«Se queres…»

Pasado o día do Cómic (17 de marzo) e ás portas dos días internacionais da Poesía (21) e do Teatro (27), celebramos hoxe o día da Narración Oral, data mundial nacida en Suecia (1991) coa que, coincidindo co equinoccio de primavera, as narradoras orais festexan contando contos a súa profesión, arte e oficio. Organizada en Galicia polos festivais Atlántica e Sete Falares e polo Colectivo Narración Oral Galega, ao longo desta xornada de festa da oralidade desenvolveranse unha chea de funcións en todo o país en bibliotecas, teatros, colexios, centros culturais, residencias de maiores, hospitais ou cárceres coa intención de poñer de relevo o valor inmortal de contar un conto. Un día no que, como salienta Paula Carballeira, redactora do moi fermoso manifesto «Se queres…», estamos convocados todos a regalar boas historias e contalas de xeito que «pareza murmuran na orella xusto o que precisamos para sorrir, coller folgos e asentarnos no mundo e cambialo». Un día para contar a vida coa nosa voz, tamén coa ollada e xestos nosos, mais tamén coa disposición e a empatía de escoitar, abraiarse e sorprenderse cos nobelos dos relatos doutros afáns e pareceres, para celebrar esoutro tesouro da nosa lingua e continuar construíndo memoria e identidade. Lémbrao Michèle Petit no seu ensaio máis recente, Os libros e a beleza (Kalandraka 2024), en excelente tradución de Isabel Soto: «O utilitario nunca nos basta. Quizais sexamos ante todo animais poéticos, posto que os seres humanos levamos máis de 40.000 anos creando obras de arte, moito antes de inventarmos a moeda ou a agricultura». Iso celebramos hogano, o prodixio de contarmos e escoitarmos para dominar a estrañeza da vida e da morte, para procurar a verdade que aniña na cerna do relato. Sabíao o noso amigo Xabier DoCampo: «o acto de amor máis sublime que coñezo é contar unha historia». Velaí o que festexamos, o amor pola narración tradicional, o amor polo desexo da ficción, o amor polo desexo de contar historias.

Publicado en Nós diario: 20/03/2024

Príncipe con nomes de muller

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a iniciativa de instlar bancos con nomes de muller:

Segundo conta o historiador Juan Miguel González-Alemparte Fernández no libro Os nomes das rúas de Vigo (1640-1945) (Instituto de Estudios Vigueses 2021), un grupo de veciños do comezo da estrada de Castela, trazada a cordel en 1834 atravesando o barrio do Salgueiral, treito primeiro da estrada Vigo-Villacastín (Segovia) entre a Porta do Sol e o lugar do «Ramalillo», solicitaron en 1861 ao concello que se chamase «rúa do Príncipe». Era xa entón un  dos vieiros principais da cidade do que Nicolás Taboada Leal di na súa coñecida historia de Vigo (1840) que no seu tempo xa «se achaba decruado e achandado na súa maior parte». Viario que dúas décadas despois sería o primeiro en pavimentarse fóra das murallas, xusto cando en 1861 se redactou a súa acta de entrega ao concello (coa excepción da fortaleza do Castro) e o comezo das obras da súa demolición. Proposta de inclusión no rueiro vigués dun príncipe que non era outro que Afonso de Borbón, o futuro Afonso XII, fillo primoxénito e herdeiro da raíña Sabela II, nacido o 28 de novembro de 1857. Aprobado pola corporación o 21 de marzo de 1861, o nome sería conservado dende entón agás nos anos da IIª República, cando foi mudado polo de Capitán Galán.

Rúa do Príncipe que a partir de 1870 adquire o carácter de icona do desenvolvemento comercial e urbano de Vigo, reproducida en numerosas cartas postais, polas que nos facemos idea do seu pulo. Alí establecéronse as oficinas do Cable Inglés (1873), o primeiro café que se abriu en Vigo, o Suízo (1875), no que se falaba inglés e alemán, varios colexios, as primeiras oficinas da Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Vigo (1880), o Cárcere e Pazo de Xustiza (1881), a primeira oficina telefónica (1889), a sede do Círculo Industrial e Mercantil (1927), ademais de imprentas, librarías, almacéns, tendas de vestiario, ultramarinos e outros establecementos dun amplo tecido comercial moderno e elegante, nunha cidade que comezaba a multiplicarse. Unha rúa na que se estableceron as consultas médicas e as oficinas comerciais dalgúns consignatarios, que co seu esplendor nas primeiras décadas do século XX converteuse na rúa do paseo, no primeiro espazo para ver e ser visto camiñando dende a Porta do Sol a praza do farol de Urzaiz, mesmo a pesar do seu moito tráfico xa que por alí circulaban carros de bois, coches de cabalos e a motor e mesmo o tranvía durante uns anos, até quedar como a primeira rúa peonil.

Carácter de rúa principal que Príncipe nunca perdeu, a pesar de que nas cinco últimas décadas mudou a súa pel comercial, da que hoxe se conserva só a xoiaría de Ramón Fernández e a Academia de Remedios Vivas, substituída por establecementos de cadeas, a semellanza de calquera outra rúa comercial europea. Xaora, cada xeración conserva na súa memoria os nomes desaparecidos da súa rúa do Príncipe, relación iniciada no meu caso pola mercería La Favorita, calzados Chavalín, Kadete, a mercería Amalia, a Papelería Comercial, a Papelería Española, a libraría Barrientos, os almacéns Alfredo Romero, a dozaría as Colonias, os bolsos de Barros, as galerías da Norma, Karina, Esmar, o salón de fotografía de Pacheco, a farmacia de Carrascal, o obradoiro dos prateiros Hernández, o Sport, a xoguetaría Moya, a xoiaría Arosa, a zapataría Layton, a camisaría La Industrial, a Ideal, Fotoclub, Foto Mecánicos, as galerías Olmedo, os almacéns El Príncipe, Carbajo, a cafetaría Flamingo, entre outros que sei cada lectora completará.

Ademais de conservar o seu carácter comercial, ao que se engadiu o Marco (2002) e a sede do Celta de Vigo (2018), Príncipe é hoxe un espazo público e cívico multiusos, onde se celebran as festas de Nadal e frecuentes concentracións, exposicións ou intervencións de rúa. Velaí neste mes de marzo a inauguración dunha acción magnífica: a homenaxe a dezaseis mulleres destacadas das que se amosa a súa biografía nunha placa colocada en cada un dos bancos instalados ao longo de toda a rúa. Unha iniciativa para renomear con nomes de muller este espazo urbano de privilexio, contribuíndo a desvelar as súas biografías e a construír o relato compartido das mulleres na cidade. Escritoras como Rosalía de Castro, Concepción Arenal, Begoña Caamaño, Xela Arias, Xohana Torres e María Xosé Queizán. Pintoras como Mercedes Ruibal e Berta Cáccamo. Pedagogas como Ernestina Otero, Sofía Novoa e Antía Cal. Actrices como Dorotea Bárcena. Deportistas como María Antonina Sanjurjo Aranaz e Susana Rodríguez Gacio. Sindicalistas como Carmen Segurana e María Araújo. En Príncipe están a partir de agora os seus nomes e a memoria das súas vidas, está a súa xenealoxía, os seus afáns, os seus soños e compromisos. Parabéns a Carmela Silva, responsable da área de Igualdade e Consello Municipal da Muller do concello de Vigo, por tan valiosa intervención na memoria da cidade nosa.

Canles 5

A imaxe de Canles 5 (Xerais 1988), o primeiro libro de texto en galego que recibiu o Premio nacional a material didáctico non sexista «Emilia Pardo Bazán» do Ministerio de Educación, lémbrame a retranca coa que Agustín Fernández Paz, director do proxecto xunto con Xosé Lastra Muruais, celebraba o curioso incidente entre a oración principal e a oración subordinada recollido na primeira edición d’ O noso galego 6. Os camiños da comunicación (Xerais 1981) do colectivo Avantar, o primeiro libro de texto aprobado pola comisión mixta Xunta de Galicia e Ministerio de Educación, tamén un dos primeiros de Xerais, que se estreara en 1979 co manual de Matemáticas de 1º de BUP de Vacaloura. Aquela imaxe do crego de pé e o labrego axeonllado, audaz ilustración para representar un contido gramatical, fora sen dúbida outra das brincadeiras do debuxante, o xenial Chichi Campos, un dos talentos do humorismo gráfico galego daquel tempo. Por ventura, a «ilustración sintáctica» recibira só algunhas protestas, mais provocara moitas máis gargalladas nas aulas. Así se facían na década de 1980 aqueles primeiros manuais de galego, dos que apenas existían os precedentes editados da serie «Lúa nova» de Anaya, promovida polo editor Xulián Maure, e «As nosas letras» de Xoán Babarro de Edicións Casals. Un traballo entusiasta e febril, artesanal e militante, co que os dez membros de Avantar da Ferrolterra pretendían «sistematizar o que eran as súas experiencias de aula partindo do coñecemento e cultivo da lingua galega». Entendo que catro décadas despois a aquela edición heroica da primeira serie «O noso galego» acáelle o que Albert Camus acuñara no seu discurso de agradecemento do Nobel: «cada xeración síntese condenada a reformar o mundo». Os membros do colectivo de Avantar, responsables tamén de Canles 5, foron fieis a esa condena: teimaron reformar o ensino por dentro e por fóra, iniciando o camiño da escola en galego e conseguindo a proeza de recuperar as luces da escola das bolboretas da República, prendidas co inicio do período autonómico, como os valores da escola pública galega e os da incorporación da nosa lingua como vehicular no ensino obrigatorio.

Publicado no libro catálogo da exposición Educación, Xénero e Lectura. Conformar, Reformar, Trasnformar, comisariada por Rita Gradaílle Pernas e Antón Costa Rico para o Museo Pedagóxico de Galicia (2024).

Aquí tamén se fala

É esperanzador que douscentos centros de educación secundaria do país enteiro participen na iniciativa de dinamización lingüística protagonizada pola mocidade estudantil e identificada na rede polo cancelo #AQUITAMENSEFALA. Nacida no IES Rafael Dieste da Coruña coa intención de desmontar os prexuízos sobre o uso do galego por parte da mocidade ou sobre a súa utilidade no mundo da empresa, a iniciativa estendeuse coma regueiro de pólvora nas aulas e nas redes, sendo xa 25.000 os mozos e mozas participantes e máis de catro millóns as reproducións das gravacións audiovisuais protagonizadas por valedoras da campaña como Vigo Mortesen, James Rhodes, Tanxugueiras, Jaione Camborda, María Castro, Ses, Ataque Escampe, Grande Amore, Abraham Cupeiro, entre outras moitas referentes culturais e musicais. Cun cancelo que lembra ao adhesivo «Aquí tamén atendemos en galego», distribuído hai máis dunha década por Prolingua, esta iniciativa fai explícito o compromiso de cada unha das persoas participantes en converterse en activistas do uso do galego no seu propio medio, sobre todo nos establecementos comerciais da súa proximidade, dende froitarías a florerías, dende bares a librarías, dende tendas de vestiario a talleres mecánicos, onde colocan o cartel da campaña e procuran a complicidade das súas responsables por medio dunha fotografía para distribuír en redes. Unha coidada estratexia viral á que se incorporan como as cereixas dun cesto outras iniciativas de intención galeguizadora como a da participación dos clubs do fútbol galego (Dépor, Racing, Lugo e Celta) ou a elaboración da banda sonora da campaña na que se inclúen un cento de recomendacións musicais galegas. Ademais do seu indubidable éxito, ao que non está sendo alleo a presenza destacada da música e o emprego eficaz dos recursos da cultura dixital, o relevante desta campaña é a empatía e corresponsabilidade optimista que asume cada unha das súas participantes. Outro vieiro posible para unha lingua con futuro.

Publicado en Nós diario: 13/03/2024

Panificadora centenaria

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao centenario da Panificadora:

Aprobadas as licencias de obras pendentes dos edificios Lúa e Estrela no Barrio do Cura e coñecida a maqueta da intervención (con toda probabilidade gañadora) do concurso de ideas para o alongamento previsto do túnel de Elduayen até a extrema de Torrecedeira semellaría que, despois de case dúas décadas de ires e vires, comezará, por fin, a tantas veces anunciada rexeneración urbana do paseo de Alfonso e da contorna da oliveira, a grande sala de estar do Vigo vello e o primeiro miradoiro da cidade sobre o horizonte das Cíes. Unha intervención urbanística millonaria, iniciada en 2001, cando o asilo das Hermanitas de los Ancianos Desamparados foi trasladado a Alcabre, o que permitiu o acordo da súa adquisición en 2003 polo futbolista Valery Karpin (valorado en 8,5 millóns de euros) e en 2004, con Michel Salgado e outros socios, da maior parte dos edificios do Barrio do Cura. Hai vinte anos, tamén, o arquitecto Alfonso Penela presentou o proxecto dunha obra que dende 2008, cando picou a burbulla inmobiliaria, quedaría parada coa súa elevada débeda financeira en mans dos bancos, até ser adquirida en 2018 por polo fondo de capital risco norteamericano Autonomy Global Opportunities e a promotora madrileña Gestilar.

Un proxecto que en dúas décadas arruinou un perímetro  urbano, delimitado polo edificio, igrexa e finca do asilo das Hermanitas, construídos entre 1892 e 1910 polo arquitecto Manuel Felipe Quintana. Un barrio céntrico de casas humildes de arquitectura pétrea e centenaria, comprendido entre o comezo da rúa Pi e Margall e a rúa Llorente, até o comezo da rúa Santa Marta, diante da antiga fábrica do gas. Un barrio que por diversas circunstancias e sentencias difíciles de comprender na sempre complexa historia urbanística viguesa quedou fóra do perímetro do Casco Vello, perdendo a protección como Ben de Interese Cultural (BIC), mesmo a pesar de contar coas derradeiras casas da arquitectura mariñeira viguesa, as situadas a carón do forno do señor Domingos (a coñecida como Panadaría Barrio do Cura). Un espazo urbano que contaba con actividade comercial, de restauración e residencial de seu, incluída a residencia estudantil franciscana, que tras dúas décadas de polémica urbanística e, sobre todo, da presión insoportable dunha sutil estratexia de degradación e abandono intencionados quedará apenas na memoria da súa veciñanza.

Semellante situación de completo abandono é a que ben sufrindo nas proximidades do Barrio do Cura a Panificadora e o perímetro do seu barrio, delimitado pola proximidade do paseo Alfonso e polas rúas Falperra e Cachamuíña. Unha degradación de catro décadas insoportable e vergonzosa  da peza senlleira do patrimonio da arquitectura industrial viguesa, a auténtica catedral laica do Vigo do século XX, que ameaza as edificacións deseñadas polo arquitecto Manuel Gómez Román e os enxeñeiros Otto Werner e Jorge Buchi. Tanto os interiores do edificio principal, inaugurado o 26 de outubro de 1924, onde se enfornaron as primeiras unidades de xaponeses, como do edificio de Falperra e os seus locais comerciais, ampliado entre 1958 e 1962, o máis amplo e moderno do complexo, proxectado por Antonio Román Conde, están completamente desfeitos e espoliados. Como desapareceu a cuberta inundable, un pequeno sistema de zona húmida, pioneiro das actuais construcións sostibles. Xaora, por ventura, os silos de formigón de almacenamento de gran, o elemento máis icónico do complexo, están en mellor estado, tanto os primeiros construídos en 1931 como os seis de 1951, sobre os que se conserva a duras penas a icónica atalaia, concibida sen utilidade industrial, para instalar os pararraios.

Cando se celebra o seu centenario a Panificadora emite o que debería ser xa o seu derradeiro mayday reclamando a súa conservación integral e recuperación como espazo público para usos culturais e comunitarios. Tras as periódicas promesas de recuperación e os nulos avances do proxecto, hai uns meses semellaba que por fin se enxergaba un futuro esperanzador para a Panificadora, tanto polo compromiso da Xerencia de Urbanismo de dispoñer no orzamento de 2024 de máis de once millóns de euros (nove de fondos europeos) para a expropiación dos seus terreos como por unha próxima aprobación do novo Plan Xeral que dese resposta satisfactoria a sentencia do Tribunal de Xustiza de Galicia anulando a modificación puntual do Plan Especial de Protección e Reforma Interior (Pepri) do Casco Vello. Mais como era previsible en Vigo, tras as eleccións galegas, regresa a confrontación entre concello e Xunta, para a aprobación definitiva do PXOM. Agardemos que, no ano do seu centenario, o futuro da Panificadora non quede en auga de castañas, integrado como corazón que se promete do Paseo de Alfonso verde e peonil.

Villalta

Lembramos hoxe o vixésimo cabodano de Luísa Villalta, homenaxeada este 17 de maio. Tras anos de esquecemento editorial, apenas roto pola publicación de Papagaio (Laiovento 2006), en colaboración coa fotógrafa Maribel Longueira, e máis recentemente d’ As palabras ingrávidas (Centro Ramón Piñeiro 2020), textos escritos (un por día) en diálogo con outros da poesía universal, nos dous meses anteriores ao seu pasamento, nas marxes do Almanaque poético (2004) da editora portuguesa Assírio & Alvin, apareceron, por fin, nas librarías de noso a súa poesía reunida, Pensar é escuro (Galaxia 2023), así como varias achegas biográficas e escolmas da obra dunha autora que durante a súa traxectoria literaria (apenas dúas décadas) teimou na procura da verdade dende a concreción da palabra poética e dunha insurxente liberdade creadora. Publicacións, entre as que salientamos a escolma Así vou eu, formando parte (Chan da Pólvora 2024) de Eva Veiga e Pilar Pallarés, o ensaio e libro das amizades Abonda con vivir (Xerais 2024) de Montse Dopico, e o álbum para lectorado novo Alma de violino (Xerais 2023) de Beatriz Maceda, Eli Ríos e Laura Suárez, que dende lecturas plurais coinciden en retratala como unha poeta, dramaturga, narradora, ensaísta, articulista, música, violinista, filóloga, profesora, membro da directiva da AELG e activista… radicalmente comprometida con Galiza e coa súa lingua. Foi a poeta coruñesa, en palabras de Pilar Pallarés, «autora dunha poesía en que coexisten altura intelectual e carácter civil», «sabia no respecto dos contrarios». Foi muller feminista, nacionalista e de esquerdas nunha sociedade literaria de homes, en palabras do seu compañeiro no conservatorio da Coruña Xurxo Souto, «conectada coa forza da vida» e «capaz de romper a orde entre música e poesía». Deixou Luísa un legado literario, edificado con palabras de denuncia que non perderon actualidade ningunha, e que para a súa amiga Marga do Val están «enroladas no seu compromiso ético e político».

Publicado en Nós diario: 06/03/2024

Alfonso ou o compromiso do entusiasmo

Alfonso Álvarez Cáccamo escribiu no libro d’ Os aforismos do riso futurista (Xerais 2016) que «o destino é un cabalo desbocado». Sabía que por moito que galopemos no seu lombo, xamais lograremos domesticalo, o que non impediu que a súa vida enteira fose un modelo de compromiso coas causas do entusiasmo e coa construción dunha amplísima comunidade de afectos. Foi Alfonso o escritor galego da súa xeración que mellor soubo empregar o humor e a creación de mundos imaxinarios como estratexia narrativa. Ferramentas coas que construíu un coidado e excelente catálogo narrativo, con novelas tan logradas como As baleas de Eduardo Reinoso (Xerais 1990), premio Xerais; O bosque de Levas (Galaxia 2008), trasladada ao cine (2006) ou Os Gotten (Xerais 2014), retrato dunha familia viguesa, culta e emprendedora, onde todos os seus membros posúen a xenerosidade e o grato sentido do humor como marcas da historia común de varias xeracións. Catálogo que ampliou ao relato, con títulos como Catapulta (Xerais 1995) ou Contos mamíferos (Cumio 1998), onde combinou  o exercicio da creatividade verbal co deseño audaz de personaxes esmedrellantes e festivos.

Enxeñoso, alegre, entrañable, Alfonso contaxiaba alí onde estivese empatía, fose na comunidade do Colexio de Panxón do Instituto Social da Mariña, onde exerceu como mestre durante máis de tres décadas, fose nas actividade dos Instituto de Estudos Miñoráns co que colaborou ou nas múltiples causas da nación e da esquerda nas que foi activista. Aprendeu o oficio de edición na oficina da editorial Castrelos, a carón do seu pai, o inesquecible Xosé María Álvarez Blázquez, do que foi o seu primeiro biógrafo (Ir Indo 1994) e de quen se ocupou con rigor documental extraordinario da súa Fotobiografía (Xerais 2008) e de quen traduciu para o galego dúas das súas novelas. Nas páxinas d’ A Nosa Terra e do Faro de Vigo publicou varios centos de artigos, seguindo a actualidade da súa «cidade da oliveira e do orballo», comprometido coa defensa da lingua galega e do seu patrimonio. Exerceu a crítica literaria, deixando algunhas pezas memorables como aquela na que en febreiro de 1987 saudaba a publicación de Denuncia do equilibrio e defendía con afouteza e gume afiado a poeta Xela Arias. Foi Alfonso tamén poeta, autor dun libro referencial, Sebes contra o vento (Espiral Maior 2009), e responsable do blog Pensamentos de Olafson Mokk (2012), prodixio de creación literaria e plástica, onde desenvolveu unha sorprendente obra gráfica, sen esquecer o seu interese pola escultura, como creador de pezas a partir das crebas da costa de Oia que tanto apreciaba. Hoxe choramos a súa perda con saudade. Con todos os abrazos para súa familia e comunidades de afectos que teceu.

Publicado en Faro de Vigo: 06/03/2024

Queizán pioneira

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a escritora María Xosé Queizán con motivo do premio Laxeiro que recibiu o pasaso 23 de febreiro::

Coincide este 8 de marzo co premio Laxeiro 2024 outorgado á escritora María Xosé Queizán. Un recoñecemento para unha creadora, pensadora e axitadora viguesa, exemplo para a Fundación Laxeiro de «compromiso coa cultura galega a través da creación e do pensamento» feminista. Unha pioneira no mundo da escrita contemporánea en lingua galega dende a publicación d’ A orella no buraco (Galaxia 1965), a súa primeira novela, como tamén da reivindicación feminista, fose como ensaísta, autora de títulos primeiros nesta causa como A muller en Galicia (Ediciós do Castro 1977), fose como promotora de organizacións feministas como Asociación Galega da Muller (AGM, 1976) e Feministas Independentes Galegas (FIGA 1978), de publicacións como a revista anual Festa da palabra silenciada (1983-2014), da que foi directora. Sen esquecer as iniciativas feministas e artísticas diversas nas que participou: o Teatro de Arte e Ensaio da Asociación da Prensa de Vigo (1958), do que foi promotora e actriz; o Teatro Popular Galego da Asociación Cultural de Vigo (1967), do que foi fundadora; ou a colección «As literatas» de narrativa escrita por mulleres publicada por Xerais (1999), da que foi directora. Sen menoscabo de ser autora dun completísimo catálogo literario que vai da novela e o relato ao ensaio, da poesía ao teatro, do cinema á tradución, Queizán é unha das figuras cimeiras da cultura galega do noso tempo que, a pesar de iniciativas como esta da Fundación Laxeiro ou doutras homenaxes recibidas en Vigo, aínda non foi recoñecida como merece.

Non se poden entender os feminismos actuais sen o teimoso compromiso de María Xosé Queizán que dende hai cincuenta anos participou en todo tipo de iniciativas, manifestos, artigos, estudos, conferencias, debates, xornadas formativas e mobilizacións sobre a situación da muller e a conquista dos seus dereitos que a converteron en referencia do movemento feminista galego. Un camiño sempre arriscado, como o da manifestación na que participou, convocada por AGM o 5 de marzo de 1977 á porta do Corte Inglés de Vigo polo despedimento dunha empregada (Encarna López), que coincidiu coa primeira celebración en Vigo do 8 de marzo (efeméride considerada folclórica, entón, polos sindicatos e partidos de esquerda), que en realidade perseguía denunciar por vez primeira un caso de acoso sexual encuberto pola empresa. Como participou Queizán nas batallas das leis do divorcio e do aborto, tan presentes no Festival Feminista celebrado en Castrelos o 29 de xuño de 1980, organizado pola Coordinadora Feminista de Vigo. Como Queizán escribiu moreas de artigos denunciando a discriminación salarial e a violencia sobre as mulleres, ao tempo que animou en xuño de 1996 o encontro de poetas peninsulares e das illas en Vigo, organizado pola FIGA e a Concellaría da Muller. Sen esquecer o pulo que dende a vicepresidencia do Consello Municipal da Muller do Concello de Vigo, creado o 2 de decembro de 1993, Queizán imprimiu a celebración do 8 de marzo e a visibilidade na cidade das mulleres e da súa memoria.

Nacida na rúa Urzaiz, na altura do muro da Estación, Vigo foi para María Xosé Queizán o seu berce e cidade amada, como confesou nas páxinas de Vivir a galope (Xerais 2018), o seu referencial libro de memorias: «Vigo é o ritmo humano proletario no que aprendín a camiñar e o aroma peixeiro embriagando as entrañas da cidade, o manifesto atlántico que me orienta». «Cada vez que chego a Vigo e enxergo a ría, chéiroa, sinto unha intensa emoción que me obriga a respirar profundamente e a amar a vida». Unha cidade que, ademais, protagonizou algunha das súas mellores páxinas literarias na novela Amor de tango (Xerais 1992), texto inesquecible sobre a contribución das mulleres viguesas, tanto as traballadoras da conserva como as rapazas dos esperanzados anos vinte, anteriores á Guerra Civil, na conformación de Vigo como unha urbe industrial e cosmopolita. Un libro que contén o primeiro itinerario do mapa do Vigo literario, ao que Queizán tamén contribuíu coa súa novela negra Ten o seu punto a fresca rosa (Xerais 2000) e cos relatos de Sentinela alerta (Xerais 2002).

Xaora, nunha obra escrita dende o seu optimismo feminista e os criterios da racionalidade e a confianza na ciencia, María Xosé Queizán salientou a necesidade de fuxir de calquera tipo de sentimentalismo e procurar a liberdade do ser humano, sometido aos condicionantes da sociedade patriarcal. A súa obra (como a propia vida) constitúe un esforzo por ofrecer unha reflexión sobre a palabra literaria como forma de poder e, ao mesmo tempo, utilizar o poder da palabra como medio para inventar novos modelos de igualdade na relación entre os seres humanos. Un admirable exercicio de coherencia vital e de reflexión literaria permanente que merece ser salientado. Grazas, María Xosé.

Sufrimos todos xuntos

Confesouno o simpático Xurxo Larsen sobre a lameira ao remate do partido do serán do pasado venres: «sufrimos todos xuntos!». Unha frase que resume o alivio e a unión que para o cadro de xogadores, técnico e afección celeste supuxo a vitoria raquítica e sufridísima ante o Almería, pechacancelas da categoría que no que vai de liga non gañou aínda partido ningún. Un triunfo celeste a todas luces merecido, mais ao que non foron alleos nin a enésima interpretación do VAR do que é fóra do xogo, anulando un gol aos celestes no minuto 20, como as desgrazas dos visitantes, que competiron media hora con dez xogadores, tras a expulsión de Langa, e practicamente con nove durante o decisivo derradeiro cuarto de hora, tras a lesión de Leo Baptistao cando Gaizka Garitano xa fixera os cinco trocos. Tres puntos de ouro que axudarán a calmar a ansiedade de equipo e afección, pero que non poden agochar nin o discreto xogo celeste nin a que semella irreversible perda de confianza dunha parte moi considerable da bancada con respecto ao sistema e ás formas do señor adestrador, apupado en diversos lances do encontro.

Un partido, ademais, para a historia xa que despois de quince anos e 676 encontros, o Celta presentaba un once sen participación de canteirán ningún, o que sancionado Iago Aspas e con Carlos Domínguez no banco pode explicarse tanto como mostra da traxectoria errática da propiedade do club sobre o valor da canteira, incluídos traspasos, castigos e ausencia de empatía e agarimo coas promesas nosas, como a escasa simpatía que dende a súa chegada expresa o adestrador actual polo espírito da Madroa. Papel da canteira que Benítez reduce a un revulsivo in extremis, como amosou o venres cando para afrontar a temible síndrome do tempo engadido, incorporou faltando apenas seis minutos de xogo a Hugo Sotelo e Hugo Álvarez que axiña amosaron unha tranquilidade e un sentido na circulación e posesión da pelota que até entón lle faltaba aos seus compañeiros. Unha desconfianza na canteira nosa, que o míster non agocha nas súas disertacións, mais que coincide cunha tempada excelente para o Celta Fortuna de Claudio Giráldez, que utiliza un estilo de xogo combinado e formativo dunha escola futbolística moi distinta á do cada vez máis discutido Benítez.

O mellor do partido dos celestes foi o gol de Óscar Mingueza, nesta ocasión centrocampista destro, que no minuto 72 desatascou un partido no que os celestes se abaixaran tras a anulación polo VAR no 20 dun tanto de Bamba. Un xeitoso gol fantasma froito dunha xogada iniciada tamén polo catalán que sobre as costas dos defensas visitantes enviou a bola sobre Luca de la Torre que mellorou a xogada servindo de forma maxistral sobre o internacional costamarfileño. Unha anulación que nun serán de moita choiva funcionou como outro balde de auga fría sobre o ánimo dos celestes, que quedaron case conxelados cando os visitantes dispuxeron da súa única oportunidade, unha chegada pola banda dereita na que Langa xutou sobre a base do poste con Guaita superado. Un susto do que os nosos non se recuperaron até ben entrada a segunda parte grazas en boa medida ás conducións de Bamba pola banda esquerda (mágoa que non resolvese mellor as finalizacións) e, sobre todo, polo bo criterio de Luca de la Torre, o mellor dos celestes, capaz de romper as liñas dos almerienses e de introducir criterio, algo pouco frecuente no Celta actual. Así chegou o gol de Mingueza froito dun xutazo case dende a frontal ao que non chegou Maximiliano, o excelente gardameta do Almería, que até entón salvara ao seu equipo nos remates de Larsen e nunha cabezada de Douvikas.

Por ventura, nesta ocasión o Celta superou satisfactoriamente a desacougante síndrome do tempo engadido, en boa medida grazas a inferioridade numérica na que quedaron os visitantes, o que non impediu que, estando abonado aos finais co marcador moi axustado, o sufrimento na lameira e na bancada se alongase até o final. Foi entón decisiva a entrada na lameira dos Hugos axudando a manter a posesión, mentres a bancada agardaba co corazón na man o derradeiro asubío arbitral. En resumo, un triunfo merecido, mais sen floreos,  que mantén ao Celta na loita pola supervivencia que terá a súa vindeira final en Balaídos o 31 de marzo ante o Raio Vallecano. Agardemos lembrar esta horrible tempada do Centenario só como aquela na que sufrimos todos xuntos para conseguir unha nova permanencia.

Publicado en Faro de Vigo: 03/03/2024

Oficio de edición

Italo Calvino confesou que traballando nunha editorial «se lle volve a un o corazón de pedra», «alí un remata por non sentir nada, por asumir unha máscara de cinismo». Afirmacións con intención de desmitificar o oficio de edición, que exerceu durante tres décadas en Einaudi editore, mais que no fondo reflicten algo que sabemos todos os editores: o noso é un oficio que, en termos xerais, provoca máis antipatía que simpatías, no que se combinan algunhas xornadas de gozo con moitas outras de melancolía. Pola súa natureza de actividade de mediación lectora, a edición achega máis insuficiencias ca satisfaccións, xa que ademais de desenvolvela na oficina, obriga a quen a exerce a participar nas políticas culturais do seu tempo. O editor escolle, filtra e coida os textos; conversa e acompaña aos autores e autoras, mais tamén se compromete no devir da sociedade da que forma parte. Velaí como no caso galego, non hai posibilidade de edición, se non existe un compromiso inquebrantable coa causa resistente da lingua e da propia nación. Certo é que no oficio existen criterios e estilos diversos para desenvolvelo, aínda que todos estean condicionados polas cifras dos custes editoriais e das vendas libreiras, xa que se as edicións non se venden, non hai retorno posible para continuar publicando outras novas. Con todo e volvendo ao Calvino editor, o anterior ás Leccións americanas (Kalandraka 1999), asumo que continúan sendo útiles os seus tres criterios para valorar se un orixinal merece ser publicado: acreditar se posúe unha linguaxe de seu, xa que editamos textos; identificar se posúe unha estrutura, xa que publicamos libros; acreditar se amosa algo, a ser posible algo novo, xa que ofrecemos novidades ou recuperamos a memoria literaria. Xaora, sexa utilizando os criterios de Calvino ou non, comparto o que escribiu o editor Constantino Bértolo en Una poética editorial (Trama 2022): «no oficio de edición hai que desvelarse por achegar, por intervir, por contaxiar» entusiasmo.

Publicado en Nós diario: 28/02/2024