Vigo, barcos, coches e libros

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á inauguración da feira do libro de Vigo:

Encantoume escoitarlle a Yolanda Díaz nunha das súas vibrantes réplicas no Congreso que ela naceu na Ferrolterra onde se fan barcos desde que no século XVII se puxo en marcha o arsenal real. Gustoume que a ministra galega fachendease da tradición obreira ferrolá porque son as actividades económicas e a súa continuidade ás que mellor explican cada unha das comunidades humanas, países e cidades. Así tamén é o caso do Vigo metropolitano onde dende hai máis dun século a construción naval constitúe un dos alicerces do desenvolvemento urbano da súa ría.

Unha actividade industrial que coas pesqueira, conserveira e portuaria impulsou o crecemento demográfico daquel Vigo que no ano 1900 tiña apenas 23.259 habitantes, mais que tamén determinou o modelo de desenvolvemento urbanístico alongado sobre o anfiteatro da ría e deitado sobre o Val do Fragoso como a ansia fabril e dinámica dunha cidade obreira. Abonda con seguir as magníficas páxinas de información económica de Faro de Vigo, para saber que os estaleiros e as actividades pesqueiras e portuarias constitúen unha referencia na contorna atlántica e un dos piares da economía galega. Vigo é unha cidade metropolitana que continúa e agardamos continúe fabricando barcos mesmo a pesar das mil e unha dificultades dun sector industrial estratéxico e das raquíticas políticas públicas no seu apoio. Velaí o ir e vir recente do capital e da actividade de Barreras, o primeiro estaleiro privado de España, como o peche de Vulcano e o inxustificable baleiro das súas instalacións.

Actividade portuaria viguesa que recibiu o pulo de Citroën, outro dos alicerces do Vigo contemporáneo, que permitiu que en sesenta anos a cidade duplicase a súa poboación, pasando dos 144.914 de 1960, cando a factoría automobilística xa estaba instalada en Balaídos, aos 300.000 habitantes de hoxe. Unha actividade industrial que foi transformando ao Vigo metropolitano nun dos enclaves mundiais da industria automobilística, tanto pola actividade de ensamblaxe do grupo PSA como da fabricación de compoñentes por parte do cento de empresas que forma parte do Clúster de Empresas de Automoción de Galicia (CEAGA). Vigo forma parte hoxe dese selecto mapa internacional de cidades do automóbil, como Detroit, Rennes ou Wolfsburgo, que deben facer fronte ás profundas mudanzas dun actividade industrial obrigada polas esixencias da loita contra o cambio climático a incrementar a súa eficiencia enerxética, reducir a súa pegada ambiental como a reorientar o propio carácter e deseño dos seus produtos.

A esa especificidade industrial viguesa, portuaria e automobilística, engadiuse a da edición de libros, a primeira das nosas industrias culturais. Unha actividade editorial modesta en termos económicos, que non acada aínda os dez millóns de euros anuais, mais que artella a cadea de valor do libro, con transcendencia sobre as actividades educativas e creativas máis diversas. Dende o nacemento daquela mítica editorial Cíes da rúa Elduayen por parte do editor Eugenio Barrientos nos anos corenta, da editorial Galaxia, hai setenta anos, de Edicións Xerais de Galicia, hai corenta, ás que no período autonómico se foron engadindo outras como A Nosa Terra, Ir Indo edicións, Nova Galicia, Xerme, Tambre, Ideas propias, Trymar, Lobito bueno, Editorial Elvira…, Vigo converteuse nun dos polos máis activos de edición española e na capital indiscutible da edición en lingua galega, o que contribuíu tamén ao desenvolvemento na cidade do sector do deseño e as artes gráficas, como a súa transformación en espazo cultural cun mapa literario de seu.

Vigo é cidade fabricante de barcos e coches, máis tamén de libros, a pesar da súa endémica carencia bibliotecaria, que non semella ter doado remedio nin sequera coa construción da biblioteca do estado, e da súa cativa feira do libro, que dende hai décadas está moi por baixo daqueloutra da Coruña, tanto no número de librarías participantes como no programa das súas actividades literarias. Dimensión reducida da feira do libro viguesa que na edición inaugurada esta semana na rúa do Príncipe diante do Marco chega coa participación de apenas tres librarías viguesas a súa expresión máis preocupante. Unha «anormalidade» para unha cidade de libro que o sector editorial vigués no seu conxunto (editoras e librarías), coa colaboración da propia concellaría de Cultura, deberían asumir como punto da inflexión para refundar en 2021 cunha fórmula radicalmente nova a que debería constituír a primeira e máis popular actividade cultural da cidade de Vigo, como sucede na maior parte das cidades peninsulares do rango da nosa. Cadora, visiten á feira do libro onde apoiando ás librarías resistentes máis de corenta autores e autoras asinan os seus libros.

Onte 2073: «A proba de auga», premio de BD O Garaxe Hermético

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , , , , , /por

Unha das novas relevantes da edición en galego da última década foi a incipiente normalización da publicación de banda deseñada (BD) dirixida ao público infantil en galego. A creación por parte de Xerais do selo MerlínComics, iniciado en outono de 2012 coa primeira entrega da logo exitosa serie Marcopola de Jacobo Fernández Serrano, uniuse ás iniciativas que dende 2007 promovía Retranca editora, a editorial creada por Kiko da Silva, que ademais de publicar a revista homónima editaba libros de BD como os da serie Fiz. O neno máis porco do mundo. Idéntica angueira normalizadora levou a Kiko da Silva, unha figura central na BD galega das dúas primeiras décadas de século, a fundar en en Pontevedra no ano 2012, en plena crise da edición galega, O Garaxe Hermético, a primeira escola profesional de BD e ilustración, onde dende entón se formaron varias promocións de profesionais e se impulsou a edición dun número xa significativo de títulos de BD.

Con idéntica intención de impulsar estas iniciativas normalizadoras, Xerais e o Garaxe Hermético  uniron os seus esforzos para crear o Premio de Banda Deseñada O Garaxe Hermético. Un certame anual que contribuirá a abrir oportunidades profesionais ao alumnado que está rematando na escola prontevedresa a súa formación, así como a fomentar a creación de BD para público infantil e xuvenil en lingua galega. Froito desa primeira convocatoria é a publicación d’ A proba de auga, un álbum de 96 páxinas de Anémona de Río, no que con grande orixinalidade se abordan contidos científicos utilizando os recursos ficionais da intriga para facelos máis accesibles e divertidos a un lectorado infantil autónomo (entendo que a partir de oito ou nove anos). Gañadora que xa publicará a súa primeira obra, Tam, con retranca editora.

Inserida nas habilidades estéticas do manga e conectada coa tradición da liña clara do cómic europeo, a xove autora viguesa propón unha sorprendente viaxe polo interior do corpo humano da man dunha pinga de auga preparada para levar a cabo o seu traballo de identificar a un descoñecido capaz de provocar un rebumbio tremendo. Unha viaxe onde a afouta rapaza terá que facer fronte a diversos perigos, inundacións e estouridos, baixar até profundas cavidades, desprazarse en vehículos colectivos até coñecer temibles virus e xenerosas vacinas. Unha historia de total actualidade neste tempo de pandemia, abordada cunha notable eficacia narrativa á que  non é allea a habilidade  da autora no uso da cor e na creación de personaxes, que imitan nalgúns casos a coñecidos da escola xaponesa.

A proba de auga é unha valiosa achega ao catálogo da BD infantil galega, un magnífico comezo para este Premio Garaxe Hermético. Recomendable para todas as comictecas (como lle gustaba dicir ao mestre Agustín Fernández Paz) ou bedetecas (na tradición europea).

 

Un plan para a cultura

/0 Comentarios/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo á situación do sector cultural no entorno da crise do Covid19:

Como xa sucedeu na crise de 2009, non é difícil agoirar que o sector cultural será unha das primeiras vítimas da crise post-Covid19. A cancelación ou suspensión de actividades presenciais na música e nas artes escénicas, o peche de cines, museos, bibliotecas e librarías, a paralización das actividades de impresión de Artes Gráficas e de gravacións audiovisuais e cinematográficas como a ausencia dalgún tipo de iniciativa de apoio dos poderes públicos aos seus profesionais polo dano ocasionado polo cese de todas estas actividades ameazan con colapsar de novo a un sector inmerso nun incerto proceso de mudanza provocada pola hibridación dixital da creación e distribución dos seus produtos e servizos. Un escenario pouco alentador ao que dende o confinamento están facendo fronte diversas iniciativas nalgúns casos procurando a fidelidade dos seus públicos, como sucede coas relacionadas co mundo da edición e da libraría cultural, e noutros reclamando que, como sucede noutros estados europeos como Francia, Alemaña, Italia ou Portugal, o Goberno apoie aos diversos sectores e aos seus profesionais (a maior parte deles autónomos) e na saída da pandemia participe na reconstrución do tecido do sector cultural e creativo.

Ás portas do 23 de abril, día do libro, que por vez primeira celebraremos quedando na casa, os gremios das editoras e librarías galegas, mais a Asociación de Escritores/as en Lingua Galega, dirixíronse á Xunta de Galicia para urxirlle que concretase as axudas ao sector do libro e da edición fronte a emerxencia que para todas elas supón á crise do Covid19. Axudas que o sector galego do libro concreta na posta en marcha dun bono libro familiar, no incremento do 50 % na dotación para a compra de libro galego para bibliotecas públicas (apenas 100.00 euros), na posta en marcha, unha vez superado o estado de alarma, dun plan de choque para as librarías, así como a redistribución do orzamento destinado ao Xacobeo 2021 co obxecto de contar con máis recursos para apoiar a actividade de editoras, librarías e escritores/as. Reclamacións dos gremios do libro que se engaden a outras preocupacións como as das necesidades de pequenas editoriais, librarías e autores e autoras que funcionan baixo o réxime de autónomos, sen esquecer a difícil situación das editoras educativas que nun curso no que despois de seis anos se renovan os libros de texto de 3º e 5º de Educación Primaria teñen que presentalos cos colexios pechados.

Solicitude de axudas, que non precisarían dun logo protocolo para ser xustificadas tanto polo seu importe asumible para o actual orzamento autonómico (rídiculo, se o comparamos co reciben outros sectores) como polo feito de que irían destinadas a un sector considerado estratéxico e prioritario para Galicia, «pola súa importancia cultural, social e económica», como así quedou recollido no artigo 2 da Lei 17/2006 do libro e da lectura de Galicia, texto vixente, aínda que apenas tomado en consideración polos gobernos de Alberto Núñez Feijoo. Axudas que, como sinalan os gremios da libro e da lectura, poderían ser financiadas en parte polos recursos destinados ao programa de fastos do Xacobeo 2021, que os responsables da Consellaría de Cultura e Turismo se verán obrigados nalgúns casos a cancelar e noutros a adiar, un feito que xa asume o propio Cabido compostelán cando ve motivos para solicitar ao papa unha prórroga do Ano Santo que se estendería até o 2022. Axudas das que xa existen precedentes noutras comunidades, como esa dotación para mitigar o dano do parón cultural de dous millóns e medio de euros destinados polo Goberno Vasco aos artistas, que recibirán até un 70 % dos seus ingresos medios até un máximo de 1.200 euros mensuais.

Con todo, os gremios profesionais do libro en galego, como o resto dos sectores creativos e culturais do país, máis alá de contar con estas axudas de rescate para saír dun estado de emerxencia, precisan dun auténtico plan para a cultura de longo alcance. Un plan elaborado coa participación dos sectores e dos seus profesionais cuxa elaboración leva prometendo como reclamo electoral cada un dos gobernos de Núñez Feijoo, mais que nunca chegou a concretarse nun documento público nin a recollerse no orzamento autonómico. Un plan que agora como «Pacto de Estado pola Cultura» promete o goberno de Pedro Sánchez, despois do incendio que provocaron as declaracións desafortunadas do ministro de Cultura e Deporte. Un pacto que o goberno ofrece ás Comunidades Autónomas, a Federación de Municipios e Provincias presidida por Abel Caballero e aos diversos sectores culturais coa intención de preservar á cultura da contorna de futuras crises e considerala como un ben de primeira necesidade. Unha promesa que agardemos no quede en auga de castañas como sucedeu outras veces.

45 anos de «Vagalume»

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos 45 anos que se fixeron da aparición do primeiro número da revista infantil Vagalume:

Unha das sorpresas dos meus Reis deste ano foron sete exemplares da primeira etapa de «Vagalume», un agasallo dun meu amigo moi xeneroso que coñece a miña paixón polas publicacións infantís en galego. Confeso que tan extraordinaria e emocionante regalía provocou o interese por volver sobre aquela revista infantil en galego cuxos dous primeiros números apareceron no mes de xaneiro de 1975, ano no que morreu o ditador. Nun eido onde apenas existían os precedentes daquelas catro páxinas da revista «As Roladas« (1922), escritas por Cabanillas e ilustradas por Castelao e de «Axóuxere» (1974), suplemento infantil de «La Región» dirixido por Paco Martín, aqueles 46 números de «Vagalume», publicados ao longo de pouco máis de tres anos supuxeron polo seu alcance e calidade artística e material un fito pioneiro tanto para o campo cultural galego como tamén para a galeguización dos picariños e crianzas, sen esquecer a súa achega ao desenvolvemento do cómic e dunha literatura en galego dirixida para elas.

A historia do nacemento de «Vagalume» expresa unha creación de intelixente sutileza e xeneroso voluntarismo para a causa da galeguización educativa que naqueles días do Tardofranquismo, tras a aprobación do Plan Galicia (1969) e da LXE (1970) comezaba a ser timidamente consentida. Xosé María Méndez Domenech, principal promotor da publicación, un dos activistas do 68 compostelán, tras unha condena do TOP e o seu paso polo cárcere (1972), procurando a revalorización cultural do galego no mundo rural, concibiu o proxecto inicial dunha publicación infantil co nome de «A Tixola». Unha idea que comezou a ser difundida a través dos Coloquios Europeos de Parroquias, un movemento de sectores cristiáns que intentaban vivir unha fe inculturada en Galicia, e doutras instancias do profesorado galeguista que foron capaces de vencer os obstáculos para a inscrición dunha publicación periódica en lingua galega. Unha revista para a que Lumeiro S.A, a empresa editora, escolleu o nome de «Vagalume» coa intención de asociar ao coleóptero capaz de acender luciñas na noite (en galego tamén chamado lucecú, lucerna, verme de luz ou pirilampo) coa idea do futuro da lingua nos beizos dos cativos nosos. Unha metáfora visual que non perdeu forza ningunha.

Os números que recibín corresponden todos ao segundo trimestre de 1975, cando era dirixida por Marta García de Leániz, tiña a súa sede en Santiago, estaba impresa en Vigo por Artes Gráficas Galicia, ofrecía vinte páxinas, era supervisada polo Instituto da Lingua Galega da Universidade, aparecía con periodicidade quincenal e contaba (marzo de 1975) con 1.300 subscricións, das que os dous terzos correspondían a centros escolares rurais. Unha cifra que chegaría ás 5.230 en outubro de 1977, o seu momento de maior difusión, meses antes de que a directora fose substituída polo profesor Xosé Fortes Bouzán, antes membro da UMD (Unión Militar Democrática), e a publicación se asentase en Pontevedra até a súa desaparición (tragada polas perdas) en maio de 1978 cun número dobre, o 45-46, dedicado as Letras Galegas, no que se insería unha mensaxe de despedida non exenta de esperanza: «Adeus nenos. Que sexa deica logo».

Pasadas catro décadas daquel estoupido de entusiasmo, cando os nenos e nenas que participaban nos seus concursos, escribían as súas cartas e publicaban os seus contos, debuxos ou retratos en «Vagalume» xa teñen máis de cincuenta anos, a pesar de certa inxeleza a revista non perdeu nin a súa aura nin o seu valor. Se repasamos aquelas páxinas identificamos algúns dos contidos que despois se desenvolveron nunha escola en galego. Unha ampla relación de temas dende a vida das bolboretas de Galicia, pasando pola construción dun laboratorio meteorolóxico, a celebración do entroido, os xogos tradicionais e contos populares até os episodios principais da nosa historia e os lugares e accidentes da nosa xeografía. Páxinas nas que atopamos tamén contidos de matemáticas en galego, textos para os máis pequenos de Xosé Neira Vilas (daquela traballaba na Habana como redactor xefe da revista infantil «Zunzún») e varias planas de banda deseñada dos escritores Gonzalo Navaza, Jorge Llorca ou de Pablo Rodríguez «Oitabén», entre outros moitos.

Como non perderon valor as dúas páxinas dedicadas a Castelao no número 12 (xuño 1975) con motivo do 25 aniversario do seu pasamento, preparadas polo propio Ramón Piñeiro e ilustradas por Siro. Como premonitorio é o editorial no que se comenta a aprobación do decreto (maio 1975) polo que se incorporaron como materias optativas do Ensino Xeral Básico as linguas vernáculas, feito que a revista celebra, a pesar de que recoñece que «aínda hai moito camiño que percorrer». 45 anos do esforzo pioneiro de «Vagalume» non poden ser inútiles.

 

Onte 2058: As acuarelas de Vigo de Eduardo Baamonde

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , , /por

O pintor Eduardo Baamonde continúa desenvolvendo un dos proxectos máis singulares na actual edición galega, a dos cadernos de viaxe das cidades e vilas galegas. Editados por Almacéns de Fábula e impresos con agarimo na imprenta Lar de Viveiro, Baamonde leva publicados sete volumes apaisados de coidada encadernación acartonada nos que fai un percorrido en acuarelas polas pezas principais do patrimonio arquitectónico, así como de estampas populares ou recantos menos coñecidos que conservan enxebreza e carácter xenuíno de Santiago de Compostela, Pontevedra, Viveiro, O Salnés, A Coruña, Lugo e Vigo. Unha colección que se engade a outros cadernos de viaxe anteriores dedicados a Cambados, Sanxenxo e Vilalba, entre outros.

No caso do caderno de acuarelas de Vigo, Baamonde ofrece un paseo polo Vigo Vello (2018), no que están moi logrados algúns recantos da cidade en socalcos, como os da Praza do Peñasco ou a Fonte da Barroca; como tamén algúns edificios pétreos do ensanche extramuros ou de espazos portuarios e industriais. Un álbum que enriquece de forma moi singular a bibliografía viguesa co xénero clásico da edición de viaxes.

Mención á parte merece o traballo memorable de Baamonde como ilustrador do libro de Isabel Parreño Pena Postales de New York publicado por Edicións del Viento.

Parabéns a Eduardo Baamonde polo súa ollada de artista e pola súa teimosía como editor.

 

 

 

Onte 2035: La Campana Llibres mercada por Penguin Random House

/0 Comentarios/en , , , , , , /por

Souben onte da compra da editora catalá La Campana Llibres por parte de Penguin Random House Grupo editorial. Unha noticia moi significativa tanto polo feito de que o xigante editorial alemán, despois da recente adquisición de Ediciones Salamandra, agranda moi significativamente a súa oferta de ficcion e non fición en lingua catalá (xa o 30 % do mercado catalán), como pola continuidade da tendencia de concentración do sector editorial arredor dos grupos transnacionais, que controlan a distribución do libro impreso en España.

A historia de La Campana Llibres sempre me interesou, sobre todo polo tándem que durante máis de tres décadas formaron o veterano escritor Josep María Espinás, autor principal da editora (con trinta títulos), e a editora Isabel Martí, alma mater dun proxecto emblemático na edición en catalán. Eles son os editores de Albert Sánchez Piñol, o autor de éxitos impresionantes como os de  La pell freda (2004) ou Victus (2013), como dunha longa nómina de narradores e narradoras cataláns contemporáneos, cos que conformaron un catálogo de referencia. Mais iso non impediu que apostasen por algunhas traducións internacionais de calidade, moi ben escollidas, outra das claves do seu éxito comercial, entre as que estivo como única galega Herba d’ enamorar de Teresa Moure.

Gustei sempre do lema publicitario de La Campana, «Libros de calidade, pero para todos», asumindo así sen complexos a necesidade de ampliar a dimensión do lectorado mais sen renunciar ao rigor na escolla dos textos nin na comunicación editorial. Sei que coa súa incorporación ao grupo Random poderán gañar capacidade de distribución e presenza inmediata nas mesas de novidades e nalgúns escaparates, mais iso non debería supoñer que La Campana perdese nin a independencia na definición na escolla e na confección do seu catálogo nin o rigor no proceso de edición e comunicación. O que ben sei, como debuxar  triángulos inscritos na circunferencia, non vai ser doado neste novo rumbo para o seu magnífico cadro de profesionais. Sorte para La Campana Llibres!

Onte 2017: Gala do libro galego 2019

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , , , , /por

Onte na Gala do Libro Galego recibín por estas Bretemas o premio ao Proxecto literario na rede. Recoñecíase así a traxectoria de escritura do blog nacido o 3 de xaneiro de 2005 coa intención de ensaiar a escritura hipertextual e facer crónica do meu traballo de edición. Un premio que agradecín o mellor que souben ao xurado e ás tres entidades do sector do libro convocantes (AEL, AGE e FLG) polo aliciente que esta altura supón apostar polos blogs como portos seguros e continuar así co ritmo desta escritura hipertextual, cando se impuxo a banalidade e  cotilleo nalgunhas redes sociais como Facebook. Un premio que confeso recollín tamén con moito pudor, sobre todo pola decepción que podía supoñer paras as outras candidaturas finalistas (Biosbardia, Galicia Encantada, Kalandraka TV e ogalego.eu), ás que admiro e considero merecedoras tamén do recoñecemento, como polo feito de que sei que todos os éxitos son sempre froito dun esforzo colectivo e os fracasos, as perdas ou os erros responsabilidade de quen os comete.

Esa é a razón pola que quixen lembrar nas miñas palabras de gratitude ás iniciativas pioneiras dos blogs en Galicia, aquelas nacidas entre os anos 2003 e 2004, anteriores ao fenómeno bautizado como blogomillo. Co risco de esquecer algunha, polo que expreso desculpas, citei, en primeiro lugar, a Pedro Silva Goretoxo, creador De mares, portos e portas, o primeiro blog da plataforma Blogaliza que desenvolveu con tanta xenerosidade, para despois facelo co Capítulo 0 de Manuel Gago, Dias estranhos de Martín Pawley (Óscar Sánchez), Todo Nada de María Yáñez, Cabrafanada de Fran Alonso, e rematar con As túas balas, o blog de Cesare (Xabier Cid), que coñecín no transcurso dunhas xornadas de literatura galega na Universidade de Cáceres en novembro de 2004, que me levaron a ensaiar pouco despois a escritura blog.

Rematei a miña intervención lembrando a afouteza do mestre Xabier P. DoCampo que na pasada edición da Gala do Libro Galego, na que foi a súa derradeira intervención, tras recoller o premio ao mellor libro de narrativa por A nena do abrigo de astracán, reclamou con todo a enerxía que xa lle faltaba a dignidade que merece o sector editorial en lingua galega. Unha petición que fixen miña 365 días despois para expresar logo o meu desexo de poder anunciar algún día en Brétemas que por fin Alberto Núñez Feijoo, presidente da Xunta de Galicia, recibira no seu despacho ás presidencias das entidades convocantes desta gala, como unha mostra de afecto e recoñecemento do sector do libro, o que non fixo ao longa da década do seu goberno, a pesar das solicitudes dos sectores profesionais do libro e da tradición trazada por todas as presidencias anteriores.

A gala conducida co bo tino pola nosa admirada Iria Pinheiro e acompañada musicalmente polo ritmo feminista de Habelas Hainas, amosou a situación de certo conformismo do sector ao tempo que a maior diversidade dos axentes editoriais. Polo que a min me tocou máis de preto aledáronme os dous premios recibidos por obras publicadas por Xerais, Común temos a patria. Biografía dos irmáns Villar Ponte de Emilio Xosé Insua e Xurxo Martínez na categoría de Ensaio e Investigación e O puño e a letra de Yolanda Castaño no de Libro de banda deseñada. Como tamén moito celebrei o que recibiu a revista Luzes pola súa traxectoria de Xornalismo cultural. As intervencións de dúas responsables do proxecto Luzes, Valeria Pereira e Ana Luisa Bouzas, reclamando o cumprimento do estatuto de da CRTVG e apoiando ao colectivo Defende a Galega foron os mellores minutos da velada. Como tamén me emocionaron as palabras do meu mestre Antón Costa Rico, o director da Biblioteca de Pedagoxía de Kalandraka editora, premiada como a mellor Iniciativa bibliográfica, con quen regresamos a Vigo satisfeitos e compartindo as experiencias dun tempo renovado de escola.

Xaora, pareceume unha oportunidade perdida para a xenerosidade a intervención de José Manuel Pinal Rodríguez, director xeral de centros e recursos humanos da Consellaría de Educación que recolleu en solitario o premio á traxectoria de Iniciativa cultural e fomento da lectura outorgado con todo merecemento á Asesoría de Bibliotecas Escolares. Botamos en falta no seu discurso algunha referencia ás profesionais, que veñen traballando na asesoría dende 2003, como tamén aos milleiros de profesoras, mestras, alumnos e alumnas protagonistas desta experiencia excepcional de innovación que se desenvolve xa en máis de 655 centros públicos e 22 concertados do ensino universitario do país.

Rematada  cerimonia, gustei do rebumbio que o ditame suscitou en Twitter, a rede na que máis participo, sobre todo pola magnífica e aguda crónica que foi facendo Jaureguizar, a quen lembrei que comezou o seu Facendo amigos o mesmo día que o facía Brétemas, como polos chíos de amizades moi entusiastas. En todo caso, beizón para todas aquelas persoas que nestas horas me fixeron chegar os seus parabéns e afectos polas diversas canles do caso. Brétemas intentará continuar con azos renovados despois de tan excelente e agarimoso serán.

Onte 2015: Biblioteca Pública Municipal Xela Arias de Chapela

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , /por

Tiven a honra de participar onte no acto no que se lle asignou a Xela Arias o nome da Biblioteca Pública Municipal de Chapela. Unha excelente iniciativa da comunidade educativa do IES de Chapela, onde ela traballou de profesora no curso 1999-2000, que se une a outras homenaxes anteriores, como a rúa Xela Arias do concello de Culleredo, que recoñecen a figura da poeta, tradutora, editora e profesora. Como tamén o son as diversas iniciativas do colectivo de crítica A Sega reclamando para ela o Día das Letras Galegas, celebrando a homenaxe «As obras e os días» e dedicándolle o Día das Galegas nas Letras deste ano 2019.

Sen dúbida que a publicación da extraordinaria edición da súa Poesía reunida (1982-2004), preparada pola profesora Chus Nogueira, é un fito na recuperación da súa obra cando se cumpren quince anos do seu prematuro pasamento. Outra edición magnífica de Xerais Clásicos que centrará a xornada do Club de Lectura feminista A Lila + A Sega do sábado 4 de maio.

Estas foron as palabras que lin onte na súa lembranza.

Cabodano do CEF

/0 Comentarios/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro do Vigo a exposición «Cabodano da actividade editorial do Centro de Estudos Fotográficos»:

O Centro de Estudos Fotográficos (CEF), coordinado por Manuel Sendón e Xosé Luís Suárez Canal, despois de ter editados 44 libros, dedicados tanto a fotógrafos históricos galegos como contemporáneos, pechou en 2016 a súa actividade editorial. Coa intención de lembralo e facer memoria de trinta anos de edición de fotolibros, o CEF concebiu a magnífica exposición «Cabodano do traballo editorial no Centro de Estudos Fotográficos», aberta na sala de exposicións do Teatro Afundación até o 6 de abril.

Inicialmente concibida como un velorio de despedida daquela experiencia única no mundo editorial galego de entre séculos, nacida en 1986 coa publicación dun libro emblemático, «Emigración» de Manuel Ferrol, a exposición tornou tres anos despois na celebración dun cabodano, no que para Manuel Sendón e Xosé Luís Suárez Canal «a dor do velorio vaise transformando en memoria» e o patrimonio dos libros publicados polo CEF (milleiros e milleiros de páxinas impresas con agarimo) en punto de partida para o desenvolvemento dun proxecto de creación artística no que a profesora da Facultade de Belas Artes Ana Soler e dous fotógrafos extraordinarios, o morracense Fran Herbello e o catalán Joan Fontcuberta, vinculan este fin de etapa coa memoria e co futuro.

Abandonando o modelo habitual de exposición descritiva, o CEF convidou a estes tres artistas a traballar sobre os seus libros, seguindo a liña de comisariado que fixeron tradición en «Vigovisións» de darlle máis importancia á produción de proxectos cá recepción. Así, Joan Fontcuberta, Premio Nacional de Fotografía (1998), presenta nun tríptico fotográfico o diálogo entre a produción editorial do CEF coa primeira fotografía de libros, un calotipo de Henry Fox Talbot (1844), incluído no que pode considerarse como o primeiro «fotolibro», do que se editaron seis exemplares que incluían 24 fotografías.

Pola súa banda, Fran Herbello propón na serie «E agora que…» usos diversos aos libros do CEF, na liña dos seus traballos anteriores de natureza escultórica, produto da intervención directa sobre os corpos, presente nos seus libros «A imaxe e a semellanza» (2000) e «Mal de corpo» (2005), publicados ambos os dous na colección «Do trinque» do propio CEF, como na súa singular liña de portadas que dende hai máis dunha década crea para a colección Narrativa de Xerais.

Toda a exposición «Cabodano» xira arredor da instalación de Ana Soler titulada «A voz da túa alma», presidida por un ataúde cheo de libros sobre o que se penduran no aire máis de dez mil páxinas de libros editados polo CEF co propósito de celebrar a morte ou cese da actividade da editora, un xeito de recrear metaforicamente a morte da cultura impresa. Unha instalación impresionante na que se procura a complicidade da visitante, a quen se lle ofrece a posibilidade de meter man no cadaleito e levar gratuitamente un exemplar do fondo do CEF, unha forma de levar un anaco de memoria impresa.

Pechan a proposta expositiva os murais «Panel de vida», preparados polos comisarios nos que amosan documentos e fotografías que conforman parte da memoria do CEF, e a instalación sonora envolvente preparada por Xulio Gómez, o responsable do Festival Sinsal, sobre músicas contemporáneas do álbum «Tahoe» de Dedekin Cut e do vigués Marco Maril.

«Cabodano» é unha exposición que se agradece tanto pola coidada concepción creativa como polo que supón de aliciente para reparar no heroico traballo de edición acometido polo CEF ao longo de tres décadas, capaz de recuperar do esquezo, estudar e difundir nos seus álbums os arquivos de fotógrafos profesionais galegos como Ksado, Pacheco, José Suárez, Sarabia, Ramón Caamaño ou Virxilio Viéitez, ou o de fotógrafos amadores e concursistas como Rainero Fernández, Luis Rueda ou José Mª Massó.

Traballo de reconstrución da memoria gráfica da Galicia do século XX, que o CEF soubo facer compatible coa súa aposta pola edición de autores contemporáneos, dende os mestres como o noso admirado Vari Caramés e os propios membros do CEF, Sendón e Suárez Canal, até o que foron promesas de inicio do século como Andrea Costas, Fran Herbello ou Victoria Diehl, referentes da fotografía galega actual.

Ademais, «Cabodano» obriga a reparar na traxectoria do CEF como entidade que dende 1985 intenta converter a Vigo nun lugar de referencia na produción fotográfica internacional, e non só nun lugar de recepción. Eis os seus proxectos de comisariado de Vigovisións (1986) e da Fotobienal de Vigo (1984-2000), o acontecemento cultural vigués máis internacional das últimas tres décadas, que agardan para seren recoñecidos e postos en valor. Parabéns por este «Cabodano» de Sendón e Suárez Canal e moitos azos para seguir dende Vigo no comisariado de exposicións e na difusión da arte fotográfica.

O estado da lectura

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a comentar algúns dos datos que entendo máis significativos do barómetro «Hábitos de Lectura y Compra de Libros en España. 2018», preparado pola Federación de Gremios de Editores de España:

Dos datos achegados polo barómetro «Hábitos de Lectura y Compra de Libros en España. 2018», preparado pola Federación de Gremios de Editores de España, hai canto menos unha ducia deles que merecen ser coñecidos polo seu valor para representar o estado actual da lectura en todas as súas manifestacións (de lecer, de traballo, de estudo ou de actualidade), en todo tipo de persoas lectoras, así como pola súa capacidade para tomarlle o pulso ao estado dos sectores da edición de libros, revistas e xornais, nun momento decisivo de dixitalización dos soportes utilizados pola primeira das industriais culturais españolas. Un estudo que repara ademais no estado da lectura nas diversas linguas oficiais españolas, o que interesa á edición en galego.

O primeiro que chama a atención é a elevada porcentaxe de poboación lectora maior de catorce anos, xa que o 96,1 % das persoas consultadas len algún tipo de texto, en calquera formato ou soporte, impreso ou dixital, polo menos unha vez ao trimestre. Cifra que supón un incremento de seis puntos con respecto á do ano 2010, acadando no caso da lectura de xornais impresos o 73,9 % (unha diminución de catro puntos), na de libros o 67,2 % (un incremento de case sete), na de textos longos en internet, sexa en webs ou rede sociais o 56,4 % (un incremento de case 20 puntos) e na de revistas o 34,9 % (perdendo case 14 puntos). Noutras palabras nos últimos oito anos incrementouse o número de persoas lectoras adultas até porcentaxes históricas, o que demostra que en España nunca se leu tanto nin en soportes tan diversos, comportamento ao que non é alleo o uso das tecnoloxías dixitais que, a pesar do que se adoita dicir, contribúen ao incremento dos índices de lectura.

O segundo fenómeno no que cómpre reparar é que a maioría das persoas lectoras son lectoras frecuentes (93,1 %), se por iso entendemos ás que len todas as semanas. Fidelización lectora que se produce en todos os tipos de lectura: xornais, 69,8 %; libros 55,5 %; webs, 38,8 %; redes sociais, 52,2 %; revistas 18,8%. Cadora convén matizar que neste comportamento lector hai diferenzas significativas de xénero, sendo a porcentaxe de lectoras de libros do 70,7 % e o de lectores do 63,7 %; mentres que no caso dos xornais a cifra de lectores é do 80,8 % e de lectoras de 67,1 %. As mulleres len máis libros e menos xornais e os homes á viceversa. Como tamén, coa excepción moi significativa da lectura de prensa, a porcentaxe de lectoras vai diminuíndo segundo aumenta a súa idade. O 52,0% das persoas entre 14 e 24 anos declaran ler os xornais polo menos unha vez ao trimestre, mentres entre as maiores de 65 anos esa porcentaxe chega ao 74,8 %. No caso da lectura de libros, a porcentaxe de lectoras de 14 a 24 anos é do 89 %, mentres ca nas de máis de 65 apenas é do 46,5 %. A mocidade le máis libros e menos xornais e as persoas maiores á viceversa.

Outro fenómeno moi significativo do estado da lectura en España é que, a pesar de que o 99,8 % le en castelán, o 44,5 % da poboación consultada faino en dúas os máis linguas, sexa de forma habitual ou ocasional. Unha porcentaxe de lectura plurilingüe nada desprezable que demostra o peso que, tantas veces se oculta, da lectura nas linguas cooficiais (o catalán 20,3 %, o  galego 3,5 % e o éuscaro 2,2 %). Cifras que no caso noso levan á reflexión, xa que sendo en Galicia o 72,4 % as lectoras habituais ou ocasionais en galego, só o 7,3 % das maiores de catorce anos afirma que o último libro que leu estaba escrito en galego. Iso si, lamentando o 33,7 % das consultadas que non o fixera en galego polo feito de non estar editado no noso idioma, o que expresa que o público considera aínda insuficiente a oferta editorial existente en galego.

Por último, o barómetro achega moitos datos sobre a lectura de libros. O 61,8 % das persoas consultadas len libros por lecer no seu tempo libre, sendo o 32,6 % lectoras frecuentes que len case todos os días, unha porcentaxe que aumentou sete puntos nos últimos dez anos e expresa a consolidación do hábito lector nun terzo da poboación adulta. Actividade que se desenvolve no fogar onde se forman bibliotecas familiares que contan con máis de douscentos exemplares de media. Como semella significativo para entender o valor do libro na nosa sociedade que o 54,7 % confese ter recibido un libro de agasallo no último ano.

Como resulta inevitable reparar no peso da lectura dixital, utilizada polo 78,3 % dos consultados, que confesan utilizar o ordenador (48,9 %), a tablet (27,9 %), o móbil (31,4 %) ou o seu e-reader (19,8 %) para ler libros (28,7 %), xornais (46,3%), webs (56,4%) ou redes sociais (55,5%).  Confórmase así un perfil de lectora dixital pura ou hibridada (le tamén en papel), que supón máis dun terzo das persoas lectoras frecuentes, outro índice significativo do proceso de dixitalización acentuado na última década.