Unha lingua é un mercado

O anuncio dunha lei orgánica de plurilingüismo, compromiso de Sánchez cos partidos que apoiaron a súa investidura, lembroume Unha llengua és un mercat (1992), un ensaio de Jesús Royo que traducido ao galego por Ramón Martínez Seixo e Miguel Rubinos publicamos na Xerais dos noventa. O profesor rioxano de catalán defendía que a lingua é un elemento fundamental do proceso produtivo, afastándose así da retórica do catalanismo de considerala só como sinal de identidade. Un texto que abría unha xanela sobre o porvir das linguas peninsulares, orientando as estratexias de planificación lingüística tamén sobre o mercado da comunicación (textual e audiovisual), da publicidade, da etiquetaxe e, en xeral, da actividade comercial. Un texto no que xa daquela propoñía unha lei de linguas que enxergase un horizonte plurilingüe para o conxunto do estado e das súas institucións (incluído exército e xudicatura). Obxectivo estratéxico e de convivencia política que obrigaría a que as catro linguas oficiais fosen ensinadas en todos os centros de Secundaria de todas as comunidades do estado, de xeito que a vinte anos vista calquera persoa culta debería ter competencia suficiente para ler en tres idiomas románicos, galego-portugués, catalán e castelán. Unha medida educativa que, á parte do desenvolvemento da competencia plurilingüe, «facilitaría a aprendizaxe dun valor que é distributivo, aplicable de maneira igual a cada unha das linguas peninsulares». E o que sería aínda máis relevante, facilitaría o consumo en toda a Península de produtos culturais na súa lingua orixinal. Unha proposta que tres décadas despois continúa sendo tan atractiva como politicamente disruptiva, cando o catalán (e sobre todo) o galego perderon neste tempo unha cantidade apreciable de falantes primeiros. Proxectar a presenza do catalán, do galego e do éuscaro nun mercado que non se acaba nas comunidades peninsulares, chegando a América e aos países lusofonía, é unha oportunidade que paga a pena non desbotar.

Publicado en Nós diario: 03/01/2024

Aniversarios 2024

Dedico o primeiro artigo do ano en Faro de Vigo aos aniversarios (sequiscentenarios e centenarios) vigueses deste 2024:

Nunha cidade unha miga esquecediza como Vigo non estraña a inexistencia de iniciativa institucional ningunha que neste Nadal lembrase o cincuenta cabodano de Urbano Lugrís, falecido en Vigo na noiteboa de 1973, un recordo ao noso pintor oceánico, autor dalgunhas das obras que mellor representan a fronteira da auga e o horizonte vigueses, como «Vista de Vigo» (1953), «Alegoría de Vigo» (1955) ou «Misterios do mar» (1953), entre outras. Como tampouco sorprendeu a escasa transcendencia que na rúa tivo o centenario do Celta de Vigo, salvado pola xenialidade do himno de C. Tangana e pola vontade orgullosa do celtismo que se reuniu pola súa conta na tarde do 23 de agosto ao pé de Balaídos para celebralo cos clásicos celtistas de Keltoi. Centenario que, por ventura, si foi celebrado como merecía Carlos Oroza, o poeta vigués peripatético lembrado no concerto «Nos queda la palabra» de Paco Ibáñez no Auditorio Mar de Vigo, nunha exposición itinerante por Galicia e pola edición do libro coral Oroza 100 (Editorial Elvira, 2023), iniciativas todas organizadas pola dinámica asociación Évame-Oroza, amosando que no Vigo actual tamén hai público numeroso para celebrar as artes e as letras.

Xaora, co novo ano non deberían esquecerse varios centenarios vigueses a lembrar en 2024. Son os casos das cesións ao pobo de Vigo de dous espazos emblemáticos de lecer, a do Monte do Castro, que o 24 de maio de 1924 fixo o exército, e a do pazo e parque de Castrelos, que o 12 de decembro escriturou o Marqués de Alcedo, que fixo constar que en diante se chamaría «Quiñones de León». Centenario, tamén, da apertura o 26 de outubro da Panificadora, dende entón a nosa catedral laica, arruinándose dende hai máis de catro décadas no outeiro do Campo de Granada, un moderno edificio industrial de catro grandes silos, obra do arquitecto Manuel Gómez Román e do enxeñeiro Otto Werner, dedicado á fabricación de pan e moenda de cereais. Como centenarios tamén de dúas chegadas artísticas que serían relevantes para o Vigo contemporáneo, a dos irmáns Eloy e Osmundo Hernández, que instalaron o seu obradoiro de ourivaría na Porta do Sol, trasladado en 1926 á rúa Príncipe; e da fotógrafa estadounidense Ruth Matilda Anderson que o 7 de agosto desembarcou en Vigo, acompañada do seu pai, co propósito de documentar a vida cotián da poboación galega.

Aniversarios que se alongamos a memoria aos sequiscentenarios, atopamos o do primeiro deseño do xardín occidental da Alameda, realizado probablemente polo arquitecto municipal Domingo Rodríguez Sesmero, que concluiría os traballos de enreixado cun peche de ferro unha década despois, cun deseño interior semellante ao que hoxe coñecemos. Como foi naquel 1874 na que se abriu a rúa do Desengano (hoxe Carral) para unir as instalacións portuarias da Laxe coa porta do Sol, cando naceron dous vigueses merecedores de ser lembrados como distinguidos: o arquitecto Antonio Palacios (Porriño 8 de xaneiro), a quen o concello de Madrid dedicará o 2024 como «Ano Palacios»; e o xornalista, escritor e editor Jaime Solá Mestre (11 de setembro), creador e director da revista Vida Gallega (1909), a primeira publicación gráfica da historia da cidade, da que foi director artístico o fotógrafo e cineasta Xosé Gil, e na que publicaron centos de fotografías Jaime Pacheco e Ksado e na que o propio Castelao incluíu as súas ilustracións.

Aniversarios vigueses que fan deste 2024 recén iniciado o ano dos nosos tres primeiros xardíns históricos, Alameda, Castro e Castrelos, aos que se engadiría despois o do parque da Guía, tras a construción da ermida da Nosa Señora (1951), obra de Manuel Gómez Román. Unha oportunidade para dedicarlle atención preferente a súa conservación integral, nalgúns casos, como o da Alameda, seriamente ameazada pola saturación á que cada ano a somete o mercado de Nadal durante dous meses. Como 2024 debería ser, por fin, despois de tantas promesas e proxectos de papel, o ano da recuperación efectiva da Panificadora para usos de carácter cultural, educativo e sociocomunitario. Como 2024 podería ser unha oportunidade para dar a coñecer o legado urbanístico de Antonio Palacios, nunha gran exposición do proxecto daquel Vigo metropolitano que puido ser e non foi. Mostras que se poderían ampliar á que dende hai tempo se lle debe ás tres xeracións de ourives Hernández, que acuñaron un xeito vigués de xoiería que representa a modernidade e cosmopolitismo da cidade. Sen menoscabo da exposición dedicada á fotografía de Vida gallega, un manantío de memoria estudado por Roberto Ribao, ou a escolma de pezas viguesas do fondo de Ruth Matilda Anserson, que con seguridade concitaría amplo interese. Aniversarios para tirar do fío da memoria dun Vigo que no pasado enxerga o porvir na liña do horizonte. Por un 2024 para recordar!

 

 

Astérix galego

Isabel Soto, Xavier Senín e Alejandro Tobar asinan unha tradución memorable d’ O lirio branco (Xerais 2023), a novidade de Astérix, á cuadraxésima da serie, aparecida o 26 de outubro de forma simultánea en vinte linguas, cunha tirada de 5 millóns de exemplares. Versión galega que superou o método tradicional, obrigado dende 1967 polos propietarios dos dereitos (Hachette Livre, a partir de 2008), consistente en traducir unha primeira versión e a partir dela facer outra francesa, o que obriga a andar cos pés no aire en cuestións como a calidade dos chistes ou a fidelidade dos xogos de palabras que decote agochan os nomes de personaxes e lugares. Procedemento aproveitado como oportunidade polo equipo da tradución galega (responsable tamén da castelá) para despregar a riqueza toda da nosa fala popular, con agarimo preferente ao emprego da súa fraseoloxía, e mesmo para realizar algún emotivo cameo, como o de Fuxan os Ventos con motivo do seu cincuenta aniversario. Décimo oitavo título do catálogo Astérix de Xerais, que desde hai unha década asumiu a edición tanto das novidades como o proxecto de recuperación da totalidade da serie. Un Astérix galego, lembremos, iniciado en 1976 polo selo Mas Ivars, grazas a mediación da coruñesa Libraría Arenas e as traducións de Eduardo Blanco Amor, que en dous anos asinou as sete primeiras entregas en galego; publicación que continuaría, entre 1992 e 1998, Galaxia en coedición con Grijalbo, abrindo despois a ausencia dunha década que provocou as iniciativas da Mesa Pola Normalización Lingüística e de Bieito Lobeira no Parlamento de Galicia, reclamando a súa publicación como exercicio dos dereitos lingüísticos do lectorado galego. A normalización actual da edición do Astérix galego, tanto pola calidade das súas versións como da participación nos seus lanzamentos mundiais, amosa a madurez do sector editorial galego e o incremento do peso do seu lectorado. Un éxito da nosa lingua e edición que debemos celebrar. Están tolos, estes galegos!

Publicado en Nós diario: 27/12/2023

Estelas 1953

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ás estelas romanas atopadas o 18 de marzo de 1953 na rúa Pontevedra:

Entre os aniversarios vigueses deste ano que remata non deberían pasar desapercibidos os setenta anos que se fixeron o pasado 18 de marzo da descuberta dunha extraordinaria colección de estelas funerarias e aras romanas na rúa Pontevedra. Un achado que deu lugar a apertura da sala de arqueoloxía do Museo de Castrelos e modificou a historiografía da cidade viguesa xa que corroboraba a hipótese, formulada xa por Nicolás Taboada Leal en 1840, da existencia dun importante xacemento romano na zona do Areal, e desmentía ademais o tópico acuñado por Manuel Murguía no segundo tomo da súa Historia de Galicia (Soto Freire 1866) onde Vigo aparece apenas como unha paisaxe,  un «precioso golfo (ou ría)», «cidade de fortuna engolfada no seu tráfico, que nada garda entre os seus breves muros para o anticuario ou historiador», en definitiva, unha poboación sen historia. Prexuízo, propio dunha historiografía romántica, que callou durante décadas na propia cidadanía viguesa e funcionou como un factor que contribuíu a desenvolver o mito de Vigo como urbe única en Europa polo seu crecemento demográfico, industrial e urbanístico espectacular en apenas un século, sendo este progreso, incrementando dende 1875, unha das compoñentes principais da súa identidade.

Vinte e tres estelas e unha ara, que conforman un conxunto epigráfico e artístico de referencia no noroeste peninsular, catalogadas por Xosé María Álvarez Blázquez, entón comisario local de escavacións, que un ano antes xa iniciara os primeiros traballos científicos no monte do Castro que descubrirían o gran oppidum castrexo de Vigo, un dos máis extensos e evolucionados de Galicia. Actuacións arqueolóxicas pioneiras, nas que don Xosé María contou coa axuda de Ángel Illari, continuadas a partir de 1981 polas diversas campañas organizadas polo propio Museo de Castrelos na illa de Toralla e dende 1991 en diversas intervencións no Casco Vello, na actual rúa Rosalía de Castro e Marqués de Valadares, que amosarían as inequívocas orixes romanas de Vigo e a importancia da súa actividade residencial, agraria, industrial, comercial e portuaria dende canto menos o século I ao Vº e VIª nas factorías de salga de peixe  e garum e nas salinas localizadas na ría dende Toralla e Alcabre ao Areal. Atopadas de forma fortuíta a dous metros e medio de profundidade, cando uns obreiros escavaban os alicerces dun edificio, segundo a conversa entre os arqueólogos Pedro Díaz e Xosé María Álvarez Blázquez, publicada por  Faro de Vigo o 21 de marzo de 1953, a maioría en excelente estado de conservación, deitadas coa labra cara abaixo formando un paso para salvar un regato, pertencían a unha necrópole de inhumación de cidadáns destacados, situada probablemente, como era adoito nas poboacións romanas, ás portas da cidade.

Divididas en tres partes, a inferior chantábase na cabeceira das tumbas, a central decote reproducía un texto (rematado coa frase sit tibi terra levis) ou unha imaxe sobre a defunta e a superior, xeralmente de forma semicircular, reproducía un motivo ornamental. Así, nestas auténticas alfaias pétreas da arqueoloxía funeraria galega, datadas polos expertos entre os séculos IIIº e IVº, reproducidas nunha chocante escenografía no limiar da exposición «Vigo no tempo»,  sobrancea a presenza nas partes superiores de motivos gráficos astrais, soles, estrelas e lúas propios do vello universo de mitos procedentes do oppidum castrexo do Castro. Sen menoscabo, da que nalgunhas partes centrais desenvolven grafismos do culto ao deus Baco e o sátiro Dionisos, unha ofrenda familiar na ara ou cipo dedicado ao falecido ou a máis sorprendente que representa unha toga cun tecido a base de forman ondulantes en zigzag, vinculados ao papel simbólico da auga como fronteira de mundos.

Polas inscricións latinas das estelas sabemos da incorporación no Vigo romano dun importante colectivo de inmigrantes procedentes de Clunia, a actual Coruña del Conde, en Burgos, chegados, probablemente, para fuxir das invasións bárbaras ou para desenvolver unha actividade comercial. Integración cultural no ambiente galaicorromano plasmada en tres das pezas pertencentes á mesma familia emigrante cluniacense, a de Quinto Arrio, a súa primeira muller  Valeria Alla e a súa nai Attilia Ammio. Como para o cronista Ceferino de Blas grazas ao texto doutra das estelas sabemos que un romano vigués destacado do século IVº foi Cayo Licinio Floro, representante dunha sociedade punxente, asentada nos momentos finais do imperio, inmersa xa por completo nos usos e costumes do mundo romano. Estelas de conexión co pasado, como  a gran cantidade de restos romanos achados nos últimos setenta anos, que amosan a potencia do Vigo latino, a segunda cidade romana de Galicia, que durante tantos séculos permaneceu oculto.

 

Móbiles na escola

O anuncio da prohibición dos móbiles nos centros escolares realizado por Alfonso Rueda chega tarde, cando o debate sobre o seu uso fóra das aulas, promovido por un grupo de familias, foi incorporado xa a axenda electoral. Unha polémica complexa para a que se pretende unha saída simple e restritiva, sen ter en conta nin a necesaria adaptación da medida a cada unha das etapas educativas nin as posibilidades dos centros de facela efectiva nin sequera en contar coa seguridade xurídica á hora de requisar aparellos ou aplicar sancións. Debate que afecta a toda a comunidade educativa, con especial incidencia ao papel das familias que, non nos enganemos, proporcionan acceso ao uso e a propiedade dos móbiles dende idades moi temperás, nalgúns casos case dende o berce. Emprego que debe formar parte tanto das estratexias de alfabetización dixital, como instrumento de aprendizaxe e comunicación, como de educación e benestar emocional e mesmo de educación afectiva e sexual. Unha controversia que xa debería ter sido abordada polo Consello Escolar de Galicia, como órgano superior de consulta e participación de todos os sectores educativos, xa que esta regulación restritiva afecta ao alumnado e ao persoal docente e non docente, como debería servir para regular tamén cuestións relacionadas co uso nos centros doutros dispositivos dixitais e pantallas (reloxos, consolas, tablets e computadoras), co emprego das imaxes do alumnado que se fan e publican nos perfís das redes sociais dos centros ou mesmo o uso dos grupos de WhatsApp que fan familias e o propio alumnado. A proximidade da inminente convocatoria electoral non debería interferir na abordaxe de todas estas cuestións por parte das comunidades educativas nin tampouco a desprazar o foco de atención sobre os problemas da rede escolar pública galega nin as xustas reclamacións sindicais de diminución de ratios e incremento de dotación de profesorado e recursos. Na escola galega non abonda con prohibir o uso dos móbiles no recreo.

Publicado en Nós diario: 20/12/2023

Nadaliñas de luz propia

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a algunhas nadaliñas viguesas:

Álvaro Álvarez Blázquez, o editor vigués  de Serigrafía Galega, proxecto que celebramos na exposición «Tintas galegas» (Casa das Artes, 2003), amosoume as nadaliñas deseñadas para a súa empresa por Urbano Lugrís con esta técnica artesanal de estampaxe. Certo é que estes encargos, como as viñetas e portadas que lle pedía Víctor de las Heras para o Anuario de Vigo, ou os anuncios solicitados por Paz Andrade para Pescanova, axudaban ao noso pintor do mar a sobrevivir nos seus derradeiros (e difíciles) anos vigueses. Como tamén certo foi que Lugrís non aforraba o seu talento gráfico e pulso de miniaturista na creación destes nacementos, gaiteiros e outros motivos oceánicos de papel, nos que, se facía falta, completaba coa escrita duns versos natalicios. Ao seu xeito, Lugrís inseríase con este repertorio da artesanía dos agarimos, na tradición de resistencia galeguista de intercambiar os mellores votos do Nadal con versos dalgunha panxoliña da tradición popular, ou noutros casos de corte laico, social e mesmo político, con textos que ao seren destinados ao correo privado non estaban suxeitos aos rigores da censura.

Nadaliñas de luz propia como a que este ano comparte o Instituto de Estudios Vigueses recuperando oportunamente a imaxe da Epifanía do Tímpano da Colexiata do século XV, para o cronista Ceferino de Blas, a nosa primeira nadaliña pétrea e alicerce da tradición natalicia viguesa. Esculpido sobre o primitivo templo románico da igrexa parroquial de Santa María en estilo gótico-tardío (1403), ou «mariñeiro galego», con planta de tres naves, cuberta de madeira e unha soa torre, o baixorrelevo de formato semicircular e de dous metros sesenta de longo está dividido en dúas áreas desiguais, que representan dúas escenas marianas, a máis pequena a da Anunciación e a maior, a Adoración dos Reis Magos. Tras o derrubamento do templo románico en 1813, xa moi deteriorado, salváronse algúns elementos da súa decoración tanto interior como exterior, entre eles este tímpano que coroaba a porta principal e que durante anos estivo decorando unha fonte no xardín da casa de Antonio Mora nas proximidades da Porta do Sol, até que a cedeu en 1897 ao Museo de Pontevedra onde se conserva. Icona viguesa da que en 2017 foi colocada unha copia exacta (en canto as dimensións) labrada na Escola de Canteiros de Pontevedra nunha parede lateral da colexiata.

Nadaliñas viguesas de luz propia como as pinturas murais da igrexa románica de Santa María de Castrelos (1216), ocultas até hai oitenta anos, que representan tamén a Epifanía, e nas que a pesar do seu estado precario poden identificarse as figuras da sagrada familia e dos reis, vestidos ao xeito da época (século XV). Como Nadaliña artística viguesa primeira, probablemente tamén a máis valiosa, é a talla de madeira dourada e policromada, cunhas medidas de 85 cm alto por 81 de largo, pertencente ao retablo do altar maior da igrexa románica de Santa María de Vigo, coñecida como «Adoración dos Pastores», extraordinario altorrelevo de 1681 do escultor redondelán Domingo Martínez, autor tamén dos retablos da colexiata viguesa de 1684 e 1696. Presente na exposición «Vigo no tempo» e conservada no Museo diocesano de Tui, este fragmento do nacemento no portal de Belén, ademais da presenza dos anxos no paraíso, ten as singularidades da representación dunha árbore (quizais unha oliveira) e do protagonismo dos músicos oferentes, entre eles o gaiteiro galego, acompañado da pandeireteira e outros pegureiros, envolvendo a escena así dun clima de celebración popular.

Presenza do gaiteiro nesta singular nadaliña escultórica, oficio e arte do que xa temos noticia en 1566 cando aparece nos libros da colexiata o nome de Joan da Val, con motivo do bautismo do seu fillo, o considerado primeiro gaiteiro vigués. Referencias á importancia dos gaiteiros nosos que se repiten ao longo do século XVII cando eran contratados polas confrarías de mareantes (que tiña dereito de tenteo), alfaiates, carpinteiros ou zapateiros para que tocasen o seu instrumento de gaita e dar tamboril para as catro festas anuais e as súas vésperas, o que debe incluír as de Nadal e Epifanía, como vodas e charangas. Nadaliña musical viguesa actualizada catro séculos despois por Carlos Núñez, o noso primeiro gaiteiro, co seu tradicional concerto de Nadal no teatro García Barbón, seráns que este ano celebrará o 22 e 23 de decembro, nos que estreará os temas da súa marabillosa suite celta creada para Brittany Ferries. Outra nadaliña de luz propia dunha cidade que a pesar da antipática hipérbole do lucerío de millóns de leds non desiste en celebrar o seu nadal tradicional de rondallas e ranchos de Reis e Manueles, o xeito noso de compartir azos, esperanzas e a continuidade da vida. Por un nadal saudoso e que veña mellor 2024!

Lixeiras melloras

Abriu Marián Mouriño a súa presidencia cunha vitoria, a primeira da tempada na catedral das abelairas, e cun achegamento simbólico a alcaldía do concello de Vigo, ocupando a butaca que o seu pai deixaba baleira no palco. Dúas noticias moi esperanzadoras, senllos síntomas de mellora que non agochan o enorme sufrimento co que foron obtidos estes tres puntos, froito dunha xenialidade, un taconazo moi afortunado de Xurxo Larssen, como tampouco ocultan as dificultades para abrir un diálogo empático con Abel Caballero, despois de anos de incomunicación e trasacordos, o que revertería, sen dúbida, na aceleración da posta en marcha das obras de construción da grada Gol e da finalización do novo estadio, e beneficiaría tanto a Sociedade Anónima Deportiva celeste como a propia cidade de Vigo. Melloras, en todo caso, que despois de catro xornadas sen perder, nas que se obtiveron 5 puntos de 12 posibles (máis do 40 %, mudando a tendencia negativa) e apenas se encaixou un gol, alivian un chisco a situación clasificatoria crítica dos celestes, que despois de varios meses, quedarán (canto menos por unha noite) virtualmente fóra das posicións de descenso, o que supón un cativo respiro de Nadal para Rafael Benítez (confirmado pola presidenta esta mesma semana) e o seus xogadores.

Sen chegar a provocar unha revolución, o adestrador celeste pouco amigo de cambios introduciu no once de gala até catro con respecto ao de Vallecas: Carlos Domínguez no centro da defensa, cubrindo con moi bo criterio e posición a gripe do incuestionable Starfelt; Ristic no lateral, mellorando tanto en defensa como en ataque o que viña facendo Manu Sánchez; Cervi na banda esquerda, amosándose máis profundo e constante que Mingueza; e Dotor no centro, probablemente máis implicado nos duelos ca Luca de la Torre, que o substituiría nos decisivos minutos finais, cando o equipo estaba en inferioridade. Mudanzas que en liñas xerais melloraron ao equipo, sobre todo a capacidade de presión inicial, onde destacaron tamén o compromiso e a intensidade de Renato de Tapia (mágoa das súas dificultades para atacar con máis precisión) e a afouteza incombustible de Iago Aspas, que fixo unha gran primeira metade, protagonizando case todas as transicións celestes, tirando faltas e saques de recanto, rematando, defendendo, un auténtico xogador orquestra, con vontade de aceiro que se resiste ao ocaso, a pesar da mala fortuna que tivo onte cando provocou unha falta táctica pola que foi sancionado de forma moi rigorosa cunha tarxeta vermella, que deixou ao equipo no minuto oitenta nunha situación moi comprometida.

No entanto, as mudanzas na aliñación de Benítez non puideron ocultar as carencias clamorosas de xogo dos celestes, aos que sobra medio do campo, tanto polo esquema inamovible do seu adestrador de “colle a pelota e corre” (emulando o título daquela película de Woody Allen), como pola ausencia dun xogador capaz de gañar superioridades nese espazo central, rebentando as liñas de equipos como o Granada ou Cádiz que en Balaídos tiveron máis a pelota e superaron aos nosos tanto en efectivos como en capacidade de chegar a área rival. Onte a promesa granadina, Bryan Zaragoza (xa fichado polo Bayer de Munich), toleou primeiro a Kevin e despois a Mingueza, aínda que por fortuna non conseguiu marcar cando cruzou de máis un balón ao pao longo. Como tamén foi de salientar onte, cando o Granada atacaba a tumba aberta, a coraxe coa que os celestes afrontaron en inferioridade eses derradeiros minutos e os seis de engadido, nos que con respecto a partidos anteriores aos nosos defensas treméronlle un pouco menos as pernas e Guaita con intelixencia procuraba en cada saque de porta a disputa de Doubikas, que (outra vez máis e desafortunadamente) entrou en xogo moi tarde, para substituír a Larsen, o dianteiro preferido da mocidade celtista, que, coa excepción do seu gol de alta escola, estivo espeso e pouco acertado.

Ao remate do partido, a bancada agarimou aos celestes por vez primeira no que vai de temporada do Centenario, na que os celtistas en Balaídos estamos vivindo (sufrindo) de puro celtismo, sen apenas outros motivos para a ledicia que celebrar os resultados e o xogo do Celta Fortuna do prometedor Giráldez. Ben sería que a nova presidenta, que inicia a súa responsabilidade con declaracións esperanzadoras de reconciliación co concello e coa afección, non adiara a contratación dese medio centro con xerarquía e algunha outra posición defensiva, que poderían funcionar como revulsivo imprescindible nunha segunda volta onde xa non se pode sentir medrar a herba.

Publicado en Faro de Vigo: 17/12/2023

Detrás de PISA

Nos resultados do informe do Programa para a Avaliación Integral do Alumnado (PISA) 2022, Galicia encabeza os rendementos medios estimados no ranking de Ciencias, situándose por riba do termo medio de España, UE e OCDE tanto en Matemáticas como en Lectura, a pesar de empeorar, como o resto das comunidades e dos estados, nas puntuacións das tres competencias, probablemente polo impacto da Covid_19 nos peches escolares. Datos aos que se podería engadir que no que respecta a equidade, en Galicia as rapazas obteñen mellores resultados en Lectura e os rapaces en Matemáticas e Ciencias; ademais de acadar mellores niveis o alumnado dos centros privados ca dos públicos. Un retrato educativo (moi difundido nas tertulias dos medios e utilizado polas administracións educativas para avaliar as súas políticas) obtido cunha mostra de apenas 1.824 alumnos e alumnas de 15 anos de 58 centros galegos que reflicte os resultados dun test, dunha proba estandarizada, (polo tanto un indicador cuantitativo), que imita ao SAT (a selectividade estadounidense), pesada e pouco motivadora (con formularios de case 60 preguntas), deseñada, administrada, corrixida e difundida pola empresa norteamericana Pearson (líder mundial de materiais educativos e testing), que coas súas moitas limitacións pode servir para identificar tendencias mais nunca como proba irrefutable do estado, funcionamento, eficiencia e equidade dos nosos sistemas educativos. Non nos enganemos, PISA non avalía o estado real da nosa educación, das nosas escolas e institutos, cuestións para ás que cumpriría coñecer o clima escolar, a dotación dos centros, a organización docente, a contorna familiar e cultural, como as propias políticas educativas públicas. O éxito de PISA reside en que os seus resultados se publican en forma de ranking, de táboa clasificatoria, como se de competicións deportivas se tratase, identificando así a mellora da educación co ascenso nestas clasificacións nas que se identifica o «éxito educativo».

Publicado en Nós diario: 13/12/2023

«A vista de Vigo» de Lugrís

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a figura de Urbano Lugrís do que o 23 de decembro fanse cincuenta anos do seu pasamento en Vigo:

A peza máis fotografada da exposición «Vigo no tempo» é a «Vista de Vigo», un mural de case cinco metros de largo que Urbano Lugrís pintou nas paredes do Gran Hotel de Vigo, a obra máis destacada do arquitecto Michel Pacewicz, construída na Porta do Sol entre 1897 e 1902. Unha vista de Vigo que o pintor coruñés das mans grandes concibiu como se fose o decorado dun teatro, no que co pano recollido aparece o perfil da cidade e un horizonte moi amplo e cargado de cor. Un Vigo entre a realidade e a fantasía, entre a aventura mítica e unha evocación onírica, no que se identifica o anfiteatro urbano presidido pola fortaleza do Castro. Un Vigo aínda amurallado, e polo tanto anterior a 1860, no que destacan a torre da Colexiata, as baterías defensivas da Laxe e da Pedra, como o convento de San Francisco sobre o Berbés, diante da praia de Coia. Unha vista tomada dende o mar, onde emerxen xerfas ordenadas en horizontal (outro dos padróns vigueses máis antigos, presente nalgunha das estelas romanas do Areal) e as colas de dous monstros mariños (que poden ser considerados precedentes do actual sireno). Unha ría viguesa na que un mariñeiro bota as redes e un galeón desprega o velame enfilando a súa derrota cara as Cíes, onde as gaivotas se refuxian da treboada.

Unha peza artística extraordinaria, outra icona viguesa, cuxa orixe remóntase a 1947 cando o produtor cinematográfico Cesáreo González mercou o vello Hotel Moderno e renovou todas as súas instalacións, incluídos os salóns e a sala de festas Grímpola, con grandes murais de temática galega encargados a dous dos pintores galegos do momento, Urbano Lugrís e Manuel Colmeiro. O pintor coruñés de grandes mans de miniaturista, fundador da revista Atlántida, pintou cinco murais, esta «Vista de Vigo», «Romaría», «Mapa de Galicia», «San Telmo» e «Os misterios do mar». Mentres o pintor de Chapa, daquela residente en París, fixo catro, correspondendo a cada unha das estacións do ano. Pezas todas que conformaron 80,91 metros de pintura mural, o que causou admiración cando o edificio foi inaugurado en 1953 como Gran Hotel cunha festa memorable na que dende Madrid chegaron as actrices de moda. Secasí, cando pechou o hotel (1977) coa intención de que o arquitecto Bar Boo o transformase en edificio de apartamentos e oficinas (tal como hoxe o coñecemos e como inicialmente fora concibido), os nove murais correron serio risco de desaparición, como sucedería con outras obras da pintura pública lugrisiana.

Sendo alcalde Joaquín García Picher, o concello de Vigo acudiu ao rescate dos murais e contratou a Jerónimo Escalera do Instituto de Conservación e Restauración de Madrid que, utilizando a técnica do «arrinque strappo», en novembro de 1977 pasou a cadros, que quedaron almacenados no concello. Habería que agardar a que 1991, se iniciase un lento proceso de restauración, quedando finalmente «Vista de Vigo» e «Romaría» de Lugrís e «A primavera» de Colmeiro na colección de arte da Caixa de Aforros de Vigo (hoxe Afundación), e o resto na colección  do Concello, instalándose o «Mapa de Galicia» e «Os misterios do mar» de Lugrís nas escaleiras do Museo de Castrelos, e os tres de Colmeiro na planta baixa da casa do concello. Operación municipal de rescate que, tras a celebración en 2008 do centenario do nacemento do coruñés coa exposición «Lugrís. Viaxe ao mundo de Ulyses Fingal», continuou en 2017 cunha nova restauración dos murais lugrisianos de Castrelos.

A celebración o vindeiro 23 de decembro do cincuenta cabodano do pintor que morreu no Hospital Municipal de Vigo nos brazos do seu amigo o libreiro Antón Patiño Regueira é un acontecemento que merece a maior atención na axenda cultural viguesa. Un artista que en 1964 volvera definitivamente a Vigo, cidade oceánica atlántica que bautizou como Xouba City, onde se instalara de 1942 a 1948 coa súa dona e na que nacerá o seu fillo, en anos difíciles de resistencia e de explosión de creatividade, nos que formou parte das tertulias artísticas do Alameda e do Café tropical, e no que fixo a importante exposición no Casino, onde presentou a «Habitación do vello mariñeiro» (1946), a súa obra mestra, que decontado pasou a formar parte dos fondos do Museo de Castrelos. Vigo, que comparte coa Coruña o carácter de cidade lugrisiana, debe recuperar o itinerario pintor Lugrís, con estacións en Doutor Cadaval 1 (estudio e vivenda), libraría Librouro, taberna Elixio, bar Chabolas ou outras tascas populares como a Guinda da rúa Real ou o Quiosco das Almas Perdidas onde se refuxiaba cada noite a acubillar a súa soidade iluminando as mesas cos seus debuxos que serían borrados horas despois. Apenas unha homenaxe da cidade do mar na que collía o tranvía cara a Baiona para contemplar a violencia do océano enxergando as illas Cíes, que o seu amigo Pedro Díaz bautizou como illas de Lugrís.

Por un Celta de Primeira

Tras décadas como seareiro de Río non lembro un Celta máis mediocre (frouxo, vulgar ou malo son sinónimos dese adxectivo) na lameira e peor dirixido na banda que o deste Centenario. Non recordo un Celta menos celta que este incapaz de superar o exame decisivo fronte ao Cádiz, un rival directo que se amosou máis consistente e comprometido, a pesar de competir en inferioridade durante máis dunha hora, tras un cartón vermello (a todas luces) inxusto a Víctor Chust. Unha adealla arbitral que un tristísimo Celta feble e desorientado non soubo xestionar ao seu favor, noutro partido decepcionante para unha bancada (máis de 17.000 celtistas) que asiste avergonzada ao espectáculo da impotencia protagonizada polo seu equipo incapaz de propoñer no terreo con certa coherencia algo que se poida considerar como fútbol. Outra desfeita que consolida unha xornada máis ao Celta nos postos de descenso cunha puntuación que mete medo, nove puntos de corenta e cinco posibles (o 20 %), o que, se non se produce decontado un milagre disruptivo, significa perda de categoría. Cifras máis pobres aínda na catedral do Fragoso, onde os de Benítez colleitaron apenas catro puntos de vinte e catro (16,6 %) e recibiron máis tantos que os catro que marcaron, sen ofrecer aínda unha vitoria a unha afección que non desiste e apenas comezou no frío serán do luns a asubiar timidamente ao señor adestrador, rachando ese silencio mesto de Balaídos co que o celtismo adoita expresar o seu desgusto.

O relato do partido resúmese no paradoxo de como se produce un empate a un gol entre un equipo que realiza vinte e seis remates a porta e outro en inferioridade numérica que marca na única oportunidade coa que conta. Un argumento moi semellante a de igualadas celestes anteriores, coa excepción que fronte aos gaditanos estiveron aínda máis espesos, no enésimo ensaio de medular, desta volta deixando a dirección do equipo a dupla Tapia Luca de la Torre, colocando ao imprevisible Mingueza de volante, por momentos alternándose na media punta con Aspas. Solucións que non resultaron atinadas, a pesar do compromiso do internacional peruano, o único dos celestes que gañou duelos os cadistas, mais incapaz de facer circular o balón coa cadencia precisa en cada momento. Unha carencia de construción que mitigou en certa medida Hugo Sotelo, cando saíu avanzada a segunda parte, amosando que o enorme furado que no cadro produciron nas últimas tempadas as saídas de condutores de xogo como Brais, Denís e Gabri Veiga é unha das causas da desfeita actual. Como tamén se repetiron o luns os erros de remate de Xurxo Larsen que para marcar precisa desbotar antes moitos goles feitos, así como o deambular desesperado e acelerado de Iago Aspas por todas as posicións ofensivas, a quen o sufrimento na lameira non o axuda a ver porta. Como tampouco o fixeron os erros do central Starfelt, que xogou tocado, o que amosa a falta de confianza do adestrador en Carlos Domínguez, como en xeral, no que pode considerarse a segunda formación.

No entanto, o máis lamentable do partido co Cádiz foi a caprichosa dirección dende o banco de Rafa Benítez, que se permitiu co marcador igualado a chulería de sacar ao dianteiro Douvikas no tempo engadido, un xesto de poderío de quen se cre intocable, suceda o que suceda, e para quen declarou na previa que o decisivo partido co Cádiz non supoñía unha final. Como desacertados foron as súas constantes mudanzas do debuxo táctico, que chegaron a confundir aos propios xogadores. Un adestrador blindado nun contrato millonario, que despois de xa moitos meses en Vigo aínda non entendeu o significado da camiseta celeste nin o carácter do celtismo nin o valor da súa canteira. Con todo, sabemos que o veterano adestrador madrileño non é o único responsable da profunda crise do mediocre cadro actual de xogadores, que o director deportivo (virtual) Luis Campos devaluou en apenas dúas tempadas.

Estando así de difíciles as cousas e ás portas da apertura do mercado de inverno, a nova directiva de Marián Mouriño non pode poñer unha venda nos ollos e debe decidir se prefire deixar que todo corra como até agora, o que levaría ao Celta a Segunda, ou intentar evitar o descenso introducindo medidas disruptivas que reseteasen a situación, o que obrigaría a fichar con ambición, a cesar a Benítez, a apostar por un adestrador celtista (Berizzo, Giráldez…) e a medio prazo a prescindir de Campos. Un dilema que sabemos non é doado abordar, xa que as dúas opcións son moi gravosas para o balance da Sociedade Anónima Deportiva. No Centenario, o celtismo merece que o Celta continúe sendo de Primeira.

Publicado en Faro de Vigo: 06/12/2023