Continuamos onte as actividades da Fundación Luzes co Café de redacción con João Soares, o editor que foi presidente da Cámara de Lisboa, eurodeputado e ministro de Cultura do primeiro goberno de António Costa. Os xornalistas Xosé Manuel Pereiro, Valeria Pereiras e Daniel Domínguez conversaron durante máis de hora e media co político portugués sobre o proxecto europeo, a formación do goberno Costa, a ruptura do arco de gobernanza entre socialdemócratas e conservadores, como sobre as posibilidades de mudanza nas vindeiras Galegas. Unha conversa que resultou moi significativa tamén sobre as relacións e os prexuízos existentes entre Galicia e Portugal, tan virados de costas coma próximos no afectivo. Un pasiño máis na posta en marcha do proxecto da FL e a súa procura de espazos de debate e garantía.
Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito do transporte metropolitano de Vigo
A resolución do Xulgado do Contencioso Administrativo nº 1, que admite a querela interposta polo concello de Redondela en 2018, cando era alcalde Javier Bas (PPdeG), solicitando que fose eliminado o requisito do empadronamento para poder obter a tarxeta de transporte urbano de Vigo, é outro capítulo da batalla política e xudicial entre o PPeG e Abel Caballero arredor da Área Metropolitana de Vigo (AMV). Unha interminable liorta política, que prexudica á veciñanza da rexión urbana de Vigo, máis que para os protagonistas constitúe outra oportunidade para enrocarse nas súas posicións. Unha sentenza que carece de utilidade práctica xa que dende abril de 2018 as persoas residentes noutros concellos, grazas a un auto ditado polo mesmo xulgado, poden solicitar este moedeiro electrónico ao concello de Vigo, sabendo que se lle proporcionará nun formato distinto (unha tarxeta branca) ao do coñecido como PassVigo reservado para as empadronadas nas oficinas do Campo de Granada.
Como tampouco mudou o debate xurídico, xa que para ambas decisións, o xuíz se baseou na Lei 2/2017 de medidas fiscais, administrativas e de ordenación, de 8 de febreiro, texto xurídico que Abel Caballero considera foi promulgado polo Goberno de Feijoo coa intención de castigar aos vigueses, xa que só se aplica en Vigo. Unha «lei Feijoo», que se axusta coma unha luva ás posicións do PPdeG desde que a ausencia de acordo sobre o transporte metropolitano abortou a posta en marcha da AMV, prevista na Lei 14/2016, de 27 de xullo. E dende aquela negativa da Xunta de Galicia en 2017 a inscribir á área metropolitana viguesa, este conflito político e xudicial deixou en auga de castañas o funcionamento da institución política máis relevante para o futuro da primeira rexión urbana de Galicia.
Mágoa que neste debate sobre o futuro metropolitano, onde non lle faltaron nunca os argumentos, o alcalde Abel Caballero, obsesionado coa súa estratexia de «Vigo primeiro», non sempre acertase coa mesura e coa altura de miras necesarias na construción do proxecto histórico do Vigo metropolitano. Esa obsesión, á que non foi allea tampouco na defensa dos intereses de Vigo e da súa veciñanza a utilización do seu característico e retador ton ditirámbico, explica erros de pé de banco como pretender converter a PassVigo, apenas un moedeiro electrónico xestionado por unha entidade bancaria, nunha especie de dni vigués polivalente, capaz de ser utilizado no vitrasa, no acceso privilexiado aos concertos de Castrelos ou servise de forma experimental como chave dixital para abrir os colectores marróns, que esixen a utilización de bolsas cen por cen reciclables. Un exceso de entusiasmo que deixa polo camiño algunhas afirmacións pouco afortunadas nunha cidade onde todos dunha ou doutra maneira somos xentes de fóra, nun viguiño que ao longo de máis dun século acolleu cos brazos abertos aos nosos bisavós, avós ou pais sen preguntarlles pola súa condición ou facer diferenza ningunha sobre a súa procedencia.
A exitosa estratexia electoral do «Vigo primeiro» do alcalde Caballero prendeu en terreo moi fértil abonado polo desamparo da Xunta de Galicia de Alberto Núñez Feijoo, que someteu a Vigo e a súa rexión a un durísimo illamento institucional e orzamentario, do que o problema do transporte é apenas a punta do iceberg. Mais indo ao caso que nos ocupa, nas bonificacións do transporte urbano é inadmisible facer distincións entre as persoas usuarias empadronadas en Vigo, Redondela, Cangas, Mos, Nigrán, por citar algúns dos concellos da AMV, cando todas acceden en vitrasa ao Cunqueiro ou a Povisa, ou cando acuden a traballar a calquera dos polígonos industriais radicados neles. Empregando o transporte colectivo todas contribúen a facer unha cidade sostible e saudable, sexa no anel central ou nas contornas periurbana ou metropolitana. Velaí a cerna para establecer un sistema de mobilidade metropolitana intermodal, capaz de reducir de forma efectiva a utilización do vehículo privado, onde na mesma rede se articulan o uso do autobús, o transporte de ría, o tren de proximidade, o carril bici e a mobilidade a pé, tanto horizontal como vertical. Un modelo de mobilidade que pola súa dimensión e importancia require o acordo e o compromiso económico entre a Xunta de Galicia e todos os concellos da AMV.
Esta sentenza sobre a PassVigo reabre o esquecido debate do transporte metropolitano e obriga aos actores políticos, Xunta e concellos da AMV, a acadar (si ou si) un acordo que poña fin a este envurullo interminable. As 600.000 persoas que vivimos e nos movemos na rexión urbana de Vigo non podemos continuar sendo discriminadas. É unha oportunidade de ouro para recuperar o espírito acolledor dunha cidade que se foi construíndo con estrépito deitada diante da ría de Vigo.
Comezou o Celta a súa primeira finalísima fronte ao Sevilla de Lopetegui como pechacancelas da categoría e rematouna fóra dos postos de descenso. Unha gran vitoria na casa que moito se fixo de rogar dende aquela do pasado 6 de outubro fronte ao Athletic, o que provocou no serán de onte un estoupido inesperado de ledicia e entusiasmo nas bancadas do vello Balaídos. Un partido gañado con autoridade fronte a un rival duro de roer (quinto da clasificación) grazas aos dous golazos de moi fermosa execución de Iago Aspas e Pione Sisto. Tres puntiños de ouro que devolven a esperanza ao cadro de Óscar García Junyent ao que a pesar do seu bo xogo a fortuna lle fora allea as pasadas semanas fronte ao Eibar e o Valencia.
Sorprendeu o adestrador celeste coa ambición do seu once de gala, incluíndo xa a Smolov, coreado pola bancada no día do seu trinta aniversario como a nova esperanza branca. Como ambiciosa foi a primeira grande xogada de ataque celeste aos cinco minutos de inicio na que Iago Aspas, despois de canear na área ao central Diego Carlos, xutou lixeiramente desviado. Ambición celeste, que se repetiría dez minutos despois, na biqueira do mago de Moaña tras un triángulo trazado na área visitante con Rafinha, onte tamén o cerebro creativo do Celta, e dous minutos máis tarde nun xute envelenado de Brais, que regresaba ao once ocupándose da banda esquerda. Mágoa que cando o equipo liderado sempre por Rafinha volvera carburar en ataque, no 22’ un erro inocente de Olaza ao intentar controlar un balón co peito foi aproveitado polo pillo En-Nesyri que a todo filispín encarou a Rubén para superalo cun globo ben feitiño. Unha desgraza na táboa de marcas que non facía xustiza ao que até entón acontecerá na lameira do Fragoso.
Un gol que conxelou ao estadio durante varios minutos, mais que o cadro de Óscar soubo encaixar, xa que decontado volveu sobre a meta de Vaclik, quen non 34’ chapou un pexegazo de Smolov, que acreditou así unha boa pegada. Xaora, sería Rafinha quen no 38’ tivo a oportunidade máis clara cando xutou alto un servizo excelente que lle filtrou á área Brais, tras unha recuperación e un gran cambio de xogo de Iago Aspas, sempre moi activo na súa mobilidade nas bandas. Con todo, o Sevilla noutro erro defensivo celeste, neste caso de Murillo, tivo no 40´o segundo na biqueira de Ocampos, que por ventura non conseguiu superar a Rubén nun man a man de infarto.
Óscar introduciu mudanzas xa ao comezo da segunda sesión dando entrada a Pione Sisto procurando maior verticalidade no xogo. E abofé que o internacional dinamarqués non defraudou e dende a banda esquerda petou no 59’ e no 68’ sobre o gardarredes visitante. Óscar García non se conformaba e no 69’ fixo debutar ao croata Bradaric, substituíndo ao voluntarioso Fran Beltrán, o que lle permitiu adiantar a posición de Okay, quen dende ese momento empurrou ao equipo ao ataque. Grazas a ese movemento táctico en vinte minutos de tolería, abrindo o campo de banda a banda, o Celta conseguiu os dous tantos da remontada. O primeiro, no 77,’ naceu dun pase diagonal extraordinario de Rafinha e dun remate de alta escola de Iago Aspas que despois de deitar ao porteiro conseguiu xutar na área pequena ao pau corto, practicamente sen ángulo ningún. Un tanto que facía xustiza a un gran partido do noso goleiro internacional, a quen tantas outras veces nesta liga a fortuna lle fora adversa.
O gol da vitoria chegou tamén pola ambición dun equipo que non se conformou co empate. Óscar sacou no 88’ a Santi Mina, que substituíu a Smolov aínda facendo a pretempada. E grazas a que o equipo non perdeu nunca a fe, no 90’ marcou Pione cun xutazo milimétrico ao pao longo aproveitando unha asistencia marabillosa de Okay que roubou, conduciu en velocidade e pasou con cano incluído sobre o extremo dinamarqués. Un golazo de moitos quilates tanto pola súa perfecta e fermosa execución como polo moito que supón para a recuperación anímica e a autoestima do cadro de xogadores de Óscar.
Tras esta importante vitoria o Celta ten a metade do traballo feito. Fáltanlle outros vinte e puntos a obter en apenas 15 xornadas. Se acredita a ambición atacante e a seriedade defensiva, a pesar dun par de erros, amosada onte fronte a un rival potente e moi competitivo, pode conseguilo. Upa Celta!
Souben esta mañán do pasamento do meu admirado José Luís Cuerda, un home cabal e un cineasta sensible e acedamente retranqueiro. Hai pouco mais dun ano dedicáballe un agarimo nestas brétemas a raíz de Tiempo después, o que será a derradeira liña dun catálogo selecto dunha ducia de películas. Coñecino hai quince anos nunha presentación en Ourense, serán no que me entusiasmou a forma como rendeu tributo á educación como transmisora de talante crítico e como criticou o que bautizou como «sociedade do espectáculo e da percusión».
A Cuerda dediqueillo outros dous textos, un artigo publicado o 10 outubro de 1999 en Faro de Vigo, con motivo da estrea d’ A lingua das bolboretas, e outro en novembro de 2006, tamén a raíz da mesma película, con motivo dunha intervención miña na Semana pola recuperación da memoria histórica de Navia.
Recupero agora o texto de 1999 publicado en Faro de Vigo, baixo o título «A escola das bolboretas», e expreso a miña admiración por Cuerda, tamén, como a aquel don Gregorio (de Manuel Rivas), mestre das bolboretas:
Emocioneime moito con A lingua das bolboretas, a película de José Luís Cuerda que recrea textos de Qué me queres amor?, o libro co que Manuel Rivas obtivo o Premio Nacional de Narrativa. Rivas ten razóns de máis para estar satisfeito, xa que a habilidade do guionista permitiu tecer moi sutilmente os seus contos, sen que a penas se noten as costuras destas tres historias que comparten unha mesma atmosfera galega de melancolía realista. A película, filmada toda ela en escenarios de Allariz e Pontevedra, consegue emocionar tanto como os textos de Rivas, xa que tralos ollos de Monchiño –o Pardal de seis anos que foxe do seu niño familiar da man de don Gregorio, o mestre a piques de se xubilar que lle aprende a importancia do silencio e da lectura– vemos un mundo que se desintegra moralmente, por mor da intolerancia e do fanatismo relixioso.
Don Gregorio, interpretado por Fernando Fernán Gómez, representa a figura daqueles mestres que foron as verdadeiras luces da República. Mestres, formados na tradición laica da moderna pedagoxía da Institución Libre de Enseñanza e nas ideas educativas do socialismo histórico, que pretendían redimir a súa sociedade pola escola. Con este obxectivo os gobernos progresistas da República realizaron un extraordinario esforzo educativo: crearon milleiros de escolas e formaron a novos profesores nas máis modernas técnicas pedagóxicas da Escola Nova europea. Tentaban deste xeito atallar a lacra do analfabetismo, que en Galicia acadaba unha taxa do 35% de toda a poboación adulta.
Na escola das bolboretas non se pegaba, nin o mestre berraba. Non había vara de vimbio para azoutar a aqueles que non sabían. Moi ao contrario, don Gregorio sempre sorría coa súa cara de sapo e empregaba as súas verbas –agarimosas, seductoras e entusiastas– coma poderosas lentes que achegaban aquilo que estaba tan lonxe. Verbas lentes que permitían coñecer o tilonorrinco, un paxaro que vivía en Australia e pintaba de cores o seu niño cunha especie de óleo que fabricaba con pigmentos vexetais. Verbas lentes coas que os rapaces descubrían que as patacas e o millo viñeran de América e coas que viaxaban sobre o mapamundi coa mesma fascinación dunha película. Cando don Gregorio se anoxaba, calaba buscando nese silencio prolongado, desacougante, que os seus alumnos sentisen como eles mesmos eran os que debían buscar a solución ó seu conflicto.
Para don Gregorio a escola tiña que ser obradoiro e xardín, un verdadeiro laboratorio de coñecemento científico e experimental, no que todos agardaban coa mesma ansia a chegada do microscopio que algún día enviarían os responsables do Ministerio de Instrución Pública. Como outros mestres daquel tempo, organizaba paseos escolares, verdadeiras rotas do descubrimento, para que os alumnos puidesen coñecer horizontes novos dende o Monte Sinaí, e ir na procura do Iris, aquela bolboreta que brillaba fermosísima pousada na lama ou no esterco. Saía con eles para facer unha ensinanza máis intuitiva que os fixese interrogarse sobre o que os rodeaba e eles non coñecían. Velaí a razón de ser da lingua das bolboretas, esa trompa enroscada coma un resorte de reloxo, feliz metáfora de Manuel Rivas sobre a paixón por coñecer e por descubrir, de cómo o saber posúe un poder redentor para as persoas.
A película é crónica do fracaso deste modelo escolar, desta utopía pedagóxica destruída pola barbarie da intransixencia que levou, só en Galicia, a que corenta profesores –entre eles os tres socialistas vigueses Apolinar Torres López, Víctor Fraiz Villanueva e o seu fillo Julio Fraiz Castellanos– pagasen coa súa vida polo único feito de ser coma don Gregorio. A lingua das bolboretas é unha homenaxe para eles e para os dous mil profesores republicanos galegos sancionados, represaliados ou trasladados, que forman parte da memoria de tódolos educadores progresistas de hoxe.
Esta é unha película que os mozos e as mozas de hoxe non poden perder. Propoño que os seminarios de lingua galega dos institutos da cidade organicen pases especiais para que tódolos alumnos e alumnas poidan vela. Reflexionarán e conmoveranse, que non é pouca cousa nos tempos que corren.
Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición de Colmeiro no Marco comisariada por Carlos L. Bernárdez:
O pintor Manuel Colmeiro conta nunha entrevista que lle fixo Carlos G. Reigosa que cando chegou a Vigo en xuño de 1926 procedente de Bos Aires quedara moi impresionado: «Carai, Vigo é azul». Unha lembranza perdurable de quen regresa con vinte e cinco anos, despois de ter emigrado aos 12 á capital arxentina para reunirse cos seus pais, e recoñece que quedou impresionado pola primeira cidade do seu país nun día de primavera. Aquel artista que comezara en Bos Aires a súa formación autodidacta como pintor de bodegóns e escenas portuarias, iniciaba con aquela homenaxe ao Vigo que o acolleu unha relación tanto artística como afectiva, xa que despois do seu regreso de París (1986) tivo estudio aberto na rúa Progreso, que compartía coa súa casa de San Fiz de Margaride, en Silleda, onde naceu.
Foi en Vigo, en 1928, na Sala de Faro de Vigo onde Colmeiro fixo a súa primeira exposición, nun ano decisivo para el, cando recibiu a pensión da Deputación de Pontevedra para ampliar os seus estudos en Barcelona, entón a capital artística. Mostra que repetiu en Vigo nos mesmos salóns do Faro en 1935, nun tempo de entusiasmo político e de renovación da vangarda artística. Vigo ao que regresará cos seus cadros Colmeiro en 1957, que exporá na Sala Velázquez, cando xa comezara a súa estadía parisina de catro décadas. Vigo onde Colmeiro terá a súa primeira antolóxica en Galicia (1978), na Nova Sala de Exposicións da Caixa de Aforros. Antolóxica que se ampliará en 1999, ano do seu pasamento, na mostra «Colmeiro a través da súa obra» instalada entre a Casa das Artes e a Sala de Exposicións do Centro Cultural da Caixa de Aforros. Mostras da obra de Colmeiro que continuarán coa da Galería Montenegro (2011), e coas organizadas pola Pinacoteca Fernández del Riego, a primeira en 2012, e a máis recente en 2018, para presentar o Comodato Colmeiro, legado cedido pola familia á cidade, como quixo o propio artista.
Quizais o pintor do século XX máis admirado en Vigo, xunto a Laxeiro e Urbano Lugrís, Manuel Colmeiro volve chamar a atención da cidadanía cunha nova antolóxica aberta no primeiro andar do Marco de Príncipe que comisariada por Carlos L. Bernárdez e baixo o título «Espazos e encadramentos» propón unha lectura moi novidosa da obra do pintor e debuxante de Chapa. Unha ollada cronolóxica sobre os espazos onde desenvolveu a súa obra (Bos Aires, Galicia e París) máis tamén transversal sobre os contextos artísticos nos que participou. Velaí a súa achega aos debates arredor da figuración, que se deu tanto en Europa e América nas décadas de 1920 e 1930; como a súa contribución á formación do Movemento Renovador da Arte Galega, que compartía con Maside, Torres, Laxeiro ou Souto, acuñando a súa interpretación da estética do granito fundindo a tradición galega coas linguaxes vangardistas. Colmeiro foi creador non só dun modelo de pintura, tamén dun repertorio iconográfico orixinal, que someteu a revisión, como as súas famosas panadeiras e moletes, aos que somete aos máis diversos riscos cromáticos, ao longo de case cinco décadas.
Na mostra do Marco descubrimos algunhas pezas do Colmeiro menos coñecido, como os seus debuxos de guerra, realizados no exilio (1937), que lembran a piedades relixiosas, onde denuncia a represión dos paseos fascistas. Coma os seus debuxos e óleos de temática portuaria e a súa representación da dignidade das clases traballadoras (campesiños, xornaleiros, mariñeiros ou mineiros), sen esquecer o achegamento a figura feminina con valor arquetípico, en cadros como «Muller con neno« (1930) ou «Maternidade« (1931). Outro tanto sucede coa súa pintura mural, que concibía como unha lección de humanidade nos espazos públicos ou o seu tratamento da paisaxe que consideraba formaba parte da experiencia vivida e do espazo de querenza, non exenta dunha certa ollada panteísta e dun cromatismo vibrante. Como moi presente está o valor do debuxo que sempre ocupou un lugar importante no traballo de Colmeiro fose vehículo de comunicación coa realidade ou coa súa abstracción.
Coa magnífica exposición de Colmeiro, completada no mesmo andar con outra excelente de Eduardo Gruber, o equipo do Marco dirixido por Miguel Fernández-Cid dá outro impulso á recuperación do proxecto de Museo de Arte Contemporánea co que naceu o Marco en 2002. Unha magnífica nova para un museo afogado economicamente polos conflitos entre administracións, cuxo orzamento soporta hoxe case na súa totalidade o concello de Vigo. Un centro que con todo merecemento debera contar con achegas económicas do resto das administracións, singularmente da Deputación de Pontevedra e da Xunta de Galicia e mesmo dalgún patrocinador privado, como xa aconteceu no seu día. Parabéns ao comisario e aos responsables do museo. Paga a pena non perder este Colmeiro novidoso.
Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos 45 anos que se fixeron da aparición do primeiro número da revista infantil Vagalume:
Unha das sorpresas dos meus Reis deste ano foron sete exemplares da primeira etapa de «Vagalume», un agasallo dun meu amigo moi xeneroso que coñece a miña paixón polas publicacións infantís en galego. Confeso que tan extraordinaria e emocionante regalía provocou o interese por volver sobre aquela revista infantil en galego cuxos dous primeiros números apareceron no mes de xaneiro de 1975, ano no que morreu o ditador. Nun eido onde apenas existían os precedentes daquelas catro páxinas da revista «As Roladas« (1922), escritas por Cabanillas e ilustradas por Castelao e de «Axóuxere» (1974), suplemento infantil de «La Región» dirixido por Paco Martín, aqueles 46 números de «Vagalume», publicados ao longo de pouco máis de tres anos supuxeron polo seu alcance e calidade artística e material un fito pioneiro tanto para o campo cultural galego como tamén para a galeguización dos picariños e crianzas, sen esquecer a súa achega ao desenvolvemento do cómic e dunha literatura en galego dirixida para elas.
A historia do nacemento de «Vagalume» expresa unha creación de intelixente sutileza e xeneroso voluntarismo para a causa da galeguización educativa que naqueles días do Tardofranquismo, tras a aprobación do Plan Galicia (1969) e da LXE (1970) comezaba a ser timidamente consentida. Xosé María Méndez Domenech, principal promotor da publicación, un dos activistas do 68 compostelán, tras unha condena do TOP e o seu paso polo cárcere (1972), procurando a revalorización cultural do galego no mundo rural, concibiu o proxecto inicial dunha publicación infantil co nome de «A Tixola». Unha idea que comezou a ser difundida a través dos Coloquios Europeos de Parroquias, un movemento de sectores cristiáns que intentaban vivir unha fe inculturada en Galicia, e doutras instancias do profesorado galeguista que foron capaces de vencer os obstáculos para a inscrición dunha publicación periódica en lingua galega. Unha revista para a que Lumeiro S.A, a empresa editora, escolleu o nome de «Vagalume» coa intención de asociar ao coleóptero capaz de acender luciñas na noite (en galego tamén chamado lucecú, lucerna, verme de luz ou pirilampo) coa idea do futuro da lingua nos beizos dos cativos nosos. Unha metáfora visual que non perdeu forza ningunha.
Os números que recibín corresponden todos ao segundo trimestre de 1975, cando era dirixida por Marta García de Leániz, tiña a súa sede en Santiago, estaba impresa en Vigo por Artes Gráficas Galicia, ofrecía vinte páxinas, era supervisada polo Instituto da Lingua Galega da Universidade, aparecía con periodicidade quincenal e contaba (marzo de 1975) con 1.300 subscricións, das que os dous terzos correspondían a centros escolares rurais. Unha cifra que chegaría ás 5.230 en outubro de 1977, o seu momento de maior difusión, meses antes de que a directora fose substituída polo profesor Xosé Fortes Bouzán, antes membro da UMD (Unión Militar Democrática), e a publicación se asentase en Pontevedra até a súa desaparición (tragada polas perdas) en maio de 1978 cun número dobre, o 45-46, dedicado as Letras Galegas, no que se insería unha mensaxe de despedida non exenta de esperanza: «Adeus nenos. Que sexa deica logo».
Pasadas catro décadas daquel estoupido de entusiasmo, cando os nenos e nenas que participaban nos seus concursos, escribían as súas cartas e publicaban os seus contos, debuxos ou retratos en «Vagalume» xa teñen máis de cincuenta anos, a pesar de certa inxeleza a revista non perdeu nin a súa aura nin o seu valor. Se repasamos aquelas páxinas identificamos algúns dos contidos que despois se desenvolveron nunha escola en galego. Unha ampla relación de temas dende a vida das bolboretas de Galicia, pasando pola construción dun laboratorio meteorolóxico, a celebración do entroido, os xogos tradicionais e contos populares até os episodios principais da nosa historia e os lugares e accidentes da nosa xeografía. Páxinas nas que atopamos tamén contidos de matemáticas en galego, textos para os máis pequenos de Xosé Neira Vilas (daquela traballaba na Habana como redactor xefe da revista infantil «Zunzún») e varias planas de banda deseñada dos escritores Gonzalo Navaza, Jorge Llorca ou de Pablo Rodríguez «Oitabén», entre outros moitos.
Como non perderon valor as dúas páxinas dedicadas a Castelao no número 12 (xuño 1975) con motivo do 25 aniversario do seu pasamento, preparadas polo propio Ramón Piñeiro e ilustradas por Siro. Como premonitorio é o editorial no que se comenta a aprobación do decreto (maio 1975) polo que se incorporaron como materias optativas do Ensino Xeral Básico as linguas vernáculas, feito que a revista celebra, a pesar de que recoñece que «aínda hai moito camiño que percorrer». 45 anos do esforzo pioneiro de «Vagalume» non poden ser inútiles.
Dende aquel domingo, 6 de outubro, no que Aspas abriu a súa táboa de goles da tempada fronte ao Athletic, o Celta non gaña en Balaídos. E dende hai dous meses, desde aquel esperanzador 1-3 en Vilarreal, non volveu coñecer a vitoria. Dende entón, a pesar dunha certa melloría no seu xogo, o Celta en Balaídos conseguiu catro empates consecutivos fronte a outros tantos rivais directos, Valladolid, Mallorca, Osasuna e Eibar, o que a pesar de atallar a hemorraxia de derrotas, non chega para abandonar as posicións de descenso e para navegar devagariño cara a porto seguro.
O equipo de Óscar García Junyent non acada mellores resultados porque está pelexado co gol, apenas sete, dende a vitoria no estadio da Cerámica, por dez encaixados no mesmo período, un balance negativo que de non ser corrixido decontado agoira, xa no mes de xaneiro, a perda da categoría, o que constituiría unha catástrofe deportiva, pero tamén da propia sociedade deportiva, polas súas repercusións económicas, rompendo cunha xeira de oito tempadas consecutivas en Primeira. Un agoiro que aínda pode ser frustrado, mais que obriga a unha reacción de afouteza, da que onte identificamos algúns indicios, semellante á que o noso admirado Fernando Vázquez provocou desde que chegou ao banco de Riazor.
Certo é que fronte ao Eibar os celestes fixeron case todo o que cómpre facer para conseguir unha vitoria, menos o requisito indispensable de marcar polo menos un tanto, nunha tarde onde quizais polo revoar constante das gaivotas sobre a lameira os ventos non lle foron propicios aos nosos. Os de Óscar García Junyent superaron aos de Mendilíbar en todas as facetas de xogo, tanto ofensivo como defensivo. As tres torres viguesas, Murillo, Araújo e Okay, coa excepción de erros pequenos de coordinación con Rubén, pecharon con catro cancelas a porta do seu gardameta, que apenas despexou un saque de recanto con perigo. Pola contra, o Celta gozou de numerosas chegadas a área, media ducia sobre os tres paos, sendo moi superior en intensidade, anticipación e recuperación na liña de dous terzos armeira, algo que había moito tempo que non viamos nos nosos. Máis esa superioridade resultou insuficiente diante da porta de Dimitrovic, quizais porque onte Aspas, Beltrán, Olaza, Rafinha e Pione padeceron os efectos desa estraña síndrome da afasia goleadora, un medo descoñecido no Campo do Fragoso dende hai moitos tempadas.
En ningún partido desta liga dispuxo o Celta de tantas oportunidades para marcar no seu estadio. No minuto 23 Pione, sempre moi activo e comprometido co colectivo, filtrou un balón de ouro dentro da área que estragou Santi Mina, un dianteiro moi desafortunado diante da porta, nesta súa segunda xeira celeste, que por méritos obxectivos non semella ter sitio no once inicial. No 32’ foi Aspas quen o intentou dende a banda e, a piques de rematar a primeira parte, Pione mereceu marcar cando aproveitando un erro dun defensa vasco o seu xutazo bateu nas luvas do gardarredes, o mellor dos visitantes.
Tras a reanudación, o Celta intensificou as súas chegadas, froito na maior parte das veces das asociacións entre Pione, Aspas e Rafinha, que tomaron as rédeas do equipo. Razón pola que resultou incomprensible e desafortunado o troco precipitado do internacional dinamarqués, o que anoxou con Óscar a unha parte da bancada que por vez primeira apupou ao adestrador catalán. Con todo, Aspas tivo no 64’ a mellor ocasión do partido, un xute con veleno de gol ao pao longo que atopou outra vez as luvas do porteiro nunha gran estricada. Nos decisivos minutos finais, un lanzamento de falta de Olaza bateu no poste e pouco despois un xute dende a frontal de Rafinha, tras unha extraordinaria asistencia de Aspas, saíu lixeiramente alto. Por non falar do barullo que no desconto se produciu diante da liña de meta visitante cando lle esvarou a Dimitrovic o balón entre as pernas e alí caeu Denís na súa disputa pola pelota cun defensa.
Diante do Eibar ao Celta faltoulle fortuna, xa que os seus merecementos foron moito maiores co resultado obtido. No entanto, o esperanzador do partido foi o incremento da intensidade e da implicación de xogadores claves (Pione, Aspas, Okay, Rafinha, Beltrán, Murillo, Araújo tiveron unha boa actuación), o que aventura que as vitorias chegarán, sempre que exista o compromiso e o xogo necesarios. A pesar das dificultades do temible calendario próximo, o Celta debería remontar se persiste na estratexia de onte. Faltou só o gol. Non está todo perdido.
Resultou moi interesante o debate que arredor da aparición do libro A morte de Galicia (Xerais, 2019) mantiveron na bilioteca da EMAO o historiador Isidro Dubert, o editor da obra, e a socióloga Antía Pérez Caramés, unha das coautoras. No marco do ciclo «Repensar Galicia» organizado polo Ateneo Atlántico de Vigo propuxémoslles que reflexionasen arredor das cuestións do avellentamento demográfico e da emigración, os dous eixes dun libro que dende a historia e socioloxía críticas pon en cuestión as políticas natalistas e os discursos da apocalipse demográfica que dende hai unha década agoiran a morte de Galicia. Coincidiron Isidro Dubert e Antía Pérez Caramés en criticar que os discursos propagandísticos dos que detentan a hexemonía cultural en Galicia fixaron o problema demográfico como o principal do país, recuperando así a vella ideoloxía conservadora natalista, nacida en Francia a comezos do século XIX.
Pesimismo demográfico baseado nun aparente consenso sobre unha imaxe catastrófica da demografía galega, á que non é allea unha certa insidia sobre o fenómeno do avellentamento como unha ocultación do que para ambos os dous constitúe a quinta vaga migratoria da historia de Galicia, á que se ven producindo dende 2002, intensificada a partir de 2008, co inicio da crise. Dubert non dubidou en afirmar que «os datos históricos amosan que a sociedade galega sempre foi vella de seu, máis avellentada ca de España, o que non lle impediu medrar e ser unha sociedade moderna». «O título do noso libro é retranqueiro. A pesar das dificultades, do estancamento demográfico ou dos ciclos económicos, Galicia ten futuro. O problema é hoxe porque se agocha a emigración de 360.000 galegas entre 18 e 35 anos, unha de cada dúas con estudos superiores. A quen beneficia a súa marcha?»
Pola súa banda, a profesora Antía Pérez Caramés atribuíu a intervención natalista a proposta polo Plan de Dinamización Demográfica de Galicia a un fenómeno de demogratización do social, mais tamén a unha certa ignorancia, xa que apenas unha cuarta parte do avellentamento é causado polas baixas taxas de fecundidade, mentres é o alongamento da esperanza da vida, a pesar de ser socialmente moi desigual, mesmo de seis a sete anos, a súa razón principal.
Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre o bloque interinstitucional que sofre Vigo
Non me pasou desapercibida a ausencia do alcalde de Vigo na entrega no Teatro Afundación dos Premios da Cultura Galega 2019 nin tampouco que o presidente da Xunta de Galicia utilizase a súa intervención neste acto para prometer unha futura sede do CGAC no Berbés e un programa cultural específico do Goberno Galego para Vigo. Interpreteino como un episodio máis da xa clásica confrontación institucional entre o presidente da Xunta e o alcalde de Vigo. Unha batalla que até agora reportou a nivel electoral importantes beneficios para ambos os dous contendentes, xa que Feijoo e o PPdeG obtiveron dúas cómodas maiorías en Galicia e Caballero e o PSdeG-PSOE outras tantas, aínda que máis esmagadoras e contundentes, no concello de Vigo.
Xaora, cabe preguntarse se semellante liorta, que monopoliza a axenda política viguesa e paraliza a procura de solucións para algúns problemas importantes, reporta algún beneficio para os intereses xerais da cidadanía e para o futuro e o liderado da área metropolitana viguesa. Velaí a cerna da deboura dun Vigo obrigado a tomar partido nesta encrucillada que sabemos deseñada pola moderna mercadotecnia electoral.
O feito de que os Premios da Cultura Galega fosen entregados na cidade da oliveira con motivo dun «rebuscado» homenaxe á movida viguesa no seu «corenta aniversario» (Siniestro Total e Aerolíneas Federales formáronse en 1981, Golpes Bajos en 1982…), amosa o carácter netamente electoral da presenza de Feijoo en Vigo para tirar do chapeu, como se dun agasallo se tratase, unha descentralización do CGAC cunha sala de exposicións de 65 metros cadrados, semellante a prometida tamén para Lugo. Unha proposta que esquece tanto unha década de rebaixas das achegas do Goberno Galego no MARCO vigués como obvia as imprescindibles políticas de coordinación e colaboración entre dous dos museos de referencia na arte contemporánea galega. Non sería máis razoable que Feijoo anunciase en Vigo unha colaboración entre a Xunta e o Concello de Vigo para o relanzamento das actividades e exposicións do MARCO e para a coordinación do Museo do Mar de Galicia, hoxe dependente da Consellaría de Cultura, coa rede municipal de museos viguesa?
Con idéntica intención electoral, a nova delegada da Xunta de Galicia en Vigo, Corina Porro, intentou desenvolver durante as pasadas festas o seu «Nadal solidario», un programa de obradoiros e actividades para familias nas instalacións do Tinglado do Porto, alternativo ao municipal, mais que quedou pequeno fronte a grandilocuencia e desmesura da proposta de Abel Caballero, coa súa intención de colocar a Vigo no mercado do turismo de inverno do norte peninsular a base de millóns de leds, noria, carrusel, bombas de neve artificial, pistas de xeo e da ocupación intensiva do espazo público, mesmo daquel sometido a protección patrimonial como a centenaria alameda viguesa. Por non falar xa da aberta contra programación de ambas as dúas administracións o pasado día 12, entre o popular concurso (metropolitano) de rondallas organizado pola Xunta no IFEVI e o peche do alumeado do concello na Porta do Sol no que Caballero volveu a amosar polos altofalantes do centro xenio e figura.
Mais non vaiamos pensar que esta competencia e falta de diálogo entre Xunta e Concello afecta só ás cuestións da programación cultural e de lecer. O peor do caso é que atinxe tamén a temas estratéxicos como o da creación da Área Metropolitana, entidade administrativa que de terse constituído permitiría o funcionamento coordinado dun verdadeiro transporte metropolitano e evitaría disparates como o proxecto de construír en Mos un novo centro comercial metropolitano, como pretende teimosamente o presidente do Celta. Ausencia de diálogo e acordo interinstitucional que ameaza a ampliación do IFEVI, solicitada de forma urxente polos promotores de Conxemar ou dificulta o éxito da candidatura das Illas Cíes como Patrimonio da Humanidade por parte da UNESCO. Riscos que sofren tamén os tráficos portuario e aeroportuario vigueses (en franco retroceso) ou dos apoios que das administracións demandan os sectores da industria naval e do automóbil, sometidos aos cantos de serea da deslocalización en Portugal e a necesaria reconversión obrigada polas políticas de sostibilidade.
En definitiva, tras máis dunha década de desamparo institucional por parte da Xunta, o que en boa medida explica o éxito das políticas do «Vigo primeiro» de Abel Caballero, Vigo debe recuperar as políticas estratéxicas (a longo prazo) acordadas (como sucedeu na década de 1990) por un amplo abano de forzas políticas, sociais e cidadáns. Ábrese un ano electoral decisivo que pode facilitar este camiño dos acordos ou paralizar a cidade durante outra década perdida. Velaí a encrucillada viguesa.
Non hai espellos nos manicomios. Antonio Tizón, biografia dunha superación from Arraianos Producions on Vimeo.
Antonio Tizón agasalloume onte un exemplar de Non hai espellos nos manicomios (Arraianos Producións, 2019), o libro que forma parte dun proxecto multimedia de edición estendida arredor da súa propia biografía. Dirixido e coordinado por Aser Álvarez, con banda sonora orixinal de Miro Casabella e montaxe audiovisual de Antonio Ramos, o proxecto constitúe un percorrido pola biografía de Antonio Tizón, que padece trastorno bipolar dende hai case corenta anos. Un proxecto de edición multisoporte, que mestura a impresión en papel e os contidos web (literarios, músicas e audiovisuais), algo aínda pouco frecuente no sector editorial galego, concibido como un achegamento á doenza mental dende o ámbito artístico e cultural e coa intención de ser utilizado na sensibilización social sobre esta cuestión.
A proposta literaria ten a súa cerna nun poemario aberto á hibridación de diversos medios de expresión, que dan paso a unha impactante autobiografía na que Tizón confesa a súa experiencia con esta doenza crónica dende a súa primeira crise en Madrid no 81, un terrible brote psicótico no que quedou mudo por completo, en silencio absoluto, perdendo mesmo a esperanza e o contacto coa realidad, o que levo a ser internado nun manicomio, até que trinta e catro meses despois regresó daquel inferno provocado pola mordida da loucura.
Como fixera nas súas novelas, A antesala luminosa (Xerais, 2015) e Un home estraño (Xerais 2018), Tizón concibe o seu novo proxecto creativo cunha intencionalidade sociopolítica e un valor terapéutico, consciente de que é a súa responsabilidade termar da súa biografía como doente crónico dun trastorno bipolar. Faino de forma valente unha veces valiéndose da poesía e outras relatando con crueza a súa propia experiencia. Aser consigue así un retrato humano de superación moi valioso e emocionante, concibido como relato da recuperación, normalización e integración do xornalista e escritor, o que axuda a desmitificar a doenza mental, a razón de ser de todo o proxecto.
Mención especial no desenvolvemento do proxecto merecen o traballo musical de Miro Casabella, con algún temas memorables como «Euforia, maldita euforia», e o visual a cargo da pintora Mari Quinteiro, a compañeira de Antonio, como a coidada realización fotográfica de Antonio Ramos, imaxes que enriquecen o proxecto multisoporte. Parabéns a Tizón e aos produtores por un dos proxectos de edición máis orixinais, coidados e socialmente valiosos que coñecimos en galego nos últimos anos.
Últimas anotacións
Onte 2066: Café de redacción con João Soares16 de Febreiro de 2020 - 8:45 p.m.
Vigo metropolitano primeiro11 de Febreiro de 2020 - 8:43 p.m.
Campo do Fragoso CCXXXIV10 de Febreiro de 2020 - 4:58 p.m.
Cuerda e a escola das bolboretas4 de Febreiro de 2020 - 9:35 p.m.
Colmeiro no Marco4 de Febreiro de 2020 - 9:00 p.m.