fala é a única posibilidade de que nós duremos como pobo. Eu quixen que Galicia continuase e, ao lado da patria terrenal, da patria que son a terra e os mortos, haxa esta outra patria que é a fala nosa. Se de min algún día, despois de morto, se quixera facer un eloxio, e eu estivera dando herba na terra nosa, podería decir a miña lápida: “Aquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis”.» Unha formidable ollada política na Galicia do porvir na que Cunqueiro, no cabo da súa vida, asume que a duración da nosa comunidade de mortos e vivos (o pobo galego e a súa memoria) depende da subsistencia do seu idioma. Desexo de don Álvaro de «mil primaveras máis para Galicia» que o discurso galeguista axiña transformou polo de «mil primaveras máis para a lingua galega».

O discurso de Cunqueiro e o sintagma das mil primaveras callou como icona galeguista sendo adoptado dende entón para identificar diversas iniciativas galeguizadoras. En Vigo é inevitable lembrar a campaña «Mil primaveras máis», promovida na primavera de 1986 por Radio Popular de Vigo e a Asociación de Pais en Defensa da Lingua (APADEL), reclamando o ensino en galego, que conseguiu máis de 2.500 asinaturas encabezadas polas de X.L. Méndez Ferrín e a do propio alcalde Manuel Soto, sempre comprometido coas iniciativas de fomento de uso do galego, que fixo do Vigo daquela referente na defensa da lingua. Como tamén foi inesquecible a campaña «Por min o galego terá mil primaveras máis», promovida por Prolingua na primavera de 2014, solicitando un compromiso individual que tecese unha rede de afectos ao redor do idioma. «Mil primaveras» acuñadas hoxe nos premios homónimos, promovidos dende 2019 pola CTNL, que recoñecen cada ano os mellores proxectos de fomento do galego. Grazas, don Álvaro, por esas mil primaveras máis para Galicia e a súa lingua!

Porrúa editor

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

O editor Paco Porrúa recibirá na Gala dos Premios Follas Novas do Libro Galego unha homenaxe cando se fan dez anos do seu pasamento en Barcelona, onde vivía dende 1977. Tributo que faltaba para un xigante da edición literaria do século XX, fundador hai setenta anos de Minotauro, editorial referente da ciencia ficción en castelán, e asesor, despois, director literario da editorial Sudamericana durante case dúas décadas, nas que apostou por obras hoxe esenciais na literatura contemporáena, como Rayuela (1963) de Julio Cortazar ou Cien años de soledad (aparecida o 30 de maio de 1967) de Gabriel García Márquez. Afortunado e intuitivo nas súas escollas e nas obras que traduciu, entre elas Crónicas marcianas (1955) de Ray Bradbury, que asinou como Francisco Abelenda e O Señor dos Aneis (1977) de J.R.R. Tolkien, firmada por Luis Domenech, ensinou que no exercicio do seu oficio, o editor debe ser anónimo e discreto, consciente de que non é outra cousa que o seu catálogo e que cando morra non quedarán máis que os seus libros. Sabía que a primeira función do editor era a de lector, para escoller os mellores textos, logo editalos ben e conversar e acompañar sempre aos autores. Prácticas que lle permitiron legar un catálogo extraordinario, encabezado polos autores citados, aos que engadiu tantos outros nomes, como os de Alejandra Pizarnik, Onetti e Sarduy, entre os sudamericanos, e Italo Calvino, Philip K. Dick, Ursula K. Le Guin ou Angela Carter, entre os traducidos. Nacido en Corcubión (1922), educado na Patagonia, onde emigrou con dous anos, nunca perdeu a súa relación con Galicia, a que regresou durante dous anos da súa adolescencia, o que non lle impedía confesar «ser un galego sen saudade». Retratado o 7 de xaneiro de 1973 na serie «Figuraciós» de La Voz de Galicia, Luís Seoane recoñecía no seu amigo Paco Porrúa «a paixón polos grandes escritores aparentemente sen lectores». Rescatalo do esquecemento e reintegralo á memoria da nosa edición histórica merece todas as beizóns.

Publicado en Nós diario: 08/05/2024

Vigo gresítico

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación do libro Vigo gresítico (IEV, 2024) do arquitecto Antonio Alonso Fernández:

Cada cidade é un palimpsesto inacabado, identificable pola arquitectura e materiais das súas edificacións, que foron mudando por factores económicos, políticos e sociais. No caso de Vigo, a carón das trazas da vila amurallada e portuaria do século XVII emerxeu dende finais do XIX a cidade monumental do ensanche promovida polo pulo industrial e comercial dunhas cantas familias burguesas e construída coa pedra das canteiras de Matamá e Castrelos por canteiros formados na Escola de Artes e Oficios e deseñada por mestres de obras ou primeiros arquitectos académicos. Estudado polo profesor Xosé Ramón Iglesias Veiga e polos arquitectos Xaime Garrido e José Antonio Martín Curty, aquel Vigo granítico construído durante máis de cincuenta anos conformou unha impresionante memoria en branco e negro recollida nas postais, tamén un catálogo de estilos arquitectónicos, onde identificar o ecléctico do edificio Bonín do arquitecto Jenaro de la Fuente, o Gran Hotel de Michel Pacewicz ou o Teatro García Barbón de Antonio Palacios, pasando polo modernismo do edificio Simeón de Manuel Gómez Román, até o racionalista dos primeiros rañaceos Albo e Curbera de Francisco Castro Represas.

Vigo granítico que se iría modificando nas dúas primeiras décadas de posguerra, nas que se respectou a cantería e o granito, tanto nas edificacións públicas, como o instituto Santa Irene do arquitecto Antonio Cominges ou o cine Fraga de Luis Gutiérrez Soto, como nas vivendas que no ensanche da Gran Vía e nas Travesas ofrecían novas residencias para unha cidade que en 1959 acadaba os 150.000 habitantes. Un Vigo que, coincidindo co salto demográfico que supuxo a instalación da factoría de Citroën e a modernización das industrias portuarias e pesqueiras, case de repente, gañou algo de cor na súa paisaxe, ao tempo que desenvolveu a malla urbana da Gran Vía, entre Urzáiz e a Praza de España e entre esta e a Praza de América, e abriu por fin a avenida de circunvalación do Castro, nomeada como das Camelias. Década de 1960 do personalismo do alcalde Rafael Portanet, responsable de numerosas barbaridades, entre outras o derrube do edificio Rubira e a desaparición dos tranvías, mais tamén foron anos da modernidade do Vigo Ye-Ye, dos comercios bonitos, como Chavalín ou Curtidos Blanco, ou de bares de moda como o Teide de Colón, o Choco de Afonso XIII ou a terraza Flamingo de Príncipe.

O arquitecto Antonio Alonso Fernández propón un paseo pola arquitectura viguesa dos anos sesenta nun libro de publicación recente, Vigo gresítico (Instituto de Estudios Vigueses, 2024), caracterizada polo emprego do gresite, un material modesto de revestimento, pensado para baños e piscinas, mais que serviu daquela para achegar unha imaxe moderna e de cor a fachadas de edificacións nas que se mantiña en menor medida a cantería. Un material utilizado en Vigo por vez primeira na fachada do edificio Aurora Polar de Urzaiz, proxectado polo arquitecto Jenaro de la Fuente Álvarez, que repetiría no instituto feminino de Travesas. Gresite que dialogaba co granito no edificio da rúa Progreso 1, proxectado por Fernando Araújo. Material presente tamén nas fachadas do Liceo Marítimo de Bouzas, no Colexio Irmáns Maristas, no Colexio das Xesuitinas, proxectado por Antonio Cominges, na Piscina do Náutico, proxectada polo estudio de Francisco Castro Represas e Pedro Alonso Pérez, no edificio de obras sociais dos pais Xesuítas, proxectado por Tomás Pérez-Lorente, no pavillón dos deportes de Travesas, proxectado por Antón Román, entre outros. Mapa amplísimo do Vigo gresítico que se estendeu por vivendas de nova construción do Centro, Peniche, Pizarro, Travesas, Bouzas, Alcabre, Calvario e Lavadores, nas que se buscaba un resultado moderno e colorista, ao tempo que pretendía abaratar o proceso de construción utilizando materiais prefabricados cuxa colocación requiría unha man de obra menos especializada.

Pasados os sesenta, a cidade abrirá un atoleirado «desarrollismo» arquitectónico, que levará á práctica desaparición do gresite e da cantería, substituídos por plaquetas cerámicas de gres ou ladrillo. Se o Vigo granítico deu paso ao gresítico, este fíxoo ao Vigo plaquético, unha das formas que adoptou o feísmo arquitectónico da década de 1970. Pasada a moda do gresite, algunhas destas fachadas, que trouxeron cor e modernidade á paisaxe urbana, foron substituídas por outros materiais, mesmo sen deixar rastro do orixinal, e outras parecen ter os días contados por carecer de axeitada conservación. Con todo, a maioría das fachadas do Vigo gresítico consérvanse en bo estado, como outra marca icónica da historia viguesa. Parabéns a Antonio Alonso Fernández, autor de tan completo mapa do Vigo gresítico, recollido nun excelente e moi recomendable libro.

Bravo Celta

/en , , , , , , , /por

Marcelino García Toral, no seu partido 400 en primeira división, non agardaba atopar un Celta tan bravo. O veterano adestrador do Villarreal, con vinte e oito tempadas nas costas, probablemente, preferiría agora terse enfrontado a aquel Celtiña conformista e amable de Benítez da primeira volta no estadio da Cerámica, ao que gañaron por un axustado 3-2. Un Celta virado agora polo debutante Claudio Giráldez nun cadro afouto e incómodo, orientado con toda a determinación a obter os tres puntos e liscar a lume de carozo das posicións de descenso. Foi o de onte un encontro emocionante e fermoso para os vinte mil celtistas que acudimos ao coliseo do Fragoso, xa que houbo alternativas na lameira e no marcador, goles ben bonitos nas dúas portarías e lances polémicos resoltos polo VAR, que mantiveron moi elevados as pulsacións dos espectadores até esgotados os minutos de tempo engadido. Terceira vitoria de Giráldez, tamén terceira remontada, tan traballada como merecida, que deixa ao Celta en posición bastante segura, aínda que precise, probablemente, dunha nova vitoria nos catro partidos (difíciles) que restan da competición.

Non cabe dúbida que as intencións de ambos os dous adestradores quedaron claras: as de Marcelino non desengarcharse das opcións europeas; as de Claudio contabilizar tres puntos que afastasen ao Celta o máis posible do Cádiz e Mallorca, os seus rivais directos. Un partido xogado sempre a cara de can, no que dende a primeira xogada, finalizada por Aspas cun xute cruzado que lambeu o pao longo, o Celta buscou a porta visitante. Intención que compartían os xogadores do submarino amarelo, que responderon axiña asoballando ao Celta con clara superioridade na posesión, que Alberto Moreno levou ao marcador xa no minuto 12 cun grande xute que bateu a Guaita. Ao Celta, outra vez, tocáballe remar contra corrente. O que, quizais, non contaba Giráldez foi co erro de medida do vigués Santi Comesaña, que recibiu catro minutos despois cartón vermello (previa chamada do VAR) por unha dura entrada a Williot a oitenta metros da súa portaría. Un lance, que deixaba aos visitantes en inferioridade numérica, que resultaría decisiva para o devir do partido. Tamén catro minutos despois, Aspas forzou arteiramente un penalti, tras ser agarrado de forma inocente por Baena, que o noso Merlín executou coa maior solvencia. E co marcador igualado e superioridade numérica, as tornas, claro está, volvéronse máis celestes.

Comezou, entón, a brillar a valente proposta de Giráldez, que conforma un novo once para cada partido no que conta con todos sen excepcións. Desta volta as novidades foron o regreso á defensa de Starfelt e Manquillo e a primeira titularidade de Damián Rodríguez, coa intención de acompañar a Beltrán na zona central. E non decepcionou o rapaz de Ponteareas no seu debut, tanto polo rigor na condución do xogo como pola asistencia memorable que lle fixo a Larsen, tras un saque de recanto en curto, que o noruegués aproveitou no minuto 39 cunha preciosa cabezada picada. Un gol que demostra que a pizarra de Giráldez funciona tamén en Primeira, como o facía tantas veces co Fortuna na categoría non profesional. Mágoa que a diferenza non aumentase no 46’, tras outra cabezada de Larsen, que aproveitaba un novo gran pase de Aspas en estado de graza. Ao inicio do segundo acto, o Celta estragou dúas posibilidades clamorosas de liquidar o partido, outra vez Larsen ao traveseiro e sobre todo un xute ao pé do pao dereito de Luca de la Torre, que substituíu a Damián sancionado con cartón amarelo. Marcelino respondeu abrindo o partido cun vestiario onde lle sobran opcións de gran calidade. E coa pelota de ida e volta, no 67’ Guedes empatou, tras un roubo en campo propio, precedido de probable falta, e un bo movemento de Sorloth, sempre un pesadelo para Jailson e Starfelt.

Con máis de vinte minutos por diante, Giráldez non se conformaba cunha igualada e sacou a Carles e Douvikas. O Celta dirixido desde o medio centro por Aspas cunha autoridade asombrosa foi a polo partido. Cando Balaídos vibraba entre o medo e a afouteza, Iago fabricou un pase de fantasía para que Douvikas na súa primeira intervención no 82’ cabecease en prancha superando de forma inapelable a Jørgensen. Un gol marabilloso e decisivo co que tremeu o coliseo noso, que demostra a calidade goleadora do grego e o peso que neste Celta ten Aspas, onte como en tantas outras xornadas o mellor xogador sobre a lameira. E con dez minutos por diante, o mago de Moaña, contando coa vella escola de Mingueza e Jailson, dirixiu a posesión e defensa de tan importante resultado. Outra boa tarde dos de Giráldez, que recibiron os máis agarimosos aplausos de tan difícil temporada.

Publicado en Faro de Vigo: 06/05/2024

Galaicofobia

/en , , , , , , , /por

Tras O libro negro da lingua galega (Xerais 2021), o extraordinario traballo de investigación e divulgación de Carlos Callón sobre o galegofobia, o desprezo do galego como lingua e os episodios de represión lingüística, aparece agora Galaicofobia (Galaxia 2024), un moi valioso ensaio de Alexandre Peres Vigo sobre o odio ou desprezo por todo o vinculado con Galicia, o que ven ser pola súa xente, pola súa lingua e pola súa cultura. Dúas fobias documentadas na literatura española dende finais do século XV, lendas negras de desprezo, insultos e inxustizas antigaleguistas con séculos de historia. «Gallegueces» («antes puto que gallego», «Galicia rabo de Castilla», «monstros galicianos», «coz gallega», galego «roñoso» e «mozo de cuerda», «pobo atrasado e arcaico», «gallego el último»…) denunciadas e combatidas especialmente na primeira metade do século XX polo pensamento nacionalista galego como expresión da supremacía da metrópole madrileña, con toques xenófobos e inequivocamente racistas, mais que a pesar diso chegaron as pantallas do cinema e da televisión dos noventa e aos nosos días filtrándose por memes que actualizan os tópicos e estereotipos negativos de sempre (xente atrasada, introvertida e pechada á que lle falta criterio e decisión), como tamén os desa imaxinaria «Galicia profunda» que unha xuíza andaluza nun auto de 2021 localizaba nunha parroquia do concello de Muros. No remate de tan recomendable ensaio, Alexandre Peres Vigo conclúe que «tras 600 anos de galaicofobia resulta pouco probábel a súa desaparición a curto prazo», aínda que sexa « cada vez menos tolerábel e a sociedade galega, canto máis coñece a súa lingua, cultura e historia, maior respecto exixe». Con todo, sendo a cerna da galaicofobia a submisión e o desequilibrio de poder que marcaron as relacións entre Galicia e España, a superación do fenómeno pasa polo apoderamento político e económico de Galicia, outrosí pola vontade de ser do pobo galego reivindicando os seus dereitos e a súa dignidade.

Publicado en Nós diario: 01/05/2024

Radio Vigo EAJ 48

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a noventa aniversario de Radio Vigo:

O 24 de abril de 1934 comezaron as emisións de Radio Vigo EAJ 48, a primeira emisora radiofónica da cidade. Creada por Santiago Montenegro e Emilio Torrado Lima, tamén o primeiro locutor, desde un primitivo estudio do número 2 da rúa Abeleira Menéndez, entón un dos edificios de maior altura, emitía unha programación en probas, na que se mesturaban os contidos literarios cos musicais. Un proxecto de comunicación, promovido por dous lectores de Verne que compartían un espírito moderno e cosmopolita, procedente Montenegro dunha familia de armadores de Bouzas, e Torrado de veteranos comerciantes da rúa Príncipe e profesores de idiomas. Dous amigos emprendedores que quixeron que Vigo contase coa modernidade da radio local, que o ano anterior chegara a Galicia coa posta en marcha de EAJ 4 Radio Galicia en Santiago e coa de EAJ 40 Radio Pontevedra e poucos días antes, dende o 15 de marzo de 1934, coa de EAJ 41 Radio Coruña. Emisora viguesa que coas dificultades económicas provocadas pola Guerra Civil os creadores venderon o 1 de setembro de 1939 a Eugenio González de Haz, comerciante que até entón representaba a General Electric e vendía en Galicia os aparellos de Radio Corporation of America (RCA) fabricados en New Yersey.

O traslado en 1941 a Príncipe 53, onde no primeiro andar se instalaron as oficinas e estudio durante corenta anos, edificio no que se colocou unha antena traída de Barcelona, que logo se trasladaría ao depósito municipal de augas do Castro e máis tarde, en 1965, ao centro emisor do Meixueiro, supuxo a profesionalización da emisora que dende entón xestionou de forma admirable a familia González de Haz. Unha etapa de catro décadas, na que a emisora de Príncipe, onde se instalou un reloxo moi popular na cidade, a pesar das estreitezas impostas polo réxime, entrou na maior parte dos fogares vigueses, onde as grandes voces dos primeiros locutores, Esperanza Criado e Pepe Vázquez (transformado en Fuenteclara na emisión de «Carrusel Deportivo») se fixeron moi populares e queridas. Unha etapa fecunda, dende 1957 asociada á Cadena Ser, na que programas como «Inquietudes viguesas», «Disco dedicado» ou «Caravana fin de semana» ou as retransmisións dos partidos do Celta, contaban con gran acollida. Período no que se incorporou, entre outras, a voz amiga e elegante de Antonio Mínguez a programas como «Tertulia deportiva», «Las cuestiones de cada día» ou «Sin distancias», unha proeza radiofónica pioneira de reencontros de familias emigrantes, compartida con Radio Excelsior de Bos Aires. Como foron moi celebrados os espazos de cinco minutos de José Ramón Martínez, «El hincha Perico», sobre o Celta ou de Xosé María Álvarez Blázquez, «Mar de historias», sobre temas vigueses.

Coincidindo co inicio do período democrático e autonómico, Radio Vigo mudou as súas instalacións a Policarpo Sanz 36 e dende 2006 aos actuais de Areal 8, ao tempo que consolidou a súa programación e diversificou a súa presenza en televisión e internet nun esforzo constante de ofrecer compañía, entretemento de calidade e unha información de proximidade plural e de servizo público á veciñanza viguesa. Catro décadas con fitos destacados que forman parte da historia viguesa. Velaí a presenza do engado da radio en directo no espazo público, fosen as emisións de música en directo dende Nova Olimpia, pasando polos Marathones radiofónicos de até 50 horas ininterrompidas de Pepe Cadavedo e Beni García, até os actuais «Hoy por hoy». Eis o compromiso de RV cos intereses xerais en momentos decisivos, como os especiais das eleccións locais ou a cobertura en situacións críticas, como sucedeu en 2002 coa realizada polo equipo de informativos de Ana Guantes na catástrofe do Prestige ou dos incendios metropolitanos de outubro de 2017. Velaquí o apoio de RV ao deporte local, tanto profesional como afeccionado, como a promoción da emerxente música popular viguesa, promovendo iniciativas como as do «Maketon» xa na vixésima terceira edición.

90 anos de RV, outros tantos de historia da cidade, reunidos agora nun proxecto expositivo comisariado por Aser Álvarez, que se pode visitar na Casa Galega da Cultura. Unha mostra de formato multimedia novidoso, na que as fotografías, documentos e obxectos escollidos poden ser ampliados polo visitante con numerosos audios, doadamente accesibles dende o teléfono móbil por códigos QR. Un mosaico de imaxes e voces que funcionan como fontes de memoria de catro xeracións de oíntes vigueses, capaces no caso noso de desencadear lembranzas tan agarimosas como as da publicidade dos chocolates Noguerol inserida nos «xoves infantís» que seguiamos no transistor da bufarda de Pi e Margall. Gratitude a Radio Vigo por ofrecernos compartir angueira tan valiosa. Recomendo visitar a mostra que a celebra.

Sant Jordi

/en , , , , , , , /por

Os datos do Sant Jordi continúan sendo espectaculares. Tras o baixón da pandemia, segundo os datos de GfK, a consultora que audita semanalmente a venda de libros en España, a facturación do 17 ao 23 de abril de 2023 foi en Catalunya de 23,7 millóns de euros e 1,45 millóns de exemplares, dun catálogo de 80.600 títulos, dos que case dez millóns de euros (40 %) corresponden a libros en catalán (apenas o 18 % do catálogo), o que expresa unha envexable diversidade lectora e unha posición forte da edición catalá. Vendas realizadas nun 71 % na rede de librarías, para a que esta semana supón un terzo da súa facturación anual (máis aínda para as pequenas), concentrándose nun 44 % nas novidades lanzadas no ano, supoñendo os títulos de ficción o 37 %, non ficción 30 % e infantil e xuvenil o 26 %. Cifras ás que se engade a venda de máis de 5 millóns de rosas, segundo o gremio de floristas, nunha xornada de exaltación da lectura, o amor e a identidade catalá, celebrada dende 1929 (coincidindo coa Exposición Universal de Barcelona) e declarada pola Unesco en 1995 como día mundial do libro e dos dereitos de autor. Transformada hoxe en semana das letras e da lectura, con grande presencia nos centros escolares, veciñais e culturais, o Sant Jordi é unha institución cultural consolidada, á que dende Galicia ollamos con envexa, pola impresionante capacidade mobilizadora interxeracional da fórmula «libro e rosa» (factúrase en catalán nunha semana o que o libro galego en todo un ano)  como pola atención que os medios proporcionan a súa programación. Estratexia de éxito que en Galicia a Federación de Librarías, apoiada polo resto de subsectores do libro e da lectura, podería volver a ensaiar saíndo con entusiasmo a rúa o 17 de maio ou o 23 de febreiro, con fórmulas de sedución propias como a do «libro e flor (de toxo ou caravel…)» ou a miña preferida, «libro e molete de pan» (en colaboración coa Federación de Panadarías de Galicia (FEGAPAN), como xa se fai na Praza dos libros de Carballo.

Publicado en Nós diario: 24/04/2024

Distrito industrial

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a comentar a política industrial en Vigo ao fío da publicación do libro Galicia, distrito industrial. Conversas con Daniel Hermosilla (Galaxia 2024) de Antón Baamonde:

A autorización definitiva do Goberno da conexión da factoría de Stellantis á rede de Moi Alta Tensión, prevista no horizonte de 2026, garante o investimento do grupo automobilístico nunha plataforma para a fabricación de vehículos eléctricos. Unha noticia agardada como auga de maio para asegurar a continuidade dunha empresa que transformou a economía viguesa e galega imprimíndolles novo celme industrial desde que en abril de 1958 Citroën Hispania (sociedade constituída o 2 de xullo de 1957) comezara a producir os primeiros vehículos Citroën 2CV (berlina) e 2CV AZU (furgoneta) nunha nave da Aduana na avenida de Montero Ríos. Unha decisión á que non foron alleos un conxunto de factores, entre eles, a existencia dun porto que facilitaba a saída dos vehículos (xa en 1958 embarcaron para Marrocos os primeiros coches fabricados en Vigo); a dispoñibilidade de enerxía eléctrica (o desenvolvemento hidroeléctrico do Miño por parte de Fenosa realízase dende 1955 a 1969); como na firme decisión política do réxime de desenvolver no porto de Vigo unha zona franca (creada xa o 20 de xuño de 1947) correspondente aos portos do Norte, tras as de Barcelona e Cádiz, e instalala unha década despois nos terreos de Balaídos, o que obrigou a expropiar milleiros de fincas no Val do Fragoso.

Arredor da planta de Citroën de Balaídos, inaugurada o 31 de agosto de 1959 con dúas naves e cen traballadores, desenvolveuse ao longo de seis décadas o Vigo industrial contemporáneo, que duplicou a poboación (Vigo contaba 150.000 habitantes en 1960) e provocou a ampliación acelerada da malla urbana (de forma caótica e desordenada) e das infraestruturas (sobre todo portuarias, que utilizaron o recheo da beiramar como espazo de crecemento), ao tempo que se converteu en signo de identidade colectiva de cidade portuaria do automóbil, tamén obreira, dinámica e cosmopolita. Foi Citroën (despois Grupo PSA, hoxe Stellantis) empresa tractora na rexión urbana viguesa, como Zara na coruñesa, que xunto ao sectores tradicionais portuarios con máis de cento cincuenta anos de historia da industria pesqueira e conserveira (a primeira fábrica de conservas hermética da ría de Víctor Curbera Puig comezou a funcionar en 1861 na praia de Arealonga) e do sector do metal e construción naval (iniciada en 1863 cando Antonio Sanjurjo Badía «Habilidades» fundou no Areal o taller de fundición La Industriosa) os que mantiveron cos seus ires e vires a actividade industrial como eixo da economía viguesa e como unha das hélices do ADN identitario da propia cidade.

Pasado industrial tradicional da cidade viguesa (como do propio país galego) que non pode ser desdeñado ou sacado fóra do foco, xa que estas empresas achegan facturación, emprego directo, capacidade exportadora e contribución ao PIB, ademais de que ao seu abeiro apareceron nas últimas décadas unha extraordinaria nube doutras de alto valor tecnolóxico, capitalizadas, internacionalizadas e orientadas á innovación dixital. Unha auténtica revolución silenciosa, un retorno da política industrial sobre o que conversan o pensador Antón Baamonde, autor d’ Unha nova Olanda (Galaxia 2021), e o empresario Daniel Hermosilla, CEO do Grupo Rodiñas, no libro Galicia, distrito industrial (Galaxia 2024), unha das obras máis interesantes e recomendables que se teñen publicado sobre o noso futuro económico. Unha cartografía industrial que no caso da área metropolitana viguesa identifica aquelas empresas que naceron e medraron dentro dos sectores da automoción e do mundo do mar, mais que despois souberon diversificarse noutros sectores como o aeronáutico, o enerxético, o loxístico, o do frío industrial, o do contract (equipamento integral), o da robótica, o das telecomunicacións, o alimentario ou o da biotecnoloxía e da farmacia.

Empresas pequenas e medianas de alto valor tecnolóxico e mercado global instaladas, a maior parte delas fóra dos límites do concello de Vigo, nos parques industriais de Nigrán, Mos e o Porriño, apoiadas nalgúns casos pola Zona Franca, pola Universidade de Vigo ou polos centros tecnolóxicos e hubs dixitais (CTAG, Gradiant e Inova), que para Hermosilla teñen a oportunidade de constituírse en distrito industrial, como unha rede que obriga a respirar unha atmosfera industrial, a contar cunha inequívoca vontade de colaboración, confianza e innovación compartida. Unha oportunidade para que Vigo fose unha nova Turín, na que sen abandonar o seu carácter de cidade do automóbil (eléctrico) fose capaz de diversificar a súa oferta industrial tanto nos eidos do metal como das industrias dos sectores de alto valor tecnolóxico engadido citadas. Se conta coas infraestruturas necesarias, responsabilidade das administracións, Vigo continuará como cidade industrial.