Mayday

/en , , , , , , /por

Diante do Atlético de Simeoni o Celta de Benítez volveu naufragar, incapaz de facer fronte ás múltiples desgrazas da travesía do serán do pasado sábado. Outra severa derrota en Balaídos que condena ao Celta ás posicións de descenso e afonda máis nunha crise deportiva que co barco nas pedras Marián Mouriño debe afrontar antes da apertura do mercado de inverno. Números pésimos os de Benítez (6 puntos de 30 posibles, apenas o 20 %; unha vitoria en 10 xornadas, un 10 %; 18 tantos encaixados por 10 marcados…), os peores en décadas, que de non iniciar unha certa remontada, da que hoxe por hoxe non se enxergan indicios, agoiran un descenso na tempada do Centenario. Unha situación xa de emerxencia vivida o sábado na catedral do Fragoso con respectuoso silencio, a pesar dos inevitables murmurios cando transcorrida unha hora de xogo Benítez, como ven sendo habitual, prescindiu de Aspas, o sábado outra vez o mellor (con diferencia) dos celestes, abrindo unha vía de auga, emocional e táctica, que na media hora final (decisiva) o veterano adestrador non viu ou non soubo pechar.

E o argumento do partido cos atléticos foi semellante ao de derrotas anteriores en Balaídos, un catálogo de desgrazas, impotencias e erros non forzados. Un acto inicial excelente, esperanzador, quizais os mellores minutos da tempada, nos que un magnífico Aspas na dirección celeste toleou aos de Simeoni, Kevin (unha novidade necesaria) pechaba a subida de Lino, Mingueza filtraba xogo polo centro e Bamba, Larsen e o propio Merlín de Moaña protagonizaban transicións perigosas ás que só lles faltou afinar na finalización. Un segundo acto dramático, iniciado de forma súbita no fatídico minuto 27, noutra xogada de infortunio, nesta ocasión protagonizada por Iván Villar, até entón moi regular, que tras unha vacilación no bloqueo dun balón provocou un penalti inocente sobre Morata, ao que se engadiu unha a todas luces inmerecida tarxeta vermella, un castigo suplementario do árbitro e sala VAR, que deixou aos nosos con dez e arruinou outro partido. O terceiro acto foi o de afouteza, esforzándose os nosos en nivelar o marcador, o que tivo nas súas biqueiras Bamba cun xute que bateu no traveseiro, esforzo malogrado por outra xugada desgraciada, tras a polémica saída do terreo de Aspas, desta volta un erro do debutante Guaita, incapaz de intuír a traxectoria dun xute defectuoso de Griezmann, tras protagonizar unha transición que superou as tres liñas celestes. Un segundo erro fatal na portaría que arruinou as esperanzas de remontada. Foi o epílogo semellante ao de episodios anteriores, vinte e pico minutos de desfeita, na que renxeron todas as costuras da defensa local e na que Benítez volveu a amosar a súa incapacidade para pechar  os partidos con éxito ou canto menos con certa dignidade.

A pesar de repetir argumentos e derrotas, o adestrador celeste que levou o barco ás pedras non reacciona, agardando nun acto de fe que cheguen os ventos propicios, mentres se vai reducindo a presenza na lameira do corazón celeste, a puntuación se conxela, o calendario próximo intimida (Girona, Sevilla, Athletic, Valencia…) e a bancada celtista comeza a expresar a súa inevitable e lexítima preocupación polo devir da tempada. Que facer en semellante circunstancia tan adversa? Como evitar esta sucesión de erros fatais?  Como conseguir interpretacións máis ecuánimes da sala VAR? Como mellorar a puntaría dos atacantes? Como xestionar os minutos decisivos nun fútbol con cinco cambios e incremento do tempo engadido? O celtismo emite un mayday, unha chamada de socorro nunha situación de emerxencia, que debe ser atendida pola responsable da propiedade da Sociedade Anónima Deportiva.

O celtismo sabe que esta situación comprometida, a pesar do catálogo actual de desventuras, non é atribuíble a un momento de mala fortuna ou a unha planificada persecución arbitral, como parece facernos crer o actual adestrador. Como ben entende a bancada nosa que a marcha de Brais, Denís, Mallo e Gabri Veiga, nas últimas dúas temporadas, debilitou o corazón celeste, e a calidade do cadro de xogadores, que a pesar dos ingresos dos seus traspasos, non foron substituídos nin de lonxe, o que o debilita con respecto a tempadas anteriores. Quen debe dirixir sen demora esa imprescindible operación rescate? Eu apostaría por procurar con afouteza e determinación as solucións dentro dos vimbios dispoñibles (xogadores e técnicos) na propia casa. Hainos e de indubidable calidade e coñecemento actualizado.

Publicado en Faro de Vigo: 23-10-2023

Xaquín Marín

/en , , , , , , , , , , /por

Coincidindo co seu 80 aniversario, Xaquín Marín recibiu a homenaxe nacional organizada polas asociación culturais galegas que merece un dos grandes cidadáns galegos do noso tempo. Xenio extraordinario e virtuoso do debuxo, da ilustración, da pintura e do humorismo gráfico, ademais de pioneiro e fomentador da banda deseñada galega, todo dende hai seis décadas e de forma ininterrompida, a súa obra gráfica monumental (xornalística, bibliográfica, cartelística, expositiva e pictórica) representa tanto o compromiso do artista coa creación dunha obra singular e coa innovación estética e de formatos e soportes como a súa condición de militante de Galicia e fomentador incansable da súa conciencia colectiva. Considerado por estudosos do humor, como Félix Caballero, como «o humorista galego máis relevante dende Castelao», de quen herdou a tenrura retranqueira da personalidade dos seus nenos, velaí os seus inesquecibles Gaspariño (Edicións do Rueiro 1978) e Lixandre, Marín desenvolveu a crónica gráfica das arelas e da crúa realidade dun país que coma el nunca se dobregou. Autor da primeira historieta galega, «O emigrante», publicada en marzo de 1971 no número 35 da revista Chan, como tamén do primeiro álbum de banda deseñada galega, que asinou con Reimundo Patiño como 2 viaxes (Brais Pinto 1975), ao que seguiu o seu primeiro libro en solitario, Ratas (Tres Catorce Diecisiete 1977), publicadas mentres o franquismo agonizaba, Xaquín contribuíu de forma decisiva a espallar a linguaxe do cómic e da narrativa debuxada e facelo de forma absolutamente orixinal en galego, a fala de todos os seus personaxes (Tonecho, Caitano, Don Augusto, Isolino, Sabeliña…), e cun trazo e un acento tamén netamente galego, «os seus debuxos de liña son románicos e saben a bola do patrón e das festas; mentres os outros son barrocos e saben a empanada», como salientou nun artigo recente o tamén humorista gráfico Siro López. Beizón ao noso admirado Xaquín Marín, mestre gráfico e artista irrepetible.

Publicado en Nós diario: 18/10/2023

A volta dos nove

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 87 aniversario da volta dos nove de Baredo:

Hai apenas un mes cando lembramos o 87 aniversario da saca da curva de Puxeiros rematabamos anticipando aqueloutra do 16 de outubro de 1936 de nove persoas do Val Miñor sacadas dos cárceres de Vigo, cuxos cadáveres apareceron na curva de Bombardeira de Baredo lembradas como «a volta dos nove». Vítimas case anónimas, case todas afiliadas ao Sindicato de Industrias Pesqueiras o Espertar de Panxón e ao Sindicato de Mariñeiros de Baiona, vinculados ambos os dous á CNT, recordadas esta fin de semana con varios actos cívicos en Nigrán e Baiona polo Instituto de Estudos Miñoráns (IEM) que lembra a súa memoria reconstruíndo o seu relato en base a fontes orais e á consulta da documentación existente.

Relato dunha infamia que tivo a súa orixe na persecución que dende o 13 de outubro sufriron Luis e José López Luis, coñecidos como os «Ineses», irmáns moi queridos en Baiona, coma o fora a súa nai Inés Luis, de aí o seu alcuño, regresados da Arxentina a comezos dos anos trinta, o primeiro socialista, o outro anarquista, ambos os dous modernos e progresistas, promotores de cooperativismo, da educación e da ciencia, un deles profesor de esperanto, a lingua que se pretendía universal. Persecución que levou ao cabo da Garda Civil Manuel González Pena e aos falanxistas Luis Refojo Mariño e Emilio Carrera González  a asaltar a tiros a casa na que se refuxiaron os Ineses, dun seu veciño de Sabarís, un home cego, Ventura Pérez, atendido por unha muller de 71 anos, Dolores Samuelle Álvarez «Perfeuta». Os Ineses emprenderían unha infrutuosa fuxida, despois de que José Pérez ferise mortalmente a Refoxo dun disparo, non tardando en ser abatidos polos carabineiros, falanxistas e gardas civís que foran na súa procura, como tamén a Ventura e Perfeuta por dar acubillo aos refuxiados, sendo enterrados na mesma fosa.

Desquite fulminante de brutalidade, escarmento e terror continuado polo cabo Pena e os camisas azuis de Baiona que se dirixiron ao cárcere de Vigo coa intención de sacar aos irmáns Villafines, destacados republicanos, un deles alcalde de Baiona, o que impediu un oficial da Garda Civil e os levou ao Frontón de María Berdiales, convertido en cárcere provisional, de onde sacaron (desta volta aparentemente ao azar) a nove presos miñoráns que meteron nunha camioneta que volveu a Baiona. A pesar de que as fontes orais (nunha historia silenciada durante décadas) non coinciden ao sinalar a hora da saca, en todo caso foi na madrugada do 16 de outubro de 1936 cando nove persoas foron torturadas e logo asasinadas no quilómetro 58 da estrada Pontevedra-Camposancos no barrio de Baredo. Non houbo testemuñas oculares, aínda que os tiros foron escoitados por mariñeiros que faenaban no mar e por uns traballadores que acudían a unha canteira. Sete mariñeiros de Panxón e Baiona, un ferreiro e un labrador de idades comprendidas entre os trinta e os cincuenta e un anos, que deixaron nove viúvas e trinta e un orfos. Unha relación encabezada polo máis novo, Manuel Barbosa Durán, o «Ferreiro do Burgo», mecánico, casado en Panxón, e por Elías Alejandro Gonda Alonso, o «Ghonda», labrador da Ramallosa de 36 anos, casado en Sabarís, á que seguen os catro mariñeiros de Panxón, Manuel Aballe Domínguez, Felicísimo Antonio Pérez Pérez, Modesto Fernández Rodríguez, o «Rei Chiquito», e Generoso Valverde Iglesias, e os tres de Baiona, Manuel Francisco Lijó Perez, Fidel Leyenda Rodríguez, «Tío Félix», e José Rodríguez González, o «Pelonio».

Dende aqueles fusilamentos da terrible saca de Baredo e até ben entrados os anos setenta unha ou varias persoas marcaron unha longa liña cruzada con nove pequenas no lugar das execucións, primeiro gravadas sobre a terra, despois, tras a construción da estrada, debuxadas en vermello sobre unha rocha. Son esas marcas anónimas, coñecidas como as «Cruces de Baredo», cuxa autoría a Garda Civil nunca soubo identificar e os falanxistas pretendían borrar inutilmente, xa que aparecían decontado, unha resistencia social silenciosa e simbólica que durante catro décadas mantivo a memoria daqueles acontecementos dos que ninguén podía falar. «Quen gravaba as cruces que rompían o silencio do sucedido na Bombardeira?» foi unha pregunta a que se chegou a responder mesmo acudindo á lenda e ao relato mítico e sobrenatural. Xaora, foron estas cruces as que mantiveron prendida a memoria subversiva duns acontecementos dos que os familiares das vítimas comezaron a falar cando se foi perdendo o medo, derrubando o muro da impunidade da que gozaron os executores.

Desde 2005, grazas á iniciativa do IEM, afóndase cada ano na recuperación da memoria das vítimas de Baredo e de Sabarís daqueles días de outubro de 1936. Un exercicio de memoria imprescindible para vítimas que reclaman aínda a verdade, a xustiza e a reparación que merecen.

Premiadas

/en , , , , , , , , , , , , /por

Non obedece a azar ningún que nas últimas semanas catro creadoras galegas foran recoñecidas pola excelencia do seu traballo artístico. Refírome, claro está, á dramaturga Paula Carballeira, Premio Nacional de Literatura Dramática pola peza As alumnas (Galaxia, 2022); á poeta Yolanda Castaño, Premio Nacional de Poesía polo libro de poemas Materia (Xerais, 2022); á catedrática e directora de cine Margarita Ledo Andión, Premio Luís Porteiro Garea en recoñecemento ao seu traballo a prol da promoción e uso do galego na universidade; e á cineasta Jaione Camborda, Cuncha de Ouro do 71º Festival de Cine de Donostia polo filme O corno, protagonizado de forma brillante por Janet Novás. Unha proeza política e cultural destas mulleres arrichadas que co talento e afouteza da súa ollada superaron as convencións establecidas polo patriarcado, abordando temas transformadores ou rescatando memorias ocultas de mulleres rebeldes, por ventura, hoxe referentes. Velaí a reivindicación da mestra María Barbeito, símbolo da escola igualitaria da República, protagonista da obra de Carballeira. Velaquí os claroscuros da renuncia á maternidade e o diálogo coa memoria familiar e colectiva da proposta poética de Castaño, incansable activista da dignificación da nosa escrita. Eis a que definiu María Reimóndez como «experiencia visual» íntima e conmovedora de Camborda na procura do esencial das persoas, na que lonxe das olladas masculinas os corpos das mulleres expresan máis cas súas palabras a liberdade das súas escollas e renuncias. Propostas artísticas, como a de Ledo, nas que o emprego da lingua galega se constitúe en eixo normalizador, rachando cos prexuízos e superando barreiras, o que as converte en referentes para as súas artes como para os propios públicos. Beizón para as nosas premiadas tanto polos seus logros e fitos artísticos como polo comprometido das súas olladas e, o que creo tamén moi valioso, pola comunidade alternativa de lectoras e espectadoras que constrúen coas súas obras.

Publicado en Nós diario: 11/10/2023

Lembrando «A Pizarra»

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a publicación hai corenta anos do primeiro número d’ «A Pizarra», o semanario de educación de Faro de Vigo

O 5 de outubro de 1983 apareceu “A Pizarra”, o semanario de educación de Faro de Vigo, coordinado polo xornalista José Antonio Perozo, que contaba co consello asesor dos pedagogos e educadores Antón Costa Rico, Manuel Janeiro, Antón Lamapereira, Rafael Ojea e Miguel Vázquez Freire. Catro páxinas de temática educativa, a maior parte en lingua galega, que se publicarían de forma ininterrompida ao longo de case catro cursos (do 1983-84 ao 1986-87), que tras 141 números puxeron o seu ramo o 6 de xaneiro de 1987 cun número excepcional dedicado a contos de nadal e reis, asinados por Xabier Docampo (“Os xoguetes vellos”), Michel Tournier (“A mamá Noel”), Pere Calders (“Noite queda”) e Alberto Avendaño (“Sol pasou o Nadal na casa”), elenco literario excepcional daquel inquedo Faro de Vigo dirixido en tempos de Reconversión e da Movida por Francisco Armesto Faginas.

No seu número alboral, os promotores confesaban a súa intención de «contribuír ao progreso do ensino moderno, achegando un órgano de debate no ámbito educacional», até entón inexistente na prensa diaria galega. Vontade de servir ao ensino en Galicia e de contribuír «a potenciación dos caracteres diferenciais deste na nosa terra», nun momento no que a Xunta completaba as súas transferencias educativas, o Parlamento de Galicia aprobaba a Lei 3/1983 de Normalización Lingüística, o concello de Vigo montaba o seu Departamento de Educación e comezaban a súa andaina os movementos de renovación pedagóxica como Nova Escola Galega e a Asociación Sociopedagóxica Galega. Primeiro número no que centraba a súa atención, toda unha declaración de intencións, na situación das escolas de verán, os encontros de ensinantes, que constituían unha forma de reciclaxe e formación do profesorado, cando non a proporcionaba a Consellaría de Educación.

Completaban as páxinas interiores da primeira entrega un anaquel de novidades bibliográficas de temática educativa e de literatura infantil e xuvenil, ademais de dúas entrevistas, a primeira a Carlos Herans, responsable da área de expresión dramática do movemento Acción Educativa de Madrid, a outra a Xosé Martínez Blanco sobre a anovación no ensino das matemáticas. Pechaba o semanario a que se convertería nunha das seccións máis emblemáticas, “Viaxe polos colexios galegos”, dedicada ao Colexio Emilia Pardo Bazán (Chouzo), do que era entón director Manuel Garrido González. Repasar os datos da ficha técnica do centro e a entrevista co equipo directivo –1.600 alumnos e alumnas, 48 profesores e profesoras, de 32 a 38 alumnos por aula, 44 aulas, 12 fóra do colexio, das que oito estaban instaladas de forma provisional– amosa a mellora das cifras do sistema educativo nestas catro décadas.

“A Pizarra” tiña o seu “deciamos onte…” naquela “Página Pedagógica”, voceiro da Asociación Provincial de Maestros Nacionales, que dende o 6 de marzo de 1926 publicaba tamén Faro de Vigo coa intención de alertar sobre a indiferenza social e política das cuestións educativas e reclamar melloras nas escolas. Páxina que dende o 12 de outubro de 1927 aparece como “La enseñanza y los maestros”, nova sección educativa de El Pueblo Gallego. Páxinas as dúas nas que deixou a súa marca, coa súa sinatura e sen ela, Apolinar Torres, o mestre socialista mártir, fusilado o 27 de agosto de 1936, que para Antón Costa Rico converteu estes espazos xornalísticos de información educativa en «voceiro oficioso do movemento internacional da Escola Nova en Galicia e medio de difusión das súas innovacións e realizacións». Sección escrita no seu conxunto en castelán, mais que acolleu algúns textos escritos en galego por profesores vinculados co galeguismo político e cultural.

E non podemos rematar esta lembranza d’ “A Pizarra” sen citar aqueloutras catro páxinas en galego d’ “O Pizarrín”, un espazo dirixido ás crianzas, un semanario lúdico utilizable tanto na escola como na familia, publicación infantil en galego, como foran «As Roladas. Folla dos rapaciños galegos» (1922), e máis recentemente «Axóuxere» suplemento de La Región (1974-1975) e a revista Vagalume (1975-78). Primeiro “O Pizarrín” que ofrecía na sección O faiado de Francisco Santomé a construción dun barco de vela con materiais de refugallo, na de Tesouros novos e vellos a recuperación do conto de «Gatipedro» de Álvaro Cunqueiro, así como a primeira páxina d’ As aventuras dun neno galego, cómic de Xesús Franco e debuxos de Bofill, que se publicaría ao longo do primeiro curso e a sección A Trabe de ouro de Ramona Trabazo dedicada á natureza. Como en números posteriores terían entrada a construción de títeres de Eduardo A. Rodríguez Cunha “Tatán”, o cómic No corral de Don Mundo de Pepe Carreiro ou a sección Mareira na bañeira de Severino Gestoso, ademais da recomendación dun libro infantil. Unha regalía.

 

Situación crítica

/en , , , , , , /por

En nove xornadas, un cuarto do campionato, o Celta de Luis Campos e Rafael Benítez está en situación crítica, con seis puntos de vinte e sete posibles (apenas un 22 %), puntuación que, se non muda decontado a tendencia estatística, agoira un claro descenso na tempada do Centenario. Doenza grave que xa non poden agochar nin as queixas do adestrador tras os fracasos dos partidos, unhas veces polas arbitraxes do VAR outras pola composición do cadro de xogadores, agardando xa polo mercado de inverno, nin as apelacións ao baixo estado de forma de determinados futbolistas, que aparecen e desaparecen no once inicial sen aparente xustificación táctica, nin sequera aos caprichos da deusa Fortuna que ate o serán de onte nos negaba o gol en Balaídos. Por máis doses de paciencia e de padecer celtista que asuma estoicamente a bancada celeste, que son moi elevadas, este Celta de Campos e Benítez non semella ter un fácil amaño, como puxo en evidencia o Xetafe de Bordelás, probablemente o equipo máis antipático da categoría para as afeccións rivais, mais tamén un dos que mellor compite cos recursos cos que conta.

Non foi o de onte un partido do Celta tan penoso como o do empate co Deportivo Alavés e o da derrota no Insular no derradeiro minuto, mais continuou sendo moi decepcionante a súa asombrosa insuficiencia defensiva (os dous goles dos visitantes foron as súas dúas chegadas á porta de Iván, nin unha máis) e a súa incapacidade de superar a un rival en inferioridade numérica dende o minuto trinta da primeira metade. Porén, todo hai que dicilo non mellorou moito a xestión de Benítez dende a banda, tanto pola ausencia no once inicial de Pepiño Aidoo (con diferenza, o noso mellor central) como pola incorporación de Douvikas (o dianteiro con máis gol) faltando só cinco minutos e co rival pechado con sete chaves diante da súa porta. Inexplicable se pretendes conseguir a primeira vitoria (despois de catro fracasos consecutivos) diante da túa afección, que ben a merece. Como tampouco foi para botar foguetes o resultado da mudanza de esquema abandonando o de cinco defensas polo clásico 4-4-2, que pillou desorientados aos dous centrais celestes no segundo minuto de xogo no que Mayoral adiantou aos de Bordalás.

Certo é que o Celta incrementou a súa produción ofensiva de forma notable, tanto durante a tolería da primeira metade como durante a segunda, sobre todo, desde a incorporación no 59’ de Hugo Sotelo que revolucionou o xogo coa súa dispoñibilidade, outorgando fluidez e propoñendo continuidade ao ataque, unha das mellores noticias do encontro. Como excelentes foron tamén as actuacións de Bamba, que no 24’ empatou por vez primeira e abriu a estatística da tempada, tras unha transición trepidante con Luca de la Torre, e a de Larsen, cun gol magnífico no 43’, nivelando definitivamente o marcador, dianteiro que mellora en cada encontro. Xaora, non tivo fortuna onte Iago Aspas, o máis frouxo dos nosos canteiráns, fose por estrelar no pau un penalti antes de transcorrido o primeiro cuarto, fose por desaproveitar outro par de remates claros na área pequena. Outra actuación moi voluntariosa e tenaz do Mago de Moaña, que agardamos poida recuperar decontado o éxito diante da porta que se lle nega desde a fin da tempada anterior, o que axudaría, como sucedeu tantas outras veces nesta década prodixiosa, a sacar ao Celta deste baixón que padece.

E como pode saír o Celta desta situación tan comprometida despois da parada desta semana? Sabemos que Benítez solicita paciencia agardando que se xeneralicen as cousas que o equipo fai ben, sobre todo en ataque, cando comezan a chegar os goles. Non ofrece, pola contra, receitas para mudar unha fraxilidade defensiva endémica, tanto con catro como con cinco defensas, nin tampouco para un centro do campo inerme e falto de dirección. Sairemos das posicións de descenso en canto o Mago Iago vexa porta? Poderá agardar a dirección deportiva e o adestrador para tapar as vergonzas das súas xestións polo mercado de inverno, onde non sería unha tolaría que o Celta mesmo perdese a algún dos seus mellores efectivos, como xa se fala nas redes? Chegará o adestrador a gozar da prodixiosa iluminación de Nadal da cidade da oliveira de cen anos? Non o ten doado a futura presidenta Marián Mouriño para afrontar a súa primeira crise deportiva.

Publicado en Faro de Vigo: 09/10/2023

Catálogo galego

/en , , , , , , , , , , /por

Das cifras sobre a edición en galego, que presentei a pasada semana no XX Simposio o Libro e a Lectura da AGE, salientei tres que retratan o noso sector editorial nas últimas catro décadas. A primeira: os 16.600 títulos que en 2021 conformaban o catálogo do libro galego, cifra cinco veces superior á de hai trinta anos. A segunda: o 12,00 % como cota media do libro en galego no mercado do libro en Galicia, que se mantén con moi lixeiras flutuacións nas últimas dúas décadas. E a terceira: o millón e medio de euros que as editoras pagan cada ano en dereitos de autoría, cantidade, como a da facturación, entre os 15 e os 20 millóns, estable nos tres últimos lustros. Cifras que poderían completarse con outras significativas, sobre todo as referidas ao volume de edición e facturación por tipos de edición, que sitúan despois da pandemia á Literatura Infantil e Xuvenil como primeiro sector e á Literatura en continuo crecemento. Números que retratan o esforzo conxunto das editoras galegas (arredor das corenta empresas) por construír un catálogo colectivo amplo e atractivo, no marco da irrenunciable profesionalización dun sector con importantes problemas de visibilidade e autoestima. Sei que dos títulos do catálogo hai máis de 8.000 impresos dispoñibles nas librarías dixitais e outro milleiro en formato epub, atendendo ao proceso de hibridación, o que constitúe un éxito colectivo da sociedade lectora en galego. Non obstante, están cifras non poden ocultar as dificultades de sostibilidade dun sector con tiradas medias moi baixas e vendas cativas, que obrigan, non o esquezamos, a extremar o rigor e a austeridade na xestión das editoras e a necesidade para facer posible a súa continuidade de que sexan rendibles. O que é tarefa moi difícil nun mercado reducido a 180 librarías activas nun país carente dun plan de lectura e dunhas achegas públicas dignas para as súas creadoras literarias e para as empresas dunha cadea de valor considerada estratéxica para Galicia desde 2006.

Pubicado en Nós diario: 04/10/2023

Tren completo

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao colapso do eixo atlántico ferroviario:

O mércores da pasada semana quixen ir a Compostela en tren para participar nun acto na cidade vella ás dez da mañá. Foime imposible sacar un billete de ida e volta cunha combinación razoable, que non fose saír de Urzaiz ás 6:40, case madrugada, e regresar ás 22:51 da noite, unha tolería imposible, que obriga a perder o día enteiro, para facer a viaxe entre dous destinos separados por menos dunha hora. Tras un anoxo considerable, non tiven outro remedio que coller o coche, o que me obrigou a pagar os 21,40 euros de peaxe da AP-9 e case outros quince de aparcamento nunha Compostela moi conxestionada, na que estacionar entre turistas e peregrinos tamén leva o seu tempo e require as súas doses de paciencia. Unha «solución», a de utilizar o vehículo privado escasamente sostible, que ademais do consumo de combustible fósil, e a súa correspondente pegada de carbono, amosa o colapso dos actuais servizos ferroviarios do Eixo Atlántico (EA) entre Vigo e A Coruña (liña cunha taxa de ocupación do 115 %), xa non só nas horas puntas e nas fins de semana como era adoito. Un problema de mobilidade de moito calado que afecta tanto ás usuarias frecuentes da liña, traballadoras e universitarias, posuidoras de bonos gratuítos de Media Distancia (200.000 emitidos en Galicia), como aqueloutros ocasionais que pretendemos utilizar o tren nos nosos desprazamentos pola posibilidade de ler, como do seu menor impacto para os nosos petos e para a propia emerxencia climática.

Situación precaria do ferrocarril en Galicia que por fin, albízaras!, comeza a formar parte da axenda política galega. Esta semana, e non era sen tempo, o consello da Xunta ocupouse de valorar un informe sobre asunto que cuantifica no 12 % a redución da oferta de frecuencias ferroviarias en Galicia con respecto aos servizos dispoñibles antes da pandemia. E a seguir, albízaras!, o presidente Alfonso Rueda denunciou que «non ten sentido estar fomentando o uso do transporte ferroviario e por outra banda suprimir frecuencias», ao tempo que puxo o seu foco nos servizos do EA que «non cubre as demandas dos usuarios». Mentres, Néstor Rego, deputado do BNG presentou no Congreso unha serie de preguntas sobre atrasos, incidencias, avarías e falta de prazas nos servizos ferroviarios en Galicia, reclamando ao Goberno de España a súa «disposición a aumentar as frecuencias nas franxas da mañá, do mediodía e última do día» para satisfacer ás necesidades das viaxeiras, así como a continuidade dos bonos gratuítos e un maior diálogo coas plataformas de persoas usuarias que desde hai tempo se mobilizan en Galicia reclamando a mellora dos servizos.

Reclamacións ao Ministerio de Transporte, Mobilidade e Axenda Urbana e a Renfe, ás que se engaden o atraso de tres anos da chegada prevista dos trens Avril fabricados por Talgo á Coruña e a Vigo, que aforraría vinte minutos a viaxe a Madrid desde Urzaiz, prometida agora para o primeiro trimestre de 2024. Solución ao déficit de prazas do EA, que pasaría por unha revisión do contrato de Obrigas de Servizo Público, asinado en 2018 por Renfe. Secasí, polas informacións que lemos en Faro de Vigo, fontes do ministerio declaran que non está prevista a ampliación de frecuencias no EA, na que é a segunda liña de Media Distancia máis usada de toda España (2.528.858 asentos ocupados), mesmo a pesar das demoras endémicas (case de 15 minutos) e numerosas incidencias. Liña do EA que é a primeira de Renfe cun maior uso por praza empregada, mantendo un crecemento de usuarios espectacular do 23 % (con respecto ao ano récord 2019), freado na actualidade, en pleno éxito dos bonos gratuítos, pola falta de asentos e frecuencias.

Que facer, entón, para superar as limitacións do servizo actual dunha liña ferroviaria (EA), que non é deficitaria para a concesionaria e resulta estratéxica para a mobilidade interurbana na Galicia atlántica? É razoable que o Ministerio de Transportes deixara a Galicia fóra da creación dos novos servizos ferroviarios de proximidade en liñas xa explotadas en Madrid e Andalucía? Non sería posible montar en Galicia un servizo de tren de proximidade («cercanías») nas áreas metropolitanas de Vigo-Pontevedra, Santiago e A Coruña-Ferrol? Non podería estudarse o plan de mobilidade ferroviaria para Galicia, presentado recentemente por CC.OO. coa intención de reducir a dependencia do automóbil, que propón conectar a 70 localidades galegas, aproveitando 61 estacións e apeadoiros, por medio dun Tren rexional (electrificado) circular e transfronteirizo para Galicia combinado co transporte por estrada? A que agardan a Xunta de Galicia, as catro deputacións, os concellos das sete cidades para coordinar as súas reclamacións a Renfe e ao Ministerio de Transportes? Pode agardar resignada a sociedade galega a poder perder o futuro do seu tren?

 

Penoso

/en , , , , , , /por

No peor partido das últimas tempadas en Balaídos, o Celta rouboulle un punto á deusa Fortuna diante dun Deportivo Alavés moi superior, que de forma moi xenerosa puxo os goles e o xogo ofensivo en ambas as dúas portas. Despois dos excelentes oitenta minutos primeiros no Olímpico de Montjuic, semellaba que no serán da pasada quinta feira sería cando o Celta iniciaría a (prometida e necesaria) remontada na clasificación. Mais non foi así, quedou todo nunha ilusión que durou apenas un cuarto de hora, o tempo no que Mingueza combinou unha vez con Aspas na área alavesa e Beltrán xutou dende a segunda liña á cuberta de Gol. O resto do partido foi penoso. Un xogo cutre, esfiañado e apático dun equipo incapaz de xutar nin unha soa vez entre os tres paos nin de gañar tampouco unha pelota para crear unha xogada ofensiva prometedora.

Outra decepción dos de Rafa Benítez para unha afección incansable xa moi curtida en mil padeceres, mais que despois dos dous primeiros meses de campionato aínda non viu gañar aos seus nin sequera tampouco celebrar a ledicia dun gol saído das súas biqueiras, algo tan sorprendente como inesperado nun estadio no que tamén se recoñece a calidade do xogo. O máis frouxo comezo de liga que lembramos en varias décadas, un punto de doce posibles en Balaídos, cinco de vinte e un na clasificación, cifras que de non ser emendadas decontado (ás portas xa da primeira cuarta parte da liga) agoiran, na tempada do Centenario, probabilidades elevadas dun desenlace semellante ao da anterior, na que o Celta xogou a permanencia no derradeiro partido, como decote lembra o veterano Benítez (quizais para curarse en saúde sobre o valor do actual cadro de xogadores) nas súas intervencións tan didácticas nos medios.

O relato do partido do serán da pasada quinta feira non tivo moita miga para os celestes que, despois do primeiro cuarto de hora, deixaron que os babazorros desenvolvesen a trama de todo o argumento. Cunha defensa de cinco, na que recuperaba titularidade Pepiño Aidoo, o xoves o mellor dos nosos defensores, os de Benítez andaron coa cruz ao lombo para poder parar ao mozo (dezanove anos) Samuel Omorodion, o maior pesadelo babazorro que no minuto 73 nivelou o marcador, anticipándose aos tres centrais celestes e minutos despois puido facer dobrete e levar os tres puntos para Vitoria-Gasteiz, o que impediu na liña de porta Starfelt. Esquema de cinco que sabemos Benítez emprega como catecismo, que apenas variou cando no 68 foi (inxustamente) expulsado por dobre cartón amarelo Luca de la Torre, o que supuxo a volta de porca definitiva para o desenlace dun partido no que a maioría dos celestes amosaron un nivel insuficiente, coa excepción de Iván Villar, que realizou grandes paradas, especialmente a do minuto 59, cando puxo unha man prodixiosa a unha falta na frontal tirada con veleno polo romanés Hagi. E moi pouco máis pode contarse dun Celta cuxo maior mérito foi anotar no minuto 35 grazas á potra dun gol nacido do erro de Javi López na cesión ao seu gardameta, un lance desafortunado, escasamente celebrado pola bancada do Fragoso, que levou a Bamba e a Aspas a consolar de forma moi deportiva ao xove central basco.

E o caso de que Iván fose con diferenza o mellor dos celestes e que Aspas fose substituído tras unha hora de partido, o que comeza ser habitual para Benítez, non é fútil para o que pode ser un Celta sen apenas canteiráns no seu once inicial, substituídos no cadro de xogadores por descartes das canteiras do Madrid, do Barcelona e do Athletic, ou por promesas en formación das ligas nórdicas, como sucedeu na media hora final do partido do xoves. Todo un paradoxo para a canteira celeste da que saíron figuras como Borja Iglesias, Jonny, Hugo Mallo, Denís Suárez, Brais Méndez, que dá gloria velo xogar en Champions coa Real, ou Gabri Veiga, vendido por cantidade millonaria para mellor gloria das contas da Sociedade Anónima Deportiva celeste. Ollada saudosa sobre o valor da canteira da Madroa que aínda fai máis penoso o que vimos no partido co Alavés, no que se apreciaron algunhas das costuras groseiras do proxecto deportivo de Luis Campos. Máis aínda, cando comeza a enxergarse a saída (inevitable polos anos) do gran Iago Aspas, que cando é substituído sufre na bancada vendo a un equipo que perde alma e corazón.

Publicado en Faro de Vigo: 30/09/2023

Modo galego, actívao!

/en , , , , , , /por

O sociolingüista Fernando Ramallo no seu clarificador e moi didáctico libro recente, Que pasa co galego? 32 preguntas sobre a situación da lingua (Xerais 2023), considera que o actual proceso de substitución lingüística ten como principal efecto a ruptura da cadea de transmisión familiar, o que vai reducindo tanto o número de novos monolingües como o uso do galego entre a rapazada, trazos singulares do actual estado da lingua. Unha tendencia de abandono imparable, mesmo nas casas onde se fala só ou de xeito preferente galego, o que hoxe sabemos non garante que as crianzas así socializadas manteñan a lingua da familia cando comezan a ser escolarizadas. Unha mudanza de lingua á que non é allea o feito de que as cidades, nunhas máis ca outras, sexan espazos moi hostís para que a picariñada «sobreviva» en galego. Unha forma de vida castelanizada da que non é doado saír, mais que para Ramallo mudaría «se fóra do fogar o galego tivese unha maior presenza nos espazos de socialización secundaria, como a escola, os centros deportivos, os videoxogos ou as redes sociais». Unha emancipación sociolingüística necesaria para o futuro da lingua que pasa inevitablemente pola creación de espazos de inmersión lingüística, como sucede en «Modo galego, actívao!», iniciativa da RAG, do concello e dos centros públicos de infantil e primaria de Ames. Unha valiosa experiencia piloto de colaboración entre profesorado e familias na promoción do galego cuxa vontade explícita e a asociar o uso da lingua galega coas actividades non académicas e de lecer (madrugadoras, extraescolares, escolas deportivas, campamentos de verán…, entre outras), actividades interxeracionais, intergrupos e intercentros,  que facilita cuñar así un modelo de compromiso lingüístico na infancia. Promover actividades en galego para frear a perda de falantes e fomentar o refalantismo entre os que foron monolingües iniciais, dentro e fóra das aulas, dentro e fóra das escolas, supón activar o «modo galego».

Publicado en Nós diario: 27/09/2023