A escola do Faro

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal de Faro de Vigo ao proxecto editorial Faro da Escola:

Teño participado en moitas entregas de premios, mais ningunha tan concorrida e participada polo público infantil como a que vivín o pasado 13 de xuño nas bancadas do pavillón municipal de Travesas, que pechaba a oitava edición de Faro da Escola, o proxecto editorial de Faro de Vigo que achega ao mundo da prensa aos centros educativos da provincia de Pontevedra, con especial incidencia na área metropolitana de Vigo, Pontevedra e Deza. Máis de 1.600 escolares e un cento de profesoras dos 47 centros educativos de Primaria, que publicaron este mes cadanseu faro, participaron nun acto, iniciado con moita música de moda (aspecto a mellorar, dende o punto de vista educativo, en edicións futuras) e coa acollida agarimosa do director do decano. Unha mañá de festa e moitas  fotos na que se recoñeceron os tres mellores periódicos escolares deste curso 2022-2023, tamén as tres mellores entrevistas, portadas, seccións de opinión, investigacións empregando a hemeroteca, reportaxes, fotografías de interior e portada, infografías, deseño, tira cómica, suplemento, pasatempos, entre outras modalidades e categorías deste singular certame de prensa escolar.

Unha entrega coa que remataban os case oito meses de traballo nas aulas necesarios para a elaboración integral do faro anual de trinta e dúas páxinas de cada centro. Tarefas iniciadas no mes de outubro co período formativo do alumnado e profesorado participante, a cargo dun equipo de profesionais de Faro de Vigo, que desprazados aos propios centros desvelaron os segredos da preparación dun xornal, tanto os referidos a planificación e distribución dos seus contidos, como da súa redacción e maquetación, empregando Scribus, a potente ferramenta coa que se fai o xornal. Unha escola de xornalismo infantil, polo tanto de escritura crítica e pegada ao cotián, que como corresponde ao actual proceso de hibridación da prensa utiliza soportes diversos, tanto impresos como dixitais. Unha escola de comunicación escolar que salienta o valor das imaxes (ilustracións, infografías e fotografías) que acompañan os textos das noticias, reportaxes ou entrevistas, nin esquece tampouco a relevancia dunha publicidade atractiva e da súa xestión para facer viable a publicación. Formación que o alumnado participante no proxecto completou nas visitas durante o inverno ás instalacións do xornal en Chapela e nas conferencias nos centros do persoal do CSIC e de autoras e autoras de literatura infantil de Xerais, entidades colaboradoras.

Unha escola a do Faro que promove o traballo colaborativo, tanto do equipo docente de cada centro como do alumnado de cada aula, planificado co obxectivo de elaborar un produto textual e gráfico do que todos os participantes se senten orgullosos e responsables. Unha tarefa xornalística, que ademais desta cooperación imprescindible, obriga aos escolares a poñer a proba a súa curiosidade e as súas competencias na localización e recollida de información en fontes diversas e fiables, utilizando nesta investigación tanto a dispoñible na propia hemeroteca do Faro (unha experiencia lectora extraordinaria), a existente na rede, na biblioteca escolar como na comunidade escolar e veciñal. Unha excelente oportunidade para que o alumnado realice un exercicio de lectura  e escritura crítica, o que esixe valorar e diferenciar en cada un dos textos o gran da palla, o que son noticias do que son falsidades, trolas ou dixomedíxomes. E, o que aínda é máis importante na construción do pensamento crítico e científico do alumnado de Primaria, obriga a debater e a argumentar, tanto oralmente como cando se redacta, empregando cada vez estruturas máis complexas e vocabulario preciso.

O Faro da Escola, pois, proporciona aos centros escolares de Primaria a posibilidade de achegamento directo a cada un dos xéneros periodísticos e propón que, utilizando as ferramentas do xornalismo actual, cada escola viva a experiencia de transformarse na redacción dun xornal que ao longo de todo o curso dialoga coa actualidade da contorna para informar a súa comunidade educativa. Seguido cada martes nas excelentes páxinas do suplemento Faro da Escola, este triunfante proxecto editorial e educativo, lembrounos as páxinas dos suplementos pioneiros A Pizarra, dedicado a información e opinión sobre temas educativos, e O Pizarrín, a contidos de literatura infantil e xuvenil, que Faro de Vigo comezou a publicar en galego en setembro de 1983, espazos ambos os dous onde tivemos a fortuna de comezar entón a publicar os nosos primeiros artigos naquel Faro da movida dirixido por José Armesto Faginas. Parabéns para o equipo de profesionais de Faro que cada curso fai máis atractiva e potente a experiencia educativa do Faro da Escola.

Sector estratéxico

/en , , , , , , , , , , /por

Neste mes celébrase o corenta aniversario da Asociación Galega de Editoras (AGE), primeira asociación profesional do sector do libro. Foron cinco as asinantes da acta fundacional, Galaxia, Xerais, Alvarellos, Xistral e Sotelo Blanco, ás que se sumaron outras catro entidades, Escola Aberta, Fundación Barrié, Imprenta Neira e Libro de Oro (Librouro). Presidida primeiro por Bieito Ledo, xerente de Galaxia, e despois por Luís Mariño, director de Xerais, ao fío das posibilidades que abría o desenvolvemento autonómico e o ensino da lingua galega, a AGE traballou coa dupla intención de crear unha industria editorial e ampliar o público para o libro editado en galego, o que supoñía abandonar o resistencialismo que, coa excepción das edicións Castrelos, caracterizaba daquela ao sector. Obxectivos aos que nunca renunciaron as nosas editoras, capaces de ofrecer hoxe un catálogo de máis de 10.000 títulos dos diversos xéneros e tipoloxías e vender dende entón máis de vinte millóns de exemplares, un esforzo compartido na actualidade por case medio cento de editoras. Cifras que non poden agochar o reducido mercado interior do libro galego, apenas o 11,2 % (incluído o de texto), porcentaxe cativa para un sector declarado «estratéxico para Galicia» na Lei do Libro e a lectura (2006), a que quedou en papel mollado co primeiro dos gobernos de Feijoo. Incumprimento que abriu unha fenda entre as teimudas reclamacións da AGE e as políticas cativas dos gobernos de Feijoo e Rueda, as únicas presidencias da Xunta de Galicia que nunca recibiron ás directivas da asociación de editoras, rompendo así os tradicionais encontros anuais con Fraga e Touriño. «Que queren os editores?» preguntoulle Feijoo ao conselleiro Roberto Varela, cando en 2010 a AGE solicitou ser recibida en San Caetano. Dende entón as directivas das editoras agardaron ser convocadas para reiterar a atención que merece un sector estratéxico para a lingua e cultura nosas como para a conformación da propia identidade do país.

Publicado en Nós diario: 14/06/2023

Quédanos a palabra

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao concerto de Paco Ibáñez con motivo do centenario do poeta Carlos Oroza:

Con motivo da celebración do nacemento do poeta peripatético Carlos Oroza celebrouse no Auditorio Mar de Vigo un histórico recital do cantautor Paco Ibáñez. Organizado pola viguesa asociación cultural Évame Oroza, no inicio os poetas María Lado e Antonio García Teijeiro recitaron algúns dos versos orocianos máis emblemáticos, aos que seguiron na pantalla mostras do derradeiro traballo musical (inédito) de Luis Eduardo Aute sobre textos do autor de Évame. Introito que deu paso ao concerto no que Ibáñez (89 anos) antologou dezasete cancións do seu amplísimo catálogo, nas que homenaxeou a poesía de clásicos españois como Quevedo, Góngora e Arcipreste de Hita até voces do século XX como Antonio Machado, Rafael Alberti, Federico García Lorca ou José Agustín Goytisolo. Hora e media de poesía e música, seguida con emoción contida e respecto, apenas rota polo humor do divertido cantor e o seu litixio imprevisto cun vaso de auga, por case un milleiro de persoas, na súa maior parte, entradas en anos. Un serán de nostalxia, tamén de memoria e de encontros agarimosos, tamén de despedida e derrotas saudosas, no que o irredutible Ibáñez, acompañado e coidado polo guitarrista catalán Mario Mas, amosou o valor incombustible da palabra como a máis valiosa das resistencias.

Embora foi a homenaxe a diversidade lingüística o que máis emocionou no recital de Paco Ibáñez, dándolle presenza, como sempre adoita, as linguas e literaturas do estado español. Acompañado do acordeonista vasco Josan Goikoetxea interpretou dous temas en éuscaro, o primeiro, «Peio Josepe», no que lembrou a súa nai da que mamou esta lingua, o segundo, o emocionante canto a liberdade «Txoria Txori» do poeta Joxean Artze, ao que puxo música Mikel Laboa, a quen Ibáñez lembrou, como a Imanol e a Xabier Lete formando parte da tríade de cantores euskaldúns. Con todo foron as tres cancións en galego a cerna do recital do Mar de Vigo, coa presenza en escena do poeta Antonio García Teijeiro, que acompañou con enerxía e gratitude o fermoso xesto de Ibáñez de incluílas no repertorio e recoñecer así a poesía galega. Tras a interpretación de «Que ocorre na terra?» e «Pomba», poemas de Teijeiro, que forman parte do libro Un rato díxolle á lúa (Xerais 2013), estreou en Vigo «Chove», canción sobre un fragmento do poema «Inverno» de Celso Emilio Ferreiro, composta por Ibáñez, despois de telo feito con «María Soliña», como homenaxe a Moraima, mais que nunca fora incluído en gravación comercial. A presenza entre o público da filla e do neto do autor de Longa noite de pedra deulle a esta estrea viguesa un carácter elexíaco inesquecible, un momento máxico inesperado.

Esta homenaxe a poesía galega e euscalduna, como a súa teimosa defensa de non utilizar anglicismos na fala cotián, como unha causa que chamou a compartir, como o entusiasmo que continúan concitando temas históricos do período tardofranquista como «Palabras para Julia», «Me lo decía mi abuelito» ou «A galopar», cantados polo público como himnos, fan de Paco Ibáñez un referente cívico entrañable tanto para as xeracións de militantes antifranquistas como tamén para as posteriores do desencanto do período da Reforma Política. Unha voz que despois de máis seis décadas nos escenarios, un mito dende aquela gravación do recital no Olympia de Paris (2 de decembro de 1969), a pesar da inevitable perda de sonoridade, gañou capacidades expresivas novas e nunha quentura que, como sucedeu no serán da pasada sexta feira, chega directa ao corazón do público. Unha voz que, como salientou o nobel José Saramago, é capaz «de abrir camiños de fraternidade auténtica no espírito das persoas que a escoiten». Unha voz que, para Manuel Vázquez Montalbán, o cantor coloca «ao servizo do coñecemento da emancipación individual e social», consciente de que a liberdade, como os dereitos, son unha conquista nunha agra colectiva.

O emotivo e exitoso concerto de Paco Ibáñez, no que tamén vibrou no introito a voz de Carlos Oroza medrada coma trigo nas fronteiras, amosou que o Vigo literario, ademais de novela, conta con expresión poética. Unha actividade poética de manifestacións diversas, que van dende o fomento do interese pola poesía na infancia e mocidade, encabezada pola teimosía de Antonio García Teijeiro, recoñecida en 2017 co Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil, pasando pola conservación da memoria e da obra do poeta Carlos Oroza, encabezada pola asociación Évame e a editorial Elvira de Javier Romero, ou do poeta Celso Emilio Ferreiro pola fundación que leva o seu nome e pola editorial Xerais, até o activismo en outono do Festival Kerouac de Poesía e Performance ou dos recitais e itinerarios poéticos do grupo Rompente e doutros colectivos poéticos vigueses. En Vigo, por ventura, quédanos a palabra.

Cláusula polo galego

/en , , , , /por

Na pasada noite electoral das sete persoas que ocuparán as alcaldías das cidades, apenas as de Compostela e Pontevedra, que corresponderán ao BNG, cando agradeceron o apoio da súa veciñanza, falaron en galego. Tanto as futuras alcaldías socialistas de Vigo, A Coruña e Lugo como a popular de Ferrol e a excéntrica candidatura máis votada de Ourense utilizaron só o castelán, abandonando o uso do galego e modificando así unha liturxia institucional, que tras catro décadas de Autonomía e de Lei de Normalización Lingüística (1983) pensabamos consolidada. Outro retroceso significativo no uso público do idioma, unha expresión dos prexuízos tan callados nas filas populares e socialistas que identifican o feito de falar galego ben como un comportamento político propio dos nacionalistas ou ben como proba dunha procedencia familiar aldeá ou pailaroca que nun contexto urbano ou vilego se pretende agochar. Prexuízos nefastos para o futuro do idioma, identificados por Ana Iglesias en Falar galego: “no veo por qué” (Xerais 2003), que consolidan un proceso de substitución lingüística que non afecta só ao entorno escolar e ás novas xeracións, abranguendo xa ao conxunto da sociedade. Desleixos ou intencionados, poderían incluírse como separata doutra edición d´O libro negro da lingua galega (Xerais 2022) no que Carlos Callón denuncia o que foron cinco séculos de represión e silencio do galego, afondando nas raíces da débeda histórica que o Estado español mantén coa lingua nosa.

Ben sería que para evitar comportamentos prexuízosos e lingüicidas, coma os da noite electoral, nos futuros acordos dos gobernos de coalición se incluíse unha cláusula polo galego na que, ademais de asumir o establecido na normativa autonómica, se faga explícito o compromiso das alcaldías e dos partidos que as apoian de promover ordenanzas e servizos municipais de normalización lingüística e de utilizar o galego na documentación municipal e en todas as súas comparecencias públicas. Nos esquezamos o idioma.

Publicado en Nós diario: 07/06/2023

A Coca e a danza de espadas

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á festa da Coca de Redondela:

A José e Manuel Paz Villar

Entre as festas populares da Ría de Vigo destaca pola súa continuidade e capacidade de manter a estirpe da tradición a da Coca de Redondela. Documentada hai máis de catro séculos (1691) e con orixes nos séculos XIII e XIV, cando se instituíu a festa e as procesións do Corpo de Deus, a celebración desta festa relixiosa adquiriu na vila do Alvedosa, segundo o antropólogo Clodio González Pérez no libro, A Coca e o mito do dragón (Ir Indo, 1993), un carácter pagán como representación do combate entre a Coca, saída do mar e ladroa de fermosas mozas, e os valentes mariñeiros, que as rescatarán e darán morte o monstro. Vitoria celebrada cada ano o día do Corpo do Deus coa procesión da Virxe, coñecida en Redondela como a Gabacha, sobre un itinerario, dende 1950, alfombrado de flores, e coa danza das espadas, protagonizada polos vencedores, e o baile das penlas sobre as burras. É o da Coca unha recreación dun mito universal de tradición milenaria, presente en culturas diversas, dende a mesopotámica á celta ou nórdica, da loita entre o ben e o mal, encarnados nun deus u outro personaxe no seu nome e nunha serpe ou nun dragón (a máis grande de todas as serpes), símbolo da vida e ao mesmo tempo da morte.

Mito da Coca protagonizado por un animal mitolóxico con corpo de dragón e cola de serpe, semellante ao doutras cocas desaparecidas, como as de Sabarís ou Pontevedra, cuxo relato foi conservado dende tempos remotos apenas con algunhas poucas variantes. Contan que hai moitos anos, vivía un monstro xigante na Ría de Vigo que tiña aterrorizadas a todas as poboacións. Saído das ondas dun mar moi embravecido, na proximidade da illa de San Simón, o monstro devorou a dúas rapazas, ataque que repetiría, para levar sempre as cativas máis fermosas. Foi entón cando a veciñanza de Redondela, cansa de tanto mal que facía, escolleu os vinte e catro mozos máis afoutos para agardala, atacala e darlle morte coas súas espadas. Tras loita moi dura, lograron vencela e formaron entón, unha grande procesión arredor da besta morta, iniciando ao son das gaitas unha danza que as mozas rescatadas seguiron, erguendo nos ombreiros as meniñas máis novas e danzando con elas en alto. Noutra versión do mito, documentada no Dicionario dos seres míticos galegos (Xerais 1999), a Coca de Redondela sofre unha estraña metamorfose, sendo primeiro unha doncela que chora por uns amores desgraciados, a quen de tanto chorar lle medraron ás, máis tarde unha longa cola e despois unha horrible boca de réptil, até que as súas bágoas formaron o río Alvedosa que rematou por arrastrala ao mar.

Máis recentemente, o escritor Rafael Fernández Lorenzo, recreou o mito da Coca de Redondela na noveliña Cocotibur (Xerais 2021). Respectando o contido do mito da Coca na Ría de Vigo nun tempo histórico impreciso, retrata un monstro, bautizado como Cocotibur, metade quenlla, metade crocodilo, con corazón duro coma unha rocha, que non sabe o que é o medo, mais non é tan feroz como o pintaban. Un relato do marabilloso, iniciado coa misteriosa desaparición de tres rapazas, que semella foran engulidas polo mar, feito que mobiliza á comunidade mariñeira toda a desfacer o meigallo de semellante encantamento. Unha narración engaiolante, onde flúen con naturalidade todos os episodios do mito choqueiro por excelencia, dende as sete espadas forxadas polos setes metais coñecidos, ao ataque a fera ao son dunha gaita e un tambor, cerca do carballo das cen pólas de Reboreda, onde se baña a serea, sen esquecer o territorio máxico da illa de San Simón no illó das salinas da ría nin a orixe do baile de penlas e burras e danza de espadas o día de Corpus. Unha óptima mestura do mito do dragón e de costumes populares que fan desta novela unha excelente actualización do mito para o público máis novo do século XXI.

Con tan interesante anovación do relato mítico, como coa incorporación dende a pasada edición dunha muller á danza das espadas, o que non sucedía dende hai corenta e cinco anos, a festa da Coca e as súas danzas tradicionais gozan de boa saúde. No esencial, esvaído o protagonismo da procesión relixiosa, na que chegaron a participar 26 imaxes, entre elas a do chamado Xigante de Redondela, ao xeito de San Cristobo, a Coca de hoxe é case igual á que describiu en 1867 o xornalista vigués Xoán Neira Cancela, «unha especie de caimán ou crocodilo feito sobre madeira e colocado sobre unhas rodas», ou ás fotografadas na Galicia Moderna, o 15 de xullo de 1897, turrada por dous portantes vestidos con roupas rechamantes, ou por Pacheco nos anos vinte. Persistencia dunha tradición danzante e musical, por ventura conservada, que forma parte dun patrimonio inmaterial que merecería ser declarado como Patrimonio da Humanidade. Un reto para a nova corporación redondelá e para os organizadores da festa da Coca e danza das espadas.

Salvámolo nós

/en , , , , , , , /por

Unha pancarta de Centolos celestes resumía o que foi o desenlace dramático desta tempada do Celta: «Salvámolo nós». E abofé que na noitiña do domingo foron 23.365 celtistas as protagonistas desta operación de rescate. Seareiros incansables que nunca perderon nin a fe nin a ilusión, participantes nos adestramentos en Mos, no apoteótico recibimento ás portas do estadio, mantendo o pulo constante en Balaídos até os seis minutos agónicos de tempo engadido. Foi o celtismo o que cargou a atmosfera dos azos e da forza precisos para, tras a fochanca anímica de seis partidos sen gañar, facelo diante do campión. Foi, ademais, unha vitoria moi sufrida na lameira do coliseo do Fragoso, que pasará ás páxinas da historia celeste por outra actuación estelar do canteirán Gabri Veiga, capaz (quizais no seu derradeiro partido como céltico antes de incorporarse á Premier League) con eses dous goles de mellorar unhas abraiantes estatísticas, once tantos e catro asistencias, mesmo a pesar de non ser dianteiro, que o acreditan como a mellor promesa da Liga 2022-2023.

Unha permanencia en boa medida acadada grazas a actitude e excelencia formativa da canteira, o máis valioso patrimonio do club, como amosou tamén o Celta B o sábado nun partido memorable co Eldense, no que mantivo intactas as súas aspiracións de ascenso a Segunda. Un compromiso coa camiseta celeste que manteñen os canteiráns máis veteranos, Mallo, Aspas e Kevin, que xogaron varios partidos lesionados nun xeneroso exercicio de afouteza, mais tamén os incorporados ao once inicial de forma máis ou menos habitual, Gabri Veiga, Iván Villar, Carlos Domínguez e Miguel Rodríguez, que asumiron con acerto e atrevemento responsabilidades nos partidos máis críticos. Como sería inxusto non recoñecer a achega dalgúns xogadores que despois de varios anos en Vigo tinguiron de celeste o seu corazón, expresando decote o seu compromiso con esta camiseta galega, como o incansable Fran Beltrán ou o teimoso Renato Tapia, que deron na lameira todo e máis para evitar un descenso que prognosticaban como inevitable as estatísticas da Intelixencia Artificial e algúns agoireiros dos medios deportivos da capital.

O partido co Barcelona, coa excepción dos goles de Gabri Veiga, non pasará a historia pola beleza do xogo de ambos os dous conxuntos. Foi un partido dramático para os celestes, vivido como tal tanto na lameira coma no banco e na bancada. Un encontro no que pasamos da ilusión inicial á vertixe do medo en apenas dez minutos, tras o gol anulado polo VAR aos visitantes, que controlaron a posesión de forma esmagadora durante todo o encontro. Medo a espertar á besta blaugrana, que levou a Carvalhal a xuntar as liñas, interrompido de súbito, no minuto 43, pola ledicia desbordada provocada polo primeiro gol de Gabri Veiga, que cruzou ao pao longo o centro de Seferovic. Medo que regresou tras o intermedio no que Xavi coa entrada de Gavi, despois de Dembele e Ansu, meteu máis madeira ao lume, que Carvalhal xestionou con orde e disciplina, até que volveu aparecer a lámpada máxica de Veiga, no minuto 65, desta volta cun centro en parábola que entrou despois de bater no segundo pao. Outro tremendo estoupido de entusiasmo que un cuarto de hora despois mudou en pánico tras a cabezada de Ansu Fati, que achegaba aos campións no marcador. E a partir de aí, co corazón encollido, pelexando a cara de can cada metro de lameira, e coa bancada afoutando o partido foi agonizando durante outro cuarto de hora interminable. O Celta estaba salvado.

Tempo haberá de debullar as razóns dunha tempada moi irregular, onde houbo tamén varios momentos de entusiasmo e medo, na etapa de cada un dos técnicos, mais na que se puxo en evidencia a fractura entre unha parte da bancada e a propiedade. Tras o alivio da permanencia na noite do domingo volveron as apupadas dos afeccionados e o retrouso «Mouriño, vaite xa». Como tamén é inocultable o enfado da maior parte da afección pola xestión deportiva de Luis Campos e a mediocridade das súas fichaxes (30 millóns de euros!), que coa excepción de Carles Pérez, semellaron máis operacións especulativas ca pezas dun modelo de club. Como tampouco se entenden outras medidas da propiedade relacionadas coa exclusión caprichosa de Denís Suárez, a marcha do capitán Hugo Mallo ou adiar a apertura de Marcador, bancada preciosa na que aventuramos grandes xornadas para o celtismo. Con todo, a maior lección desta estraña tempada é que o fútbol é da xente, o Celta é patrimonio inmaterial da súa afección, un valor que só cotiza nos milleiros de corazóns celestes espallados polo mundo.

Publicado en Faro de Vigo: 06/06/2023

Escolma de fotopoemas

/en , , , , , , , , , /por

Hai catro décadas a aparición de Cinepoemas de Claudio Rodríguez Fer, dentro da colección Ventobranco de Xerais, supuxo unha innovación para a edición galega de poesía, daquela revolucionada polos libros de Rompente. Fose pola temática cinéfila, 38 poemas escritos a partir de filmes clásicos, fose pola reprodución de cadanseu fotograma icónico e a impresión en tinta lila ou fose polo deseño rechamante da cuberta que achegaba á cultura nosa a imaxe inesquecible de Charlot e a vida de can (1918). En 1990, tamén en Xerais, aparece Tigres coma Cabalos, onde 24 poemas de Xela Arias contaban con cadansúa fotografía de Xulio Gil, inaugurando o que entendemos como fotopoemas presentados en formato de libro álbum. Diálogo creativo que ensaiaron Miro Villar e o fotógrafo Manuel Álvarez en Gameleiros, mar de rostros (Xerais 2002), 27 retratos de mariñeiros de baixura da Guarda con cadansúa arte tradicional. Experiencia que o fotógrafo da Guarda residente en Xenebra repetiría, primeiro, con Manuel Rivas en Sementeira. Porträts (2019), 42 retratos e outros tantos haikus e aforismos protagonizados polos membros da Sociedade Cultural Galega Sementeira de Basilea, e despois, coa romanesa Helga Cabiddu en Sexades mar (Chan da Pólvora 2022), no que retrata unha nova liñaxe de traballadores do mar.

Ferramenta creativa que exploran con orixinalidade e potencia Lois Pérez e a fotógrafa Alba Díaz en Lugo Philadelphia. Peles roxas no corazón de Babilonia (Xerais 2023), como crónica fotopoética da viaxe norteamericana que compartiron para asistir a un concerto dos Rolling Stones. Versos lóstrego da memoria, escritos a ritmo de rock and roll, que camiñan da man de fotos de pintadas nas paredes de Lugo ou de imaxes iluminadas polo entusiasmo dunha cuadrilla de mulleres nas rúas de Harlem.

Escolma de fotopoemas que recomendo xa que amosan as posibilidades creativas deste atractivo tipo de edición multimodal, hoxe, por ventura, en pleno esplendor no actual catálogo do libro galego.

Publicado en Nós diario 31/05/2023

Manuel de Castro, Handicap

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a biografía de Manuel de Castro Handicap preparada por Adrián Iglesias:

Tras aquel libro pioneiro de Gerardo González Martín, Handicap creó el Celta (Ediciones Cardeñoso 2011), o galipedista pontevedrés Adrián Estévez Iglesias presentou a pasada semana Manuel de Castro, Handicap. Crónica dunha paixón (Galaxia 2023), a primeira biografía en galego de Handicap, o xornalista deportivo, primeiro adestrador da selección galega de fútbol e figura clave hai un século na fundación do Celta de Vigo. Primeiro título da colección «O noso deporte» da editorial Galaxia, o libro de Estévez ademais de investigar aspectos biográficos e familiares novidosos do xornalista nacido en 1885 no número 89 da viguesa estrada de Baiona (actual Pi e Margall), especialmente as súas viaxes por Europa con motivo dos xogos olímpicos de Antuerpen (1920) e París (1924), documenta outras cuestións relacionadas coas orixes do fútbol en Vigo, coa creación do Celta, a construción do estadio de Balaídos e o desenvolvemento do equipo até o seu ascenso a Primeira, coa pegada do deporte na cultura galega e no galeguismo ou sobre a prensa deportiva viguesa das catro primeiras décadas do século XX.

Adrián Estévez esculca nas orixes do fútbol vigués, vinculado a comezos do século XX aos «rapaces ben (coñecidos como “sportman”) de familias dedicadas á triloxía mar, industria e conserva» e ao fenómeno do domingo libre, declarado dende a lei de 1904, o que provocou a aparición dun público, as clases populares para as que «o deporte era un espectáculo recreativo que contemplar, mais nun principio aínda sen participar». Non esquece a orixe portuaria do fútbol na cidade nosa, cuxos primeiros partidos xogaron, a finais do século XIX, mariñeiros ingleses que recalaban no porto e traballadores do Cable Inglés. Como tamén que a sociedade Arte y Sport, creada en 1903 por alumnos da Escola de Artes e Oficios, mudou o seu nome polo de Vigo Foot-ball Club o 22 de maio de 1905 e adoptou como equipamento as cores identificativas da bandeira da provincia marítima de Vigo: camiseta con dúas franxas verticais branca e vermella e pantalón branco. Recupera Estévez ademais aquel primeiro campionato de Galicia celebrado no Malecón, nos recheos do peirao, no mes de agosto de 1905, no que ademais do organizador, o Vigo F.C., participaron outros catro equipos vigueses: Hispania, Marítimo, Murcia (formado por sarxentos do rexemento militar) e Fortuna, club que en xaneiro de 1908 comezaría a xogar en Bouzas.

Adrián Estevez reconstrúe a traxectoria xornalística de Handicap, dende a súa primeira publicación o 16 de febreiro de 1909, cando tiña apenas vinte e tres anos, unha crónica en Faro de Vigo entre o Exiles (primeiro club de fútbol fundado en Vigo por oficiais do Cable Inglés do que xa hai noticia en 1876) e o Vigo F.C., que dende o ano anterior xogaba en Coia, a primeira catedral do fútbol vigués, onde se reunían máis de sete mil espectadores, até a apertura o 30 de decembro de 1928 no val do Fragoso, a carón do río Lagares, de Balaídos, topónimo que significa lugar onde abondan as abeleiras. Crónicas futbolísticas nas que Handicap acuñará un estilo de seu, caracterizado polo emprego de anglicismos e adxectivacións esaxeradas e por unha estrutura do artigo iniciada pola introdución dos equipos, centrada despois na narración do xogo e rematada cunha conclusión, na que dende a súa viaxe a Antuerpen adoitaba falar da importancia do apoio do público no campo. Crónicas publicadas nas páxinas de Faro de Vigo, como as súas «Notas deportivas», durante trinta e cinco anos, mais tamén noutras cabeceiras viguesas como Letras y Deportes (1909), primeira publicación deportiva de Galicia; Machada (1914), revista humorística; Vida deportiva (1916); Sprint (1927), semanario deportivo vinculado ao decano, que competía con Sport, ligado con El Pueblo Gallego; Horizonte (1932) e Hoja de los lunes (1936), que chegaría a contar co seu propio suplemento deportivo, Imán (1942).

Adrián Estévez aborda o sentimento galeguista de Manuel de Castro, un home de dereitas que apoiou aos franquistas no 36, expresado tanto na súa colaboración efémera na revista Nós, onde apareceu, probablemente traducida, a crónica en galego da final da Copa do Rei (1922), como e sobre todo pola súa convicción, compartida con Pepe Bar e Juan Baliño Ledo, que a unión do Vigo Sporting e o Fortuna debía dar pé a un equipo forte que servise para representar a Galicia nos campionatos de España. Convicción que levou aos fundadores a escoller o nome do novo club, finalmente entre Breogán e Celta, e a engadir no escudo, a partir de 1928 e a proposta de Baliño, a cruz de Santiago, como emblema para representar a Galicia.

Recomendo vivamente esta excelente e ben documentada monografía sobre a figura de Manuel de Castro, que amplía a temática da bibliografía galega do centenario celeste.

Insuficiente

/en , , , , , , , /por

Despois dun partido no que mereceu os tres puntos, o Celta debe agardar outra xornada máis para confirmar a permanencia na primeira das tempadas do centenario. Con todo, foi un punto de ouro, logrado grazas a unha estricada prodixiosa de Iván Villar no derradeiro minuto dos seis de tempo engadido, respondendo a un xute de Joel Roca que se coaba coma un lóstrego. Un empate moi traballado diante do perigoso Girona de Míchel no que os de Carvalhal recuperaron os niveis de compromiso e concentración, o que resultou decisivo para rematar coa abafante xeira de inicios de partido co marcador en contra, orixe das últimas e continuadas derrotas e do baixón anímico dun cadro que semellaba perdidiño. Por ventura, foi a bancada de Balaídos (máis de 14.000 persoas), a que acudiu, como é adoito, ao rescate sostendo ao Celta durante cen emocionantes minutos nos que nalgúns momentos o ritmo dos latexos dos seareiros e seareiras ameazou a saúde dos seus corazóns. Un apoio incondicional nun partido decisivo que unha vez rematado volveu poñer en evidencia a profunda desconexión existente entre unha boa parte do celtismo e a propiedade, apupada de forma estrondosa a saída do estadio, onde apenas tres horas antes fora acollido o equipo con todos os agarimos.

O resultado do partido fixo evidente a severidade coa que Mateo Lahoz e o equipo VAR tratan aos menos poderosos coma o Celta, ordenando a repetición do lanzamento do penalti que nunha primeira instancia parou de forma extraordinaria o gardameta celeste, nunha noite memorable para el. O árbitro internacional con sona de dialogante, na súa derradeira actuación en Balaídos, aduciu que Unai Núñez pisou a área, apenas uns poucos centímetros dificilmente inapreciables, no momento do lanzamento de Stuani, desfacendo así o nobelo de entusiasmo da bancada provocado pola resposta do porteiro de Aldán. Un «penaltiño» nacido dun caneo comido por Javi Galán no recanto da área, nun deses erros non forzados aos que nos ten afeitos o lateral esquerdo celeste. Un agasallo que no minuto 59 desortellaba unha actuación excelente do estremeño, de cuxa biqueira naceu o gol celeste no 41’, tras unha presión e roubo, o que lle permitiu centrar sobre Carles Pérez, outra vez o mellor dos nosos, que coa axuda de Oriol Romeu bateu a meta de Gazzaniga. A cara e a cruz de Galán, un deses contrastes que fan do Celta, despois do parón de seleccións, un equipo inxenuo e fráxil capaz de estragar nun instante o talento e o compromiso compartido por case todos os seus membros.

Un partido no que o Celta volveu a activar a súa capacidade competitiva, no que tanto a ausencia de Beltrán como a do tocado Aspas (até os quince derradeiros minutos), xunto a novidosa incorporación na banda esquerda do canteirán Miguel Rodríguez, non foron óbice para amosar unha recuperación notable do xogo, tanto ofensivo como defensivo en ambas as dúas áreas. O profesor Carvalhal, curado en derrotas anteriores, na primeira media hora fixo fincapé en protexer a súa porta deixando o balón aos cataláns e intentando roubalo en duelos individuais, que nalgúns casos gañaron os celestes, sobre todo Galán e Tapia, facilitando entón as transicións en velocidade conducidas por Carles Pérez ou por Gabri Veiga, moito máis activo, comprometido e acertado que en xornadas anteriores. Estratexia que, a piques do remate da primeira sesión, deu os seus froitos co gol de Carles e que se intensificaría na segunda, tras o incidente do penalti repetido, cando Larsen nunha gran xogada puido asegurar a permanencia encarando o porteiro visitante. Oportunidade da que gozarían nos mellores minutos de xogo celeste, entre o 75 e 85, Cervi e Pérez, coincidindo coa entrada de Aspas, que nun exercicio de afouteza intentou acender a súa lámpada máxica. Míchel non se intimidou e cos cambios o Girona volveu apertar, mais entón atopou para a nosa fortuna as luvas de Villar, que salvaron o punto.

O Celta segue no lío e co piloto vermello de perigo aceso. Mais a recuperación do xogo, e sobre todo a indubidable activación anímica amosada diante do Girona, aventuran que ben na viaxe a Cádiz ou no peche co Barça con apenas outro punto pode asegurarse a permanencia. Será entón, con acougo e altura de miras, cando se poidan buscar responsabilidades dunha xestión da tempada a todas luces insuficiente e da necesaria renovación do modelo deportivo de Campos avalado por Chaves e Mouriño.

Publicado en Faro de Vigo 25-05-2023

Lectura cidadá

/en , , , , , , , , , , /por

A lectura é unha competencia cidadá imprescindible para o exercicio da cidadanía e para a autonomía persoal no entorno dixital actual, ademais dunha destreza escolar con dimensión cultural. A lectura impregna as nosas vidas. A diario a vida está chea de transaccións escritas, polo que nunca foi tan necesaria unha boa competencia lectora para afrontar os retos do cotián. Comprender os textos que atopamos na rúa, no transporte, nos comercios, na publicidade, nas máquinas e pantallas ou nas redes sociais esixe moito máis que identificar as súas letras e palabras; debemos coñecer as súas funcións, valores e usos sociais e aprender a apropiarnos delas para poder comprendelas de forma crítica. Somos letradas sofisticadas, que lemos tanto sobre soportes impresos e múltiples pantallas como textos multimodais (escritura, vídeo, audio…) e ao tempo plurilingües. Cómpre xaora alfabetizar a cidadanía, por riba da súa idade, no emprego das ferramentas dixitais para evitar a exclusión dos sectores máis vulnerables. A lectura non pode ser consideraba só como o acceso aos libros duns poucos afeccionados á novela ou a poesía, é unha cuestión política, que afecta á calidade de vida da cidadanía toda e, así, debe ser considerada polas administracións públicas. Empregar textos simplificados (lectura fácil), accesibles a todo tipo de lectorado vulnerable (persoas con discapacidade, con trastornos de aprendizaxe ou escasas habilidades lectoras…) constitúe tanto unha estratexia de acceso de xeito comprensible á información, á cultura e á literatura como un dereito cidadán irrenunciable. A aposta por esta estratexia inclusiva nos plans lectores dos concellos, xunto ás políticas de fomento da lectura para todas as idades, á calidade das bibliotecas e apoio ás librarías locais e á lectura en galego, deberían constituír nos concellos prioridades vinculadas ás políticas culturais, educativas, de igualdade e benestar.

Publicado en Nós diario 24/05/2023