A ledicia de ler

Falando na rúa co escritor Manuel Veiga lembramos «A ledicia de ler», a sección que Carlos Casares mantivo en La Voz de Galicia entre 1975 e 1992, antes que iniciase «Á marxe», aqueloutra columna máis breve na que durante unha década expresou todos os días no xornal coruñés, o que Dolores Vilavedra acuñou como «a súa expresión narrativa da vida». O inesquecible Marcos Valcárcel suxeriu que «A ledicia de ler», epígrafe afortunado sobre a lectura, constituíu un espazo semanal para falar de libros e cultura galega co que Casares pretendía emular probablemente aquela sección de Robert Escarpit en Le Monde, «Au jour le jour», ao que a profesora Vilavedra engadiría o coñecemento que o entón profesor de instituto debía ter de El deseo de leer (Península 1974), o informe no que o propio Escarpit  e Robert Baker abordaban temas arredor do libro, a lectura e os dereitos de autoría. Daquel exercicio hedonista de paixón pola lectura do limiao, un legado de catrocentos artigos, quedamos co seu afán de compartir as lecturas literarias que lle agradaban, e facelo sen a intencionalidade analítica da crítica académica, fosen tanto clásicas como das novidades da incipiente industria editorial galega. Como quedamos coa súa actitude empática de celebrar a lectura como un acto de pracer que quere compartir, adiantándose ao decálogo de dereitos do lectorado de Daniel Pennac en Como unha novela (Xerais 1993). Casares anticipaba tamén na sección a ollada xenerosa dunha lectura compartida, como a dalgunhas comentaristas da narrativa galega nas redes (bookstagramers e creadoras de contido) ou nos espazos de crítica nos xornais, que contribúen todas cos seus textos a dar a coñecer e a orientar aos públicos, o que non debería impedirlles, como adoitaba Casares, facer comentarios ben agudos e valoracións historiográficas documentadas sen perder nunca as boas formas da escrita. Contaxiar o gozo da lectura, a casariana ledicia de ler, continúa sendo imprescindible para a saúde da edición galega.

Publicado en Nós diario: 19/06/2024

A camiseta

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á historia da indumentaria céltica:

A celeste non foi a primeira camiseta do Club Celta. Nos primeiros partidos do 23 e 30 de setembro de 1923 xogados no campo de Coia fronte ao Boavista e o Cracovia, o Celta utilizou a indumentaria aprobada na asemblea de fusión: camiseta vermella, pantalón negro e medias azuis e brancas. Con todo, esta primeira equipaxe achegaríase despois ás cores que viñan utilizando os seus antecesores: a completamente branca do Fortuna e a de calzón branco e camiseta metade vermella metade branca do Vigo Sporting, herdada do Vigo Foot-ball, fundado en 1905, club pioneiro que facía súas as cores da bandeira de Vigo, rexistrada na Real Orde de 30 de xullo de 1845 como contrasinal do porto de Vigo. Xaora, foi habitual xa nos primeiros partidos do Campionato Galego, xogados con gran éxito a partir de outubro de 1923, e en diversos amigables en Barcelona, Xixón e Portugal, que o Celta vestise tamén camiseta vermella con cordóns e pantalón branco, indumentaria documentada por unha foto do partido de ida da eliminatoria da Copa de España, ante o Athletic de Bilbao, xogado o 23 de marzo de 1924 na chamada «catedral» de Coia.

No entanto, o 2 de agosto de 1924 o Celta xogaría no mesmo campo dous encontros históricos coa selección de Uruguai, de regreso de París onde se proclamara campioa olímpica, nos que sabemos por unha foto de Pacheco que utilizou a equipaxe vermella e negra, mais co escudo da dobre ce coroado en branco sobre fondo azul escuro cosido na camiseta, solución que vimos tamén nunha foto dun amigable co West Ham londiniense, cadro xa profesional, xogado en Coia en 1926. A documentación que coñecemos indica que a partir de 1927, co acceso ao profesionalismo, e sobre todo a partir da inauguración do estadio de Balaídos, o 30 de decembro de 1928 diante do Real Unión de Irún, o Celta adopta a camiseta celeste con cordóns, o pantalón branco e medias negras con franxas brancas. Concretábase así a aspiración que Juan Baliño Ledo expresara na asemblea do 10 de agosto de 1923, na que se aprobaron o nome e os estatutos do club, de que o equipo vestise coas cores da bandeira galega porque, xustificaba quen se ocupou tamén do aspecto xurídico da fusión, «Vigo era xa entón a capital deportiva de Galicia». Iconografía a que, tamén, en 1928 se uniu o emprego por vez primeira no escudo da cruz de Santiago sobre a que figuraba a dobre ce en branco sobre fondo celeste. Insignia que perdeu a coroa real nos anos da Segunda República, recuperada a finais da década de 1950, que con escasas mudanzas mantivo o noso equipo.

Dende entón cada modelo de camiseta celeste representou unha etapa na andaina deportiva e social do club. Así, aquelas primeiras estilo polo con cordóns, utilizadas por Nolete, o dianteiro dos goles decisivos, representaron ao Celta da década de 1930 que conseguiu o ascenso a Primeira no 1935-36. Como aqueloutras semellantes, que vestiron Yayo e Pahiño na primeira final de Copa de 1948, despois de quedar cuartos na liga de Primeira, representa un dos mellores celtas da historia. Outrosí sucedeu coa primeira camiseta abotoadas, que vestiron Hermidita e Quinocho nos cincuenta. Como aquela de colo redondeado a longa travesía dos sesenta en Segunda, un Celta para min inesquecible, o da miña infancia, o de Manolo, Costas e Suco. Prenda semellante a do Celta que iniciou os setenta en Primeira, sendo o primeiro equipo galego en xogar competición europea, proeza recollida no primeiro mural a toda cor do cadro de xogadores distribuído por Faro de Vigo, colocado en todos os bares e establecementos vigueses. Camiseta que en 1980 sería deseñada por Meyba, unha firma catalá de traxes de baño, dous anos despois pola alemá Adidas, e despois durante vinte e catro tempadas pola inglesa Umbro, que contaba cunha empresa licenciada en Redondela. Foi a camiseta que compartía o dobre rombo coa dobre chevrón de Citroën, a que utilizaron Mostovoi e Mazinho, entre outras lendas celestes, quizais a do mellor Celta contemporáneo. Camiseta da que despois se ocuparon a firma chinesa Li Ning durante tres anos e Adidas durante outra década, que case coincide co Celta actual en Primeira.

Esta semana presentouse a nova camiseta celeste da man da firma dinamarquesa Hummel, un modelo que pretende recuperar a tradición centenaria dun equipo potente representativo de Galicia, neste caso por medio do nome dos seus 313 concellos empregando a tipografía deseñada por Xosé Vizoso para o centenario. Unha camiseta que, fóra da inevitable polémica sobre o seu deseño e calidades, representa os valores da unión e da galeguidade, acuñados na fusión por visionarios como Juan Baliño. Unha camiseta celeste que, como lembrou Eduardo Berizzo nunha peza memorable do Nadal de 2015, é máis que 150 gramos de tea celeste, é a nosa, a camiseta de todos e todas, unha camiseta para toda a vida.

Mil primaveras máis

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao discurso de Álvaro Cunqueiro no que acuñou o sintagma «Mil primaveras máis»:

Por coñecida que fose, sempre emociona ler, e aínda moito máis escoitar, a apoloxía que en defensa de Galicia e da súa lingua fixo o escritor Álvaro Cunqueiro o 24 de abril de 1980 na histórica homenaxe que recibiu no hotel Samil de Vigo. Un texto oral, pronunciado de forma improvisada e emocionada, sen mediar apunte escrito ningún, concibido como manda do seu epitafio, que un ano despois se convertería en extraordinario legado ao futuro da lingua e patria galegas. Homenaxe que lembra moi ben o editor Bieito Ledo, entón xerente da editorial Galaxia, onde se argallou e presentou como iniciativa dun grupo de amigos, coincidindo coa aparición no catálogo da editora de Reconquista 1 do primeiro volume da obra en galego completa, o de poesía e teatro, e dun disco (elepé) con poemas do mindoniense recitados na voz de Xohana Torres e acompañamento da arpa de Emilio Cao. Iniciativas promovidas coa intención de subirlle o ánimo a don Álvaro, entón moi baixo, fose polas súas penalidades de saúde como pola aldraxe que o 28 de xaneiro moito o amolara, no acto de investidura como doutor honoris causa da Universidade de Santiago de Compostela, xunto a Camilo José Cela e o filólogo alemán Joseph M.Piel, tras unha protesta estudantil dirixida, sobre todo, contra o reitor José María Díaz Suárez Núñez.

Lembra Bieito Ledo que ao acto non puido acudir o alcalde Manuel Soto, mais que si acompañara ao autor de Merlín e familia no descubrimento da placa que dende entón leva o seu nome. Como non esquece o editor de Padroso ás numerosas adhesións recibidas, entre elas a dos Reis de España, nin que foi Carlos Casares quen deu paso ás intervencións do reitor da universidade, de Domingo García Sabell, entón presidente da Real Academia Galega, e de Paco del Riego, o amigo de toda a vida, que precederon ao memorable discurso de Cunqueiro, que por ventura quedaría gravado (e accesible hoxe en Youtube). Unha alocución de construción maxistral alicerzada toda sobre a expresión máis xenerosa e ampla da gratitude: «Quero dar as gracias a Deus por haber nacido nesta nación galega entre vós, por haber nacido no voso tempo e ser amigo voso…» Estratexia oral que lle serve, tamén, para dar conta da fala como cerna da identidade nosa: «Louvado seña Deus tamén por terme dado o don da fala nosa, por haberme ensinado a decir “rula” e “abidueira” e “dorna” e “ponte” e “fonte”, e entón eu, sabendo estas palabras, era verdadeiramente dono da rula e da abidueira e da dorna e da ponte e da fonte.»

Peso decisivo da fala que don Álvaro pondera no contexto do seu compromiso como escritor de ficcións, tarefa que non é outra que contribuír a crear e fortalecer o idioma, unindo o seu futuro co da propia Galicia, mesmo cando aínda non se constituíra o primeiro goberno autonómico galego (1981): «As miñas invencións e as miñas maxias teñen, nembargantes, un senso máis fondo: por riba e por baixo do que eu fago, eu quixen e quero que a fala galega durase e continuase, porque a duración da fala é a única posibilidade de que nós duremos como pobo. Eu quixen que Galicia continuase e, ao lado da patria terrenal, da patria que son a terra e os mortos, haxa esta outra patria que é a fala nosa. Se de min algún día, despois de morto, se quixera facer un eloxio, e eu estivera dando herba na terra nosa, podería decir a miña lápida: “Aquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis”.» Unha formidable ollada política na Galicia do porvir na que Cunqueiro, no cabo da súa vida, asume que a duración da nosa comunidade de mortos e vivos (o pobo galego e a súa memoria) depende da subsistencia do seu idioma. Desexo de don Álvaro de «mil primaveras máis para Galicia» que o discurso galeguista axiña transformou polo de «mil primaveras máis para a lingua galega».

O discurso de Cunqueiro e o sintagma das mil primaveras callou como icona galeguista sendo adoptado dende entón para identificar diversas iniciativas galeguizadoras. En Vigo é inevitable lembrar a campaña «Mil primaveras máis», promovida na primavera de 1986 por Radio Popular de Vigo e a Asociación de Pais en Defensa da Lingua (APADEL), reclamando o ensino en galego, que conseguiu máis de 2.500 asinaturas encabezadas polas de X.L. Méndez Ferrín e a do propio alcalde Manuel Soto, sempre comprometido coas iniciativas de fomento de uso do galego, que fixo do Vigo daquela referente na defensa da lingua. Como tamén foi inesquecible a campaña «Por min o galego terá mil primaveras máis», promovida por Prolingua na primavera de 2014, solicitando un compromiso individual que tecese unha rede de afectos ao redor do idioma. «Mil primaveras» acuñadas hoxe nos premios homónimos, promovidos dende 2019 pola CTNL, que recoñecen cada ano os mellores proxectos de fomento do galego. Grazas, don Álvaro, por esas mil primaveras máis para Galicia e a súa lingua!

Infamia

Isaac Díaz Pardo, a quen lembramos este mes no seu duodécimo cabodano, colocábanos aos editores galegos fronte ao espello cando repetía nas nosas xuntanzas gremiais no IGI que «dedicara toda a súa vida a templar gaitas e limpar merdas». Sabiamos que esta confesión, de quen asumiu a austeridade como a súa forma de vida e foi mestre da cultura da acollida, constituía apenas un eufemismo para expresar o sufrimento e a decepción dos enredos que como creador de Sargadelos, de Ediciós do Castro, do Laboratorio de Formas ou do Museo de Arte Contemporánea Carlos Maside padeceu para defender os seus proxectos empresariais de modernización galeguista. O mesmo Isaac teimoso e afouto dende a mocidade, que practicou até o seu derradeiro salaio o exercicio da memoria, tanto a propia como a compartida da que foi custodio. Memoria republicana de Galicia gravada nos máis de cento sesenta títulos da colección Documentos pra a Historia Contemporánea de Galiza ou do proxecto da Biblioteca do Exilio, que promoveu coa editorial Renacimiento, como editor ponte coa Galicia emigrante de Luís Seoane, Lorenzo Varela ou Rafael Dieste, amizades que nunca perdeu. A mesma persoa que mantivo ao longo da vida enteira como referente moral ao seu pai, Camilo Díaz, escritor e escenógrafo da xeración de Castelao e Federico Ribas, asasinado polos sublevados en agosto de 1936, cando Isaac contaba apenas dezaseis anos, infamia que denunciou finalmente coa intención de que nunca se esquecese. Imaxino que con semellante xeito de instalarse no mundo, Díaz Pardo apenas sorriría con sarcasmo lendo a relación de participantes na nona edición dos Foros de Debate organizada en Ribadeo en xaneiro e febreiro pola Fundación Sargadelos e o Grupo Voar sobre «O Estado: súbditos e cidadáns». Os organizadores, cando este venres reciban ao conferenciante, Iván Espinosa de los Monteros, quen fora fundador de Vox e voceiro no Congreso, deberían explicarlle quen foi o creador do proxecto empresarial cerámica de Sargadelos.

Publicado en Nós diario: 17/01/2024

Bieito Ledo

No acto de ditame da XLVIª edición dos Premios da Crítica de Galicia, no que se pronunciaron discursos de aceptación excepcionais, como os do profesor Carlos Callón, gañador da modalidade de Investigación, en defensa da lingua galega, da causa da paz no mundo e dunha Palestina libre, e o da arquitecta Teresa Táboas, gañadora en Artes Plásticas, a prol dunha arquitectura inclusiva ao servizo do benestar da comunidade, recoñeceuse tamén a traxectoria na institución de Bieito Ledo Cabido como presidente fundador da entidade promotora. Coincidindo co inicio dunha nova etapa na organización destes premios anuais á excelencia das producións culturais galegas, os máis antigos dos organizados no país, esta homenaxe ao veterano editor, xestor e activista cultural de Padroso, celebra o seu esforzo teimoso, incansable e xeneroso para manter a duración dun proxecto normalizador para a cultura galega, concibido dende o seu inicio (16 de maio de 1978) en man común, cando non existían as institucións autonómicas. Como salientou Víctor F. Freixanes no seu texto de adhesión á homenaxe en «Galicia sempre máis importante que poñer andar as ideas é conseguir que duren, medren e dean froitos». Efectivamente, recoñecer e agradecer a continuidade proporcionada por estas persoas-vértice de proxectos colectivos de construción nacional, como é o caso de Bieito Ledo cos Premios da Crítica de Galicia, ademais de fortalecer a comunidade de afectos e complicidades tecidas polo tempo, indispensable para o seu funcionamento, renova nos seus participantes azos e compromisos de futuro. Parabéns ao druída do carballo de Padroso que en fermosas palabras que lle dedicou a xornalista María Xosé Porteiro na súa laudatio «ensinounos que sempre hai un novo chanzo e novas metas que acadar, cando se fixan con acerto os obxectivos, se constrúen equipos fortes, se procuran alianzas e se traballa arreo». Unha receita saudable para tantos outros proxectos de construción do país de noso. Beizón, Bieito Ledo!

Publicado en Nós diario: 01/11/2023

Vigo, cifra da Galicia moderna

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á celebración en Vigo do 25 de xullo de 1930:

O 25 de xullo, declarado Día de Galicia na segunda asemblea nacionalista das Irmandades da Fala (Santiago de Compostela, novembro de 1919), e celebrado por vez primeira na Coruña en 1920, foi unha celebración perigosa para a Ditadura de Primo de Rivera (1923), que na súa teimosa loita contra o separatismo prohibiu os actos galeguistas e o izado da bandeira azul e branca en edificios destacados. Habería que agardar á caída do directorio militar primorriverista (febreiro 1930), para que o venres 25 de xullo de 1930 os galeguistas armados de afouteza e entusiasmo recuperasen a celebración pública da gran data galega e o fixeran con éxito en Vigo, a cidade moderna galega por excelencia. Un «Día Noso» que comezou co mitín galeguista celebrado pola mañá nun Teatro García Barbón con cheo absoluto e presidido por Ramón Cabanillas no que falaron Otero Pedrayo, Castelao e Valentín Paz Andrade. Xornada de fraternidade galeguista continuada co xantar popular na finca da Barxa onde se reuniron até trescentas persoas, chegadas de toda Galicia (entre elas Ánxel Casal), e no que, entre outros oradores, Manuel Gómez Román, Álvaro de las Casas, Victoriano García Martí e Ramón Fernández Mato pronunciaron palabras memorables. Como concorridísima foi a sesión vespertina viguesa na Agrupación Artística presidida por Urbano R. Moledo e na que disertaron Núñez Búa, Otero Pedrayo,  Álvaro de Las Casas e o coro Feijoo cantou obras do seu repertorio galego.

25 de xullo de 1930 no que por vez primeira se izou a bandeira galega na varanda da casa do concello vigués e na que se interpretou música galega nos bares, cafés e paseos, nunha xornada para a historia na que «Vigo foi o centro espritoal de Galiza», como a seis columnas titulou o día despois o xornal vigués El Pueblo Gallego (EPG). Unha data significativa para o recoñecemento da hélice galeguista do ADN vigués, «adro do fervor galeguista» para o editorialista de EPG, no que «xentes de todas as follas da rosa dos ventos […] levantaron ben trabados na gran data galega os seus corazóns». Entusiasmo que ao editorialista levaba a preguntarse se non terían que rectificar o seu erro aqueles que crían que «Vigo tiña significación de espello das friaxes nórdicas e británicas», para subliñar a seguir que «Vigo é tan galego como outro pobo calquera da nosa terra, tan heroicamente galego como aqueles recunchos intactos onde non chegou inda a sorbente da meseta…» e rematar co inequívoco espírito vigués tan resolto: «Galiza en Vigo puxo onte ao aire o peito con aquel rexo espírito que desencadea os escravos, con aquel xeito decidido e resolto co que nas proas dos barcos parece adiviñarse as duras travesías que nos agardan».

Reivindicación do carácter netamente galego da cidade da oliveira que compartiron moitos dos oradores daquel 25 de xullo que despois de noventa e tres anos hoxe lembramos. Otero Pedrayo, aclamado durante varios minutos no García Barbón, fixo no seu discurso un canto a Vigo e ao seu espírito emprendedor, relatando os días de infancia nos que a visitou por vez primeira, lembrando «a música de ciceis labrando a pedra da futura gran cidade». Castelao exaltou en Vigo o sentido universalista do galeguismo e da arte galega. Paz Andrade celebrou a incorporación de Vigo ao movemento galeguista, considerando o xuntoiro vigués da Barxa como a trabe necesaria para a conquista das liberdades republicanas. Como Álvaro de las Casas aventurou na Barxa (nunha referencia importante, escasamente divulgada) que «de Vigo, terra galega, pese a todos os tópicos, patria de Martín Codax aberta aos países ultramarinos, sairá o impulso que ha de lanzar aos galegos pola liberdade de Galicia».

O espírito galeguista de celebración do 25 de xullo de 1930 non se repetiría en Vigo até 1992 cando o goberno de coalición do PSdeG-PSOE cos nacionalistas de PSG-EG e BNG, presidido por Carlos G. Príncipe, convocou no xardín inglés do Pazo de Castrelos na tarde do 24 de xullo a lectura dun bando da alcaldía con motivo do Día Nacional de Galicia, denominación oficial dende que foi aprobada pola Xunta de Galicia en 1979. Un amplo xuntoiro veciñal, cultural, social e político, no que dende entón adoitaron participar con respecto institucional todos os grupos municipais vigueses, que permitía actualizar o discurso compartido por todos de Vigo como cifra da Galicia contemporánea, motor da Galicia futura, onde se inician os camiños de progreso e onde sempre agromou o mellor da cultura galega. Unha convocatoria institucional que por segundo ano consecutivo non se celebrará na data prevista, probablemente adiarase a setembro, o que rompe unha tradición que semellaba consolidada. Ben sería recuperar aquel espírito de Vigo como centro da Galicia moderna acuñado polos galeguistas hai case un século.

Os valores de Agustín

Hoxe hai sete anos do pasamento de Agustín Fernández Paz, cabodano que coincide co peche da admisión de orixinais do premio de narrativa infantil e xuvenil pola igualdade que leva o seu nome. Unha exitosa convocatoria literaria anual do Instituto de Estudos Chairegos (IESCHA) e o concello de Vilalba que, ademais de recoñecer a excelencia dun novo texto, contribúe a non esquecer o rastro de valores deixados polo mestre e escritor e as súas fondas conviccións na forza das palabras para mudar o mundo e para facelo coas propias vidas. Foi a do chairego unha voz literaria lúcida, que sempre contou co apoio da forza dos públicos lectores galegos, fose o das crianzas ou o das persoas adultas, capaz ademais de contaxiar o optimismo e a esperanza na construción dun futuro mellor. Unha confianza activista que Fernández Paz mantivo, mesmo nas condicións máis adversas, como a dos anos de enfermidade, tamén os da imposición do Decreto de Plurilingüismo (2009), contra o que se mobilizou participando na plataforma Prolingua, da que foi promotor e incansable redactor de posicións. Compromiso que o levou a renunciar en 2010 ao Premio da Cultura Galega no apartado de Letras outorgado pola Consellaría de Cultura e Turismo. Unha decisión valente, coherente coas posicións defendidas por Prolingua sobre o carácter deses premios, que nunca se repetiría, a pesar de que o modelo de educación plurilingüe dos gobernos de Feijoo nunca fora modificado nin sequera avaliado, como prevía a disposición adicional do propio decreto. Lembrar hoxe a firmeza daquela resistencia pacífica e teimosa adoptada polo mestre Agustín, semellante a mantida pola activista Rosa Parks, á que homenaxeou na novela Non hai noite tan longa (Xerais 2011), supón identificar o rastro da dignidade, da coherencia e lucidez que deixou na súa traxectoria pública. Un rastro de valores que convén seguir en tempos nos que se repiten as ameazas sobre a lingua galega, as liberdades e os dereitos conquistados. Sempre Agustín!

Publicado en Nós diario: 12/07/2023

Oliveira dos cen anos


Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao himno do Centenario do Celta de C. Tangana:

En apenas tres días «Oliveira Dos Cen Anos», o himno do Centenario do Celta superou o millón de reproducións en You Tube. Unha cifra elevadísima que enche de orgullo a todo un celtismo, curtido en cen anos de ledicias e padecementos diversos, mais que nunca perdeu o horizonte de pertencer a aquel club vigués potente, soñado no verán de 1923 polos seus fundadores como Manuel de Castro Handicap, Juan Baliño e José Bar, para representar a Galicia nas competicións de balompé. Un éxito indiscutible atribuíble ao talento e afouteza de Antón Álvarez Alfaro Pucho, tamén coñecido musicalmente como C. Tangana e El madrileño, o artista cento por cento celtista que asumiu todos os riscos creativos de ofrecer para o Centenario un tema distinto, anovador e con valor engadido, enraizado tanto na música tradicional galega coma na identidade deportiva do Celta de Vigo; en definitiva, crear un himno e un escudo que no futuro acompañasen á elástica celeste como símbolos da identidade do celtismo.

E abofé que C. Tangana conseguiu un resultado espectacular, sobre todo nunha peza audiovisual de beleza hipnótica, alicerzada sobre unha excelente suite musical e un emocionante texto poético. Expresións artísticas capaces todas as tres de resumir en apenas cinco minutos dúas palabras claves, Sempre Celta!, que expresan un sentimento compartido e defendido polos milleiros de celtistas espallados hoxe polo mundo, como aqueloutros que xa non están entre nós, uns e outros aos que Pucho dedica o vídeo. Texto, imaxe e música utilizadas para representar os compoñentes dunha gramática do fútbol celeste abrazada e recoñecida por cinco xeracións de seareiros, e por ventura cada vez de máis seareiras, do cadro resultante da fusión do Real Vigo Sporting Club e o Real Fortuna, despregada sobre as lameiras viguesas, primeiro no histórico templo de Coia, e dende o 30 de decembro de 1928 na catedral do Fragoso.

Acerta de cheo C. Tangana cando asumiu o encargo musical de Carlos Mouriño, tras unha retranqueira sobrada dirixida ao mundo do Twitter celeste, como se dunha investigación académica se tratase na que cómpre indagar e acudir ás fontes. Artista vencellado inequivocamente coa cultura popular, Antón mergullouse durante meses e de forma apaixonada no mundo da música tradicional galega acompañado por músicos excepcionais como Xosé Lois Romero, Xisco Feijoo e Quico Comesaña, co-autores do tema, por mestres da E-TRAD viguesa como Rodrigo Romaní, membros d´A Roda como Alfredo Dourado, ou de «Sime» Cantó Gavira de Keltoi!, tamén co-autor e unha das voces do himno, xunto as de Tropas de Breogán, a Coral Casablanca e as pandeireteiras As Lagharteiras. Con todos estes vimbios e co seu espírito de fusión Tangana ofrece unha proposta sinfónica coral na que destaca unha potente sonoridade popular, subliñada pola xenuína utilización do aturuxo. Un resultado musical que milleiros de voces poñerán a proba na súa próxima estrea en Balaídos, mais que en todo caso polo carácter da letra da canción como das tres partes da suite non é difícil prognosticar que será emocionante e moi compartida.

Como acerta tamén Tangana na escolla da localización das imaxes do vídeo no anfiteatro da ría, con comezo e remate nas illas de San Simón e San Antón e protagonismo da ponte de Rande como medula de brétemas que une e articula o espazo do Vigo metropolitano. Unha localización de beleza desbordada, subliñada polas imaxes aéreas e as vistas dende o alto de Trasmañó, con evidentes connotacións históricas (batalla e tesouro de Rande, lazareto, campo de concentración..), literarias (Jules Verne) e económicas (bateas e actividade pesqueira e portuaria). Espazos representativos do carácter do Celta como punto de encontro de todas as poboacións  e comunidades da Ría de Vigo, e por extensión de Vigo como cifra de todas as galicias posibles, feito que explica a presenza do celtismo en tantas outras comunidades galegas.

Con todo, o maior acerto da narrativa celeste de Tangana é o seu carácter inclusivo. Pucho sabe por experiencia familiar como oriúndo vigués que para ser celtista non é necesario ter nacido en Vigo, abonda con querer selo e asumir o risco do precario cociente entre ledicias e padecementos que isto supón, mais sabendo que dende entón cada semana non se pode vivir sen ela. Como emociona no relato de Pucho o profundo respecto á memoria do celtismo, representado nun verso que abraza, «cada vez que mires atrás, sempre hei estar aquí», expresando o carácter do celtismo como unha comunidade proxectado no tempo, por riba dos xestores ou dos xogadores que leven o escudo no seu peito. Velaí os valores dun relato integrador que lle fai moito ben ao club no seu centenario como á propia cidade metropolitana. Moitos parabéns, Puchiño, polo logro que compartes.

Manuel de Castro, Handicap

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a biografía de Manuel de Castro Handicap preparada por Adrián Iglesias:

Tras aquel libro pioneiro de Gerardo González Martín, Handicap creó el Celta (Ediciones Cardeñoso 2011), o galipedista pontevedrés Adrián Estévez Iglesias presentou a pasada semana Manuel de Castro, Handicap. Crónica dunha paixón (Galaxia 2023), a primeira biografía en galego de Handicap, o xornalista deportivo, primeiro adestrador da selección galega de fútbol e figura clave hai un século na fundación do Celta de Vigo. Primeiro título da colección «O noso deporte» da editorial Galaxia, o libro de Estévez ademais de investigar aspectos biográficos e familiares novidosos do xornalista nacido en 1885 no número 89 da viguesa estrada de Baiona (actual Pi e Margall), especialmente as súas viaxes por Europa con motivo dos xogos olímpicos de Antuerpen (1920) e París (1924), documenta outras cuestións relacionadas coas orixes do fútbol en Vigo, coa creación do Celta, a construción do estadio de Balaídos e o desenvolvemento do equipo até o seu ascenso a Primeira, coa pegada do deporte na cultura galega e no galeguismo ou sobre a prensa deportiva viguesa das catro primeiras décadas do século XX.

Adrián Estévez esculca nas orixes do fútbol vigués, vinculado a comezos do século XX aos «rapaces ben (coñecidos como “sportman”) de familias dedicadas á triloxía mar, industria e conserva» e ao fenómeno do domingo libre, declarado dende a lei de 1904, o que provocou a aparición dun público, as clases populares para as que «o deporte era un espectáculo recreativo que contemplar, mais nun principio aínda sen participar». Non esquece a orixe portuaria do fútbol na cidade nosa, cuxos primeiros partidos xogaron, a finais do século XIX, mariñeiros ingleses que recalaban no porto e traballadores do Cable Inglés. Como tamén que a sociedade Arte y Sport, creada en 1903 por alumnos da Escola de Artes e Oficios, mudou o seu nome polo de Vigo Foot-ball Club o 22 de maio de 1905 e adoptou como equipamento as cores identificativas da bandeira da provincia marítima de Vigo: camiseta con dúas franxas verticais branca e vermella e pantalón branco. Recupera Estévez ademais aquel primeiro campionato de Galicia celebrado no Malecón, nos recheos do peirao, no mes de agosto de 1905, no que ademais do organizador, o Vigo F.C., participaron outros catro equipos vigueses: Hispania, Marítimo, Murcia (formado por sarxentos do rexemento militar) e Fortuna, club que en xaneiro de 1908 comezaría a xogar en Bouzas.

Adrián Estevez reconstrúe a traxectoria xornalística de Handicap, dende a súa primeira publicación o 16 de febreiro de 1909, cando tiña apenas vinte e tres anos, unha crónica en Faro de Vigo entre o Exiles (primeiro club de fútbol fundado en Vigo por oficiais do Cable Inglés do que xa hai noticia en 1876) e o Vigo F.C., que dende o ano anterior xogaba en Coia, a primeira catedral do fútbol vigués, onde se reunían máis de sete mil espectadores, até a apertura o 30 de decembro de 1928 no val do Fragoso, a carón do río Lagares, de Balaídos, topónimo que significa lugar onde abondan as abeleiras. Crónicas futbolísticas nas que Handicap acuñará un estilo de seu, caracterizado polo emprego de anglicismos e adxectivacións esaxeradas e por unha estrutura do artigo iniciada pola introdución dos equipos, centrada despois na narración do xogo e rematada cunha conclusión, na que dende a súa viaxe a Antuerpen adoitaba falar da importancia do apoio do público no campo. Crónicas publicadas nas páxinas de Faro de Vigo, como as súas «Notas deportivas», durante trinta e cinco anos, mais tamén noutras cabeceiras viguesas como Letras y Deportes (1909), primeira publicación deportiva de Galicia; Machada (1914), revista humorística; Vida deportiva (1916); Sprint (1927), semanario deportivo vinculado ao decano, que competía con Sport, ligado con El Pueblo Gallego; Horizonte (1932) e Hoja de los lunes (1936), que chegaría a contar co seu propio suplemento deportivo, Imán (1942).

Adrián Estévez aborda o sentimento galeguista de Manuel de Castro, un home de dereitas que apoiou aos franquistas no 36, expresado tanto na súa colaboración efémera na revista Nós, onde apareceu, probablemente traducida, a crónica en galego da final da Copa do Rei (1922), como e sobre todo pola súa convicción, compartida con Pepe Bar e Juan Baliño Ledo, que a unión do Vigo Sporting e o Fortuna debía dar pé a un equipo forte que servise para representar a Galicia nos campionatos de España. Convicción que levou aos fundadores a escoller o nome do novo club, finalmente entre Breogán e Celta, e a engadir no escudo, a partir de 1928 e a proposta de Baliño, a cruz de Santiago, como emblema para representar a Galicia.

Recomendo vivamente esta excelente e ben documentada monografía sobre a figura de Manuel de Castro, que amplía a temática da bibliografía galega do centenario celeste.

Don Paco

Posuía a capacidade de aglutinar vontades, de contaxiar alento para acometer tarefas colectivas, en «equipo», como sempre dicía. Practicábaa naquel tempo de entusiasmo, cando sendo secretario das Mocedades Galeguistas mobilizaba aos universitarios coa súa oratoria propia dun guieiro de pensamento federalista, netamente progresista, coma foi o seu compromiso político. Teceu proxectos imposibles nos tempos da ditadura, dende o primeiro suplemento de letras de La Noche, até a posta en marcha e funcionamento imparable da editorial Galaxia e da revista Grial dos que foi cerebro creador e corazón impulsor. Un home rede que en catro anos puxo en valor a Real Academia Galega, até a súa chegada, doente e anestesiada. Impenitente lector e bibliófilo, intuíu a necesidade de construír un sistema cultural galego moderno, que desvelase a literatura galega e desenvolvese unha industria do libro de seu. Velaí a súa creación singular da efeméride do 17 de maio e o seu traballo como ensaísta e divulgador en milleiros de artigos. Un home lente que entendeu o traballo do editor como unha conversa permanente coa creación e co seu tempo, ensaiando novos formatos e fórmulas de edición inéditas en galego. Metódico, organizado, cerebral, incansable, disciplinado, non esmoreceu no seu afán diario por continuar termando das responsabilidades que asumiu. Despois de cinco décadas, continuou de forma altruísta a fronte da Biblioteca Penzol, converténdoa nun centro de documentación e investigación modélico; publicando nos xornais, conferenciando, preparando novos libros, acuñando na conversa unha reflexión, tan lúcida como corrosiva, sobre un novo tempo en crise. Partidario da policromía da vida, explorou as paisaxes e os manxares enxebres, socio e seareiro do Celta soubo do sabor do mel e da fel. Encabezou como tal o partido galego da esperanza, o da xente entusiasta e liberal, melancólica e optimista que posúe como eixo do seu programa a loita contra o esquecemento. Obrigados, Don Paco.

Publicado en Nós diario 17/05/2023