Facer lectores

/en , , , , , , , , /por

Xosé Ramón Pena, coordinador de Faro da Cultura, convidoume a participar no número que celebra o viséximo aniversario do suplemento cultural e artístico de Faro de Vigo:

O 9 de maio de 2002 publicábase o primeiro número de Faro da Cultura (FdC), o suplemento de oito páxinas, coordinado polo escritor e catedrático Xosé Ramón Pena, que durante dúas décadas e de forma ininterrompida publica todos os xoves Faro de Vigo (FdV). Oitocentas corenta e dúas entregas, 6736 páxinas en lingua galega inseridas no Decano, nas que se realizou un seguimento amplo e plural da actualidade literaria (protagonista, pero non en exclusiva) e artística galega. Unha auténtica rareza no noso feble panorama cultural, tamén unha proeza a contracorrente, que contou co compromiso e amparo das diversas direccións de FdV, dende a de Pedro Pablo Alonso (2002-2006), Juan Carlos Da Silva (2006-2019) á actual de Rogelio Garrido (dende 2019), así como coa teimosía e independencia de Xosé Ramón Pena e do seu cadro de colaboradores, que termaron do proxecto contra vento e marea e actualizaron periodicamente os formatos e os contidos desta publicación única na prensa galega contemporánea, tanto polo seu carácter monolingüe como pola súa antigüidade e continuidade.

O precedente de Faro das Letras

O Faro da Cultura tivo o seu precedente máis próximo nas cento trinta e unha entregas de Faro das Letras (FdL), un suplemento literario de catro páxinas publicado entre abril de 1993 e setembro de 1996, coordinado tamén por Xosé Ramón Pena, sendo director de FdV Ceferino de Blas. Unha publicación literaria que dalgún xeito tomaba o relevo de Galicia literaria, o suplemento de Diario 16 de Galicia dirixido por Manuel Forcadela e o propio Xosé Ramón Pena, coincidindo cun dos períodos de máis intenso desenvolvemento da edición en lingua galega que precisaba como auga de maio do acompañamento e visibilidade proporcionada pola crítica literaria xornalística. Contando cun consello de redacción, en certa medida tamén un grupo literario xeracional vigués, formado, ademais do coordinador, por Xosé María Álvarez Cáccamo, Carlos L. Bernárdez, Estro Montaña, Gonzalo Navaza, Ramón Nicolás e o tan prematuramente desaparecido Ramiro Fonte, Faro das Letras acuñou un modelo de crítica literaria xornalística de libros galegos que recollida por FdC cumpriu as funcións de informar das novidades editoriais, ser testemuño da recepción e valoración das obras e constituír un índice das mudanzas valorativas dun tempo histórico determinado.

O primeiro número de Faro da Cultura

Abría os contidos do primeiro número de Faro da Cultura unha páxina do tradutor Moisés R. Barcia sobre «Os eidos de Tolkien», coincidindo coa publicación na colección Fóra de Xogo de Xerais das dúas primeiras entregas d’ O señor dos aneis, tradución que daquela supuxo un fito para a edición galega. Ademais de dar ampla noticia biográfica do autor, Barcia ofrecía unha novidosa nota tradutolóxica sobre as escollas da versión galega do texto tolkieano, abrindo o que sería unha das singularidades máis atractivas do FdC as reportaxes de divulgación metaliteraria. Tratamento que se ampliaba cunha entrevista con quen este texto escribe, entón director da editora de Doutor Marañón, abrindo a sección de entrevistas literarias e editoriais que non faltou en semana ningunha, o que supón a creación dun arquivo de voces de autores e autoras, mais tamén de editoras e críticas, extraordinario e de consulta obrigada. Un número alboral que dedicaba o seu amplo repertorio crítico a novela Ganga (Xerais 2002) de Antón Lopo, reseñada por Francisco Martínez Bouzas, o libro de relatos Un rabaño de ovellas brancas (Galaxia 2002) de Xerardo Quintiá, comentado por Joaquim Ventura, e o poemario Eclipse (Espiral Maior 2002) de Xabier R. Baixeras, lido por Román Raña. Textos críticos de tres dos colaboradores máis habituais ao longo das dúas décadas de FdC que sen renunciar a presentación atractiva das obras ofrecían valoracións literarias e establecían relacións con outras.

O primeiro FdC inauguraba unha páxina de Literatura Infantil e Xuvenil, entón un tratamento novidoso para un subxénero que adoitaba ser infravalorado e considerado menor, prexuízo aínda non superado na súa totalidade. Páxina na que no apartado de críticas María Navarro se ocupaba da novela O faro de Arealonga (Xerais 2002) de Uxía Casal, Domingo Tabuyo d’ As aventuras de Said e Sheila (Xerais 2002) de Ramón Caride, mentres que no «Andel de novidades», sección da que ocupaba o meu admirado M. Blanco Rivas, aparecía Gracias a Win-Dixie de Kate di Camillo, un dos títulos máis orixinais da primeira Kalandraka, editora infantil galega creada en 1998. Suplemento que dedicaba tamén unha páxina a lembrar ao escritor e editor Carlos Casares, falecido apenas uns meses antes, cun texto referencial do profesor Manuel Rosales, no que repasaba a obra narrativa casariana, abrindo outra das liñas características do FdC, a da memoria literaria.

Vinte ano despois volvo sobre a miña resposta á pregunta de Ramón Nicolás sobre o papel que para un editor galego tiña un suplemento como Faro da Cultura. Reitérome sobre o que dixen entón: a razón principal deste tipo de suplementos culturais dos xornais é contribuír a facer lectores, a formar un criterio e itinerario lector singular e renovado e a de seducir a novos lectores e lectoras para que se atrevan coa literatura galega. Naquela entrevista contáballe a Nicolás unha anécdota que continúa emocionándome, acababa de recibir a fotocopia do suplemento literario de Washingtohon Post, onde se comentaba a edición inglesa d’ O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas. O contido da crítica sinalaba que o autor era un dos máis importantes escritores europeos. Un comentario, sen dúbida, extraordinario para vencer os prexuízos que na edición galega tantas veces tinguiron de sospeita os libros literarios na nosa lingua. Lembro que remataba saudando entusiasmado a aparición de FdC expresando que agardaba fose unha magnífica embarcación para perderlle o medo a navegar ou voar coa literatura galega. Abofé que a pesar das dificultades o conseguiu. Azos para continuar a longa e venturosa travesía para o Faro da Cultura.

Onte 2088: A reedición de «Catro cartas» do mestre DoCampo

/en , , , , , , , , , , /por

A reedición de Catro cartas (Xerais 2020) de Xabier P. DoCampo, ilustrada por Fino Lorenzo, lembroume a xestación de Sopa de Libros, a colección onde foi publicada a súa primeira edición por Anaya Infantil y Juvenil (2000). Un agasallo que Xabier fixera ao seu amigo o editor Antonio Ventura, entón responsable da colección, onde despois de obter o premio nacional (1994) publicara O pazo baleiro (1997), na edición orixinal en galego e na traducidas para o castelán e o catalán. Foi o de Sopa un proxecto editorial, bautizado de forma informal como «Amadís», no que os directores de tres das editoras con catálogo infantil do Grupo Anaya, Emilio Pascual (Anaya Infantil y Juvenil), Ramón Besora (Barcanova) e eu mesmo (Xerais) intentamos deseñar unha colección de lecturas graduadas de calidade na que se trasvasasen de forma normalizada textos e ilustracións procedentes das tres linguas (castelán, catalán e galego) a carón de textos traducidos europeos.

Aquel proxecto Amadís con espírito de clásico de cabalaría, finalmente, naceu como Sopa de Libros e  sen a presenza de Xerais durante os primeiros anos, noutra das periódicas reviravoltas da relación da editora viguesa coa súa propietaria. Tras aquel vello e decepcionante trasacordo, non podo agochar o meu entusiasmo polo feito de que aquelas Catro cartas de Docampo, testemuña imperecedoira e extraordinaria sobre o valor do libro, a lectura e a literatura, sexan publicadas vinte anos despois por Xerais, feito que sei moito hai que agradecer a María Xesús Bello Formoso e Daniel Puente Bello, as herdeiras de Xabier. Un libro breve, apenas corenta páxinas ilustradas por Fino Lorenzo, o mestre galego da colaxe e da ilustración povera, mais unha obra esencial para entender a concepción da literatura como unha emoción compartida, poética que Xabier defendeu ao longo de toda a sua obra.

Catro cartas, que son cinco, que o mestre cheirego escribe a súa amada («os libros foron un lugar de encontro ao que vamos procurándonos»), ao fillo («eu sei que a miña vida durará tanto como eu perdure no teu recordo»), a mai («a lectura é un traxe que lle senta ben á alma e faina máis fermosa..»), a R.L.S. («aprendín a ler, a convertir cada lectura nunha aprendizaxe») e ao lector ou lectora das cartas anteriores («ler e escribir son dúas iniciativas individuais que nos axudan a indagar en nós e, ao mesmo tempo, substanciarse no outro, por medio da entrega, da xenerosidade, do amor…»)

Transcorridos vinte anos daquela primeira edición, confeso que a lectura destas Catro cartas, libro de cabeceira ao que volvín en moitas ocasións, produciume aínda maior emoción xa que identifiquei nestas páxinas boa parte das hélices do ADN literario de Xabier. Identifiquei os argumentos das súas intervencións orais sobre o valor da lectura como a semente de textos de creación ou de crítica posteriores, xa que para Paco (así o chamaba o mestre Agustín) «toda escritura é sempre un treito da viaxe que nos conduce a nós mesmos». Como aquí aparece que a lectura é para cada lectora unha indagación sobre unha mesma, na procura do amor, da tranquilidade, do coñecemento, da salvación… Ideas e fíos que Docampo desenvolveu en libros fulcrais como O libro das viaxes imaxinarias (2008) ou A illa de todas as illas (2013). Como nestas páxinas está tamén a súa convición de que a lectura constitúe unha creación e recreación de cada lector nun exercicio que a todos converte en narradores, xenerosos doadores de palabras e de historias.

Benvida esta reedición de Catro cartas, agora en Merlín (a outra colección graduada de Xerais que conta xa con 300 títulos!), un texto ideal para volver a reflexionar sobre o valor da lectura literaria como vieiro mellor para vivir unha vida máis plena, unha das causas polas que entregou a vida e a palabra o mestre Xabier. Parabéns a herdeiros e editora por tan excelente iniciativa.

Lectura en tempos de pandemia

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao hábito lector durante o confinamento:

Tras cincuenta días de confinamento e ás portas de iniciar a incerta desescalada cara á que será outra das crises económicas e sociais das nosas vidas, entre as fendas do pesimismo sobre o futuro do libro e de todo o sector cultural cóanse raiolas de esperanza: «o número de persoas lectoras frecuentes incrementouse durante o peche e o seu impacto poder ter un efecto a longo prazo». Esa é a conclusión á que chega o Laboratorio Contemporáneo de Fomento da Lectura da Fundación Germán Sánchez Ruipérez tras a análise dos resultados da enquisa «La lectura en tiempos de Covid19» realizada pola empresa Conecta (a que se ocupa tamén de elaborar os barómetros semestrais de lectura) durante a primeira semana de abril, mediante entrevistas telefónicas a maiores de 18 anos que contestaron un cuestionario pechado iniciado por esta pregunta: «Cal das seguintes actividades realizou durante estes días de corentena en casa?». E os resultados do inquérito, abofé, son interesantes para coñecer as preferencias de lecer da poboación española e as mudanzas dos hábitos de consumo culturais no fogar inducidos pola reclusión e os efectos do Covid19.

Segundo os datos deste barómetro de lectura en tempos de coronavirus, «ler» cítase en noveno lugar entre as actividades ás que se dedicou máis tempo no inicio da corentena. Unha actividade asociada coa lectura de libros para o 56 % das persoas consultadas, porcentaxe que está por riba do 50 % das que se declaran lectoras semanais (o que adoita considerarse como lectoras frecuentes). Un incremento significativo, cando a lectura é a terceira das actividades que máis axuda a «levar a situación de corentena», tras «ver a televisión» (actividade preferida polo 84 % das consultadas) e «falar por teléfono» (a segunda para o 80 % da mostra). Datos aos que cómpre engadir como nota ao rodapé que o 74 % das lecturas refírense a libros de lecer, consolidando así os xéneros de ficción como a preferencia por excelencia do lectorado frecuente. Cifras que poden compararse con outras actividades estrela nos fogares durante a primeira semana de reclusión como a de «limpar e ordenar a casa» (78 %), «cociñar» (63 %), «navegar por internet» (62 %), «escoitar música» (57 %) ou «participar en redes sociais« (56 %), que proporcionan todas elas unha idea fidedigna do rango que ocupa hoxe a lectura de libros dentro do lecer nos nosos fogares.

Con todo, o que pode resultar máis significativo é comparar estes resultados cos dun estudo semellante realizado en 17 países con poboación confinada maior de 16 anos, «Coronavirus findings April 2020», coa intención de identificar os cambios en comportamentos e consumos nos fogares. Investigación internacional que conclúe que en España durante a reclusión dedicouse máis tempo ca noutros países a utilización das aplicacións de mensaxería e a falar por teléfono, mais tamén á lectura de libros, mentres que ver películas e series en streaming ocupou menos. Semella que nunha circunstancia excepcional na que en todos os países se produciron incrementos significativos no consumo de contido cultural e informativo dixital no fogar, medramos tanto como lectoras que como consumidoras de produtos audiovisuais, o que pode axudar a desfacer máis dun prexuízo sobre o futuro hibridado dos nosos hábitos de lectura. Presenza significativa da lectura nesta fase de reclusión que parece asociada ao nivel de ingresos e aos tramos de idade, sendo as rendas máis altas e as persoas novas das xeracións X (38 a 56 anos), Millennial (24 a 37 anos) e Z (16 a 23 anos) as que protagonizan este incremento esperanzador da nosa actividade lectora de libros e xornais.

Cabe preguntarse se este incremento da lectura en tempos de pandemia quedará en auga de castañas ao rematar a crise ou suporá unha mudanza estable. Ao fío do que sucedeu na última gran crise económica de 2008, que provocou a perda dun terzo da facturación do sector editorial español (e galego), en principio as expectativas deberían ser moi cativas. Xaora, tamén é certo que xa entón investigadoras como Michèle Petit advertiron na capacidade que a lectura posúe para desencadear unha reorganización do posible nos contextos máis difíciles de crise. Xa o adiantara Albert Camus no seu discurso de aceptación do Nobel (1957), o sector do libro e da lectura, dende os autorías, editoras, librarías como a amplísima e diversa comunidade de lectoras teñen a oportunidade de «labrase un arte de vivir en tempos de catástrofe»; máis aínda cando todas estas instancias acreditan na lectura como construtora de sentido capaz de contribuír ao benestar das persoas e das súas comunidades. A apertura esta semana das librarías, iso si, previa cita e gardando a distancia social, abre esta nova primavera lectora chea de novos libros e esperanzas anovadas.

Prohibido non falar: estimular a linguaxe oral na casa

/en , , , , /por

A falar apréndese falando dende os primeiros meses de vida. A través da imitación os bebés descubren a lingua, aprenden as primeiras palabras e van poñendo nome o seu mundo.

A aprendizaxe da lingua oral realízase, en boa medida, na familia, sendo para os cativos todas as persoas do seu primeiro entorno, tanto a nai como o pai, a avoa e o avó como os irmáns, os primeiros modelo de uso de lingua oral.

O fogar, pois, é a primeira aula da linguaxe oral, razón pola que é moi importante que as persoas maiores cando falen cos nenos, xa dende os primeiros días, empreguen unha lingua clara o máis correcta posible, un vocabulario rico e variado, unha estrutura correcta e un ton axeitado.

Aos nenos e ás nenas hai que falarlles como se se tratase de personaxes dunha obra de Shakespeare, evitando amosarnos impacientes cando non os entendamos. Sempre é interesante preguntarlles formulando preguntas abertas, evitando que as respostas sexan sempre «si» ou «non».

O período de confinamento é unha oportunidade magnífica para estimular o emprego dunha linguaxe oral correcta e variada no entorno familiar. Ademais das actividades propostas polo centro, pode facerse noutras moitas cotiáns, como esoutras ou como as que recomenda Carlota González, mestra de AL:

1–. Compartir momentos de xogo: propostas de xogo simbólico, xogos de mesa, manualidades ou gravacións.

2–. Ler e contar contos: facerlles preguntas, propoñerlles que continúen a narración que iniciamos, mudar o comezo dun conto coñecido, dramatizar un conto, ler contos rimados, o que estimulará a súa conciencia fonolóxica e memoria oral…

3–. Cociñar en familia:a cociña é un espazo privilexiado para adquirir novo vocabulario, lendo as receitas, seguindo as súas instrucións, aprendendo o nome dos utensilios, dos alimentos ou dos diversos electrodomésticos…

4–. Hora da limpeza: unha actividade que fomenta a igualdade e a corresponsabilidade entre todos os membros da familia, mais tamén facilita a aprendizaxe de nomes e o seguimento de instrucións de determinados procesos.

5–. Poñemos a lavadora: outra actividade cotiá que permite o seguimento de instrucións e a aprendizaxe de vocabulario das prendas, dos produtos de limpeza como dos momentos do proceso (lavado, tendido, secado, pasar o ferro…).

6–. Cantar xuntos: aproveitando cancións populares e fórmulas do folclore oral (contos enumerativos, trabalinguas…).

Texto pubicado nos webs do CEIP de Laredo e CEIP de Cederia.

Ler entre liñas: inferencias na comprensión lectora

/en , , , , /por

Unha lectora competente é capaz de ler entre liñas, de extraer unha información que non aparece de forma literal no texto, sexa oral, escrito ou icónico, mais que a súa autoría pretende transmitir. Chamamos inferencia a esta habilidade de deducir a información oculta en calquera tipo de texto.

A inferencia obriga á persoa lectora a relacionar o que está lendo (vendo ou oíndo) co que xa sabe, razón pola que supón un nivel de comprensión que vai máis alá do recoñecemento do que figura de forma explícita no texto.

No caso da lectura esta habilidade para facer inferencias permitirá á lectora, entre outras accións, predicir resultados, entender o significado de palabras descoñecidas ou de secuencias lóxicas ou prever un final diferente dun texto narrativo. Utilizar esta habilidade inferencial permite un nivel de comprensión lectora elevado, o que chamamos lectura interpretativa.

Unha persoa que manexa esta habilidade de facer inferencias poderá localizar con maior facilidade os datos ou as ideas que o autor ou autora pretende transmitir, desvelar as claves do texto ou atopar mais dunha interpretación o significado para o que está lendo, vendo ou escoitando.

Como outras habilidades lectoras, é posible estimular dende idade temperá o traballo con interferencias, o que permitirá aos nenos e ás nenas realizalas de forma máis autónoma no futuro e utilizar esta estratexia cando se enfronte a calquera tipo de textos.

Para desenvolver esta habilidade lectora inferencial pode traballarse na escola ou no propio entorno familiar propoñemos unha ducia de actividades:

1–. Actividades interactivas de inferencias visuais.

2–. Xogos interactivos e autocorrectivos de verdade ou mentira.

3–. Actividades interactivas de inferencias lóxicas.

4–. Actividades para procurar pistas ou para detectalas a partir de textos breves.

5–. Actividades para completar frases con pistas.

6–. Actividades que supoñan asociación de textos.

7–. Actividades que obriguen a responder a preguntas inferenciais.

8–. Actividades audiovisuais para establecer inferencias.

9–. Que conto é?

10–. Actividades que supoñan completar oracións.

11–. Inferencias para traballar a comprensión lectora: Ulo?

12–. Realizar inferencias sobre textos breves.

Texto publicado nos webs do CEIP de Laredo e CEIP de Cedeira.

Estratexias para mellorar a comprensión e velocidade lectoras

/en , , , , , /por

A lectura é un proceso de interacción entre o pensamento e a linguaxe escrita. Un proceso que obriga, en primeiro lugar, a recoñecer as letras, as palabras e as frases, e despois a captar os seus significados e a relacionalos con outros que xa posúe cada lectora.

Chamamos comprensión lectora (CL) ao proceso polo que cada lectora interactúa cos diversos tipos de textos escritos. Mais tamén entendemos por CL a habilidade de entender o que se le, tanto en referencia ao significado das palabras que forman un texto como con respecto á súa comprensión global.

Carecer desta habilidade de comprender o significado do que se le pode chegar a influír na adquisición doutras aprendizaxes, mesmo noutras materias como as matemáticas, xa que o alumnado con baixa CL terá máis dificultades para resolver problemas se non comprende o seu enunciado. Como tamén terá máis posibilidades de non ter interese pola lectura, xa que para estas persoas é unha actividade que lles provoca maiores dificultades de descodificación e asimilación.

A CL, ademais, está relacionada coa velocidade lectora (VL), o número de palabras lidas correctamente nun minuto, de xeito que as lectora máis veloces e fluídas (ademais de pronunciar ben e facer as entoacións e pausas axeitadas) xeralmente teñen un mellor nivel de comprensión.

Entendida a lectura como unha habilidade fundamental e necesaria para desenvolverse de forma efectiva na vida cotiá é imprescindible saber ler, ter a capacidade de comprender o lido e a habilidade de facelo de forma fluída (que non debemos identificala con facelo a correr).

Para conseguir este obxectivo, unha lectura fluída e comprensiva, centrada na identificación do sentido e das ideas principais de diversos tipos de textos, poden desenvolverse dende a escola e dende a propia familia diversas estratexias e actividades lectoras:

–. Actividades que permiten promover a lectura na aula, na biblioteca escolar e na propia casa dunha maneira divertida relacionando os textos co coñecemento previo.

–. Actividades de comprensión lectora con diversos tipos de textos, tanto literarios como informativos.

–. Probas de comprensión lectora baseadas nas estratexias de facerse preguntas ou realizar inferencias.

–. Probas de comprensión lectora baseadas na identificación de ideas importantes de diferentes tipos de textos.

–. Exercicios de velocidade lectora, como localización da palabra clave ou de mudanza de orde das palabras ou realización de actividades de lectura dinámica.

–. Actividades internivelares de lectura en parellas, baseada no programa de aprendizaxe entre iguais e de traballo cooperativo.

–. Actividades de comprensión lectora empregando os recursos de lectura fácil.

–. Participación nas actividades e retos da biblioteca escolar.

Texto publicado nas webs do CEIP de Laredo e CEIP de Cedeira.

Onte 2067: «Ex Libris. The New York Public Library»

/en , , , , , , , , , /por

Nunca esquecerei a visita que fixemos a sede da quinta avenida da Biblioteca Municipal de New York. A imaxe daquel policía maior de cor facendo taichi no xardín da biblioteca permanece aínda na memoria daqueles dias felices de turistas en Manhattan. Lembranzas anovadas durante as tres horas e cuarto de Ex libris, o extraordinario e monumental documental do mestre Frederick Wiseman, un fluír de vida cotián novaiorquina, tamén unha emocionante gabanza da lectura e do valor da biblioteca pública como institución de integración comunitaria.

A película é unha lambetada audiovisual, na que se entrenobelan longas intervencións orais (presentacións de libros, conversas con autores, xuntanzas do persoal bibliotecario, discursos, clubes de lectura…), que vai conformando un alegato a prol do acceso democrático ao coñecemento e a participación do lectorado (a cidadanía) na xestión da propia institución.  Un autorretrato da propia biblioteca publica concibida como unha  catedral laica, aberta no corazón da cidade dende hai máis dun século ao avance do coñecemento e ao fluír das artes todas. Mais tamén a instánea dunha institución en crise nun momento de mudanza profunda (2016-2017) que se prepara para transformarse nunha rede que permite ao lectorado de todas as condicións (funcionais, sociais e xeracionais) o acceso información e a lectura en soportes diversos. Unha transformación proxectada sobre dous retos: o primeiro, o carácter hibridado e descentralizado dos servizos e, o segundo, a intencionalidade inclusiva de cada unha das súas actuacións. Todo un programa para calquera cidade do noso tempo. Recomendo esta alfaia do cine documental, indisensable para letraferidos e amantes dos libros como para profesionais da edición e da biblioteca.

Onte 2056: A reinvención da biblioteca pública en Vigo

/en , , , , , /por

O mesmo día que Faro de Vigo publicaba que Vigo é a cidade galega menos dotada de libros, en relación ao seu número de habitantes (apenas 0,7 exemplares de publicacións impresas por veciño), lin unha reportaxe moi suxestiva na edición electrónica de La Presse (Québec) sobre como as bibliotecas públicas se reinventan en todo o mundo como ágoras que atraen cada vez un maior número de usuarios. Outro paradoxo deste Vigo puro milagre que necesita máis libros ca luces. Producida en tempos  de hibridación dixital e da ameaza de Amazon de monopolizar a distribución do libro (tanto impreso como dixital), esta reinvención do modelo de biblioteca pública pretende convertela nun espazo arquitectóinico singular que facilite o encontro cidadán e o acceso á información nos diversos formatos.

Novas bibliotecas, das que existen moitos modelos nos Estados Unidos e Canadá, mais tamén en Europa, concibidas como espazos de socialización interxeracional, accesibles e gratuítos para todos, dende os bebés ás persoas maiores, abertas en horarios alongados (algunhas até as 24 horas), que contan con salas de lectura, escritura, impresión e formación, espazos especializados para crianzas e para adolescentes, ludotecas, mediatecas, salas de videoxogos ou cinema, salas de exposicións e até cafetaría, entre outros servizos.

Vigo precisa reinventar a súa inexistente rede bibliotecaria pública, unha demanda cidadá non atendida dende hai tres décadas polos diversos gobernos municipais e as administracións do estado e autonómica, corresponsables da anemia bibliotecaria viguesa. Unha reinvención que pasa por abandonar o actual modelo municipal das salas de lectura,  “bibliotecas sen libros e sen bibliotecarias” (como a que abriu en Navia e como a que está previsto abrir en Teis), adoptando con carácter xeral o da exitosa Biblioteca Xosé Neira Vilas do Calvario, a mellor noticia para a cultura bibliotecaria viguesa da última década.

Mais pasa tamén por non estragar a posibilidade que abre o novo goberno de Sánchez no Goberno de España e facer efectivo o seu compromiso de construír a Biblioteca do Estado nos terreos cedidos polo concello no Chouzo. Unha biblioteca de nova xeración, concibida como as canadianas como espazo comunitario de acceso á información e á lectura hibridada. Unha gran biblioteca, xestionada pola Consellaría de Cultura, que substituiría como central á actual Juan Compañel, que debería integrarse na rede bibliotecaria municipal para dar servizo á cidadanía do Vigo Vello e do centro da cidade. Agardemos que nesta lexislatura a imprescindible reinvención das bibliotecas públicas viguesas non quede en auga de castañas.

Novela negra viguesa

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a etiqueta da «novela negra viguesa» e  as políticas de lectura do concello de Vigo:

A pesar de que acredito pouco na fiabilidade das etiquetas e clasificacións literarias, non nego o atractivo dalgunhas como a de «novela negra viguesa», reclamo utilizado tanto por algúns editores para reforzar os seus lanzamentos como pola propia rede bibliotecaria galega para facilitar as procuras das súas usuarias. Unha marca utilizada tamén por algúns críticos para representar o que entenden é o «boom» de Vigo como cidade de novela negra, espazo literario onde se ambientan os thrillers de publicación recente dalgúns novelistas vigueses como Pedro Feijoo («Os fillos do lume»), Domingo Villar («O último barco»), Ledicia Costas («Infamia»), Manuel Esteban («O meu nome é Ninguén»), Alicia Borrás («La voz rota»), Beto Luaces («Vicus. Un lugar aquelado») ou Daniel Cid («La gabardina azul»). En todas elas, dunha ou doutra forma, Vigo aparece na ficción como un espazo criminal de referencia, como a Vigata de Camilleri, o Ystad de Mankell, o Oslo de Jo Nesbo, a Fjällbacka de Camilla Läckberg, a Kiruna de Asa Larsson, a Atenas  de Márkaris, a Venecia de Donna León, o Baztán de Dolores Redondo ou a Compostela de Carlos Reigosa, o Oregón de Diego Ameixeiras ou o Ourense de Bieito Iglesias, tres dos mestres galegos do xénero negro.

Un fenómeno literario que sabemos non é novo, como demostra o excelente Mapa literario de Vigo, confeccionado de forma colaborativa polo lectorado da Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas de Vigo, no que se identifican as obras narrativas localizadas no espazo metropolitano vigués dunha cada vez máis estensa relación de autorías, dende a escritora María Xosé Queizán, pasando por An Alfaia, Xosé Cid Cabido, Manuel Forcadela, Francisco Alonso, Elena Gallego, Manuel Veiga, Fran P.Lorenzo, María Reimóndez, Álex Alonso, Rexina Vega, Santiago Lopo, Francisco Castro, Clara do Roxo, Marga do Val, Anxo Fariña até o propio alcalde Abel Caballero, autor de «El invierno de las almas desterradas» (2004). Tanto nun caso como noutro, sen esquecer o carácter verniano da cidade, velaí o protagonismo da ría en «Vinte mil leguas baixo dos mares», o feito de que o Vigo metropolitano sexa convertido en arquetipo de localización literaria, constitúe unha noticia magnífica, xa que isto facilita a fidelización e ampliación do lectorado coa nosa literatura e a posibilidade de converter a Vigo en reclamo dun novo turismo literario, como xa sucede en tantos outros territorios literarios dos aquí citados.

Xaora, o entusiasmo por este novo fenómeno literario vigués, non pode agochar as carencias que Vigo arrastra en materia de políticas de lectura pública. Eivas endémicas en materia de bibliotecas que non van ser solucionadas da noite para a mañá, xa que a dotación para a biblioteca de Navia semella máis propia dunha sala de estudo ca dunha moderna biblioteca como o anuncio da construción da Biblioteca do Estado, agora nas Travesas, agardemos non sexa o inicio doutra das leas paralizantes entre o concello e a Xunta. Como tampouco é propio dunha «cidade literaria» que o concello de Vigo non conte con algún premio literario con dotación económica nin participe nalgún festival ou feira literaria, que facilite o contacto dos públicos lectores cos autores e autoras. Carencias menos comprensibles aínda nunha cidade que continúa sendo a capital editorial de Galicia e unha das cidades de referencia en España na edición de libros.

O fomento da lectura e o apoio á creación literaria e á industria editorial deben ser un dos eixos dunha política cultural estratéxica da que o Vigo metropolitano aínda carece. E para iso cómpre que o goberno municipal faga das políticas de lectura unha das súas prioridades, tamén orzamentarias, como fixeron os concellos da Coruña e Donostia, hoxe referentes no eido bibliotecario. Como sería posible volver a colocar a Vigo no mundo literario recuperando o Premio Celso Emilio Ferreiro, que recoñecía unha figura internacional da poesía, ou o Premio Martín Codax de poesía en lingua galega, homenaxeando ao fundador da propia cidade. Como sería posible volver a levar a poetas de todo o mundo ás Cíes, como se fixo en 1954 no III Congreso Internacional de Poesía, cuxa memoria Ceferino de Blas hai ben pouco recuperaba nesta páxinas de «Faro». Como é factible organizar un «Vigolé», un festival internacional anual de novela, apoiado no carácter verniano da cidade, concibido como espazo de encontro para os nosos narradores narradoras cos seus públicos. Como tamén o sería desenvolver un programa de residencia literaria, no marco da proxección de Vigo como destino turístico con valor cultural engadido, entre outras posibles iniciativas. En todo caso, non esquezamos que Vigo ten unha débeda coa súa literatura, hoxe un dos compoñentes máis orixinais da súa identidade contemporánea.

Un día para a lectura

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao día do libro:

Celebramos este 23 de abril, día mundial do libro e do dereito de autor, nas datas máis decisivas da campaña das eleccións xerais. Unha oportunidade excelente, máis alá das imaxes publicitarias das candidaturas cos libros e coas rosas, para reflexionar sobre as políticas públicas sobre o libro e a lectura. Como tamén o é para reparar nas mudanzas profundas do concepto de lectura, que no seu sentido máis amplo constitúe o procedemento mediante o que interpretamos todo o que nos rodea.

No entorno da comunicación contemporánea, onde se presentan xuntos os textos e os hipertextos, enriquecidos cos enlaces da web e das utilidades multimodais (audios e vídeos), como os usuarios mesturan o emprego dos soportes impresos (libros, xornais e revistas) co acceso ás pantallas dixitais dos máis diversos formatos (teléfonos, tablets, computadoras até os propios televisores), a lectura é a ferramenta coa que descodificar todo este mundo híbrido, a chave imprescindible para poder alí entender e participar. A lectura, un dos hábitos máis diferenciais da nosa condición humana, resulta máis necesaria ca nunca. A lectura non pode ser considerada como unha afección dunha minoría da poboación, á que lle gusta gozar da arte literaria en tempo de lecer. No novo paradigma da comunicación dixital, a lectura é unha competencia imprescindible da cidadanía, sendo a alfabetización dixital e a educocomunicación interxeracional unha responsabilidade ineludible dos poderes públicos. Un enfoque novidoso que comeza a agromar nalgúns programas do 28-A, mais que non apareceu, a pesar da súa importancia, entre as medidas que centran os debates electorais.

Joaquín Rodríguez, unha das voces máis autorizadas en España sobre os futuros do libro, escribía estes días que se algo poden facer as administracións públicas no terreo do libro é crear condicións para que medre e se consolide o número de lectores e lectoras competentes. E para conseguilo deben activar os recursos principais dos que dispoñen, o sistema educativo e os medios de comunicación públicos. Os poderes públicos deben colocar a lectura e a escritura, tanto impresa como dixital, na cerna do currículo tanto de educación primaria como de secundaria, así como deben introducir o fomento da lectura na axenda pública, sobre todo a utilizado polos medios de comunicación, á altura doutras expresións da vida saudable como o fomento do deporte, como se ven facendo no Reino Unido e o seu programa de clubes de lectura que mobiliza a milleiros de lectoras.

Experiencias de éxito de colocar a lectura no centro da actividade educativa obrigatoria existen no noso entorno, como a estratexia nacional de lectura de Finlandia, que atende de forma especial ás contornas familiares desfavorecidas con escaso contacto coa lectura e cos libros. Como tamén podería emularse o modelo de «Ler. Plano Nacional de Leitura» desenvolto en Portugal, que asume a lectura como unha prioridade política dos poderes públicos para toda unha década (2017-2027). Un plano de lectura transversal e coordinado, no que participan varios ministerios, xunto ás cámaras municipais e entidades privadas, cuxos obxectivos primeiros son favorecer a integración social por medio da lectura, a inclusión de persoas con necesidades específicas e o desenvolvemento articulado dunha cultura científica, literaria e artística. Un plano de lectura modélico que pon no centro o papel das bibliotecas públicas, das bibliotecas escolares e dos centros de ciencia viva, recoñecido como a chave da tan admirada e recente revolución educativa portuguesa.

Xaora neste día do libro en plena campaña electoral non se pode esquecer o compromiso da administración do estado co mundo da libraría, que vive os seus momentos máis difíciles, tras a diminución significativa da compra de libros, que non remonta dende a crise de 2009, e as mudanzas de hábitos do propio lectorado no novo entorno da lectura hibridada e da incorporación da edición ás industrias do lecer. As nosas librarías precisan dun plan de intervención urxente, como o que Macron artellou en Francia dotando de 15 millóns de euros para investir en mellora da infraestrutura libreira. Como é imprescindible a recuperación do programa de «Librarías con Selo de Calidade», que debería implicar, como sucede en Francia e Alemaña, contraprestacións fiscais e axudas directas para aquelas librarías que ofrecen en mellores condicións o libro ao seu lectorado.

Este 23 de abril, que volve encher as ramblas de libros e rosas (que envexa desoutro éxito da sociedade civil catalá e a súa mobilización lectora anual), é unha oportunidade magnífica para que os partidos presenten as súas propostas arredor da lectura, que non pode continuar fóra da nosa axenda pública.