Onte 992: Admirado Fernando

CELTA-4-CAMESELLE.jpgFernando Vázquez repetiu a proeza do ascenso. Como xa fixera co Lalín, co Racing de Ferrol e despois co Celta, a quen levou de segunda a Champions, o Deportivo recupera da súa man a primeira categoría. Axeitándose ao cadro mutante de xogadores do que dispoñía, a pesar da crise societaria máis grave da historia deportivista, destitución de Lendoiro incluída, Fernando conseguiu o obxectivo de devolver ao Coruña á élite. De Vázquez admiramos o seu rigor táctico e a súa capacidade para contaxiar ao seu equipo confianza nas propias posibilidades. De Fernando admiramos tamén o seu compromiso cívico expresado no apoio as causas cidadáns e á defensa da lingua galega, que da súa man comeza a abrazar tamén o Deportivo como club. Sei que a vindeira tempada Fernando Vázquez será recibido en Balaídos como merece o mellor adestrador galego de todos os tempos, unha lenda. Parabéns para el e para os deportivistas por un merecido ascenso.

O retrato é do gran Guillermo Cameselle.

Penélope

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da homenaxe a Xosé María Díaz Castro e do Día de Internet, comento as novas máis recentes sobre o estado da lingua.

galego-internet-300x199A coincidencia cada 17 de maio do Día das Letras Galegas e do Día de Internet é unha oportunidade para avaliar o estado e o futuro da nosa lingua na Rede. Este dezasete, coincidindo coa homenaxe a Xosé María Díaz Castro, o poeta dos nimbos de luz, foi a grande noticia para a nosa lingua a posta en produción da primeira web co dominio punto gal. Un fito histórico, un éxito extraordinario de toda a sociedade de noso, no que moito tivo que ver a teimosía esperanzosa e o compromiso do profesor Manuel González, presidente da asociación Punto Gal, mais tamén das institucións culturais do país (Academia, Consello da Cultura e Museo do Pobo Galego), das tres universidades, dos centos de colectivos empresariais, culturais e cívicos, como dos milleiros de persoas que apoiaron esta iniciativa pola que Galicia, o seu pobo, a súa lingua e a súa cultura milenaria contarán cunha presenza diferenciada na Rede. Grazas ao dominio punto gal, Galicia establecerá un diálogo en igualdade con outros pobos e culturas, ademais de poder, por vez primeira, participar na gobernanza de Internet e contribuír a desenvolver o proceso de alfabetización informacional e a suturar a fenda dixital que aínda arrastramos. Un éxito, pois, para celebrarmos, outra volta, o 25 de xullo cando se incoporen as primeiras noventa webs e tamén catro meses despois cando entren en produción aqueloutras direccións preferentes.

Porén, a ledicia do éxito acadado por Punto Gal non pode agochar que neste dezasete o galego perde peso cuantitativo en Internet. Os datos estimativos de “W3Techs”, traballados na reportaxe de Alberto Quián para o portal “G.Ciencia”, amosan que a porcentaxe de uso do galego en Internet se reduciu no último ano de forma significativa, colocando a nosa lingua no posto 48 da clasificación mundial. Xaora, os contidos en galego supoñen un 0,0075 % dos existentes na Rede, oito veces menos ca en catalán (0,1 %) , moi lonxe do 4,6 % en castelán e do 2,3 % en portugués, linguas todas as tres que superan o 0,1 %, porcentaxe que semella marcaría a fronteira entre as linguas relevantes en Internet (o inglés supón o 55,9 %) e as minoritarias. Outrosí cabería dicir con respecto a Twitter onde os estudos de xeorreferencia dos chíos emitidos en Galicia amosan que uso do galego é inferior ao do castelán. Datos que demostran que o emprego do galego na Rede, a pesar do seu incuestionable dinamismo nas redes sociais e nos blogs, asume o devalo que decote percibimos noutros soportes comunicacionais impresos e ámbitos da vida social e política.

Tras tres décadas da aprobación da Lei de Normalización Lingüística (1983) e unha da aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (2014), documentos que contaron co apoio unánime do Parlamento de Galicia e de numerosos colectivos cívicos, é desacougante asumir que nos últimos anos a lingua galega sofre un doloroso retroceso, tanto na súa cadea de transmisión interxeracional (os picariños dos ámbitos urbanos apenas a coñecen, un feito desolador), coma no seu status e emprego en todos os ámbitos da vida social. O galego deu un paso atrás. Un retroceso no que ten responsabilidade a actuación dun lobby negacionista capaz de transformar os prexuízos e falsidades de pé de banco sobre o galego –unha lingua que para este lobby utilizariamos só “os parvos aldeanos ou os fanáticos nacionalistas excluíntes”– no dogma do “bilingüismo cordial” abrazado por Núñez Feijoo como argumento para desvincularse dos consensos arredor do idioma forxados durante as presidencias de Fernández Albor e Fraga. Unha decisión política adoptada coa intención de desbancar a Touriño do Goberno Galego, mais que unha vez gañadas as eleccións supuxo a rápida modificación do modelo lingüístico no sistema educativo non universitario (o Decreto de Plurilingüismo recorrido pola Real Academia Galega, hoxe no Tribunal Supremo) e, como efecto inmediato, unha abrupta redución do uso do galego como lingua vehicular na educación infantil e na etapa obrigatoria.

Xa “Penélope”, o extraordinario poema de Xosé María Díaz Castro, salienta o aparente paradoxo do futuro de Galicia, do noso país, do noso pobo, tamén da nosa lingua e a súa cultura. “Un paso adiante e outro atrás, Galiza / e a tea dos teus soños non se move”. A posta en marcha do Punto Gal supón un paso adiante para o futuro do galego no século XXI, mais o decreto de Plurilingüismo do Partido Popular un paso atrás. Xaora, tamén enxerga Díaz Castro en “Penélope” a esperanza (“Traguerán os camiños algún día / a xente que levaron. Deus é o mesmo”), xa que o futuro do galego dependerá de cada un de nós, do esforzo da cidadanía galega, da súa firmeza e compromiso para usalo e defendelo (“Suco vai, suco vén, ¡Xesús María!, / e toda cousa ha de pagar o seu desmo”). Un paso adiante e outro atrás, Galicia.

Onte 976: Agustín en Cronopios

Pedreira_AFP_Cronopios_15-05-2014

Gran entrevista a que a xornalista de Onda Cero Susana Pedreira mantivo no serán de onte con Agustín Fernández Paz. Unha auténtica conversa literaria, fluidísima, amena, humanamente relevante, arredor d’ A viaxe de Gagarin. Unha hora de xornalismo cultural de calidade na que se convidou ás lectoras, que encheron na libraría Cronopios de Pontevedra, a mergullarse na novela e no blog de documentación que autor publica a xeito de edición extendida.

XG00201101O primeiro tema abordado foi do papel do escritor, para Agustín «unha persoa que conta», «o que me gusta é contar historias», «en todas as vidas quedan fíos sen tecer». Logo abordouse o paralelismo entre a historia da carreira espacial e a de Miguel Mendiguren, o protagonista d’ A viaxe de Gagarin. «Quería falar dos anos sesenta, enlazando con Non hai noite tan longa, cando a miña xeración foi nova, quixen facer un axuste de contas con aquel tempo. A viaxe espacial sempre me interesou moito. Na noval está sinalada por dous fitos, a viaxe do cosmonauta Iuri Gagarin, a primeira dun ser humano ao espazo, e a chegada a lúa dos astronautas americanos». Relatou Agustín unha anécdota propia, o feito de que o primeiro texto propio que lembra foi unha redacción sobre o Sputnik, acompañada dun debuxo a cor, coa que gañou un concurso na escola de Vilalba. «O que escribín afunda nos documentos, mais tamén nos fíos da vida, o que nos pasou, o que limos, o que vimos, de aí foi saíndo a novela.

Agustín referiuse ás mudanzas que se produciron na década dos sesenta, especialmente «á chegada dos electrodomésticos, unha revolución decisiva nas casas, onde chegaron antes as lavadoras e neveiras cas televisións». Detívose en falar do TOP, o Tribunal de Orde Pública, sobre o que non había apenas información, lembrando que un libro magnífico publicado en 2001 por Planeta fora retirado aos poucos meses pola propia editorial. Mesmo hai persoas novas que descoñecen que o TOP se transformou en 1978 na Audiencia Nacional, ou que a Brigada Política Social fose a Stassi española, «abráiame que haxa cousas que non se saiban». «As feridas esquécense cando están limpas e curadas», afirmou Agustín, para recomendar, despois, A caixa de música de Costa Gavras, unha película que explica o papel vivificador da memoria.

Falouse tamén da libraría da nai do protagonista, «unha libraría humilde do barrio coruñés da Falperra», e do primeiro amor que para Agustín «e esencial, non se esquece nunca, deixa unha pegada profunda». «Sería insoportable vivir se o paso do tempo non matizase as dores e as grandes ledicias da vida. Mais hai momentos positivos ou negativos de condensación, que nos axudan a madurecer». «Despois de tantas dificultades da vida, o único que quedan son os afectos e os cariños».

Susana e Agustín dedicaron os minutos finais da conversa a falar de Twitter e do blog documental da novela. «Gústame ser útil en Twitter, realizar enlaces que leven a unha páxina interesante». «Creo que é a primeira vez que se fixo un blog no que se recolle toda a documentación utilizada na redacción da novela. A través de cada post pretendo que se viva o contexto que viviu o protagonista. Creo que así quedará ainda máis clara a novela». Rematou Agustín falando do papel decisivo dos mediadores, mestres, libreiros, bibliotecarios, profesorado, pais e nais, «sen todos eles os escritores non seriamos nada, son esenciais para crear canles entre os libros e os potenciais lectores. Non tería lectores sen estes mediadores». Pechou Susana Pedreira afirmando que «presentar A viaxe de Gagarin na radio e nunha libraría rozaba a perfección». Non lle faltou razón, memorable presentación e conversa a conservar.

A conversa será emitida por Onda Cero de Pontevedra.

 

A forza das lectoras

No artigo da semana en Faro de Vigo comento os datos do informe «A muller e a Cultura Galega» do Observatorio da Cultura Galega:

lectorasO recente informe “A muller e a Cultura Galega (1)” do Observatorio da Cultura Galega amosa o que hai tempo supoñiamos, a primacía en Galicia das mulleres no terreo da lectura e do uso das redes sociais. Segundo este informe, no que se recollen os principais datos estatísticos relacionados coa situación actual das mulleres en Galicia no referente a súa relación coa cultura e o uso das TIC, as mulleres galegas len máis ca os homes, unha media de 16 minutos diarios elas fronte a 13 eles, mentres ca noutras actividades de lecer, como ver a televisión e DVDs ou escoitar a radio, están por debaixo do tempo dedicado polos homes. Tanto uns coma outros asisten pouco a espectáculos culturais (máis da metade da poboación galega non vai nunca o cine e apenas unha da cada catro persoas acode a unha función de teatro), aínda que entre as que o fan son maioría as mulleres.

No entanto, con datos referidos a 2010, ver a televisión e DVDs é en Galicia con moita diferenza a actividade de lecer preferida tanto polos homes (84,1 %) coma polas mulleres (78,9 %), dedicando eles cada día a isto dúas horas e elas unha hora e 47 minutos. Xaora, a lectura é en Galicia a segunda actividade cultural diaria dominante para o 21,8 % dos homes e o 26,3 % das mulleres, sendo unha hora o tempo de lectura máis habitual, sen existir neste caso diferenzas significativas entre uns e outras. Unha afección pola lectura que, segundo os datos do Instituto Nacional de Estatística, se incrementou durante a última década no caso das mulleres e descendeu no dos homes que, pola contra, aumentaron o seu consumo de televisión e produción audiovisual. En definitiva, semella que en Galicia se consolidou unha tendencia na que as mulleres apostan máis decididamente pola lectura ca os homes.

O Observatorio da Cultura Galega estima como público lector en Galicia a 1.079.25 persoas, aquelas que leron algún libro, apenas un 41 % das maiores de 7 anos. Ou o que é o mesmo, máis da metade dos galegos non len nunca un libro, unha cifra moi baixa, preocupante, que sitúa a Galicia á cola dos índices de lectura dos países e comunidades do noso entorno. Deste millón de persoas lectoras en Galicia o 58,3 % (máis de 600.000) son mulleres, entre as que o 42,2 % (265.612) len máis de seis libros ao ano, lectoras habituais. Outrosí sucede coas persoas usuarias das bibliotecas públicas en Galicia, nas que tamén son maioría as mulleres, un 35 % das lectoras (220.119), sendo unha boa parte usuarias frecuentes destes servizos públicos de lectura. Cifras nas que volvemos identificar a forza das lectoras en Galicia representada por ese case cuarto de millón de mulleres galegas que integraron a lectura como a súa primeira actividade de lecer e cultura. Un colectivo de lectoras moi amplo e diverso, probablemente maior no país noso co número de socios de clubes de fútbol profesional, aínda que pouco representado na axenda pública utilizada polas administracións e medios de comunicación.

Este informe do Consello da Cultura Galega detense ademais no impacto das TIC sobre a lectura en pantallas. Neste caso os datos achegados polo Observatorio da Sociedade da Información e a Modernización de Galicia detectan que en 2011 as mulleres galegas usaban menos o ordenador, internet e o comercio electrónico ca os homes, aínda que até os treitos de idade inferiores aos trinta e cinco anos o uso das TIC era superior por parte das mulleres ca dos homes, detectándose unha aprezable fenda de xénero xeracional no actual proceso de alfabetización informacional. Non obstante, no que atinxe ao emprego de redes sociais, as mulleres galegas as usan máis e con máis frecuencias ca os homes. O feito de que o 77,5 % das mulleres utilicen diariamente unha rede social (Facebook é a preferida en Galicia) fronte o 68,7 % dos homes amosa desta primacía feminina. Como tamén é significativo o feito de que as mulleres sexan máis activas, sobre todo no que atinxe a publicación de textos (un 4,3 % dispoñen de blog), fotos e música, pero menos proclives a utilizar servizos de almacenamento e descaragar películas, aínda que vexan máis series e cine en liña ca os homes.

O protagonismo das mulleres como lectoras e participantes activas en internet, nas redes sociais, nos clubes de lectura de bibliotecas públicas, de asociacións culturais e centros educativos é un indicio esperanzador do pulo dun proceso de cambio social profundo. A existencia do que a escritora María Reimóndez chamou “sociedade de mulleres en lectura” debería contribuír e acelerar a construción dunha sociedade en igualdade real, superadora de prexuízos e condutas machistas. Esta silenciosa revolución lectora é unha das revolucións contemporáneas necesarias, posibles e irreversibles, moito máis se está protagonizada polas mulleres. Eis a forza das lectoras.

Onte 958: Detrás de PISA

colegio-de-finlandiaGrazas a un chío do profesor Xosé Antonio Fraga lin onte unha reportaxe sobre o informe PISA, unha desas pezas xornalísticas que non deben pasar desapercibidas. É clarificador como se relata o proceso que levou a unhas probas nacidas en 2000 como ferramenta para diagnosticar fortalezas e feblezas dos sistemas educativos da OCDE a converterse nun importante negocio xestionado polo grupo Pearson, responsable de confeccionalas e do deseño da súa plataforma dixital, coa intención de integrar a educación no chamado «big data».

Tras PISA emerxe a industria dos exames e das probas externas que clasificarán a centros educativos e países en diversas ligas educativas. Abonda con reparar na LOMCE, esa lei que agora nin os seus responsables queren poñer en marcha, para comprobar como nas reválidas reside a cerna que permitirá recentralizar o sistema e homoxeneizar os currículums de aula. En definitiva, unha obsesión xerarquizadora convertida en negocio. Recomendo a lectura atenta deste artigo que axuda a relativizar a importancia desproporcionada que seu deu a PISA para xustificar algúns dos contidos máis regresivos da LOMCE.

Onte 948: Choramos a Gabo

imagesA conmoción expresada na rede polo pasamento de Gabriel García Márquez demostra que somos o que lemos, que cada persoa lectora establece un vínculo de afecto cos seus autores máis queridos, aos que considera no núcleo máis próximo dos seus afectos. Cando souben da noticia da morte de Gabo por un chío de Twitter, inevitablemente, viñéronme a cabeza aquelas dúas noites de lectura febril de hai corenta anos (1974) nas que na Laboral lin abraiado Cien años de soledad. Dende aquela experiencia lectora, marcante na miña formación, seguín cada unha das súas obras onde sempre atopei a continuidade do fluír da condición humana. A recente edición do libro de Carlos Reigosa, A Galicia máxica de García Márquez, permitiume conversar en varias ocasións con Dasso Saldívar, quizais o seu mellor biógrafo, que nos cedeu algunhas fotos para publicar na edición de Xerais. A edición do excelente ensaio de Reigosa serviume, ademais, para profundizar no ADN galego de García Márquez, co que el explicaba a orixe familiar do seu pulo narrativo, e nas súas tres viaxes a Galicia e norte de Portugal (dúas privadas), unha terra que admiraba coma propia. Lonxe da previsible mitificación mediática á que asistimos nestas primeiras as horas, as lectoras de todo o mundo choramos a Gabo porque nas páxinas das súas obras o primeiro cidadán de Macondo ensinounos outra ollada posible sobre o mundo e sobre cada un de nosoutros mesmos.

En Ondarreta, Donostia.

Onte 842: Noveno aniversario

Onte estas brétemas chegaron ao seu noveno aniversario. Dende aquela primeira anotación do 3 de xaneiro de 2005 levamos publicadas 4.214 (1.269 nos últimos tres anos, arredor de 423 anuais) e 9.304 comentarios (1.371 dende 2011, arredor de 457 no último ano). Cifras que amosan a consolidación da publicación diaria de anotacións no blog, ao tempo que o decrecemento da publicación de comentarios. Dende 2011, a nosa conversa intensificouse nas redes de sociais e informativas, tanto en Facebook coma e sobre todo en Twitter, onde acadamos os 18.336 chíos (13.836 dende 2011, arredor de 4.612 por ano, unha media dunha ducia diaria). No entanto, para min o blog continúa sendo o eixo da miña identidade dixital, tanto polo seu carácter de arquivo de anotacións e artigos coma da miña axenda pública, mais tamén pola posibilidade que ofrece de segmentar  e xerarquizar o contido por categorías e palabras claves facilitando así a reutilización e acceso constante aos seus textos.

Nesta altura, particular importancia ten para min a escrita da serie «Onte», da que van publicadas 842 anotacións (360 no último ano), na que ensaio o emprego da primeira persoa coma voz primeira, asumindo a subxectividade como o rexistro máis veraz e auténtico da escrita biográfica, tanto cando recollo a miña actividade cotián e profesional como editor de Xerais coma cando expreso as miñas reflexións políticas e deportivas. Outrosí, continúo co esforzo por ofrecer unha prosa electrónica eficaz, completa e breve, exenta de retórica, o máis axustada aos procedementos da lectura actual sobre diversos formatos de pantalla e das interfaces das redes. Esta é a razón pola que hoxe, coma hai nove anos cando iniciamos o proxecto, teimo no esforzo por explorar as utilidades do hipertexto, o que concibo coma un reto e unha posibilidade diaria de aprendizaxe.

Con todo, o máis valioso desta experiencia blogueira en lingua galega son os seus lectores e lectoras que me achegan o seu agarimo e a súa crítica nas redes. A todas estas persoas expreso a miña gratitude e beizón. Coma acuñamos en 2005, se o tempo mo permite e o entusiasmo non me falla, continuaremos con estas notas do traballo de edición explorando o territorio das brétemas de esperanza. Os meus parabéns a Jaureguizar, compañeiro do corazón, co que iniciei este camiño tal día coma onte de 2005.

Onte 804: Rivas en Twitter

No seu primeiro día en Twitter Manuel Rivas superou o milleiro de seguidores. Coincidiu esa exitosa saida coa impresión das primeiras planas da revista Luzes que codirixe con Josito Pereiro e que se presentará o sábado en Culturgal. Unha coincidencia que sei non é explicable pola providencia laica, apenas outra mostra máis da hibridación da comunicación contemporánea, da convivencia de soportes dixitais e impresos. A presenza de Rivas en Twitter é unha noticia magnífica para os lectores e lectoras desta rede informativa (Manolo comezou cun par de chíos memorables), mais tamen o é a aparición nos quioscos e librarías dun mensual en lingua galega (alicerzado xa sobre medio milleiro de suscricións) coa vontade de explorar os territorios do xornalismo necesario para reconstruír un país en ruínas. Benvido Rivas a Twitter, xaora Luzes!

Onte 736: Sociofobia

«Ningunha tecnoloxía vainos librar da vertixe de poñérmonos de acordo.» Esta é unha das afirmacións ben atinadas da entrevista de Paula Corroto que publicaba onte Eldiario.es con César Rendueles a raíz da aparición do seu libro Sociofobia. El cambio político en la era de la utopia digital publicado por Capitán Swing. As opinións deste profesor de Socioloxía da Complutense sobre o pánico actual á deliberación en común, así como a incapacidade de xestionar os conflitos poden parecer aparentemente contraditorias coa ciberutopía na que cremos vivir, na que permancemos sempre (inter)conectados polas redes sociais. Porén, a súa diferenciación sutil entre individualismo ético e fragmentación social (esa incapacidade de darlle sentido e cohesión ás nosas vidas) serve para explicar a paradóxica dificultade actual de acometer grandes proxectos colectivos. Vivimos as vinte e catro horas conectados por Twitter ou Fb a milleiros de persoas que descoñecemos, mais continúa sendo imprescindibles para as nosas vidas o abrazo das persoas queridas e o agarimo dos nosos veciños ou compañeiros de traballo. Ben interesante son tamén as afirmacións de Rendueles sobre os debates arredor da propiedade intelectual, a súa proposta de recuperación das editoras públicas, a súa convicción de «que non hai xeito de financiar a produción dos bens dixitais a través do mercado» ou a súa profecía de que «a industria do libro é a próxima industria discográfica». Unha entrevista moi suxestiva que convida a comprar un libro que semella útil para reflexionar de forma desprexuizada sobre o proceso de tránsito e desconcerto social que vivimos.