César Portela, artesán da arquitectura

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á obra viguesa do arquitecto César Portela con motivo do seu ingreso na Real Academia Galega de Belas Artes:

O acontecemento cultural galego destes días foi o ingreso de César Portela Fernández-Jardón na Real Academia Galega de Belas Artes (RAGBA), un ano despois de que o fixera na Real Academia Galega de Ciencias (RAGC) como numerario da sección de Ciencias Técnicas. Senllos actos académicos brillantes de ingreso nos que o arquitecto pontevedrés defendeu a súa concepción da arquitectura como disciplina ao servizo da sociedade que aborda a construción do espazo, dacabalo entre a arte e a ciencia. Activo aos seus oitenta e cinco anos, lembrando o que o arquitecto estadounidense Louis Khan fixou, «a arquitectura é aquilo que a natureza non pode facer», Portela aposta por unha arquitectura que respecta, sublima e enriquece a natureza, ofrecendo seguridade aos corpos e liberdade aos espíritos. Para el «a boa arquitectura é capaz de conseguir que non se impoña ou substitúa a razón e que a arte non se supedite á ciencia». En definitiva, unha arquitectura que é ao tempo arte e técnica, capaz de crear espazos confortables e seguros, integrados na paisaxe natural, escoitando o que di cada lugar, pola súa topografía, luz e temperatura, como ao longo da historia fixeron os vellos construtores artesáns.

Profesor que foi da materia de Proxectos da Escola de Arquitectura da Coruña, a obra de César Portela dende os seus inicios alicerzouse en toda Galicia, proxectándose dende aquí a Andalucía, Xapón, Cuba e Venezuela, propoñendo unha síntese entre a relectura do autóctono e unha apaixonada defensa do Movemento Moderno, aspirando sempre a conmover coa súa beleza a quen percorre ou ocupa cada obra. Considerada como unha das mellores da arquitectura galega de todos os tempos, a obra de Portela exprésase de forma rotunda na súa integración co mar, protagonista dalgunha das súas obras máis icónicas, como o Faro de Punta Nariga (1995), construída con canterías curvas de granito, o Cemiterio do de Fisterra (2000), onde a área de sepultura se funde coa propia terra, ou o Museo do Mar de Alcabre (2002), esa belísima serea pétrea con fiestras sobre a ría, un espazo de memoria que deseñou co seu admirado Aldo Rossi en 1992 no castro de Punta de Muíño, onde se atoparon vestixios do comercio a longa distancia que hai mil douscentos anos mantiñan os poboadores da ría con fenicios e gregos. Espazos, nos que pretendeu reconstruír o verdadeiro rostro de Galicia, unha paisaxe de Atlántico puro, serena e estimulante.

Ademais da marabilla do Museo de Alcabre, parte significativa da obra de César Portela está noutros espazos de Vigo e na súa Área Metropolitana, onde se poden atopar algunhas das súas obras máis logradas. Velaí a Sede do buque cableiro (1986), situada no extremo sur do antigo Peirao de Transatlánticos do porto de Vigo, un robusto prisma de pedra, que no bordo portuario desafía os temporais. Velaí a Casa da Cultura (1989) de Cangas; o Centro Tecnolóxico de Automoción de Galicia (2002) no Polígono A Granxa, Porriño; o Centro Residencial para Maiores Asistidos (2002), en Barreiro; a rehabilitación integral dos edificios das illas de San Simón e San Antonio (2003). Velaí a Casa das Palabras, Verbum (2003), unha caixa sagrada de espírito silencioso diante das illas Cíes no areal de Samil; a Escola de Enxeñaría de Minas e ampliación da de Telecomunicacións (2003) da Universidade de Vigo nas Lagoas Marcosende; a rehabilitación integral do Antigo Teatro Cine Fraga, proxecto comezado en 2003 e aínda non finalizado, do que se leva executado o oitenta por cento, tras a venda das caixas de aforros; ou a ampliación da Terminal do Aeroporto de Peinador (2014).

Relación de edificios de César Portela en Vigo na que merece mención á parte o Auditorio e Pazo de Congresos de Beiramar, construído sobre os terreos de Casa Mar, proxectado en 2002 e inaugurado como Auditorio Mar de Vigo en 2011. Integrado admirablemente na paisaxe urbana, como antes fixera co formidable Edificio Multiusos de Vilalba (1997), nesta peza monumental viguesa conflúen o bordo urbano e o bordo litoral nunha dobre fachada, unha de vidro que enche de luz o edificio e a súa impoñente galería, outra de chapa metálica que o envolve e o amosa ao seu través dende a propia ría. Unha afortunada solución arquitectónica de integración da paisaxe urbana coa propia ría, infelizmente deturpada coa recente ampliación do recheo da Lonxa do Berbés.

Itinerario que obriga a incorporar a este rigoroso artesán da arquitectura, a este arquitecto humanista amante da poesía, á relación de grandes arquitectos que teceron a trama urbana viguesa. César Portela merece ser recoñecido, tamén, como un dos máis importantes artistas galegos contemporáneos, que transitando todos os camiños da arquitectura, construíu espazos para a vida no tempo presente e futuro. Moitos parabéns, admirado Pitín!

Onte 2154: Vida de infancia de Lois Pérez

/en , , , , , , , , /por

Prestoume acompañar a Lois Pérez nas presentacións en Vilalba, o 16 de outubro, e en Ribadeo o 23, da súa novela A gruta da torre (Xerais 2022), gañadora do Vº Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade convocado polo IESCHA e o Concello de Vilalba. Dous seráns literarios memorables, onde rimos moito e emocionámonos máis, falando dunha novela da memoria, algo moi singular na nosa lix, unha achega a aquelas vidas de infancia do verán de 1990 que viviron unha cuadrilla de preadolescentes, entre os que se atopaba o propio narrador, que homenaxea aqueloutra de pandas do mestre Agustín, As flores radiactivas, publicada na primavera daquel mesmo ano. Unha novela dos días felices dunha rapazada que baixa a tumba aberta polas rúas de Ribadeo, unha espectacular localización para unha narración, onde non falta o contexto de acontecementos como a presenza da foca Cuquita na ría do Eo e a súa amizade cun rapaz ribadense ou da represión no 36 a cargo do nefasto «Rabioso».

A gruta da torre é unha novela de aventuras coral e trepidante, unha intriga iniciada a partir dun documento atopado nun libro da biblioteca municipal da Torre dos Moreno, artificio de ficción, como o da escritura do diario daqueles días, que permite ao autor ofrecer un retrato emocionante da amizade ás portas da adolescencia, do espertar do amor ou de como afrontar as discriminacións e desigualdades. Unha narración, tamén, sobre como afrontar os medos que provoca percorrer o pasadizo entre a infancia e a adolescenica, entre a ficción e o real, entre o mundo dos libros e a vida.

A gruta da torre tamén é unha homenaxe aos libros e a lectura, seguindo o fío da lectura da Viaxe a Samoa de Marcell Schwob, o que lle permite a Lois Pérez exaltar o xénero de aventuras e o propio feito da lectura tecida coas historias que atravesan o tempo contra o escuro. Unha novela de fronteira, como sinalan os propios editores encadrándoa na actual colección Camaleón, que terá lectorado preadolescente mais que aventuramos contará coa entusiasta da xeración do autor, rememorando as súas vidas de infancia. Un magnífico premio Agustín Fernández Paz que recomendamos vivamente.

Onte 2153: Xosé María Álvarez Blázquez editor

/en , , , , , , , , , /por

Tiven a honra de participar onte no XIX Simposio o Libro e a Lectura que a AGE dedicou a conmemorar os 100 anos da edición histórica en Galicia cunha intervención sobre don Xosé María Álvarez Blázquez e a edición comercial na década de 1970.

O texto da conferencia pode baixarse aquí.

Onte 2152: Miguel Vázquez Freire socio de honra de Galix

/en , , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Onte chufei ao meu amigo Miguel Vázquez con motivo do seu nomeamento como socio de honra de Galix. Un serán emocionante no que fixemos memoria e homenaxeamos a un dos fundadores e piares da literatura infantil e xuvenil galega. Parabéns, Miguel!

O texto da gabanza pode baixarse aquí.

 

Vigo e o ano para don Paco

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a escolla de Francisco Fernández del Riego como figura do 17 de maio de 2023:

Non foi sorpresa ningunha que a Academia escollese a Francisco Fernández del Riego como figura homenaxeada no vindeiro día das letras galegas (2023), coincidindo cos cento e dez anos do seu nacemento en Vilanova de Lourenzá (1913) e coa sexaxésima celebración do 17 de maio, efeméride creada polo polígrafo galeguista, coincidindo co centenario da publicación no obradoiro da rúa Real de Compañel de Cantares gallegos (1863) de Rosalía de Castro, o primeiro libro universal contemporáneo que se producira en Galicia. Un ano dedicado a don Paco, figura referencial do galeguismo progresista do século XX, afouto resistente interior ao franquismo durante catro décadas, teimoso editor e motor de Galaxia, editorial da que foi ideador xunto a Xaime Isla, lector letraferido, escritor todoterreo, obreiro das letras galegas, activista e divulgador cultural en centos de páxinas en galego, primeiro no suplemento dos sábados de La Noche, despois en Faro de Vigo e La Voz de Galicia. Todo un ano para afondar na biografía e na ampla obra cultural dun home de temperamento optimista, tolerante, dialogante, pacífico até o lirismo, que dedicou canto menos oitenta primaveras a que o soño dunha nación galega dona de seu se proxectase no futuro, un seu máis íntimo degoiro.

Un ano del Riego no que Vigo deberá ter o principal protagonismo e responsabilidade. «Vigo é a miña vila», confesoulle a Perfecto Conde, no seu libro de conversas (Xerais 2018), texto memorialístico clarificador, un diálogo auténtico e espontáneo que constitúe hoxe un testamento cultural e político aos seus 95 anos. «Vin para Vigo en 1939 e xa levo aquí 70 anos. Identifiqueime con Vigo, cos seus problemas, co xeito de ser da súa xente e o único que me afasta algo de Vigo é o seu pé coxo da cultura, Vigo é unha grande explosión industrial e comercial, pero ten un déficit de cultura indubidable». Unha sincera declaración de lealdade á cidade á que confesa chegou cunha maleta chea de libros e incertezas para incorporarse como pasante do despacho de Paz Andrade da rúa Policarpo Sanz. Un Vigo de días difíciles nos que del Riego obtivo os seus primeiros ingresos como redactor dunha revista de reloxaría e máis tarde de Imán, de deportes e cine, antes que empezara a dar clases no colexio Mezquita de García Barbón, despois tamén no Labor, e fundara a Academia Sigma da praza da Constitución. Unha cidade da que don Paco se sentía orgulloso, «Vin como Vigo se foi facendo», e da que acreditaba no seu futuro como Barcelona do Atlántico: «a posición estratéxica da cidade e os medios cos que conta poden posibilitar que o día de mañá Vigo adquira unha dimensión moito máis importante da que agora ten».

Foi tamén en Vigo onde don Paco consagrou a súa vida á editorial Galaxia, á revista Grial, que dirixiu até o seu número cen, ás páxinas de «Arte e literatura» de Faro de Vigo (1961), onde asinaba como Salvador de Lorenzana, e máis tarde na páxina de «Letras», tamén no decano, xa en lingua galega. Como foi tamén en Vigo onde dirixiu a biblioteca Penzol, o maior fondo documental galego e sobre Galicia existente no mundo. Del Riego foi o motor de todos eses proxectos galeguistas: «Os demais eran máis reflexivos ca min», confesoulle tamén a Perfecto Conde, «eu era un lanzado, e cando tiña que sacar adiante unha cousa, tiraba dela como fose». En Galaxia, onde foi dende secretario a director xerente, don Paco alentaba teimoso a autores, como fixo con Cunqueiro, amigo dende a infancia, para que rematase Merlín e familia, mais tamén pasaba os textos a máquina, correxía galeradas, unificaba o idioma (a don Paco debéselle a supresión dos apóstrofos para facilitar a lectura) e facía os paquetes de novidades que logo enviaba á reducida rede de librarías que vendían libro galego.

Del Riego e Vigo arraigaron a súa relación cando coa alcaldía de Manuel Soto o concello de Vigo acolleu os fondos da Biblioteca Penzol no que foi a antiga casa do concello, transformada en Casa Galega da Cultura. Proxecto ampliado polo goberno municipal de coalición de socialistas e nacionalistas presidido por Carlos G. Príncipe, que a dotou das instalacións actuais e de persoal para o seu funcionamento. Arraigo intensificado en 1995 cando don Paco doou á cidade de Vigo os 30.000 volumes da súa biblioteca persoal, o seu grande arquivo documental e de correspondencia, así como unha ampla pinacoteca, que hoxe ocupan dous andares do edificio da Porta do Sol coa praza da Princesa. Un valioso legado que amosa o vínculo de don Paco con Vigo como a súa cidade amada, unha querenza que compromete tanto ao concello de Vigo, a Fundación Penzol, como a Academia Galega a modernizalo con motivo do 2023, ano del Riego. Tempo haberá de entrar en detalles sobre unha celebración que aventuramos contará en Vigo con ampla simpatía popular.

Onte 2151: Por unha crianza con empatía

/en , , , , /por

Non constitúe sorpresa ningunha que o noso admirado Miguel López El Hematocrítico publicase por fin o seu primeiro libro de ensaio, ¡Escúchalos! Por una crianza con empatía (Paidós, 2022), un vibrante e razoado manifesto en defensa dunha educación lenta e responsable, centrada na escoita, na paciencia e no acompañamento. Superando as rixideces e precariedades das aulas escolares e a fraxilidade do urdime familiar, Hemato propón unha crianza centrada na conquista da autonomía persoal na que a cativada medre gozando do pracer de vivir. Escrito coa fluidez e o humor das súas narracións, Miguel interroga a familias e educadoras sobre os temas máis polémicos da axenda educativa actual: o hiperconsumo infantil, a burbulla dos aniversarios, a organización do tempo familiar de lecer, o papel de avós e avoas, o custe das etiquetas, a existencia de notas, exames e deberes, a utilidade dos grupos de WhatsApp de clase, os usos de pantallas, a lectura e a biblioteca, entre outros.

Particular interese ten a reivindicación que o autor fai do tempo libre das crianzas como un tempo a valorar e protexer. O tempo é sagrado, máis aínda na infancia que fóra do entorno escolar precisa, como as persoas adultas, tempo para xogar na casa e no parque, correr, ir á biblioteca, aprender a tocar un instrumento, utilizar as pantallas para ver un vídeo, unha película ou compartir unhas partidas. Como tamén e moi certeiro o seu enfoque da educación emocional, centrada no acompañamento (unha escoita permanente),  e na abordaxe da diversidade nunha nova normalidade, un xeito de procurar que os nenos sexan felices, «sentíndose queridos e esixidos» (unha de tantas veces a subliñar do libro). En definitiva, do que trata a educación primeira é de coidar persoas tranquilas, seguras e felices. Recomendo este ensaio educativo que aventuro de grande utilidade nas Escolas de Familias dos centros de infantil e primaria. Parabéns, Miguel!

Todo chega desde o mar

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Todo chega desde o mar (Medulia 2022), a primeira novela de Santiago Ferragut:

Unha das técnicas da concellaría de Cultura designada como membro do Padroado de Historia prepara unha serie de artigos sobre os principais episodios da historia de Vigo para ser publicados no xornal centenario. Concibida como a procura da cerna da cidade, a esculca levará á historiadora a afondar nos naufraxios ocorridos no interior da ría de Vigo durante o século XX e logo a centrarse nos acontecementos dos últimos anos da ditadura, con especial atención sobre aquela folga de setembro do setenta e dous, na que dez mil obreiros paralizaron Vigo durante case un mes con argumentos políticos, máis alá dos estritamente laborais, acontecemento que as persoas entrevistadas citaban con saudade mais en cuxos detalles ninguén quería entrar. Así arrinca a trama de Todo chega desde o mar (Medulia 2022), a primeira narración de Santiago Ferragud, unha engaiolante pescuda na memoria viguesa, unha achega novidosa dende a novela histórica ao catálogo cada día máis amplo e diverso do Vigo literario.

Ferragud, a quen coñeciamos como músico e compositor, cantor de poemas, integrante de Xardín Desordenado, reconstrúe nestas páxinas documentada co rigor e o detalle do historiador e escritas co alento do narrador natural, os episodios esenciais da historia dunha cidade ocupada sempre no seu difícil e convulso presente, mais que ten conciencia que o seu pasado a compromete. Aquí están dende a presenza da pequena vila de pescadores atacada por Pedro Madruga no século XV, durante o reinado dos Reis Católicos, pasando pola incursión de Drake un século despois e a batalla naval de Rande de 1703, até o pulo acadado pola frota corsaria viguesa dos Marcó del Pont de fins do século XVIII e a expulsión heroica dos franceses, que permitiu ascender a Vigo de vila a cidade (1810), mito fundacional do Vigo contemporáneo. Mais non esquece o autor a memoria recente recuperando acontecementos que até agora permanecían case inéditos, como  os últimos fusilamentos franquistas de setembro de 1975, entre eles o do vigués Xosé Humberto Baena, a do primeiro atentado do GRAPO e a traxectoria dalgúns membros deste grupo armado ao longo de vinte e cinco anos até o asalto ao furgón blindado da estrada provincial.

Episodios que permiten entender as orixes dunha cidade á que todo chega desde o mar: as ideoloxías e as lendas, os animais exóticos e as invencións mecánicas, mais tamén as crebas e restos de naufraxios que alguén, nalgún afastado lugar, deixou de amar. Episodios transformados en mitos que agora nos seducen e agrupan aos vigueses, que nos explican como un porto refuxio, unha fronteira de tráfico incesante, entre o infortunio e a quimera. Episodios que desvelan, ademais, testemuños que sobrevivirán á negación e ao esquecemento, algúns estremecedores como os do sendeiro das bágoas do 36 cos que se vai pechando a novela. Velaí o retrato do xeneroso alcalde Martínez Garrido, fusilado en Pereiró, coma o primeiro, Heraclio Botana, ambos os dous socialistas. Velaí a crónica do inferno da illa de San Simón, convertida en lazareto polo visionario e optimista Nicolás Taboada Leal. Velaí a narración do sucedido dentro do bou Eva ou o asasinato da Calesa que voceaba os vespertinos na Porta do Sol, onde o 20 de xullo caeu abatida por unha baioneta a primeira vítima viguesa do alzamento.

Cos vimbios dunha memoria fértil e dun amplo coñecemento histórico, coa forza e credibilidade dunha voz recoñecible e unha modulación poética sutil no urdime dunha prosa coidada, o autor ofrece unha excelente novela histórica na que retrata un Vigo de salitre e aceiro construído sobre o anfiteatro da ría coa ollada sempre enxergando o horizonte das Cíes e coa súa cidadanía pendente de todo o que chega desde o mar. Esta é a novela dun Vigo orgulloso do seu pasado obreiro, portuario e fabril –velaquí a importancia da conmemoración do cincuenta aniversario do setembro de 1972, epopea viguesa homenaxeada nestas páxinas–. Con todo, e a pesar das actuais manobras de ilusionismo ao que está sometido, a de Ferragud é a novela dun Vigo que non se distrae nun tempo de hibridación e mudanza nas incertezas do seu atarefado presente de porto atlántico, produtor e distribuidor de automóbiles e embarcacións, que continúa escrutando o seu futuro nos camiños do mar, dos que falaba con fachenda Valentín Paz Andrade. O autor, como a súa incansable narradora, sabe que as cidades non existen se non son relatadas. Todo chega desde o mar é o relato dese Vigo inmorredoiro da memoria, desa teimosa abella da ribeira que permanece sempre aparentemente durmida, volcán de dinamismos e contradicións, célula que contén todas as Galicias posibles no que teimosamente acreditamos o mellor porvir para os netos dos nosos netos. Recomendo vivamente a lectura e parabenizo polo logro ao seu autor.

O «Vigo noir» no Vigo literario

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao chamado «Vigo noir» dentro do Vigo literario:

Na emocionante homenaxe que o Club Faro de Vigo tributou a Domingo Villar, ademais de salientarse a dimensión humana e os valores éticos do escritor vigués, destacouse o seu papel decisivo na ampliación do territorio do «Vigo literario», unha xeografía literaria que Iolanda Galanes Santos, profesora da Universidade de Vigo, chamou «Vigo noir», sintagma acuñado por Xaquín Núñez Sabarís nun traballo publicado na revista Tintas. Quaderni di letterature iberiche e iberoamericane (Universidade de Milán, 2019). Un texto académico no que o profesor da Universidade de Minho estuda o papel da novela negra no campo cultural galego, dende a publicación de Crime en Compostela (Xerais 1984), a novela alboral deste xénero de Carlos G. Reigosa. Artigo no que Sabarís focaliza o seu interese nas achegas de tres vigueses, o propio Domingo Villar, autor de Ollos de auga (Galaxia 2006) e A praia dos afogados (Galaxia 2009), Pedro Feijoo, autor d’ Os fillos do mar (Xerais 2012) e Francisco Castro, autor de Tes ata as dez (Galaxia 2014), nas que en todas catro identifica unha localización e ambientación viguesa como marca específica de espacialización do texto literario capaz de construír unha certa cosmovisión dunha narrativa cooperativa co lector ou lectora.

Coma fixera Camilleri coa súa Vigata siciliana, nas súas tres novelas protagonizadas polo inspector Leo Caldas e o seu axudante Rafael Estévez, Villar fixo do Vigo metropolitano unha cidade literaria en clave do xénero policial. Dende a súa primeira novela, na que recoñeceu a Reigosa apelidando así a súa primeira vítima, deseñou a paisaxe dunha xeografía literaria propia con paradas na Taberna de Elixio, no Bar Puerto de Areal, na Escola de Artes e Oficios, no Pirulí (o vello Xeral), na lonxa do Berbés, no quiosco das Almas Perdidas ou no xardín histórico da Alameda. Unha xeografía estendida sobre a ría no porto de Panxón, no faro de Monteferro, na parroquia de Tirán na banda do mar, que tiña previsto ampliar a Santa María de Oia onde anunciara se localizaría a cuarta entrega, Ondas de inverno. Como exaltou nas novelas o coidado artesanal das vides, un xeito de homenaxear ao seu propio pai, debullou as mellores receitas da nosa culinaria popular (viva a pata con garvanzos!), reivindicou a conservación da arquitectura pétrea viguesa do Ensanche ou homenaxeou a Carlos Oroza, o noso poeta peripatético. Expresións todas dun espazo emocional, no que destilou o espírito máis xenuíno de Vigo como urbe metropolitana de fronteira, portuaria e mariñeira, estendida sobre a ría, posuidora dun elixir propio presente no recendo do salitre.

Esta transformación da xeografía metropolitana viguesa en espazo literario e emocional, «relato noir da cidade», en palabras do profesor Núñez Sabarís, da que Domingo Villar foi destacado pioneiro, tivo continuidade durante a segunda década do século nas novelas xa citadas de Pedro Feijoo e Francisco Castro, como nas doutros autores e autoras que asumiron a ambientación viguesa como marca cultural específica das súas tramas policiais. Unha relación da que forman parte Manuel Esteban, autor de tres novelas protagonizadas polo inspector Carlos Manso, A ira dos mansos (Xerais 2016), O meu nome é Niguén (2018) e A vinganza dos homes bos (Xerais 2002); Beto Luaces, autor da triloxía formada por Vicus, un lugar común (Bolanda 2017), Vicus, un lugar aquelado (Bolanda, 2019) e Vicus, un lugar afastado (Bolanda, 2020); María Xosé Porteiro, autora de Covardes (Ir indo, 1999); Elena Gallego, autora de Sete caveiras (Xerais 2014); Alicia Borrás, autora de La voz rota (Elvira 2018); Daniel Cid, autor de La gabardina azul (Ediciones B, 2017) e Óscar Vázquez de Lima, autor de Ángeles robados (Maluma 2018), entre outras.

Títulos de thrillers aos que se podía poñer a etiqueta de «Vigo noir», que forman parten dun fenómeno máis amplo e vizoso, o do «Vigo literario» en lingua galega, recollido no excepcional proxecto do «Mapa literario de Vigo» deseñado pola Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas. Un amplo catálogo que ofrece dende títulos pioneiros da escritora María Xosé Queizán, como Amor de tango (Xerais 1998), a outros máis recentes de Ledicia Costas, como Infamia (Xerais 2018) e Golpes de luz (Xerais 2021), pasando por aqueloutros convertidos en clásicos modernos como Panificadora (Xerais 1994) e Unha historia que non vou contar (2009) de Cid Cabido, Cemiterio de elefantes (Xerais 1994) de Fran Alonso ou Cabalos e lobos (Xerais 2015) de Fran P. Lorenzo, entre outros dunha relación máis ampla.

Vigo, a cidade amada de Domingo Villar, para el «un animal durmido ao bordo da auga» (O último barco, 2019), configurouse nas dúas últimas décadas como un espazo literario propio, e polo tanto emocional, ese «Vigo noir» e «Vigo literario», do que os vigueses e viguesas podemos sentirnos orgullosos.

Domingo, bo e xeneroso

/en , , , , , , , , /por

Unhas palabras sobre o escritor Domingo Villar publicadas hoxe en Faro de Vigo:

O inspector Leo Caldas insístelle ao seu axudante Rafael Estévez que non hai casualidades. E non lle falta razón ao policía vigués que resolveu o complexo asasinato do saxofonista da torre de Toralla xusto durante as mesmas noites de maio nas que enfermou o seu creador, Domingo Villar, cando coidaba da súa nai na casa familiar. Unha tráxica casualidade, na que se mestura o calendario coa ficción que define a un ser humano bo, a un home feliz de entusiasmo e vitalidade contaxiosa, disposto sempre a escoitar e abrazar. Mais tamén a esoutro narrador humilde e elegante, a ese vigués fachendoso da súa cidade en ría, retratada nas súas tres novelas como o seu espazo emocional primeiro e, polo tanto, celme da súa  identidade; sen esquecer, a ese escritor de espírito verniano, que reclamou a reconstrución do Nautilus como peza sobre a que explicar Vigo como cidade literaria; como, e non menos relevante, a ese celtista de canteira, militante da afouteza celeste, soñador dun Celta de once galegos, contando cos da diáspora da galeguidade, coma foi el mesmo nas últimas tres décadas.

Non, non hai casualidades que expliquen como o camilleri vigués teceu máis de mil cincocentas páxinas coa paciencia do ourive e coa precisión e o detalle dun luthier da Escola de Artes e Oficios, tres novelas negras que crearon unha rede de complicidade lectora espontánea organizada en múltiples comunidades, primeiro en galego e castelán, estendida despois a outros quince idiomas. Un escritor que quixo o seu oficio como o do artesán, discreto e teimoso, capaz de recomezar de cero unha novela, O último barco, despois de anos de duro traballo, até atopar o nivel de emoción da voz narradora capaz de contaxiala ao seu lectorado. Mais tamén un creador afouto e destemido, comprometido co carácter terapéutico dos seus textos, consciente de que coa súa autoesixencia e humildade contribuía a modernizar na nosa literatura o xénero policial.

Tranquilo, tolerante, un pesimista alegre, ademais de entreter ao seu lectorado non renunciou a propoñerlle preguntas con respostas ás veces perturbadoras arredor da soidade e da morte, obxecto sempre das investigacións de Leo Caldas, un personaxe que pasará á historia literaria e a da propia cidade de Vigo. Porque Villar fixo da literatura o seu espazo de resistencia, razón pola que as súas novelas tiñan que doer, como provocar o sorriso e o sarcasmo, como mellor estratexia para achegarse ao celme da condición humana.

Se non abondase, coma fixera Camilleri con Vigata, Montalbán con Barcelona o Lehane con Boston, Domingo fixo de Vigo unha cidade literaria. Deseñou a paisaxe dunha xeografía literaria con paradas na Taberna de Elixio, no Bar Puerto de Areal, na Escola de Artes e Oficios ou no xardín histórico da Alameda. Como exaltou o coidado artesanal das vides, o traballo heroico dos mariñeiros ou as mellores receitas da nosa culinaria popular como outras expresións emocionais. Mais tamén, e quizais sexa o máis relevante, destilou o espírito máis xenuíno de Vigo como cidade metropolitana, portuaria e mariñeira, estendida sobre a ría, posuidora dun elixir propio presente no recendo do salitre. Domingo fixo de Vigo un espazo emocional, unha cidade de fronteira e unha comunidade de afectos, que hoxe chora a perda dun dos seus veciños máis leais. Obrigado, prezado Mincho, bo e xeneroso!

Florencio no Faro

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Florencio Delgado Gurriarán e a súa presenza en Faro de Vigo en 1968:

O 12 de xuño de 1939 levantou o áncora do porto de Pauillac-Burdeos o Ipanema, un dos tres barcos da liberdade fretados polo goberno mexicano de Lázaro Cárdenas, no que viaxaban 998 refuxiados sobreviventes da guerra contra a República española. Un daqueles mozos, náufragos da historia, que cando pasaron á altura de Fisterra crese que cantaron o himno galego e leron un agarimoso saúdo antifascista de esperanza escrito na lingua nosa, foi o avogado e poeta valdeorrés Florencio Delgado Gurriarán, a quen hoxe se dedica o Día das Letras Galegas. Unha homenaxe a este poeta monolingüe, errático e circunstancial, comprometido e dionisíaco, militante do Partido Galeguista, co que tamén se recoñece a outros activistas galegos que reconstruíron a vida persoal e colectiva en México sen renunciar á defensa tanto da cultura e lingua propia como aqueloutra da patria que os abrazou.

Aquel mesmo Florencio regresará no verán de 1968 para despedirse dos seus maiores e explorar as posibilidades dun retorno definitivo que nunca se produciría. Florencio que visitará Vigo nuns días de agosto para atoparse con Paco del Riego, o seu referente no grupo Galaxia, e chorará emocionado identificando algo novo nunha daquelas misas en galego do padre Seixas. Aquel mesmo poeta que aparecerá até en dúas ocasións nas páxinas de Faro de Vigo dirixido por Álvaro Cunqueiro. A primeira o domingo 25 de agosto, cando foi entrevistado por Bene na sección «Gallegos por el mundo». Baixo o título, «Un poeta visita la tierra natal», Florencio salienta o nivel cultural elevado do México onde vive, dá noticias da publicación dos seus libros Bebedeira (1934) e Poesía inglesa e francesa vertida ao galego, en colaboración con Plácido Castro, editada en Buenos Aires pola Federación de Sociedades Galegas, para rematar gabando o patriotismo do editor galego Alejandro Finisterre, un dos fundadores do Ateneo Galego de México, que dende editorial Menhir fai o que considera un labor marabilloso publicando a obra Compostela, anuario da emigración galega.

Días despois, o xoves 5 de setembro de 1968, a sinatura de Florencio Delgado Gurriarán aparece en Faro de Vigo na páxina 13, na sección de Galicia, nun texto en galego, o que constituía entón unha rara avis, titulado «Labor dos galegos na Nova España». Un texto literario que comeza coas súas primeiras impresións no regreso a súa terra, tras aquela fuxida abrupta cara Porto e Burdeos de 1936 para trasladarse á Barcelona leal e máis tarde en 1939 para viaxar no Ipanema, até o porto de Veracruz, iniciando o seu exilio de case cinco décadas, interrompido apenas por tres viaxes a Galicia. Escribe Florencio: «Vou paseniño, de vagar, cara ao Porto do Río, e van os meus ollos bébedos coa paisaxe da bocarribeira corgomesa, paisaxe chea de gracia […] que entra en min por todos os sensos, pois é panorama, sinfonía, recendo e alamio…». Un artigo que tras o devezo liminar Florencio transforma en crónica comprometida do labor do exilio galego en México, citando a publicación en 1942 da revista Saudade. Verba galega das Américas, na que participou xunto a Carlos Velo, «hoxe sonado director de cine», Illa Couto e Cabanillas fillo, entre outros.  Como a seguir dá conta da segunda etapa da mesma revista, á que lle deu pulo Roxelio Rodríguez de Bretaña.

Continúa Florencio no seu histórico artigo de Faro de Vigo lembrando a importancia da creación en 1950 do Padroado da Cultura Galega en México, da publicación do libro Presencia de Galicia en México, que recolle os textos das conferencias radiadas polo Padroado no seu programa dominical Hora de Galicia. Non esquece salientar o valor da publicación en 1958 de Vieiros, revista que cualifica como «espléndida mostra en forma e contido da galeguidade», da que foi codirector dos dous primeiros números, xunto a Carlos Velo e Luís Soto. Remata a súa substanciosa crónica, volvendo citar a Alexandre Finisterre, «home de rexo pulo e de forte sentimento galego» así como aos membros da Irmandade da Fala en Mexico, entre os que cita a Elixio Rodríguez, o aviador galeguista de Bande, autor do libro de memorias Matádeo mañá (Xerais 1994), activista en case todas as iniciativas deste comprometido exilio galeguista mexicano que Florencio Delgado Gurriarán recupera en pleno 68 para os lectores de Faro de Vigo.

Unha primeira viaxe de regreso que, tras a visita aos galeguistas de Santiago e da Coruña e a gravación dun programa en Radio Nacional, rematará coa publicación o 15 de setembro de 1968 nas páxinas de La Región dos  «Poemas da terra asolagada», escritos no seu berce de Córgomo, nos que renova a mensaxe de esperanza que guindara ao mar dende a cuberta do Ipanema: «Galicia é unha dínamo, a espallar forza por vieiros de aramio; Galicia é unha matriz, a inzar o mundo de nobres proletarios».