Boloñazo

/en , , , , , , , /por

Cando coñecín o sorteo da Europa League lamentei que o partido do Celta co Boloña non se celebrase no Renato Dall’Ara, o case centenario estadio emiliano a ceo aberto de 36.000 localidades. O celtismo perdeu unha oportunidade preciosa de desembarcar no aeroporto Guglielmo Marconi, pasear por unha das cidades medievais máis grandes e mellor conservadas de Europa, porticada ao longo de catro quilómetros, o que lle dá un grande encanto a coñecer o seu comercio local e a visitar algunha das tratorías máis orixinais da península itálica. Capital da rexión da Emilia-Romaña, cunha poboación lixeiramente superior a de Vigo, mantén en pé dúas torres medievais inclinadas e moi próximas entre si, a Asinelli de 97 metros de altura e a Garisenda de 48, famosa por ser citada por Dante na Divina comedia. Torres que a pesar da dificultade de conservalas en pé constitúen a icona dunha das cidades máis tecnolóxicas de Italia, capital mundial do comercio do libro infantil e xuvenil, onde acudimos cada ano as editoras galegas a presentar as nosas novidades.

Cando coñecemos o emparellamento tamén sabiamos da potencia do actual Boloña de Vicenzo Italiano, quinto clasificado da Serie A, mais o pasado xoves non agardabamos unha determinación tan explícita dos emilianos para coutarlle ao Celta o acceso directo aos oitavos da segunda liga europea. E moito menos que o fixera esmagando aos de Giráldez, cando chegaban un chisco empoleirados no corno da lúa, tras a histórica vitoria no Bernabeu. Un globo de ilusión celeste que os de Italiano picaron dende o primeiro minuto, mantendo de forma teimosa e sorprendente a súa liña defensiva no campo do rival.

Poucas veces vimos en Balaídos a un visitante desenvolvendo unha presión adiantada tan incesante e tan incómoda, gañando os duelos individuais e martirizando tanto aos tres centrais celestes como a Borja Iglesias, que batallou de forma extenuante co noruegués Heggem, unha torre de case dous metros, moi dura de superar. O dianteiro compostelán, coma fixera maxistralmente no Bernabeu, xogou de boia, coma se dun partido de wáter-polo se tratase, coa intención de recibir de costas os balóns largos de Radu e Mingueza, e despregar despois a pelota sobre as bandas. Xogada na que insistiron os celestes, coma se dun equipo visitante se tratase, mais que nunca resultou tal como Giráldez a debuxara na súa pizarra. O plan de partido do louriñés fracasou, quizais por que o seu equipo estivo por debaixo dos visitantes no físico e no táctico e, o que resulta máis difícil de explicar, tamén no anímico, onde semellaba inseguro, a pesar do ambiente de festa de noite máxica europea e da expectativa ilusionada que nunca perde o celtismo.

No entanto, a pesar de ser sometido no terreo de xogo, o Celta rematou a primeira parte cun esperanzador marcador a favor, grazas a unha xogada de Williot, o heroe do Bernabeu, en estado de graza. No minuto 17, a nosa promesa sueca recibiu por vez primeira un balón, ao que nun arrouto de xenialidade proporcionou un cambio de orientación, que deixou no chan a Lykogiannis, a segunda das torres boloñesas. Con terreo por diante conduciu sereno até a área pequena onde asistiu cara atrás a Zaragoza, que xutou a rachar, anotando o seu primeiro gol como céltico. Gol fantástico que abría e, por desgaza, pechaba todo o xogo de ataque local. Os visitantes non modificaron a súa estratexia de dificultar a saída celeste e torturar a Ilaix e Beltrán. E así chegaron as súas oportunidades que só outra gran actuación do gardameta Radu e a falta de acerto do arxentino Santiago Castro evitaron que se movese o marcador.

Outro cantar foi a segunda parte, iniciada con dez minutos esperanzadores, nos que os celestes parecían capaces de desatoar o nó co que até entón Italiano os inmobilizara. Foi un espellismo, previo aos oito minutos que lle abondaron a un soberbio Bernardeschi, o mellor xogador sobre o terreo, para marcar dous goles e que o Boloña levase os tres puntos. O do empate chegou no 66’, tras un penalti sinalado polo VAR, un agasallo de Javi Rodríguez, na peor das súas actuacións. Giráldez intentou responder coa entrada de Aspas, Jutglá e Javi Rueda, dos que por desgraza ningún tivo a súa mellor noite. Aínda que doa escribilo, Iago Aspas non deu unha a dereitas. Un seu pase sobre Beltrán acabou na luva de Bernardeschi, que no 74’ marcou o segundo e pechou o partido.

Nos vinte minutos restantes os celestes pareceron zombis obrigados a subir as torres inclinadas boloñesas. Un duro castigo que acabou con Aspas descomposto e recriminando aos seus compañeiros, incapaces de chegar á area visitante. Derrota inapelable que complica unha clasificación que en realidade torceuse no partido co Ludogorets en Bulgaria, onde Giráldez pecou de soberbia cando deseñou o once de gala. Derrotas europeas que esmagan as ilusións do celtismo que, coas excepcións dos partidos do Paok e Nice, non viu gañar ao seu equipo en Balaídos no que vai de tempada. O domingo fronte ao Athletic, Giráldez ten a oportunidade de que o Celta non defraude diante da súa afección, competindo coma soubo facer no Bernabeu.

Publicado en Faro de Vigo 13/12/2025

Presenza escasa

/en , , , , , , /por

Barcelona foi a convidada de honra da 39ª edición da Feira Internacional do Libro (FIL) de Guadalaxara, México, o encontro da cultura do libro máis importante do mundo latinoamericano, onde foi recoñecido o ensaísta de orixe libanesa e expresión francesa Amin Maalouf co Premio FIL de linguas romances. Declarada pola UNESCO coma unha das vinte cidades literarias do mundo, entre as que están Óbidos e Granada, Barcelona presentouse na feira de Jalisco cunha potente delegación de setenta autores e autoras e un programa musical, cinematográficos e de artes escénica e visuais, á altura da que é capital da industria editorial española, tanto en castelán como en catalán, como referente mundial do libro e a lectura pola súa efeméride do 23 de abril e a súa rede bibliotecaria pública. FIL que contou coa presenza de dúas editoras galegas, Kalandraka e Triqueta, con espazo propio, ademais de Creotz ediciones e a distribuidora Arnoia, que o alugaron no pavillón español. Outra edición na que, coma xa sucedeu no resto das feiras internacionais do libro, a Xunta de Galicia prescindiu da Asociación Galega de Editoras (AGE) e presentou un programa de actividades baixo o epígrafe de «Literatura de Galicia», no que participaron seis autores e autoras e un editor, que desenvolveron un programa de tres actos e diversas entrevistas. Unha presenza profesional escasa, coa ausencia nesta edición da propia AGE, por carecer de recursos, que amosa a lamentable ausencia de acordo entre a Xunta de Galicia e o sector editorial galego sobre cal debe ser a estratexia da proxección da literatura galega e da nosa industria editorial no mundo. Con todo, nin Galicia nin a literatura galega poden deixar de aspirar a ser convidadas de honra da FIL nin os autores e autoras nosos a ser alí premiados. Aspiración lexítima que pasa por acadar un acordo entre Xunta de Galicia e AGE sobre a presenza do libro e da literatura galega nas feiras internacionais, reclamado polo sector profesional galego dende hai quince anos.

Publicado en Nós diario: 10/12/25

Lugares e días vigueses da memoria

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao caso vigués do inventario de lugares da memoria:

A Lei 20/2022 de Memoria Democrática no seu artigo 51 establece a creación dun Inventario Estatal de Lugares de Memoria Democrática como instrumento de publicidade e coñecemento dos mesmos. En Galicia, até agora, foron incluídos a cidade de Ferrol, o Pazo de Meirás no concello de Sada e as Illas de San Simón e San Antón de Redondela, utilizadas polos sublevados como penal onde foron recluídas até 5.616 persoas entre as que se contabilizaron 517 mortes, ademais das que se produciron en «paseos» e fusilamentos. Como Lugares de Memoria Democrática, estes espazos deben contribuír á reparación e conmemoración da dignidade das vítimas, sen esquecer a súa función didáctica para visitas escolares. O que é importante no caso de San Simón, propiedade da Xunta de Galicia, obrigada a redefinir os seus usos actuais, como reclaman os colectivos galegos da memoria, abandonando o modelo turístico e de lecer, para convertela en monumento á resistencia e dignidade das vítimas e en lugar de instalación dun Centro de Interpretación e Documentación sobre a represión franquista, onde celebrar actividades culturais vinculadas coa temática da memoria, a paz e os dereitos humanos.

Certo que as illas non son o único espazo da memoria do Vigo metropolitano, onde se estiman foron fusiladas ou paseadas 203 persoas en diversos lugares que deberían ser lembrados e resignificados. En primeiro lugar, a Porta do Sol, onde o 20 de xullo de 1936 caeron as primeiras vítimas, entre elas Lenin Moreda, un rapaz de quince anos, vítima do fogo aberto sen previo aviso polo pelotón de soldados ás ordes co Capitán Carreró durante a lectura do bando de guerra. Acontecemento do que se cre deixou algunha pegada no mural publicitario de mosaico do león, case centenario, que acaba de ser restaurado. Como deben ser lembrados «Os mártires de Pereiró», fusilados na tapia do cemiterio o 27 de agosto de 1936, entre eles os alcaldes de Vigo, Emilio Martínez Garrido, e de Lavadores, José Antela Conde; ademais do impresor Enrique Heraclio Botana, responsable da UXT en Vigo durante catro décadas; o mestre Apolinar Torres López, presidente da agrupación socialista e responsable da «Página Pedagógica» de Faro de Vigo; o médico e veterano concelleiro Waldo Gil Santostegui; o concelleiro Ramón González Brunet; o panadeiro e candidato da Frente Popular Ignacio Seoane Fernández; Manuel Rey Gómez, delincuente común coñecido como «Vilagarcía» e os irmáns Antonino e Demetrio Bilbatúa Zubeldía, membros dunha familia socialista fortemente castigada polos sublevados.

Merecen lembranza os sete presos sacados sen explicación ningunha do cárcere vigués na madrugada do 15 de setembro de 1936, cuxos corpos baleados na caluga foron atopados de mañanciña na estrada por un grupo de leiteiras de Mos nunha curva próxima ao cemiterio de Cabral. Vítimas da chamada «Saca de Puxeiros», identificadas como Eugenio Arbones Castellanzuelo, xinecólogo e deputado socialista nas constituíntes; Adolfo Morgade Pazos, médico; Segundo Echegaray García, fillo do primeiro presidente de Tranvías Eléctricos de Vigo; Luís Bilbatúa Zubeldia, xefe do servizo de Telégrafos; Inocencio Taboada Montoro, exportador de peixe; Abraham Muñoz Arconada, funcionario de prisións e Marcial Araújo Conde, sindicalista comunista.

Como a represión continuou o 10 de decembro de 1936 no monte do Castro co fusilamento dunha ducia de persoas: Constante Moreda Vázquez, barbeiro e gaiteiro; o seu irmán, José Moreda Vázquez, contratista de obras; o pai de ambos os dous, Manuel Moreda Outeiral; Fernando Costas Méndez, carpinteiro; Manuel Acuña Gómez, o «Carabellón», pintor; Luis Ferreira Vieitez; José González Andreu, zapateiro; Fernando Lago Fernández, carpinteiro; Luis Martínez Román, albanel; Antonio Sayar Carrera, labrego; Manuel Núñez Álvarez, «Cachamuíña», panadeiro e Urbano Rodríguez Moledo, funcionario de arbitrios e escritor.

Datas e lugares referidos a represión inicial do 36, que continuaría no monte do Castro, onde foron executadas 136 persoas até abril de 1942. Outrosí sucede con episodios excepcionais como o asalto no porto ao bou Eva o 23 de abril de 1937, onde se suicidaron nove republicanos que pretendían fuxir, os paseos no monte da Guía ou na praia de Alcabre entre outros. Acontecementos que configuran unha xeografía da memoria que debe ser recoñecida e recoñecible para a veciñanza viguesa. A presenza da Cruz dos Caídos presidindo a escalinata do Castro e o Campo de Granada, monumento inaugurado polo propio caudillo en 1961 e deseñado con inequívocas connotacións franquistas, a pesar da súa insostible «resignificación relixiosa», é incompatible co espírito da Lei de Memoria Democrática e coa dignificación, coñecemento e publicidade destes espazos e días da memoria.

Liñas de galego

/en , , , , , /por

Decepcionoume o escaso eco do informe «Un país coa súa lingua» froito do foro organizado polo Consello da Cultura Galega coa intención de activar medidas que reforcen o uso social do galego. Entre elas son de interese as da comisión de Educación e Socialización, coordinada por Nel Vidal e Dolores Vilavedra, na que asumindo a necesidade de combinar planificación e educación lingüística, tabú para o goberno de Rueda, se propón redefinir o enfoque do plurilingüismo situando o galego no centro de interese e fortalecéndose naqueles ámbitos, o tecnolóxico e científico, nos que hoxe non está. Resultan viables propostas para as que nin sequera sería imprescindible (aínda que si moi aconsellable) agardar á derrogación do decreto 79/2010, como ampliar e diversificar a oferta educativa en galego, fose por proxectos de enriquecemento lingüístico, fose ofrecendo liñas educativas nas que o galego é lingua vehicular, sempre que exista demanda suficiente e consenso na comunidade educativa. Secasí, resulta necesario impulsar unha campaña institucional e colaborativa que enxalce os beneficios de criar en galego cun enfoque emocional positivo e reforzo para as familias que o fagan. Certo é que resulta imprescindible revisar o modelo de educación lingüística, o que pasa por derrogar o decreto da vergonza de 2010 e acadar un acordo político transversal sobre un modelo alternativo que garanta que cada moza ou mozo ao remate da súa formación conte cun dominio operativo do galego equivalente ao doutras linguas de referencia, nada pois doutro xoves. Xaora, o documento das expertas do Consello da Cultura Galega, que merecería ser presentado no Parlamento, amosa que o acordo sobre a educación lingüística non pode quedar aparcado sine die. Deben activarse nos centros educativos medidas alternativas coma as citadas, e outras dun documento valioso, que vaian máis alá tanto de lamentar os ataques lingüicidas ou de defender contra vento e marea un decreto que tanto dano fixo (e continúa facendo) ao galego.

Publicado en Nós diario:3/12/2025

Marconi nas Rías Baixas

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro as tres visitas que parece realizou o premio nobel Giulielmo Marconi ás Rías Baixas:

Giulielmo Marconi, enxeñeiro italiano, inventor da radiografía sen fíos, Premio Nobel de Física en 1909 en recoñecemento das súas contribucións no desenvolvemento da telegrafía inalámbrica, visitou Vigo en tres ocasións, 1924, 1928 e 1932, a bordo do seu iate Elettra. Na primeira chegou o 21 de agosto de 1924, camiño de Lisboa, acompañado da súa primeira muller Beatrice O’ Brien. Polo publicado Faro de Vigo sabemos que deron un paseo pola cidade nunha visita motivada, quizais, pola necesidade de recargar ou por algún contratempo da embarcación.

A segunda durou catro días, do xoves 10 ao domingo 13 de maio de 1928, acompañado pola súa segunda dona. Mantiveron unha axenda pública preparada por Guido Paganini, cónsul italiano en Vigo, membro pioneiro coma o propio Marconi do Partido Fascista italiano, industrial da salgadura, coa intención de que coñecesen a fábrica de conservas de Massó en Bueu, unha das máis modernas das Rías Baixas. A tarde da súa chegada visitaron de incógnito a cidade, mais na mañá do día seguinte o alcalde Mauro Alonso, o presidente da Cámara de Comercio, Tomás Mirambell e outros presidentes das institucións viguesas acudiron ao Elettra para saudar aos visitantes e agasallar a Cristina Bezzi-Scali cun ramo coas fitas das bandeiras italiana e española. Ao mediodía, o concello convidounos a un banquete no Hotel Moderno, entón o establecemento máis acreditado da cidade, inaugurado en 1906 por Jesús Fernández Otero, propietario do hotel Continental da Laxe. Durante o xantar algúns participantes fixéronlle apuntamentos sobre as instalacións radiográficas do Monte Vixiador, desmanteladas pola Compañía Nacional de Telegrafía sen fíos. Marconi e a súa dona asinaron na segunda páxina do Libro de ouro da cidade e foron agasallados con dous libros moi coidados de recente publicación, o Álbum de Vigo 1927 de P.P.K.O e as Estampas compostelanas do fotógrafo Ksado, 55 láminas impresas en sepia por Gráficas Villarroca.

Tras o xantar, Paganini tiñálles organizada unha viaxe en automóbil até a península do Morrazo, na que pasaron por Redondela, Figueirido, Santa Cristina de Cobres, subiron ao monte Xaxán, para dirixirse despois á fábrica de Massó de Bueu. De regreso, embarcaron en Cangas nos botes do Elettra, que os trasladaron a bordo do buque laboratorio, cunha tripulación de trinta e dúas persoas ao mando do capitán Lauro. A embarcación contaba con seis camarotes e un equipamento de transmisores e receptores que permitían unha comunicación con territorios asiáticos de ultramar. Fora adquirida polo inventor en 1922 por 21.000 liras, sendo o seu nome orixinal o de Rovenska, utilizada como buque patrulla da Royal Navy na Canle da Mancha durante a Guerra do 14.

Na visita de Bueu, os viaxeiros tiveron a oportunidade de coñecer o gabinete de curiosidades dos propietarios da fábrica, Gaspar e José María Massó, que foi de grande interese para eles. En concreto, pola crónica que fixeron os anfitrións, sabemos que Marconi prendeu o seu interese nos pregos das transaccións dos buques negreiros con América dos séculos XVI e XVII, conservados polos Massó, entre outras coleccións de documentos. Libros, maquetas e obxectos de navegación, como reparou nunha zanfona, instrumento musical medieval que descoñecía. O italiano aconsellou aos Massó que organizasen aquelas reliquias como un pequeno museo da navegación e da pesca, comprometéndose de facelo, a volver e inauguralo.

O sábado, o terceiro día da escala, os Marconi cancelaron a visita a Compostela, limitándose a acudir a sede da rúa do Príncipe do Círculo Mercantil, atendendo o convite do seu primeiro presidente, Bernardo Bernárdez. O domingo, antes de saír ao mar pasaron polo Club Náutico e percorreron a ría nunha canoa-automóbil do señor Cervera que pilotou con grande pracer a señora Brezzi. E horas antes, Marconi aínda atendeu a visita dunha representación do profesorado e alumnado do Instituto de Vigo, creado hai pouco, ofrecéndolles a oportunidade de experimentar coas ondas inalámbricas e coñecer o funcionamento do gramófono eléctrico.

Parece que Marconi non fallou ao seu compromiso cos Massó e visitou as rías nunha terceira ocasión, aínda que non temos constancia dela nos medios. O 26 de novembro de 1932 inaugurou o museo que os Massó abriron en Bueu, do que deixou constancia asinando no libro de ouro do Museo Massó, que continúa aberto tras nove décadas, como herdanza desta visita. Marconi investigaría no seu buque laboratorio até o seu falecemento en 1937, tras nove infartos, sobre o campo das microondas, que daría pé a tecnoloxía dos radiofaros. Á morte de Marconi, o Elettra sería vendido ao Ministerio de Telecomunicacións italiano, lrequisado pola armada nazi e atacado e fundido pola aviación aliada o 22 de xaneiro de 1941.

 

Dous días negros

/en , , , , , , , /por

Un celtista histórico, dos setecentos heroes que viaxaron esta semana a Razgrad en Bulgaria, escribiume unha mensaxe dende alí unha hora despois da clara derrota co Ludogorets: «Que afán de protagonismo e que desprezo do rival.». Outro celtista, socio dende hai máis de catro décadas, dos que viviron ascensos, descensos e noites europeas inesquecibles, envioume outra preguntándose se tiña sentido facer debutar alí a unha promesa ou se era o momento para aliñar ao porteiro suplente, concluíndo: «Isto é Europa, non a Copa do Rei». Críticas durísimas a Claudio Giráldez, que comparten os afeccionados no eido privado, tratando de comprender algunhas das decisións do adestrador da Louriña, referidas aos criterios utilizados nas rotacións e como condicionan a composición do once inicial e os plans de partido. O de Razgrad foi un xoves negro, onde o xogo do Celta non estivo á altura do esforzo dos heroes que o acompañaron viaxando até dezanove horas por centro Europa. Eles, coma os que seguimos o partido na tele, dubidabamos se era a máis axeitada unha liña defensiva de tres inédita, formada por dúas promesas e un lateral de participación esporádica, que semellaba un coadoiro. De nada serviron os minutos de tempo engadido, que maquillaron o resultado, nos que El-Abdellaoui marcou o seu primeiro gol como celeste dunha moi fermosa factura.

Tras o xoves negro, no que Claudio asumiu a responsabilidade da derrota, o once de gala diante do difícil Español do caurelao Manolo González, non tivo apenas sorpresas. Coa excepción das ausencias de Ilaix Moriba e de Mingueza, podería ser considerado noutro club como o equipo titular, o que evitaría as polémicas. Mágoa que esta composición máis frecuente e menos atrevida ca aposta búlgara tampouco fose capaz de ofrecer a primeira vitoria en Balaídos no que vai de campionato, acumulando xa oito xornadas sen facelo, unha marca negativa que iguala a do fachendoso Rafael Benítez, aliviada na táboa clasificatoria polos excelentes resultados como visitantes, dos mellores da Liga. Un partido no que o cadro técnico de Manolo González por terceira vez superou tacticamente ao do Celta propoñendo unha estratexia dun aparente cero a cero, resolta nos dez minutos finais cunha xogada a balón parado ben deseñada, mellor executada polo veterano Kike García e moi mal defendida polos célticos. Responsabilidade do gol atribuíble ao propio cadro técnico de Claudio, que como noutros momentos decisivos non defendeu unha pelota queda.

Mágoa que se chegase ao minuto 86 co marcador sen estrear, cando o Celta dispuxo do balón e de varias oportunidades interesantes, aínda que non preocupasen o suficiente ao gardameta visitante. Na primeira metade, o Español saíu durante vinte e catro minutos coa presión moi alta e cun xogo directo dirixido a Roberto, o seu temible dianteiro, que incomodaba aos celestes. Xaora, o traballo serio de Starfelt e de Borja Iglesias, referentes atrás e diante, foron orientando o partido e o Celta comezou a sentirse mellor. Bryan Zaragoza puido marcar no 28’, na mellor xogada do partido, nacida da biqueira de Borja, un auténtico mestre do xogo de costas, que asistiu ao extremo andaluz que conduciu e despois xutou ao pao longo, buscando ese primeiro gol como celeste que non acaba de chegar. Dende entón, o Celta apropiouse do balón e estivo máis cerca da área, mais sen ser capaz de concretar. Faltoulle gol, a súa maior doenza en Balaídos.

Tras o intervalo, Manolo moveu ficha, xa no 59´dándolle entrada a Kike García buscando así dúas puntas que abrisen espazo entre os tres centrais celestes. Claudio tardou dez minutos en darlle resposta cando deu entrada ao noruegués El-Abdellaoui buscando abrir a lata con dous extremos rápidos e profundos. Resposta que apenas modificou o panorama cando o partido semellaba que esvaraba polo pesado cerocerismo. Os de Manolo, con cambios defensivos, aparentaban aceptar a igualada. Apenas unha argucia do adestrador caurelao que no 85’ forzou dous saques de recanto case consecutivos. No segundo, unha posición forzada de El-Abdellaoui permitiu que Kike García cabecease con moita clase e Radu, case na primeira intervención do partido, perdese o balón que xa estaba dentro da portaría. Manolo levaba para Cornellá os tres puntos de matute e Kike, de paso, lembraba algunha conta pendente con Aspas. Partido igualado, no que o Celta non mereceu perder, mais tampouco tivo a superioridade suficiente para merecer os tres puntos. Algo non funciona na xestión dos momentos decisivos deste Celta bipolar, un equipo capaz de ilusionar a bancada co mellor e a seguir cun partido insípido coma o deste domingo negro. Situado na clasificación en terra de ninguén, antes de Nadal hai moita tea que ganduxar, dende poder dar a sorpresa no Bernabeu e acadar xa a clasificación á segunda ronda ca competición europea. Mais tampouco é descartable continuar co período de derrotas ligueiras en Balaídos, o que o achegaría ás posicións de descenso. Mentres, os afeccionados continuarán compartindo a súa perplexidade entre días celestes felices e negros días celtistas.

Publicado en Faro de Vigo: 1/12/25

Entropía

/en , , , , , , , , , /por

Aos editores galegos que soñaron Culturgal

Jaume Subirana, vicepresidente do PEN catalán, no seu ensaio Literatura, lengua y lugar (Anagrama 2025) pregúntase se é posible continuar falando de literatura catalá nun mundo tan alterado e cambiante, no que linguas atacadas coma a súa sofren unha regresión evidente e diminúe o peso social da lectura. Coa intención de evitar converterse nun glaciar chamado a desfacerse, propón aos polisistemas do libro e da lectura repensarse en termos de entropía, esa magnitude que na física mide a enerxía non utilizable para facer un traballo e a desorde existente nun sistema. Atendendo á segunda lei da termodinámica, a que establece que a entropía tende sempre a aumentar, reclama actuacións para os sectores da lectura que lles permitan gañar enerxía. Durante décadas, as linguas e literaturas catalá, euscalduna e galega foron perseguidas de tal xeito que se sentiron tan febles que tiveron a tentación de aferrarse a unhas poucas certezas resistentes, vinculando a literatura propia coa lingua. Advertindo que ningunha literatura é un sistema pechado nin estable, que hoxe a lingua é espiñazo pero nin lente nin chumbada, que o único terreo de xogo posible é o do mercado e a industrialización e dixitalización do libro e da cultura e que nese escenario as identificacións entre espazos e linguas mudaron, Subirana propón que, se non pretendemos compracernos no agravio noso, é imprescindible unha achega de enerxía, que non é máis que capacidade de traballo, de actividade humana consciente. Noutras palabras, a nosa literatura, concibida como sistema do libro e da lectura en galego, cara o futuro precisa axitar todas as súas pezas, repensar rutinas, etiquetas e instrumentos sen renunciar a súa vontade de presenza colectiva para superar o que Álex A. Nogueira chama «fantasmas dos momentos primitivos». O Culturgal desta fin de semana, na súa décimo oitava edición con máis actividades que nunca, é unha oportunidade excelente para recibir un xute enerxético de emotividade e entusiasmo que precisamos.

Publicado en Nós diario: 26/11/2025

As trampas da pornografía

/en , , , , , , , , , , , , /por

Coincidindo co 25-N dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao libro Las Trampas de la pornografía de Amada Traba, Priscila Retomozo e Chis Oliveira (Catarata 2025):

Coincidindo coa xornada do 25N de eliminación da violencia contra as mulleres está dispoñible nas librarías Las trampas de la pornografía. La sexualidad que deseamos (Catarata 2025) de Amada Traba, Priscila Retamozo e Chis Oliveira, voces feministas con ampla traxectoria na investigación e docencia en ciencias sociais e coeducación. Obra sólida e exhaustiva na documentación, rigorosa nas análises, moi fluída no discurso sobre a pornografía e comprometida na aposta pola educación afectiva sexual. Para Ana de Miguel, profesora da Universidad Rey Juan Carlos de Madrid, autora do prólogo, «este libro é unha poderosa ferramenta de consulta, pensamento e debate dirixido tanto a mulleres coma homes» sobre un imaxinario sexual pornográfico dominante que deshumaniza ás mulleres e invisibiliza a subxectividade sexual feminina tanto no público como no privado. Obra valente, irritante para o machismo, con vontade de intervención na que se abordan temas como o auxe da machosfera, a normalización do abuso sobre as mulleres, a hipersexualización das menores e o que se ven chamando “pornificación”, un modelo de sexualidade no que o poder, a dominación e a humillación masculinas substitúen ao coidado e ao respecto ao desexo das mulleres.

Xaora, a pornografía é unha industria poderosa, que move no ecosistema dixital máis de 100.000 millóns de dólares cada ano, e contribúe á normalización da violencia sexual e a cousificación das mulleres baixo a aparencia dunha actividade recreativa orientada a persoas adultas. A pornografía reforza a idea de que o pracer masculino debe prevalecer sobre o consentimento, lexitimando prácticas de subordinación e explotación, destinadas a ser consumidas por públicos diversos, entre eles o dos menores, que dende os 11 anos, e de forma case xeral, acceden a contidos deste tipo que atopan de forma doada en internet. Porno nativos que consolidan un imaxinario sexual baseado nunha narrativa patriarcal que constrúe as mulleres como obxectos pasivos cuxa función principal é satisfacer o desexo masculino. O que constitúe un desastre, xa que a violencia se amosa como parte do desexo masculino, o sometemento como algo erótico e a falta de consentimento como elemento excitante. A pornografía hexemónica presenta ás mulleres non só como obxectos sexuais, senón que no súmmum da cousificación as reduce a corpos, aos orificios dispoñibles para o pracer masculino.

Un informe do goberno francés confirma que o 90 % da pornografía mainstream contén actos violentos non simulados, incluíndo a tortura, a humillación e escenas de violación, reducindo ás mulleres a simples obxectos de uso sexual. En definitiva, a pornografía normaliza esta violencia sexual contra as mulleres, ensinando a erotizar o pracer do dominio, que non se trata só de pracer físico, senón de gozar da humillación e sometemento das mulleres. Estudos diversos apuntan que a exposición á pornografía violenta aumentan aínda máis a probabilidade de condutas agresivas. Máis aínda, a evidencia apunta a que a repetición da visión deste tipo de escenas pornográficas desensibiliza, normaliza a agresión sexual e configura esquemas de desexo onde a violencia se presenta como fonte de excitación. Citando a feminista Andrea Dworkin, as autoras lembran que non hai acontecemento violento da historia, incluídos os campos de concentración nazis ou a guerra de Ucraína e o xenocidio de Gaza, que non fose incluído xa como escenario de humillacións e violencias por parte da industria do porno. Unha oferta pornográfica que segmenta e monetariza os corpos femininos, transformando ás mulleres en produtos consumibles segundo criterios raciais, corporais, de idade e mesmo de extrema vulnerabilidade.

Trampas da pornografía, recollidas en título afortunado, tanto as explícitas como as virtuais, que corren polas redes dixitais, como a supersexualización infantil e xuvenil ou cos negocios do sexo dixital (OnlyFans) creados no capitalismo neoliberal que poñen a sexualidade ao servizo do consumo. Como alternativa, as autoras propoñen situar no centro do debate o pracer, a comunicación e o afecto, eixos dunha sexualidade concibida como unha forma de coñecemento emocional. O que precisa dunha coeducación afectivo sexual integral baseada na evidencia científica e na ollada feminista, que incorpore o desexo, o consentimento, a diversidade e a liberdade como os seus piares. Se esta educación afectiva se consolida nos mozos e mozas, non só mellorará a súa saúde sexual, tamén reducirá violencia contra as mulleres. Moitos parabéns as autoras e á viguesa Carme Pérez, editora de Libros de la Catarata, editorial independente, responsable dunha oportunísima edición. Recomendo Las trampas de la pornografía moi vivamente.

Petróleo

/en , , , , , , , /por

Lendo no ensaio Literatura, lengua y cultura. Termodinámica aplicada (Anagrama 2025) de Jaume Subirana, atopo os datos da potente industria editorial catalá: 885 editoras, que publican 4.000 títulos, fabrican 111 millóns de exemplares, empregan a 4.700 persoas e ocupan a 18.000 colaboradoras. Sector que factura 1.500 millóns de euros, a metade do mercado interior español do libro, dos que 600 millóns corresponden a Cataluña e 278 aos títulos en catalán, o 23 % do mercado, que en cada Sant Jordi sube ao 50 %. Sector que edita en catalán sobre 9.000 títulos por ano, cifra superior á de Grecia, que non chega aos 7.000, Suecia con 4.000, Letonia con 2.000 ou Galicia con máis de mil. Cataluña conta cunha poboación que le habitualmente en catalán do 32,5 %, en 2016 do 26, 9 %, polo tanto que se incrementa na última década, subindo ao 55,7 % no segmento de dez a trece anos. Ecosistema do libro en catalán alicerzado sobre 108 empresas, que forman parte d’ Associació d’ Editors en Llengua Catalana; 1.713 membros d’ Associació d´Escriptors en Llengua Catalana, dos que apenas o 10 % se ocupa de forma exclusiva da escritura; 460 librarías que constitúen o Gremi de Llibreters de Catalunya. Ecosistema lector animado por un potente sector de lectura pública formado por 428 bibliotecas e 12 bibliobuses, con 3,5 millóns de usuarias, o 43,7 % da poboación, considerado como un dos servizos públicos mellor valorados; ao que se engaden 1.250 certames literarios e un amplo fenómeno popular e autoxestionado de clubs de lectura. Cultura do libro e da lectura que Carlos Puigdemont, presidente da Generalitat, cualificou con fachenda en Boloña (2017), cando Cataluña foi convidada de honra, como «o noso petróleo». Estando moi lonxe desa hiperliteraturización catalá, se comparamos con realismo esas cifras coas recentes do caso galego, non é difícil inferir que existe unha ameaza real de que o futuro do libro e da lectura en galego sexa a dun bonito glaciar destinado a desaparecer de forma silenciosa.

Publicado en Nós diario: 19/11/2025

Hemingway en Vigo

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á escala que fixo en Vigo Ernest Hemingway o 18 de decembro de 1921:

Publicada a segunda edición do Mapa Literario de Vigo, proxecto da Biblioteca Pública Municipal Xosé Neira Vilas de Vigo, non hai dúbida ningunha da importancia literaria da cidade nosa. Iniciativa moi novidosa na promoción da lectura dende unha biblioteca pública, presentada o día do libro de 2018, esta nova entrega dun documento, que adopta o formato dun mapa do transporte urbano de Vigo, amplía a doce as liñas que conectan os principais puntos literarios. Engade unha rota Circular, que identifica e xeolocaliza obras que deitan unha ollada máis global, e outra Especial dedicada a fitos e referentes da historia viguesa presentes en textos literarios, como a batalla de Rande, a Reconquista, o Celta, o Faro de Vigo, Radio Vigo ou Vitrasa. Un repositorio de 3.307 referencias, 153 autores e autoras e 285 obras, dispoñible na web mapaliterariodevigo.com. Corpus bibliográfico, onde non faltan os textos de escritores que deixaron pegada da súa escala no porto, como Jules Verne, que dedicou á baía de Vigo o capítulo oitavo de Vinte mil leguas de viaxe baixo os mares (1870), antes das súas visitas de 1878 e 1884, ou as páxinas viguesas de George Borrow na súa Biblia en España, ou de Stephan Zweig no Diario e nas memorias El mundo de ayer.

Secasí, entre estas referencias de escritores viaxeiros destaca as que deixou Ernest Hemingway, premio Nóbel de literatura 1954, a primeira vez que desembarcou en Vigo, e España. Foi nunha lancha motora o 18 de decembro de 1921, procedente de Nova York, camiño de Le Havre, acompañado da súa primeira muller Hadley Richardson, a bordo do transatlántico Leopoldina, cando o de Chicago tiña 22 anos, vivía en París e xa publicaba no The Toronto Star Weekly. Apenas un paseo de catro horas por Vigo que provocou no escritor unha fonda emoción, impresionado pola paisaxe que rodeaba o porto, polos prezos tan baratos do coñac, a catro pesetas litro, e a do viño, apenas dúas pesetas o cuarto, e polos bancos de atúns dun metro de largo, que «parecía facían ferver a auga da ría».

Daquela breve escala deixou constancia nunha carta para a súa familia do 20 de decembro na que se refire ao porto de Vigo como grande escondedoiro para os submarinos alemáns na guerra do 14, sen esquecer contarlles que viron unha balea preto de cabo Fisterra. Noutra carta do mesmo día, enviada ao seu amigo William B. Smith JR, escribe: «Vigo. España. Este si que é un sitio para un macho! Un porto case pechado e case tan grande coma o de Traverse Bay, onde se pode mercar un barco de vela latina por cinco dólares. O Gran Hotel [refírese ao Moderno na Porta do Sol] custa un dólar por día». A carta remata dicindo: «Imos volver».

No entanto, será no artigo publicado o 18 de febreiro de 1922 no The Toronto Star Weekly, titulado «A pesca do atún en España», onde fará unha crónica memorable da visita a Vigo, sobre todo do espectáculo que coñeceu dos pescadores nunha ría chea de peixe. Un texto que forma parte da historia do Vigo literario que, traducido por Carlos Casares, comeza así: «Vigo é unha cidade que parece de cartón, con rúas de lastro, revocada en branco e laranxa, erguida á beira dun porto grande e case pechado de todo, que practicamente podería ter amarrada a toda a flota británica. Os montes queimados polo sol métense no mar coma vellos dinosauros fatigados e a cor da auga é tan azul coma unha litografía da baía de Nápoles. Unha igrexa gris de cartón con torres xemelgas e un castelo aplanado, de aspecto triste, que coroa o monte sobre o cal se ergue a cidade, miran cara a baía azul, a onde se dirixirán os bos pescadores…»

Na ría de Vigo atopou Hemingway a «valentía solitaria» dos seus pescadores, esa conduta física que transmite un verdadeiro sentimento de admiración, que tanto lle serviría trinta anos despois para retratar o protagonista d’ O vello e o mar (1952), novela traducida ao galego por Carlos Casares (1998), convertido en pescador canario emigrado a Cuba e transformando os atúns grandes e prateados en peixes espada.

O que empezara en Vigo non deixou de empuxar a Hemingway a coñecer case toda Galicia. Fixo outras cinco viaxes, fascinado pola paisaxe e xente galega e sobre todo por Santiago de Compostela, á que consideraba «a cidade máis fermosa de España», onde pasou varias tempadas aloxado no hotel Suízo, e pola catedral que confesaba significaba para el máis que calquera outro edificio do mundo. Conducindo o seu Ford visitou tamén Ourense, Verín, Lugo e A Coruña, «unha gran cidade metida no vello atlántico, sen beirarrúas nin cunetas». Para Hemingway Galicia era un fermoso país montañoso, moi parecido a Terranova, «onde a choiva é tan natural que parece que non te mollas».

O 15 de maio de 1931 desembarcaría de novo en Vigo, a bordo do Volendam, procedente da Habana, mais xa marchou directamente para Madrid. Non hai constancia de viaxes posteriores.