Gogue e Davila expoñen en Príncipe

/0 Comentarios/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición das viñetas de Gogue e Davila na rúa do Príncipe:

Comprobei varias veces que a exposición «Ilustrando. As historias do noso día a día», na que se escolman as mellores viñetas de Gogue e Davila en Faro de Vigo, entusiasma aos paseantes de todas as idades que parados apenas un segundos non poden evitar escarallarse de risa diante dalgún dos trece cubos colocados na rúa do Príncipe á altura do Marco. Unha mostra que saca á rúa o traballo destes dous mestres do humorismo gráfico galego, que levan varias décadas publicando diariamente nas páxinas acolledoras do decano as tiras de Floreano e o Bichero, facendo así unha crónica gráfica, paralela á textual, na que recollen as decepcións, os problemas e as esperanzas do noso devir cotián colectivo. Realizada por cada autor, entre os milleiros das pezas publicadas e recollida tamén en cadanseu libro (de coidada e atractiva edición), esta escolla de 116 viñetas amosa a utilidade de xénero tan xenuinamente galego como é a retranca para retratar da forma máis aguda posible, pero tamén máis agarimosa e inclusiva, a marcha dun país chamado Galicia e dunha cidade en estrépito como é Vigo, concibidos como centro do universo, que dan cada día un paso adiante e outro atrás, como aquela Penélope do poeta Díaz Castro.

O meco Gogue, quizais o mellor caricaturista galego do noso tempo, vencellado desde 1983 ao grupo promotor de «Can sen dono», revista satírica esencial do humorismo gráfico galego de fin do século XX, celebra con esta mostra viguesa os seus trinta anos publicando de forma ininterrompida nas páxinas de opinión de Faro a tira protagonizada por Floreano, o borrachiño defensor da tasa, embaixador universal do viño de Barrantes, probablemente o representante máis xenuíno da retranca de taberna. Un personaxe inspirado na figura de señor Emiliano, o avó do propio humorista, un mariñeiro do Grove, que tamén era filósofo. Con Floreano (que bebe sen ánimo de lucro) e con outros personaxes das tiras, como a súa muller Monchiña, o cura do Ramón, Epifanio, Cachiña, Charito ou a mosca Fly, utilizando sempre o rexistro da fala popular e eterna do Grove, o humorista meco creou un universo propio que conta con milleiros de lectores diarios no decano e con presenza, polo momento, en murais, estatuas, viños e conservas. Personaxes de identidades diversas, unidos no territorio da xenerosidade e dos afectos, onde apenas un aturuxo abonda para expresar un estado de ánimo colectivo.

Creador das tiras de humor O Bichero, O Fotomatón, O Toxo e O Afiador, sempre para as páxinas de Faro de Vigo, xornal no que comezou a traballar como infografista e ilustrador, o morraseiro bueués Luis Davila, celebra con esta mostra de rúa os vinte primeiros anos do Bichero, o seu personaxe nacido para as páxinas da edición do Morrazo do Faro. Probablemente sexa a tira máis popular, aclamada e reproducida viralmente do humorismo gráfico galego actual, tanto polo feito de que os personaxes do Bichero como Tucho e Mucha, Merceditas ou Sinda sexan a expresión máis xenuína da retranca contemporánea, capaz de manifestarse no furancho, no vitrasa, na praia ou nas aulas universitarias, como pola seu tratamento intelixentemente irónico e socialmente comprometido da nosa actualidade política, económico ou deportiva. Contador de historias nunha única imaxe, utilizando até o límite todas as posibilidades creativas dos diálogos ou monólogos, como facían outros mestres do humorismo galego como Castelao, Quesada, Siro ou Xosé Lois, Davila ofrece cada mañá o seu potente editorial capaz de conectar con públicos interxeracionais, onde nunca falta unha boa dose de tenrura e crítica, tan necesarias en tempos de crispación e conformismo.

A mostra «Ilustrando» celebra, ademais, a aposta de Faro de Vigo polo humorismo gráfico, un sinal de identidade do xornal dende que en 1923 o gran publicista e caricaturista Federico Ribas comezase a publicar alí as súas viñetas e dous anos despois Castelao continuase coas súas «Cousas da vida». Un fenómeno estudado por Ceferino de Blas no seu libro «90 anos de humor gráfico» (Faro de Vigo, 2013), que viviu a súa idade de ouro durante a Ditadura de Primo de Rivera e a Segunda República, interrompido, como tantas outras manifestacións do libre pensamento na Ditadura de Franco. Xaora, Faro recuperou o humorismo gráfico con determinación a partir de 1961 publicando as viñetas de Fernando Quesada,  que con cada peza lle foi gañando á censura franquista os límites da temática dos seus chistes, o que lle permitiu explorar na mina da cultura tradicional e empregar, xa dende 1970, a lingua galega como a principal das súas chispas. Un traballo pioneiro, ao que acompañaron despois plumas novas como as de Bofill e Aguilera, os predecesores do éxito que agora celebramos. Recomendo moi vivamente a exposición e os libros de Gogue e Davila.

Xaime Garrido, arquitecto

/0 Comentarios/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao pasamento do meu admirado Xaime Garrido:

O pasamento do arquitecto Xaime Garrido Rodríguez deixa ao Vigo metropolitano sen un dos principais defensores do seu patrimonio e mellores coñecedores da súa historia. Ás portas da inminente chegada ás librarías doutro dos seus libros fulcrais, «O Vigo amurallado», que el concibía como «unha obra case definitiva sobre a historia patrimonial do Vigo vello», editado polo Instituto de Estudios Vigueses, entidade da que foi fundador (1991), Garrido deixa para a memoria da súa cidade amada máis dunha ducia de libros de investigación sobre a súa arquitectura e patrimonio. Obras esenciais para entender a nosa arquitectura histórica froito dun labor teimoso e altruísta de quen durante cinco séculos defendeu con planos na man o patrimonio histórico-arquitectónico e o medio ambiente como parte esencial da paisaxe e identidade galegas.

Nacido na parroquia de Bembrive en 1938, onde reatopaba o celme do Vigo popular das terras do Val do Fragoso, Xaime titulouse na Escuela de Arquitectura de Madrid en 1966, exerceu no Vigo metropolitano a súa actividade como profesional libre. Un traballo como arquitecto de máis de dous mil proxectos de edificación e urbanismo, que compartiu no seu tempo de lecer co seu compromiso insubornable e afouto coa causa da defensa da memoria de Vigo. Obras arquitectónicas entre as que destaca o complexo parroquial dos Capuchinos da rúa Vázquez Varela ou proxectos urbanísticos como o Plan Xeral de Baiona, redactado en colaboración con Alberto Baltar Tojo, Xosé Bar Boo e Jaime Riera, concello miñorano do que foi arquitecto municipal honorífico (1968-1973), o que permitiu a conservación do seu magnífico centro histórico e contorna paisaxística.

Amante da arqueoloxía –descubridor da estación paleolítica de Chan do Cereixo, na parroquia de Donas en Gondomar– e apaixonado fotógrafo amador, montou en 1980 a súa primeira exposición fotográfica, «Arquitectura Modernista. Vigo 1900-1920», titulada como o libro homónimo colectivo no que participou, editado polo Colexio de Arquitectos de Galicia (COAG), do que Garrido foi presidente da súa comisión de Cultura, desde a que promoveu a formación do arquivo e a realización de exposicións, conferencias, informes e publicacións. Cadora, tería que agardar case unha década a que a Deputación de Pontevedra publicase os seus traballos de investigación premiados pola propia institución provincial: «Fortalezas de la antigua provincia de Tui» (1987, 2001) e «Vigo. La ciudad que se perdió. Arquitectura Desaparecida. Arquitectura no realizada» (1991), que se converteu no primeiro clásico da historia de Vigo do século XX, case un «long seller» dos libros sobre Vigo, reeditado xa en cinco ocasións. Un libro fermosísimo  e estremecedor, no que probablemente Garrido deixou a cerna de toda a súa obra posterior, na que catalogou a arquitectura viguesa destruída –dende o edificio Rubira ás murallas do Castro–, mais tamén  a arquitectura de papel, a debuxada e non edificada, a arquitectura que puidemos ter e a que non existe.

O Vigo actual e o Vigo futuro, que por ventura se enxerga xa peonil entre o paseo de Afonso, a porta do Sol e Policarpo Sanz, non sería posible sen o berro, algunhas veces case en solitario, do arquitecto Xaime Garrido, que reclamou nas páxinas de «Faro de Vigo» e noutros xornais vigueses, sempre con afán didáctico e cívico, a conservación do edificio da Estación do Ferrocarril, do Pazo de Xustiza da rúa do Príncipe, das vivendas da mazá de «El Pueblo Gallego» ou a conservación exenta da muralla do Castro, a quen dedicou outro dos seus libros, «El origen de Vigo. El monte de O Castro y su castillo» (2011). Como a actual conciencia conservacionista do patrimonio arquitectónico, que impregna as actuacións urbanísticas do Vigo actual, ten moito que ver coa publicación de libros sobre o arquitecto Jenaro de la Fuente (2016) ou dos seus volumes «Vigo, arquitectura urbana» (2001) e da súa monografía excepcional sobre Manuel Gómez Román (1994), ambos os dous en colaboración co seu amigo e cómplice o historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga.

Xaime Garrido loitou coma un heroe civil para que o Vigo do futuro se reconciliase coa súa memoria, para que se parase a desfeita irresponsable e incomprensible da súa arquitectura civil e industrial. Fíxoo coas únicas armas que posúen os sabios coma el, as da razón e as da investigación, como puxo de relevo cando hai apenas dous anos recibiu emocionado o Premio Laxeiro. Mágoa que nestes anos ningún grupo político tivese en cidade esquecedeira como Vigo a coraxe de propoñelo para que fose nomeado sequera como vigués distinguido, para quen merecería a medalla da cidade, un fracaso colectivo que a todos debería avergonzar.

Con todos os abrazos para os teus, grazas inmensas, mestre Garrido!

Campo do Fragoso CCXXII

/0 Comentarios/en , , , , , /por

FÚTBOL DE BALLÓN

Nunha tarde tremenda de ballón o Celta de Iago Aspas conseguiu saír das pedras das posicións de descenso e despois de varias semanas atracar durante uns días en porto seguro. As bategadas sobre a lameira enchoupada de Balaídos, nalgúns momentos un auténtico dioivo, onde non faltou nin sequera a participación do arco da vella, déronlle azos a un Celta comprometido no que volveu marcar por partido dupla o merlín de Moaña e no que o gardarredes Rubén realizou dúas paradas extraordinarias que alicerzaron a vitoria no treito decisivo do partido. Unha nova remontada heroica na que tampouco faltaron algúns erros arbitrais, probablemente inducidos polo emprego do VAR, nin a emoción desbordada na bancada nun tempo engadido de sete insufribles minutos.

E o certo é que o Celta comezou esta tarde de chuvieiras sobre o Fragoso frío, nervioso polo moito que se xogaba, preguiceiro co balón, deixando toda a iniciativa ao conxunto txuri-urdin conducido por uns excelentes Zubeldia e Merino. Os de Escribá tardaron case vinte minutos en achegarse por vez primeira á area de Rulli. Fixérono cando aproveitaron o estrépito das arroiadas, que coincidían coas entradas polas bandas de Mallo e Olaza, procurando as costas de Maxi ou unha situación propicia para un lanzamento dende a frontal do mago Aspas. Sen embargo, foi unha xogada de apariencia intranscendente na área de Rubén á que transcorrida a primeira media hora de xogo deu a primeira virada á partida. O andaluz Melero López sinalou sorpresivamente os once metros para o que entendeu foi unha rascadela de Olaza sobre Oyarzabal cando este tentaba baixar o balón, un deses penaltiños que só se asubían para escarnio do simpático conxunto celtiña.

Tras a transformación de Willian José, con todo en contra, o Celta non só non perdeu a calma, se non que gañou en entusiasmo e afouteza para buscar a igualada. No 33’ Maxi finalizou unha combinación con Aspas cun xutazo sobre Rulli, que rexeitou coa biqueira, na primeira das súas grandes paradas, nunha tarde onde ambos os dous gardarredes estiveron a moi alto nivel. Cinco minutos despois, sería Aspas quen a porta baleira errou no seu intento de superar a Rulli cun chapeu, aínda que Melero sinalase despois falta. Xaora, tras o intervalo, Aspas saíu encoraxado, desenvolvendo outra actuación estelar na que introduciu unha marcha máis no xogo do seu equipo, provocou e marcou unha pena máxima, meteu un segundo tanto de cabeza e comezou a xogada dun terceiro que pechaba a remontada. Outro partido asombroso para o celtismo rendido diante da máis grande figura da historia da súa canteira.

Certo é que houbo outras circunstancias nesta segunda sesión memorable. A expulsión rigorosa de Willian José no 57’ coa táboa de marcas igualada revolucionou aos donostiarras como tamén sería decisiva a entrada de Boudebouz no 64’, que modificou a posición de Aspas, colocado agora na media punta, afiando máis o ataque celeste. Un feito que entendeu á perfección Hugo Mallo que entraba coma ballón pola banda dereita procurando a cabezada de Maxi ou de Iago. Atopouna na segunda intentona, no 69’ cando o de Moaña cabezou ao pao curto, abrindo de forma inapelable o camiño dunha nova virada. Xaora, os txuri-urdin venderon moi caro o seu pelexo e obrigaron a que san Rubén salvase in extremis no 74’ un xutazo de Sangalli e catro despois outro de Zubeldia, minutos tolos de pasarrúas, onde o balón esvaraba dunha a outra portería coa mesma facilidade que o facían os xogadores na lameira do que parecía un partido de fútbol acuático.

Nos agónicos minutos finais, Escribá e Aspas pedían calma e concentración aos seus xogadores, máis aínda cando se anunciou un tempo interminable de desconto. Cadora, sería ao comezo deste período cando se pecharía a táboa de marcas, grazas a unha xogada iniciada por Aspas, mais sobre todo moi ben desenvolta por Boudebouz, capaz de superar a tres defensas e centrar sobre Maxi para que o charrúa rematase e marcase o terceiro. Produciuse entón outra gran descarga emotiva da bancada, que despois destes sete puntos e nove goles nunha mesma semana comeza a enxergar con maior optimismo o camiño da permanencia. Unha tarde de auténtico fútbol de ballón do equipo de Aspas, un xogo intenso e emotivo, que non será doado esquecer.

A nación resistente e optimista

/0 Comentarios/en , , , , , , , /por

Acabo de recibir o Tempos Novos nº 263, correspondente ao mes de abril, onde nas páxinas de «Protexta» publico este comentario sobre o ensaio de Camilo Nogueira Unha nación no mundo. A razón resistente (1480), publicado por Xerais.

Camilo Nogueira compartiu durante as catro últimas décadas a súa intensa actividade política coa escritura ensaística. Dende a publicación do libro de conversas con Suso de Toro, Camilo Nogueira e outras voces (Xerais, 1991), abriu o complexo relato da memoria da nación, ao que dende entón fixo valiosas achegas nas que recolleu a cerna do seu ideario político. Obras nas que enuncia unha menxase esperanzada para unha Galicia con vontade de mudar a súa perspectiva histórica, reatopándose como nación política, unindo a memoria do pasado co proxecto do futuro.

Na súa publicación máis recente, Unha nación no mundo. A razón resistente (1480-2010) (Xerais, 2019), Nogueira completa o relato iniciado en A memoria da nación. O reino de Gallaecia (2001), no que se poñía de manifesto a tradición medieval da nación galega que dende hai case dous mil anos conta con personalidade política-administrativa de seu. Cadora, Nogueira aborda na primeira parte, «Galiza no Absolutismo», o carácter da monarquía española na Idade Moderna e a evolución da sociedade galega baixo as dinastías europeas dos Habsburgo e os Borbón; mentres que na segunda, «A nación política contemporánea», analiza a formación da conciencia nacional e a estruturación do nacionalismo galego como forza política no proceso de configuración do estado español no contexto dos estados europeos despois da Revolución Francesa.

Como fixera na primeira, na nova entrega insiste en que a memoria da nación necesita ser recuperada para o futuro de Galicia, coa intención de evitar caer no esquecemento antes de que este poida ter ocorrido. Unha recuperación que esixe a crítica da ideoloxía españolista que deturpa o pasado común dos pobos peninsulares e lle dá un carácter determinista á existencia do Estado na súa forma actual. Deféndese que Galicia ten dous mil anos de historia e personalidade política, o que supón unha profunda e fundamentada crítica da ideoloxía españolista, baseada na idea de España como unha realidade política unitaria desde o tempo romano e godo. Como se defende que a pesar de ter padecido no Antigo Réxime unha dominación perversa, mantivo os seus recursos vitais e personalidade diferenciada até 1800, cando era o país máis populoso entre os da península, contando con máis poboación ca Madrid e Cataluña. Para Nogueira foi no tempo contemporáneo cando o Estado español negou a nosa personalidade histórica e cultural, sendo os intentos de reescritura da Historia de España apenas unha falacia histórica na que se interpreta a Idade Media como un proceso que conduce á hexemonía de Castela e á concepción do Estado español como unha unidade procedente do século XV.

Con todo, o máis relevante do ensaio de Nogueira, froito dun traballo documental monumental, é situar o nacionalismo galego como un movemento político a prol da democracia, da liberdade e do desenvolvemento económico e social. Un movemento político a prol do pluralismo social, cultural e lingüístico e das liberdades civís, fronte a un Estado español identificado coa uniformización e a eliminación da diversidade como trabe do seu funcionamento. Deseña así Nogueira, persoa rigorosa e reflexiva, mais tamén teimoso optimista da vontade, o seu modelo de nación resistente e optimista, capaz de asumir o seu autogoberno nun mundo cada vez máis diverso e incerto. Un ensaio referencial no noso pensamento nacionalista.

Chano Piñeiro e Vigo

/2 Comentarios/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Chano Piñeiro:

O venres pasado no Club Faro de Vigo participamos nunha homenaxe a Chano Piñeiro e reivindicamos que se lle dedicase o 17 de maio de 2020, con motivo dos vinte e cinco anos do seu pasamento. As intervencións das súas amizades, a farmacéutica Carmen Grandal, a actriz Uxía Blanco, protagonista de Sempre Xonxa (1989) e concelleira de Normalización Lingüística, e do seu veciño o escritor Francisco Rozados «Rochi», autor da biografía Chano Piñeiro (Fervenza 2003) fixeron o retrato deste pioneiro da industria audiovisual en Galicia, dun ser humano sensible e comprometido coa causa da igualdade que ao longo de dúas décadas intensas procurou teimosamente a luz dun soño: o de facer cine en Galicia e facelo en galego. Cadora, foi importante que abrise o acto o alcalde Abel Caballero solicitando a RAG este Día das Letras Galegas para Chano Piñeiro e para o audiovisual en galego, recoñecendo así o labor dun vigués que perseguiu o soño posible de facer cine na nosa lingua.

Como foi oportuno lembrar as relacións de Chano con Vigo, ao que chegou en 1979 coa súa compañeira sempre cómplice María Luz Montes Quireza para montar a botica e rebotica da rúa Torrecedeira, cidade da que ambos os dous axiña namoraron e fixeron partícipe dos seus proxectos. Secasí, foi en Vigo, co apoio da primeira corporación do alcalde Manuel Soto, onde foi presentada o 12 de marzo de 1982  Eu, o Tolo, unha longametraxe de temática surrealista (110’) filmada en Super 8 en 1978. Foi tamén en Vigo onde Chano e Mariluz fundaron a súa produtora Piñeiro S.A., despois Bubela S.L., e onde estrearon Mamasunción (1984), a mediametraxe (21’) en 35 mm, no centro Cultural da Caixa de Aforros de Vigo, dentro do ciclo «Identidades», no que se proxectaron outras curtas galegas, como O segredo de Daniel Domínguez e a Uxía Blanco. Sería, non o esquezamos, «Mamasunción», onde retrataba «unha avoa de todos nós», unha película decisiva e emblemática na traxectoria de Chano, mais tamén para a lingua galega, que se deu a coñecer nos festivais cinematográficos de boa parte do mundo, abrindo unha xanela, até entón inédita, para a nosa cultura.

Foi en Vigo, onde recibiu en 1985 o Premio da Crítica de Galicia, na modalidade de Ciencias e Artes da Representación, por Mamasunción, o primeiro recoñecemento para un realizador. Como foi en Vigo onde filmou Esperanza (1986), película sobre o alcoholismo producida polo Concello de Vigo, e onde localizou o plató de Sempre Sonxa e onde foi estreada o 25 de novembro de 1989 no cine Fraga, dentro do programa do festival «Cinegalicia», organizado polo concello de Vigo e a Xunta de Galicia. Un festival moi prometedor, no que se estrearon ademais outras dúas longas, Urxa de Carlos López Piñeiro e Continental de Xavier Villaverde, que magoadamente non tería continuidade cos gobernos de Manuel Fraga.

Como non podemos esquecer que no mes de xullo de 1994 Chano Piñeiro artellou e dirixiu un festival de cine no auditorio ao aire libre de Castrelos, que obtivo un éxito sen precedentes. Un gran espectáculo audiovisual para o que sabemos é o mellor anfiteatro popular posible no que Chano pretendía recuperar toda a maxia do cine en estado puro para grandes públicos. Emociona lembrar que antes da proxección de filmes clásicos como Cidadán Kane, ET, Memorias de África, El último emperador, Bailando con lobos, Cabaret, El bosque animado, Los santos inocentes ou a propia Mamasunción, presentaban as películas escritores como Carlos Casares, Víctor Freixanes ou Antón Reixa, ou que nun descanso recitaban poetas como Xela Arias ou María do Carmen Krukemberg. Unha marabilla que unía as duas paixóns creativas de Chano, o cine e a literatura, inicio do que el soñaba que fose o gran festival de cine que Vigo precisaba. Unha iniciativa que podería recuperarse actualizada e que probablemente concitaría o interese da mocidade viguesa actual. Aí queda a proposta.

Agarimo pola nosa cidade da oliveira que expresou nos artigos publicados en Faro de Vigo durante os anos 1992 e 1993, na sección Conversas co vento, recollidos nun libro homónimo, publicado por ABA edicións (1994), prologado por Ánxel Vence e ilustrado por Fernando Quesada. Un traballo literario moi valioso,  inserido na tradición que Cunqueiro acuñara no decano, na súa sección «El envés», no que expresou o seu amor a Vigo en pezas memorables como «Morte na rúa da Paz», no que con finísima ironía lamentaba a tala das súas vellas árbores, «un sangue que tiña forma de serrín».

A proposta de homenaxear a Chano Piñeiro coa celebración do Día das Letras Galegas non é tolería ninguna. Sería unha audacia da RAG que lle facilitaría conectar coas novas xeracións que probablemente descoñen a proeza deste caladiño cazador de nubes que foi Chano Piñeiro.

 

Campo do Fragoso CCXXI

/0 Comentarios/en , , , , , /por

O CELTA DE ASPAS

Coincidindo coa festa da Reconquista onte o Celta nunha segunda parte memorable deulle a volta a un 0-2 fronte ao Vilarreal, un dos rivais directos da súa liga particular para evitar o descenso. Cando todo semellaba perdido, tras un primeiro cuarto de hora no que os visitantes noqueraon aos celestes en apenas dúas xogadas, cando nas bancadas se comezaba a dixerir unha traxedia inevitable, renaceu o equipo dirixido por un formidable Iago Aspas, que regresaba á lameira tras tres meses lesionado. Conducido polo futbolista de Moaña o Celta recuperou a súa alma máis xenuína, esa afouteza capaz de afrontar as maiores adversidades, contaxiando a unha bancada que axiña soubo responder con doses desbordadas de entusiasmo. Xestouse así unha remontada para a historia coa que o equipo de Aspas suma tres puntos valiosos, recupera esperanzas e se mete de cheo na loita pola permanencia.

O gran ambiente na previa, cun recibimento apoteósico e gradas case cheas, arrefriouse aos dez minutos cando Ekambi marcou, anticipándose a Costas, nunha xogada na que toda a defensa celeste volvía a facer augas. Cantada defensiva que se repetiría cinco minutos despois cando Pedraza meteu o gol da súa vida conducindo en solitario o balón dende o medio do campo e caneando a canto celeste lle saíu ao paso, superando a Rubén e marcando a porta baleira. Sen dúbida, un gol espectacular ao que contribuíron os medios e defensores nosos incapaces sequera de forzar unha falta ou unha tarxeta ou un penalti. Con tan cómoda táboa de marcas, o Vilarreal controlaba o xogo, grazas a superioridade que no medio do campo impoñían Cazorla e Morlanes, que deixaban o balón ao Celta, para aproveitar as perdas e lanzar en velocidade a Ekambi e Chukwueze, aos que aos defensas celestes cústaballes moito parar.

Xaora, tras tan lamentable primeira parte, na que o Celta apenas dispuxo dun xute lonxano de Brais no minutos 38, algo debeu suceder no seu vestiario no descanso. Tras a reanudación, Escribá adiantou uns metros a súa liña defensiva e retrasou a posición de Aspas, que comezou a dirixir o xogo. O equipo gañou en orde, velocidade e intensidade. E o máis importante, o Celta comezou a recuperar o balón na segunda liña dos amarelos, o que impedía a chegada de balóns aos seus dianteiros atletas. Unha mudanza táctica radical que facilitou que no minuto 50’ se producise unha perigosa falta na frontal do submarino. Iago tirouna de forma maxistral, trazando unha parábola sobre a barreira que Asenjo estivo a piques de desviar. Un golazo que abriu o partido e fixo estourar a unha bancada, até entón encollida de temor.

Certo é que pouco despois, Ekambi puido liquidar as esperanzas celestes mais o noso Rubén soubo aguantar con sangue frío e conseguiu rexeitar o seu remate. Unha parada decisiva coa que os amarelos pechaban o seu balance ofensivo. A partir de entón, o equipo dirixido por Aspas creu nas súas posibilidades e fixo os mellores minutos dos últimos catro meses. Moi aberto polas bandas, con Mallo e Olaza entrando unha e outra vez, foi o de Marín o primeiro que puxo a proba ao porteiro visitante, o mellor xogador do seu equipo. Con todo, sería o debutante Olaza quen no 70’ centrou case dende a liña de fondo para que Maxi cabezara á rede, entre as tres torres amarelas. Outro golazo do uruguaio que funcionou como bálsamo de fierabrás tanto para o equipo como para a bancada, que xa era un auténtico trebón.

O equipo de Aspas non se conformou e foi a pola vitoria. Brais Méndez puido marcar nun xute con parábola, pero volveu aparecer o gardarredes amarelo. Pero cando faltaban apenas cinco minutos, Aspas serviu un balón sobre o de Mos que foi derrubado na área. Un penalti claro, confirmado polo VAR, que o mestre de Moaña convertiu dende os once metros, tras un toque de xenio, apenas un exercicio de beleza contida. Co tres a dous no peto, e co corazón nun puño, os vinte e dous mil celtistas vivimos os minutos finais case con bágoas nos ollos, como as que verqueu Aspas no banco cando foi substituído, outra escena emocionantísima para a historia do celtismo, que define a un xogador para a historia do Celta.

Aspas é un dianteiro extraordinario, un mago capaz de inventar alustros de fantasía na lameira. Con todo, a súa cualidade máis diferenciadora é a súa capacidade para mellorar o xogo de cada un dos seus compañeiros e para contaxiarlles o seu entusiasmo e o seu compromiso. O equipo de Aspas que vimos na segunda parte de onte non é o Celta sen alma (e sen goles) dos últimos tres meses. O Celta de Aspas volveu. É a gran noticia dunha tarde que será difícil de esquecer.

Onte 2014: Un 17 de maio para Chano Piñeiro

/0 Comentarios/en , , , , , /por

Resultou magnífica a homenaxe que rendemos onte no Club Faro de Vigo a Chano Piñeiro. Unímonos á iniciativa dos que solicitan que o cineasta e escritor sexa a figura homenaxeada o 17 de maio de 2020. Unha proposta que pode semellar unha tolería mais que supoñería o recoñecemento dun pioneiros do cinema galego ao tempo que do conxunto do sector audiovisual galego, hoxe a nosa industria cultural máis potente. Aventuro que escollendo a Chano Piñeiro o Día das Letras volvería escintilar nos ollos das novas xeracións coa perspectiva dun cinema e dunha literatura galegas que se proxectan no mundo.

Aquí se poden baixar en pdf as palabras que pronunciei no acto.

Na despedida de Andel

/0 Comentarios/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao peche da libraría Andel do libro galego e portugués:

O pasado venres máis dun cento de persoas despediron dúas décadas de Andel, a libraría especializada en libro galego e portugués. Nacida na rede o 17 de maio de 1997 como primeira libraría virtual galega, Xaime Nogueira, o seu fundador decidiu montar unha empresa que respondese ás demandas dun sector en proceso de dixitalización ofrecendo dende o verán de 1998 un catálogo virtual actualizado do libro galego e editado en Galicia. Oferta ampliada en decembro de 1999 cando na rúa Pintor Lugrís abriu unha libraría de cen metros que se foi convertendo en referencia da cultura literaria galega. Espazo duplicado a partir de setembro de 2013 cando mudou a Camelias 102, converténdose dende entón nun dos espazos culturais privados de referencia na cidade fose pola súa programación de lanzamentos e actividades de fomento da lectura en galego para crianzas fose pola súa dispoñibilidade para celebrar palestras e encontros cívicos. Unha fantasía necesaria para a visibilidade da edición en galego e para o encontro do seu lectorado que anuncia o peche do seu espazo físico, o que nos provoca desolación e tristeza, ao tempo que convida a reflexionar sobre o estado e o porvir da edición en galego e da libraría cultural independente.

A edición do libro e do disco galego moito lle debe a Xaime e Concha Nogueira, capaces de acompañar cada un dos seus lanzamentos, convertendo as súas mesas de novidades e os seus escaparates nas mellores testemuñas do que se ía publicando. Como facían cos títulos moi escollidos da edición portuguesa ou con outros produtos culturais galegos, como serigrafías a outras pezas de arte e artesanía, que sabiamos só se atopan en Andel. Como non é posible entender a presenza do libro galego no mundo sen o traballo na rede de Andel, que se anticipou  a calquera outro servizo de venda do libro en galego en liña, construíndo un catálogo temático, pioneiro na edición en galego, ao tempo que un valioso boletín trimestral de novidades, que facilitou a chegada dos libros nosos ao lectorado e a universidades dos cinco continentes. Un escaparate virtual, promovido dende a iniciativa privada, que as editoras e os autores e autoras galegas, nunca saberemos recoñecer como merece. Sen Andel quedamos un pouco máis orfos, enxergando un horizonte de esperanza para a nosa cultura un pouco máis cativo.

O peche de Andel forma parte dunha tendencia que levou a que o pasado ano botasen o cadeado máis de 900 librarías en toda España, vítimas da redución do mercado do libro impreso (un terzo na última década) como do proceso de concentración da distribución do libro en internet en mans dunha multinacional estadounidense. Como ten que ver co actual proceso de integración do mundo da edición no sector das industrias culturais do entretemento, o que reduce as posibilidades de comercialización de «produtos non mainstream». Un fenómeno ameazante para toda a edición galega que con contadas excepcións queda fóra deste foco principal que acapara o interese comercial da rede de distribución libreira e reduce o interese das redes e medios de intermediación. Este peche non é alleo ás mudanzas dos hábitos culturais, tamén dos públicos galeguistas, que reducen de forma significativa a súa compra e  lectura de libros, fenómeno que se estende ás novas xeracións pouco dispostas a entrar na libraría cultural ou a mercar un xornal no quiosco.

Cadora, o peche de Andel é outra vítima dun fenómeno especificamente vigués provocado pola escaseza do seu tecido lector, cuxos síntomas son a carencia bibliotecaria endémica e a ausencia de festivais e eventos literarios (estoume referindo á Feira do Libro) á altura da que continúa sendo a capital editorial de Galicia e un dos centros principais de edición de libros da península. Unha febleza  lectora que xa contribuíu ao peche dun bo fato de iniciativas creadas arredor do libro galego. Un listado de soños lectores rotos, que máis alá das saudades obriga a reflexionar sobre a orixe destoutra desgraza viguesa, encabezado pola libraría Curros Enríquez de Cánovas del Castillo, continuado por a librería A Esmorga da rúa Gamboa, creada por Pepe Ulloa, convertida no pub O Grial; por a libraría Castelao dos Choróns, do inesquecible Fernando Pereira; por a libraría Babel de Venezuela; por a Ir Indo das galerías de Príncipe, fundada por Bieito Ledo; por a Arcova nas galerías de Colón; por a Libraría Mañán de Nacho, especializada en libro educativo e infantil ou mesmo a impresionante Bertrand, que durou apenas un par de anos no corazón de Príncipe…

Na hora de despedida de Andel non podemos expresar máis que a nosa maior gratitude e agarimo para Xaime e Concha polo gran traballo feito, unha referencia inesquecible para a fantasía do libro galego na que contra vento e marea continuamos acreditando.

Fridays for future

/0 Comentarios/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a #FridaysForFuture, a iniciativa da activista sueca Greta Thunberg, promotora da Folga escolar polo clima:

Greta Thunberg, unha rapaza sueca de dezaseis anos, é hoxe a líder icónica da primeira folga escolar mundial polo clima que o pasado venres se celebrou en máis de cen países e 1.600 cidades. Unha mobilización planetaria con escasos precedentes iniciada por esta estudante de noveno curso (equivalente a 4º de ESO) o pasado 20 de agosto cando tras a vaga de calor e incendios en Suecia decidiu non ir á escola e chantarse diante do Riksdag, o parlamento situado no centro de Estocolmo, durante o horario escolar cun cartel no que aparecía a frase «Folga escolar polo clima».

Logo de celebradas as eleccións xerais dos seus país, o 9 de setembro, nas que foi elixido primeiro ministro o socialdemócrata Stefan Löfven, Greta decidiu continuar a súa folga só os venres, xornada nas que durante sete horas permanece co seu cartel, soportando temperaturas baixo cero, reclamando que se adopten medidas para limitar o aumento da temperatura global do planeta a 1,5 graos. Iniciativa, acuñada na rede coa etiqueta #FridaysForFuture, que comezou a ser seguida por milleiros de estudantes doutros países que reclaman diante dos seus parlamentos e edificios gobernamentais a redución das emisións de carbono establecidas no Acordo de París, dentro da Convención Marco das Nacións Unidas sobre Cambio Climático, en vigor dende 2016, do que Donald Trump anunciou a retirada dos Estados Unidos en 2017.

Diagnosticada de Síndrome de Asperger, trastorno do desenvolvemento incluído no espectro autista, que afecta a interacción social recíproca, e tras padecer unha depresión paralizante aos once anos, Greta Thunberg confesou que adoptara o seu modelo de desobediencia civil inspirándose na protesta de Rosa Parks, unha muller tímida e introvertida coma ela, que en 1955 foi capaz de non ceder o seu asento do autobús a un home branco de Montgomery, Alabama, acción que supuxo un punto de non retorno na loita a prol dos dereitos civís nos Estados Unidos.

Coma sucedera coa activista estadounidense, a acción de Greta comezou a chamar a atención dos medios de comunicación de todo o mundo constituíndo a inspiración para o emerxente movemento internacional de «Folgas Escolares polo Clima», como a que o venres mobilizou a varios centos de estudantes vigueses de secundaria diante do concello de Vigo reclamando atención para as políticas sobre o cambio climático e denunciando a falta de compromiso dos políticos cunha situación que rouba o futuro das novas xeracións. Protestas estudantís que dende o pasado mes de novembro foron estendéndose dende Australia e que continuaron ao longo do inverno no Canadá, Alemaña, Bélxica, Países Baixos, Xapón, Suíza, Reino Unido ou nos propios Estados Unidos.

Facendo fincapé sobre todo na importancia da investigación sobre o cambio climático, como xeito de facerlle fronte ás posicións negacionistas de Trump e a industria petroleira, o novidoso do movemento promovido por Greta, que xa falou diante dos líderes mundiais no Foro de Davos do xaneiro pasado ou na conferencia climática da ONU en Katowice, reside na capacidade de mobilizar a mozos e mozas de todo o planeta que reclaman, cando xa apenas hai marxe de acción, unha maior ambición e contundencia dos políticos para derrotar o cambio climático. Un cambio que se ten que producir agora, desbotando así a retórica dos que interpretan no seu beneficio acordos como os de París ou entrando en aberto litixio co trumpismo que ameaza con levar ao planeta ao abismo neste mesmo século.

O feito de que activistas como Greta asuman nas súas formas de vida comportamentos e hábitos que contribúen a limitar o aumento da temperatura global do planeta –a súa familia non viaxa en avión nin consume carne nin utiliza plásticos– amosa que esta causa obriga a unha mudanza das nosas formas de vida, anticipando uns hábitos alternativos na alimentación, na mobilidade e no consumo enerxético moi distintos dos que utilizamos. Mudanzas nestes hábitos de mobilidade, que afectan dende a redución do tráfico aéreo planetario á utilización de vehículos con motores de combustión, que se deben producir canto antes, o que modifica case de raíz a actual axenda política e económica do noso tempo. Un movemento mundial de adolescentes mobilizados por Internet a prol dun desenvolvemento sustentable que obriga ao ecoloxismo, nacido hai catro décadas ao fío do movemento antinuclear e organizado en plataformas e partidos diversos, a actualizar agora e de raíz o seu programa e as súas formas de actuación.

En todo caso, beizón a Greta Thunberg, unha líder tan atípica como carismática, capaz de tirar do fío da esperanza cando semella non haber futuro. Como beizón para eses centos de estudantes vigueses de secundaria mobilizados nestes Venres polo Futuro, xa que como eles din «non temos un planeta B».

Urania Mella e outras viguesas pioneiras

/0 Comentarios/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a Urania Mella e a

É probable que unha parte das cen mil persoas que nos manifestamos en Vigo o pasado 8 de marzo, nunha das comitivas cívicas máis emocionantes das nosas vidas, descoñecese o nome da viguesa Urania Mella Serrano (1900-1945), unha das pioneiras do movemento feminista galego. Profesora de piano e alfabetizadora, presidenta da Agrupación de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo, que contaba en 1936 en toda España con 50.000 afiliadas, Urania era filla da madrileña Esperanza Serrano e do anarquista vigués Ricardo Mella. Comprometida cos valores da educación laica, que inculcou nos seus fillos Humberto e Raúl e nas súas fillas Alicia e Conchita, Urania foi condenada a morte xunto ao seu home, Humberto Solleiro Rivera, «O Chapapote», sindicalista ferroviario da UGT e traballador tranviario, que combinou a súa militancia coa promoción do deporte e da cultura en Lavadores, que sería fusilado con 40 anos o 30 de outubro de 1936.

Conmutada a súa pena de morte por 30 anos de cárcere, en 1938 Urania foi trasladada dende Vigo ao cárcere de mulleres de Santurrarán, instalado nun antigo convento de monxas de Mutriku en Guipúscoa, onde amigou con María Gómez González, alcaldesa da Cañiza (tamén a primeira alcaldesa do noso país), e viviu consumida durante sete anos xunto a outras cincuenta presas galegas, entre as que estaba Josefa García Segret, a mestra de Tui salvada de ser fusilada polo doutor Darío Álvarez Blázquez. Anos de sufrimentos terribles de 1.700 mulleres e centos de crianzas, rescatadas do esquecemento no documental Prohibido recordar (2010) de Txaber Lareategi e Josu Martínez. Consumida e cun tumor cerebral xestado no cárcere, Urania regresou a Vigo en 1945 para recuperar os afectos, pero atopándose nun ambiente hostil, trasladouse a Lugo co seu fillo Raúl e coa familia de María Gómez, onde faleceu cando apenas pasara un mes da súa liberación. Sendo o seu un dos relatos máis conmovedores da nosa memoria, por ventura comezou a ser reparada en 2008 cando o concello de Vigo dedicoulle o seu nome a unha rúa de Lavadores e o Ministerio de Fomento deulle o seu nome a un buque anticontaminación, sendo aprobado en 2010 polo Goberno o seu expediente de declaración de reparación e recoñecemento persoal.

O caso de Urania Mella, pioneira feminista que merecería o recoñecemento nos centros educativos vigueses, non é o único na nosa cidade esquecedeira, que conta con outras pioneiras case ocultas. Este é o caso de Ernestina Otero Sotelo (1898-1956), mestra de Redondela, presidenta do Consello Provincial de Primeiro Ensino, unha das figuras máis brillantes da escola republicana. Como tamén o de Olimpia Valencia (1898-1987), a primeira muller galega en obter a licenciatura de medicina (1925), comprometida co pensamento galeguista, que mantivo aberta durante décadas a súa consulta de xinecoloxía na rúa do Príncipe. Como cómpre recuperar o nome de Placeres Castellanos (1896-1971), compañeira do mestre Víctor Fraiz, fusilado en 1937, cuxo activismo feminista a levou a traballar como xornalista no Congreso Internacional de Mulleres de París (1945).

Viguesas pioneiras do deporte como Antonina Sanjurjo Aranaz (1910-1939), neta de Antonio Sanjurjo Badía, profesora mercantil, galeguista e impulsora dende 1931 do hóckey sobre herba, o que permitiu que en Galicia as mulleres se adiantasen aos homes na práctica desta disciplina. Actividade na que foi axudada por Annita Baker, filla do director do Cable Alemán, xunto a outras xogadoras como Luz Vizcaíno Coloma e Carmela Sanjurjo. Pioneiras como Cándida Otero (1846-1915), a primeira muller fotógrafa de Galicia, casada con Felipe Prósperi, cuxo estudio cederían en 1915 a Jaime Pacheco. Como tamén cómpre recuperar do olvido ás primeiras concelleiras da corporación viguesa (1927), Margarita Losada Pardo, poeta, e Agustina Álvarez de Rovina, tamén a primeira redactora de Faro de Vigo. Unha relación que poderíamos alongar de forma considerable noutros eidos da artes e das letras que contan con mulleres viguesas que abriron espazos para a igualdade.

Todas elas contribuíron a que a partir dos anos setenta comezase a conformarse o actual movemento feminista, personalizado hoxe na figura da escritora María Xosé Queizán que acaba de recibir o sétimo premio Ernestina Otero de Igualdade concedido polo Consello Municipal da Muller do Concello de Vigo. Sen a recuperación de todas esas mans e os azos destas mulleres non sería posible que o pasado 8 de marzo se enchesen as rúas viguesas reclamando dignidade, igualdade e soberanía para a vida de todas as mulleres. Un río de empoderamento que non parou de fluír en Vigo de Urania Mella á Begoña Caamaño (1964-2014), a xornalista e escritora do Calvario á que quero lembrar encarnando a memoria de todos esas mans.