Listado de la etiqueta: antonio_palacios

Un bosque para o Castro

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo en reclamar un plan integral de protección natural e patrimonial para o monte do Castro:

Nos paseos dos seráns de confinamento son moitas as persoas que suben polas escalinatas do Castro procurando a frescura das pegadas nos carreiros e o espectáculo do solpor dende os miradoiros do adarve. E madía leva que ben afortunada é a veciñanza viguesa de contar para o seu goce con este extraordinario parque urbano de recreo (de propiedade municipal dende o 14 de abril de 1934) que dende hai pouco máis dun século foi cubrindo con árbores e vieiros o monte do Castro, un outeiro rapado, coroado a 147 metros por un castelo abaluartado do século XVII, o bastión da defensa viguesa antes os exércitos portugués, inglés e francés que nos visitaron. Corazón e celme vigués por excelencia, onde se asentou a primitiva poboación castrexa, unha das orixes da cidade, investigado polo arqueólogo Xosé María Álvarez Blázquez e o arquitecto Xaime Garrido, o monte do Castro constitúe tamén unha das súas alfaias verdes, xunto ás Cíes, a coroa vexetal do periurbano, o xardín da Alameda e o bosque da finca da marquesa en Castrelos.

Protagonista da primeira fotografía da cidade, tirada en 1867 por un viaxeiro inglés, identificada apenas coa lenda «Fort near Vigo, Spain», o parque do Castro é froito da ansia colectiva da cidade de contar cun bosque urbano para o seu lecer en situacións e condicións excepcionais. Así o considerou Jenaro de la Fuente autor en 1903 do primeiro proxecto de axardinamento que respectaba os dous recintos superiores do castelo e cadanseus paseos que o circundaban, o primeiro que coincidía máis ou menos co actual paseo de Rosalía de Castro, e o segundo, máis exterior, polo camiño que subía dende o Campo de Granada ao Couto curvándose alí para baixar polo que hoxe é o paseo do cronista Álvarez Blázquez. Entre ambas as dúas avenidas concibía o arquitecto municipal a plantación de xardíns e arborado, que non terían problemas de rego pola situación do depósito de augas en construción, que comezaría a prestar servizo un ano despois a máis de catro mil abonados. Aquela proposta de Jenaro de la Fuente quedou apenas na arquitectura de papel. Como aqueloutra grandiosa de monumentalismo utópico de  Antonio Palacios no seu «Plan de Extensión e Reforma Interior de Vigo» (1932), que concibía o Castro como o espazo verde do centro da futura cidade, colocando no seu cume o Pazo Rexional de Exposicións e Asembleas (na cota de 136 metros).

Xaora, o proxecto de axardinamento e urbanización que iría por fin adiante foi o deseñado polo enxeñeiro Manuel Cominges (1943), que conservaba os dous recintos defensivos pétreos e o seu paseo circundante, abría unha escalinata central dende o Campo baixo de Granada (onde se chantou a tan desafortunada cruz dos caídos) e unha avenida lateral no Camiño Alto do Couto. Dende entón a plantación un tanto indiscriminada e ás veces desafortunada de diversos tipos de arborado foi responsabilidade dos servizos municipais de parques e xardíns. Dende entón, o devir do noso primeiro parque urbano estivo determinado pola conservación das edificacións históricas, o que se conseguiu só hai pouco co derrube de «El Castillo», nefasta construción acaroada durante décadas á muralla, a musealización das escavacións castrexas (hoxe case abandonada), como pola conversión dos seus principais viarios interiores en aparcamento gratuíto para o centro urbano. Problemas aos que se unen as afeccións medioambientais en diversas zonas, sobre todo no entorno da muralla da fortaleza, que supuxeron talas de árbores adultas e podas abusivas denunciadas por diversos colectivos cidadáns e ecoloxistas.

Ademais da conservación e iluminación da muralla, proxecto en marcha, froito do acordo entre o ministerio de Fomento e o concello, o monte do Castro precisa dun plan integral de protección do patrimonio natural, arquitectónico e histórico que o converta nun espazo completamente verde destinado aos peóns e ciclistas, libre da circulación interior de vehículos a motor. Un documento que deseñe o Castro do século XXI, elaborado por servizos técnicos de arquitectura e urbanismo, sometido tanto ás suxestións e críticas da cidadanía como a aprobación da corporación, que estableza as medidas de protección da flora e fauna e os usos especializados dos diversos espazos do parque (lecer, deportivos, culturais, medioambientais, entre outros). Un proxecto estratéxico, inserido nas actuacións da estratexia europea da axenda 2050, que, como propón o grupo vigués de Ecoloxistas en acción, obrigaría a unha reforestación planificada do monte con árbores autóctonas para convertelo no horizonte das vindeiras décadas nun bosque urbano de referencia internacional dende o punto de vista medioambiental e cultural, á altura do Parque da cidade de Porto ou o Calton Hill de Edimburgo. Un novo Castro é posible.

Vigo, a nosa California

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo ao bando que leu Víctor Freixanes con motivo do Día de Galicia en Vigo 2017:

Encantoume o Bando que co gallo do Día de Galicia en Vigo 2017 leu en Castrelos o escritor e editor Víctor F. Freixanes, actual presidente da Real Academia Galega. Unha peza literaria fermosa na que reivindicou o liderado de Vigo no proxecto modernizador de Galicia, ao tempo que evocou de forma saudosa os seus corenta anos vencellado á cidade, desque comezou a traballar naquela Radio Popular de Vigo da época de José Andrés Hernández e Gerardo González Martín. Un discurso inzado de chamadas a mobilizar azos, ideas e vontades para que Vigo non perda nin a súa identidade nin o seu liderado. Freixanes citou a Méndez Ferrín para advertir que Galicia só se salvará se o fai Vigo, apelando así ao carácter acolledor, dinámico e cívico (“revolcado”, adxectivaba Xela Arias) dunha “cidade de encontros”, “cidade para construír e sementar, sen complexos, sempre a sumar, sempre a abrir os brazos aos que se achegan, porque todos somos de aquí, todos somos Vigo, e en sendo Vigo somos Galicia”. Xaora, foi o treito final do discurso o máis emocionante, cando Víctor relatou a historia dun seu veciño da praza da Constitución, un veterano alfaiate catalán que nos anos corenta, camiño de coller o barco para América, decidiu quedar en terra e facer de Vigo a súa California, o país de oportunidades para el e para a súa familia.

O memorable discurso de Freixanes, que pola súa forma e calado xa forma parte da historia viguesa, constitúe un chamamento dende as células primixenias da sociedade civil viguesa, as formadas polo mundo do traballo, do asociacionismo e dos movementos sociais, a recuperar o entusiasmo pola idea de construír colectivamente o Gran Vigo como primeiro motor de Galicia. Freixanes convocou a recuperar o soño de Castelao para Vigo, como aquela Barcelona atlántica deseñada polo arquitecto Antonio Palacios; a facer aquel Vigo cosmopolita, que entusiasmaba a Julio Camba; a desenvolver aquel Vigo en bisbarra, co que Ramón Otero Pedrayo salientaba o seu carácter policéntrico e a importancia das súas vinte e tres parroquias; mais tamén a non esquecer o Vigo das xeometrías fabrís, o “abismo e paraíso” do poeta Manuel Forcadela, “a cidade Feroz” de Iolanda Zúñiga, “a cidade teorema” de Celso Emilio Ferreiro, “a cidade das grúas asombradas” de Antón Reixa… En definitiva, a facer esa cidade nova, activa e agarimosa que sempre se ofreceu orgullosa a liderar en todos os eidos o proxecto dun país chamado Galicia.

Porén, xusto é recoñecelo, este proxecto de Vigo ao servizo de Galicia foi perdendo pulo nas últimas décadas, tanto pola ferocidade da crise económica sobre a área metropolitana viguesa, singularmente sobre os sectores da automoción e o naval, onde reside o seu ADN industrial, como pola perda do músculo financeiro que supuxo ao longo do século XX a Caixa de Aforros para a economía viguesa. A continuidade do índice de desemprego arredor do 20 % amosa as dificultades de recuperación da economía metropolitana. Mais Vigo neste mesmo período tamén perdeu peso político, como amosa o insoportable bloqueo institucional, especialmente da Xunta de Galicia e do Goberno de España, que paraliza e ralentiza boa parte dos seus proxectos estratéxicos como a posta en marcha da área metropolitana, a chegada directa do AVE da meseta ou a declaración pola Unesco das Illas Cíes como Patrimonio da Humanidade…

Os datos do “Informe económico e de competitivade Ardán 2017”, presentados hai apenas uns días pola Zona Franca, confirman que o Vigo metropolitano diminuíu o seu peso na economía galega, en boa medida polo crecemento da área urbana da Coruña. Unha perda do liderado, que o profesor Santiago Lago explica polo éxito da estratexia de “globalización intelixente de Inditex”, empresa para a que semella non existir a crise, da que depende o 70 % do saldo comercial de Galicia e que funciona como arrastre para a súa rexión urbana. Como non hai dúbida, pola contra, que a crise continúa batendo sobre os sectores industriais tradicionais viguesas da automoción e do naval, o que supón un factor de incerteza, mitigado, pola resistencia do tecido empresarial vigués que sigue sendo líder en Galicia, tanto en vendas brutas como en valor engadido, entre as compañías que facturan até 10 millóns de euros.

Vigo non pode deitarse nin nos brazos do conformismo nin nos do vitimismo cantonalista. Todos os datos amosan que pode volver a recuperar as posicións do liderado galego, sempre que asuma unha estratexia de rexeneración e diversificación profunda dos seus sectores, que podería ser moi facilitada pola creación dun entorno de cooperación institucional leal entre as diversas administracións públicas. Vigo debe continuar sendo terra vizosa de oportunidades e de acollida, como esa California da que lle falaba a Freixanes o alfaiate catalán.

Teatro García Barbón

/en , , , /por

Dedico o artigo desta semana no Faro de Vigo a lembrar a historia do Teatro García Barbón e reivindicar a recuperación oficial do seu nome:

teatro_garcia_barbonO 23 de abril faranse noventa anos da inauguración do Teatro García Barbón, coa actuación da compañía de Consuelo Hidalgo e Ramón Peña que puxeron en escena a opereta “Madame Pompadour”. Aniversario que lembramos grazas á nota que Xosé María Álvarez Blázquez incluíu en A cidade e os días, ese extraordinario calendario histórico de Vigo publicado en Faro de Vigo, día a día, ao longo do ano 1959 e que o cronista editaría logo en edicións Monterrei (1960). Unha efeméride que para don Xosé María non podía pasar inadvertida tanto pola posibilidade de lembrar que case un século antes, en 1833, Vigo estreara o seu primeiro teatro, aquel da praza da Princesa (daquela da Alfóndiga), propiedade de Norberto Velázquez Moreno, como polo feito de que despois de case dúas décadas concluían os traballos do edificio deseñado e construído polo arquitecto Antonio Palacios no soar da rúa Policarpo Sanz esquina a Reconquista, onde o 8 de febreiro de 1910 ardera o teatro Rosalía de Castro, cando se celebraba un baile de entroido.

Fora o Rosalía de Castro un teatro nacido baixo un signo adverso, que tivo unha vida efémera, apenas unha década de existencia, dende a súa inauguración o 15 de xullo de 1900 até aquel fatídico incendio do martes lardeiro. Proxectado por Alejandro Rodríguez-Sesmero en 1881 e promovido por unha xunta de pequenos accionistas (que concertaron co concello un préstamo de dous millóns de reais), comezou a construírse o ano seguinte (no que se inaugurou o Teatro Circo Tamberlick) sobre uns terreos que o marqués de Valladares cedeu a baixo prezo; mais as obras quedaron paralizadas polas polémicas entre os promotores e pola insuficiencia do capital subscrito. Disolta a sociedade, os irmáns Benito e Francisco Gómez Román fixéronse cargo do edificado e conseguiron inaugurar o teatro co comezo do novo século. Porén, en 1904 os contratistas de obra vigueses vendérono á casa de “Viúva e fillos de Siméon García”, que pretendía transformalo en centro comercial. Diante da polémica cidadá que a posibilidade da perda do novo teatro provocou, o filántropo José García Barbón comprouno, recibindo en compensación a casa comercial a oferta de compra dun soar municipal na Porta do Sol, onde construirán o actual edificio Simeón.

Tras o incendio do Rosalía de Castro e desaparecido José García Barbón en 1909, foron as súas sobriñas as que encargaron os planos a Antonio Palacios, seguindo os desexos do verinés de que Vigo contase cun gran teatro. O arquitecto porriñés deseña en 1913 un edificio monumental que ocupa toda a mazá, concibido inicialmente como teatro  e cinematógrafo, ao que incorporou a posibilidade de acoller a sede do casino local. Palacios conseguiu unha das edificacións pétreas máis espectaculares e recoñecibles do Vigo do século XX, tanto polo tratamento curvo da fachada principal, executada en granito de Castrelos, como pola gran ventá de sete metros de ancho da fachada posterior, que permitía iluminar directamente o escenario. Unha edificación polivalente na que se diferencian os usos de teatro con acceso por Policarpo Sanz e de cine (bautizado como Rosalía de Castro e inaugurado o 31 de decembro de 1926 coa proxección da película “Mare Nostrum”) pola rúa Marqués de Valladares.

Adquirido pola Caixa de Aforros Municipal de Vigo, o García Barbón foi rehabilitado entre os anos 1982 e 1984 polo arquitecto Desiderio Pernas para transformalo en centro cultural. Un proxecto, tampouco exento de certa polémica, que conservou a esencia do edificio máis que cegou a fachada posterior e modificou o remate do edificio cunha cuberta de cobre onde se instalou unha biblioteca. Modificacións as que Pernas engadiu as coñecidas esculturas dos cabalos de Juan Oliveira (nos machóns ideados por Palacios) e as seis alegorías das artes de Manuel García Buciños, fermosas iconas do edificio actual.

Dende entón, o edificio perdeu tamén o seu nome orixinario, mudándose en varias ocasións ao fío das obrigadas mudanzas daquel do seu propietario, sendo na actualidade Teatro Afundación Vigo. Xaora, despois de máis de tres décadas, a maior parte dos vigueses e viguesas continúan coñecendo o teatro como o “García Barbón” e o auditorio como o “Rosalía de Castro”, nome do cine (de arte e ensaio) e da cafetaría da rúa Marqués de Valladares que algúns coñeceron. Nomes, transmitidos de xeración a xeración, que como microtopónimos urbanos se configuran como un patrimonio colectivo que debera ser recoñecido. Teatro García Barbón Afundación e Auditorio Rosalía de Castro Afundación poderían ser denominacións máis acaídas para unha das iconas viguesa do noso tempo.

Guardar

Guardar

Guardar

Manuel Gómez Román

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a figura de Manuel Gomez Román, con motivo do cincuenta aniversario do seu pasamento:

31-19-9-13 pan 055Na Casa Galega da Cultura inaugúrase mañán a exposición “Manuel Gómez Román. Arquitecto e Galeguista” na que, coincidindo co cincuenta aniversario do seu pasamento, o 11 de novembro de 1964, se homenaxea a unha das figuras viguesas do século XX que deixaron maior pegada na cidade. Nacido en Vigo o 24 de xullo de 1875, fillo dun construtor e irmán do tamén arquitecto Benito, ao longo de cinco décadas desenvolveu como arquitecto máis de dúas mil obras (edificios, monumentos, chalés e instalacións industriais), a maior parte delas na cidade de Vigo e nos seus arredores. Unha actividade profesional que non lle impediu manter unha intensa acción política –chegou a ser concelleiro e aspirante á alcaldía pola Frente Popular– como membro do Partido Galeguista, do que foi o seu último secretario xeral na clandestinidade. Como non foi alleo Gómez Román ao activismo cultural fose como presidente da sociedade La Oliva en 1910, como integrante do Seminario de Estudos Galegos e da Real Academia Galega, ou como cofundador e vicepresidente da editorial Galaxia e da Fundación Penzol, xa nos últimos anos da súa vida.

37336941Non se pode entender o Vigo do ensanche pétreo sen os edificios deseñados e construídos por Gómez Román. Antes de contar coa titulación, que obtería de forma serodia, xa era un consumado arquitecto de xínea modernista. Deseñou o edificio Mülder (1910), obra modernista con pegadas de art nouveau, a primeira das súas numerosas esquinas viguesas, entre Montero Ríos e Pablo Morillo; o edificio Simeón (1911), a actual alfaia arquitectónica da Porta do Sol; o monumento a Concepción Arenal (1912) do cemiterio de Pereiró, asinado polo seu amigo Antonio Palacios; a sede da Sociedade de Agricultores de Lavadores (1911) da rúa Ramón Nieto;e a Casa do Pobo (1913) da rúa García Barbón, derrubada despois da Guerra Civil.

Banco_Pastor,_VigoAo seu regreso de Madrid, onde completou en apenas tres anos a carreira, desenvolveu unha actividade arquitectónica frenética na que recuperou certo clasicismo evoluíndo cara o estilo rexionalista. Colaborou con Jacobo Esténs nos pavillóns do Hospital Municipal (1917) do Regueiro; na construción da sede do Banco de Vigo (1923), actual edificio do Banco Pastor, unha edificación clasicista que dialogaba de fite co edificio Rubira de Jenaro de la Fuente; o edificio de Correos (1928) na praza de Compostela; a sede da Caixa de Aforros de Vigo (1926) na Ronda; o edificio do Mercantil (1926) da rúa do Príncipe. Corresponden a ese mesmo período edificios de vivendas empoleirados nas costas viguesas fose en Urzaiz, Lepanto, Uruguai, Velázquez Moreno, Colón, Luís Taboada, Loriga, Ecuador, Doutor Cadaval, Marqués de Valladares… Sen esquecer que é autor do proxecto das Casas Baratas de San Roque (1932) e de tres das máis importantes pezas da nosa arquitectura industrial: a fábrica de cervexas da Barxa (1925), o edificio da Panificadora (1926) e o de Conservas Alfageme (1930). Ocupouse tamén da arquitectura funeraria, da que hai numerosas mostras no cemiterio de Pereiró, sendo tamén seu o proxecto do Monumento de Monteferro (1926) aos mariños e o da Capela da Guía (1952).

v10c11f5Dentro da súa obra non poden ser esquecidan nin a súa extraordinaria arquitectura de papel (merecente dunha gran exposición) nin as súas casas rurais e chalés, como o desaparecido Agarimo de Peniche, construcións de estilo rexionalista nas que recolleu mellor ca en ningunhas outras o seu proxecto de humanizar a arquitectura en diálogo coa cerna da paisaxe. Xaora, foi ese o tema do discurso de ingreso na Real Academia Galega (“Encol dunha arquitectura galega”), que pronunciou no Casino de Vigo o 30 de decembro de 1951, no que José Solís, daquela gobernador civil, prohibiu utilizar o galego. Unha prohibición de uso público da lingua galega, denunciada na UNESCO en 1954, que obrigou tamén a Otero Pedrayo a dicir en castelán unha resposta memorable escrita en galega na que definiu a Gómez Román como “mente saudosa e ao tempo matemática”, “arquitecto e escultor, ao tempo que mestre canteiro”, subliñando afoutamente que “a súa arte dialogaba coa de Castelao”.

Na soidade do seu ocaso, cando se sentía “viúvo da vida”, este “conspirador de novas Compostelas” apoiou a don Paco del Riego na creación do Día das Letras Galegas (1963) e nos afáns da Fundación Penzol, a institución organizadora desta exposición necesaria na súa lembranza. “Fillo amante que soubo en formas ledamente tradicionais abranguer o pneuma moderno de Vigo” para Ramón Otero Pedrayo; “testemuño de fe nun tempo de salvación en nome de Galicia” para Francisco Fernández del Riego ou “inventor da arquitectura galega actual” para Alejandro de la Sota, a figura xigante de Manuel Gómez Román (non só pola súa gran estatura) merece ser recuperada do esquecemento.

Teatro García Barbón

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño que o edificio do Centro Cultural da caixa de aforros recupere os seus nomes tradicionais.

Teatro_García_BarbónVigo contou cun gran teatro en 1832. Foi o que na praza da Princesa, extramuros, inaugurou o rico comerciante Norberto Velázquez Moreno. Aquel Teatro de Vigo, gabado por Nicolás Taboada Leal como o mellor da Galicia do seu tempo, funcionou na Porta do Sol durante case medio século, até que en 1882 abriu outro máis amplo e moderno, o Circo-teatro Tamberlick. Este segundo teatro vigués, concibido polo mestre de obras Sesmero como un espazo polivalente, serviu na rúa do Circo (hoxe Eduardo Iglesias), durante case un século, como teatro, circo, primeiro cine vigués e foro político, onde Pablo Iglesias, o ferrolán fundador do PSOE, pronunciou o 6 de xaneiro de 1900 un extraordinario discurso de hora e media de duración. O terceiro dos teatros vigueses foi o Rosalía de Castro, cuxos nomes de proxecto, segundo Jaime Garrido Rodríguez, foran “Romea” e “Cervantes”, situado entre as rúas Policarpo Sanz, Reconquista, Marqués de Valladares e Rosalía de Castro (hoxe Darío Álvarez Blázquez). Un gran teatro decimonónico de estilo italiano, cuxo modelo era a Scala de Milán, inaugurado o 15 de xullo de 1900, tras quince anos de obras, que tivo vida efémera, xa que foi destruído por un incendio o 8 de febreiro de 1910, cando alí se celebraba un baile de entroido.

Sobre as cinzas do teatro Rosalía de Castro as herdeiras do filántropo verinés José García Barbón encargaron a Antonio Palacios a construción dun gran teatro ao servizo de Vigo. Un proxecto ambicioso que o arquitecto porriñés expuxo á cidadanía viguesa hai un século, un edificio monumental con funcións de teatro, casino e cine que tras máis dunha década de traballos sería inaugurado en 1927 como teatro García Barbón. Dende entón, o gran teatro de Palacios foi considerado como unha das iconas vigueses, fachenda arquitectónica do pulo dunha cidade laboriosa e cosmopolita. Albergaba os salóns do elitista Casino, un gran teatro con acceso dende a rúa Policarpo Sanz e do cinematógrafo Rosalía de Castro (bautizado xa así na súa inauguración) con acceso dende Marqués de Valladares. Cinema coqueto, ao que despois se engadiría un restaurante e cafetaría, que durante os anos setenta funcionaría como sala viguesa de Arte e Ensaio, onde vimos películas inesquecibles e inentendibles como aquela búlgara “Corno de cabra” en cartel durante moitas semanas.

Adquirido por Caixavigo para transformalo en centro cultural, o García Barbón foi rehabilitado, baleirado na súa totalidade, entre os anos 1982 e 1984, polo arquitecto Desiderio Pernas. Unha rehabilitación non exenta de polémica, xa que foi modificada a fachada orixinal de Palacios da rúa Marqués de Valladares, ademais de cubrirse a terraza cunha cuberta de cobre baixo a que se instalou unha biblioteca. A esa reforma de Pernas pertencen as magníficas esculturas dos cabalos de bronce de Xoán Oliveira e as cinco pezas alegóricas de Manuel García Buciños da fachada principal.

Tras esta rehabilitación o edificio foi rebautizado como Centro Cultural Caixavigo e, máis tarde, seguindo o proceso de fusións da entidade prropietaria, como C.C. Caixanova e C.C. Novacaixagalicia. Xaora, a pesar da teimosa insistencia dos responsables da caixa de aforros de erradicar os nomes de García Barbón e Rosalía de Castro de edificio tan emblemático, a memoria popular viguesa, sempre tan sabia e prudente, continuou utilizándoos. Hoxe, cando Vigo perdeu para sempre a caixa de aforros e tamén a sede da fundación Novacaixagalicia (unha decisión da Xunta de Galicia que Núñez Feijoo debe explicar con detalle), e antes de asistir a un novo bautizo do edificio, semella moito máis razoable recuperar as denominacións históricas e populares para o que continúa sendo o primeiro teatro de Vigo: “Teatro García Barbón” e “Auditorio Rosalía de Castro”; ás que atrevo propoñer se engadan as de “Biblioteca Plácido Castro”, en lembranza do grande tradutor, e “Sala de Arte Urbano Lugrís”, en memoria do que foi o pintor primeiro da cidadeatlántica. Este exercicio de restitución da memoria cultural viguesa debería estenderse ao edificio onde a caixa de aforros instalaou o seu Centro Social na rúa Policarpo Sanz, que debería recuperar o seu nome popular de “Casa Bárcena”.

Na nova etapa que abre a fundación Novacaixagalicia, bautizada como A Fundación, un proceso do que moi pouco sabemos os cidadáns galegos, é imprescindible que os sinais de identidade vigueses sexan respectados. Os propietarios de Abanca, como tamén os responsables de A Fundación, onde van ter un importante peso decisorio, non poden esquecer que o Teatro García Barbón, o Auditorio Rosalía de Castro e o Centro Social Casa Bárcena (e a súa colección de arte galega, a primeira e máis importante do patrimonio de noso) forman parte esencial do ser de Vigo e da súa área metropolitana.

A vila de Vigo

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, coincidindo coa Festa da Reconquista, ofrezo unha síntese do proceso de transformación da vila de Vigo en cidade moderna e industrial que se produciu no século XIX.

imgresÁs portas da celebración da festa da Reconquista, inaugurouse na Casa Galega da Cultura a exposición “A Vila de Vigo no século XIX”. Unha magnífica oportunidade para coñecer de primeira man o vestiario, os oficios tradicionais e os instrumentos musicais daquel Vigo de hai douscentos anos, cando era apenas unha vila amurada de dous mil veciños, arredor dos sete mil habitantes, cuxas edificacións se foron arremuiñando na aba do monte Feroso e na beiramar da ría. Unha exposición que axuda a identificar que o ADN da actual cidade metropolitana está cifrado na cultura mariñeira e comercial da Ribeira do Berbés, na incipiente actividade industrial e dos oficios manuais, que comezou a instalarse entón nos barrios de extramuros, como tamén na cultura tradicional agraria das vizosas terras do Val do Fragoso.

Non esquezamos que as murallas da vila de Vigo comezaron a ser construídas en 1656, cando contaba apenas 1.500 habitantes, a maior parte artesáns, mareantes e pescadores. Porén, a comezos do XIX, a poboación multiplicouse por cinco grazas ao desenvolvemento da actividade pesqueira dos mariñeiros da Confraría da Misericordia e no inicio da industria da salgadura da sardiña promovida por inmigrantes cataláns. Mais tamén coa autorización da actividade comercial naval e coa actuación da flota corsaria de armadores, como os da familia Marcó del Pont, que chegaron a armar en corso até oito buques, sendo moi influíntes na actividade comercial e política viguesa durante as tres primeiras décadas do século XIX. Carácter corsario, salientado por Xosé María Álvarez Blázquez, que non se debera esquecer, se ben entendendo que esta actividade relacionada coa pirataría era autorizada polos responsables do reino para perseguir o comercio naval dun país inimigo.

Aquela vila amurallada da primeira metade do século XIX tiña seis portas: Gamboa, Laxe, Ribeira, Falperra, Pracer e Sol. Intramuros as rúas eran costentas, estreitas e tortas e as casas dispoñíanse con escasa harmonía. Contaba con tres prazas, a da Constitución, a da Pedra e a da alfóndiga ou da Pescadaría (hoxe da Princesa), onde en 1832 se construíu o primeiro teatro da cidade, que Nicolás Taboada Leal na súa famosa descrición da cidade de 1840 cualificaba como “o mellor de Galicia”. Extramuros foron desenvolvéndose catro barrios, dous na beiramar e outros dous no interior. O Areal, ou de Santiago de Vigo, estendíase dende a porta da Gamboa até o Areal, arredor do camiño cara Redondela e Santiago, sendo alí onde se foron instalando as industrias da salga e os primeiros edificios residenciais de fasquía burguesa. No extremo contrario, na enseada do Berbés, consolidouse o barrio de pescadores a partir da porta da Ribeira. Máis arriba formouse o da Falperra, arredor dos camiños que cara Baiona e Tui saían desa porta que co tempo irían conformando a rúa de Santiago e o paseo de Alfonso XII. Por último, o Salgueiral, situado nunha zona de fortes pendentes, artellouse arredor da estrada de Castela que saía da Porta do Sol e que máis tarde trazaría a rúa Príncipe.

Ese foi o celme da vila de Vigo, declarada cidade en 1810, que adquiriu o carácter efémero de capital provincial durante o trienio liberal. Habería que agardar ao proxecto de Marcoartú en 1837 para contar, coma Ferrol do XVIII ou coma Bilbao e Santander, coa súa primeira posibilidade dunha nova poboación apoiada no seu porto. Proxecto urbanístico que sería recuperado vinte anos despois e realizado só nunha pequena parte polo enxeñeiro José María Pérez. Proceso de ensanche da cidade que, por fin, levará á demolición das murallas no ano 1869 e aos primeiros recheos dos peiraos da Laxe, dos terreos da Alameda e da construción das edificacións do “ensanche de García Olloqui” de 1870. Vigo preparábase para a consolidación do ensanche da fin de século, o dunha cidade industrial moderna, corazón dunha ampla área, que integraría aos concellos limítrofes de Bouzas e Lavadores, o que o arquitecto Antonio Palacios definiu como “cidade imán”.

Xaora, aquel Vigo do século XIX foi unha cidade cosmopolita que non renunciou a súa actividade cultural, asociativa, recreativa, festiva e deportiva. Unha cidade na que foi determinante o papel modernizador dos seus xornais, desde a aparición en 1853 de “Faro de Vigo”, polarizando a opinión conservadora, até os diversos proxectos de carácter liberal e progresista, primeiro “La Oliva” e “El Miño” en 1856, máis tarde “La Concordia” en 1873 e “Galicia. Diario de Vigo” en 1922.

Nestes días de festa popular, ademais de recuperar o elegante vestiario daquel tempo e teatralizar un episodio histórico da Reconquista, cómpre non esquecer de onde vimos como colectividade. Quizais así entendamos mellor onde estamos e poidamos definir onde queremos levar ao Vigo do futuro.