45 anos de «Vagalume»

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos 45 anos que se fixeron da aparición do primeiro número da revista infantil Vagalume:

Unha das sorpresas dos meus Reis deste ano foron sete exemplares da primeira etapa de «Vagalume», un agasallo dun meu amigo moi xeneroso que coñece a miña paixón polas publicacións infantís en galego. Confeso que tan extraordinaria e emocionante regalía provocou o interese por volver sobre aquela revista infantil en galego cuxos dous primeiros números apareceron no mes de xaneiro de 1975, ano no que morreu o ditador. Nun eido onde apenas existían os precedentes daquelas catro páxinas da revista «As Roladas« (1922), escritas por Cabanillas e ilustradas por Castelao e de «Axóuxere» (1974), suplemento infantil de «La Región» dirixido por Paco Martín, aqueles 46 números de «Vagalume», publicados ao longo de pouco máis de tres anos supuxeron polo seu alcance e calidade artística e material un fito pioneiro tanto para o campo cultural galego como tamén para a galeguización dos picariños e crianzas, sen esquecer a súa achega ao desenvolvemento do cómic e dunha literatura en galego dirixida para elas.

A historia do nacemento de «Vagalume» expresa unha creación de intelixente sutileza e xeneroso voluntarismo para a causa da galeguización educativa que naqueles días do Tardofranquismo, tras a aprobación do Plan Galicia (1969) e da LXE (1970) comezaba a ser timidamente consentida. Xosé María Méndez Domenech, principal promotor da publicación, un dos activistas do 68 compostelán, tras unha condena do TOP e o seu paso polo cárcere (1972), procurando a revalorización cultural do galego no mundo rural, concibiu o proxecto inicial dunha publicación infantil co nome de «A Tixola». Unha idea que comezou a ser difundida a través dos Coloquios Europeos de Parroquias, un movemento de sectores cristiáns que intentaban vivir unha fe inculturada en Galicia, e doutras instancias do profesorado galeguista que foron capaces de vencer os obstáculos para a inscrición dunha publicación periódica en lingua galega. Unha revista para a que Lumeiro S.A, a empresa editora, escolleu o nome de «Vagalume» coa intención de asociar ao coleóptero capaz de acender luciñas na noite (en galego tamén chamado lucecú, lucerna, verme de luz ou pirilampo) coa idea do futuro da lingua nos beizos dos cativos nosos. Unha metáfora visual que non perdeu forza ningunha.

Os números que recibín corresponden todos ao segundo trimestre de 1975, cando era dirixida por Marta García de Leániz, tiña a súa sede en Santiago, estaba impresa en Vigo por Artes Gráficas Galicia, ofrecía vinte páxinas, era supervisada polo Instituto da Lingua Galega da Universidade, aparecía con periodicidade quincenal e contaba (marzo de 1975) con 1.300 subscricións, das que os dous terzos correspondían a centros escolares rurais. Unha cifra que chegaría ás 5.230 en outubro de 1977, o seu momento de maior difusión, meses antes de que a directora fose substituída polo profesor Xosé Fortes Bouzán, antes membro da UMD (Unión Militar Democrática), e a publicación se asentase en Pontevedra até a súa desaparición (tragada polas perdas) en maio de 1978 cun número dobre, o 45-46, dedicado as Letras Galegas, no que se insería unha mensaxe de despedida non exenta de esperanza: «Adeus nenos. Que sexa deica logo».

Pasadas catro décadas daquel estoupido de entusiasmo, cando os nenos e nenas que participaban nos seus concursos, escribían as súas cartas e publicaban os seus contos, debuxos ou retratos en «Vagalume» xa teñen máis de cincuenta anos, a pesar de certa inxeleza a revista non perdeu nin a súa aura nin o seu valor. Se repasamos aquelas páxinas identificamos algúns dos contidos que despois se desenvolveron nunha escola en galego. Unha ampla relación de temas dende a vida das bolboretas de Galicia, pasando pola construción dun laboratorio meteorolóxico, a celebración do entroido, os xogos tradicionais e contos populares até os episodios principais da nosa historia e os lugares e accidentes da nosa xeografía. Páxinas nas que atopamos tamén contidos de matemáticas en galego, textos para os máis pequenos de Xosé Neira Vilas (daquela traballaba na Habana como redactor xefe da revista infantil «Zunzún») e varias planas de banda deseñada dos escritores Gonzalo Navaza, Jorge Llorca ou de Pablo Rodríguez «Oitabén», entre outros moitos.

Como non perderon valor as dúas páxinas dedicadas a Castelao no número 12 (xuño 1975) con motivo do 25 aniversario do seu pasamento, preparadas polo propio Ramón Piñeiro e ilustradas por Siro. Como premonitorio é o editorial no que se comenta a aprobación do decreto (maio 1975) polo que se incorporaron como materias optativas do Ensino Xeral Básico as linguas vernáculas, feito que a revista celebra, a pesar de que recoñece que «aínda hai moito camiño que percorrer». 45 anos do esforzo pioneiro de «Vagalume» non poden ser inútiles.

 

Onte 2063: Café de Redacción con Néstor Rego

/en , , , , , /por

Iniciamos onte na Coruña as actividades da Fundación Luzes con Café de Redacción con Néstor Rego. Conducido por Xosé Manuel Pereiro, os xornalistas Manuel Rivas, Soniza Vizoso, Anxo Luxilde e Marcos Sanluis preguntaron durante máis de hora e media ao deputado do BNG no Congreso sobre as cuestións máis polémicas da axenda galega. O acordo de investidura asinado entre o PSOE e BNG e as reaccións que provocou en Feixó, as posibilidades de formar unha alternativa  de cara as vindeiras Galegas e a unidade nacionalista foro algúns dos fíos desnobelados por Rego devagariño con espírito didáctico non exento de humor e amenidade.

Transmitido en streaming e con impacto nas redes, este primeiro Café de Redacción forma parte dun ciclo de actividades con formatos diversos co que a Fundación Luzes pretende contribuír a fomentar o debate público e a presenza dun xornalismo crítico na sociedade galega actual. Agradecemos a participación xenerosa de Néstor Rego e dos profesionales que con el conversaron nesta estrea da FL que terá continuidade con outra convidada no vindeiro mes de febreiro.

Onte 2053: «Libro dos manifestos» de Manuel Rivas

/en , , , , , , /por

Volvín da xuntanza do padroado da Fundación Luzes lendo no Libro dos manifestos (Luzes, 2019) de Manuel Rivas. Un volume no que se reúnen os textos editoriais publicados na revista Luzes, que Rivas codirixe con Xosé Manuel Pereiro, dende a súa aparición en decembro de 2013. Depósitos de esperanza vibrantes,  chamadas contra a adversidade en tempos de desacougo. Manifestos dun xornalismo que se reivindica como un ben común, que nin mente nin domina, partilla a información, conta o que non se adoita contar, e faino con vontade de estilo. Rivas ofrece así un dos seus volumes de opinión política máis compactos, no que sempre aparece o estrelampo da retranca, a lucidez dos seus paradoxos (velaí a súa reivindicación da saudade do porvir) e súa inesgotable erudición lectora, como os mananciais máis limpos de argumentos e razóns.

Textos todos nos que identificamos un ganduxo sutil  que reivindica o xornalismo como unha aventura da liberdade, capaz de contribuír a crear espazos de esperanza e memoria para a cidadanía, para recuperar o alento necesario para unha nova época de cambio profundo da cultura política. Ou roubándolle as palabras a Rivas, do que fala este libro dos manifestos é do corazón do porvir, «alí onde se aniña o lugar da memoria, onde é a raizame que terma da esperanza na intemperei, o levedo que fai fermentar». Un libro cen por cen Rivas. Paga a pena colocalo a man na nosa biblioteca.

O banco dos contos

/en , , , , , , /por

O meu artigo semanal en Faro de Vigo, que chega ao número 1.000, está dedicado ao Banco dos contos do Campo de Granada:

Con motivo da presentación do meu libro, «Vigo, puro milagre» (Xerais 2019), no que escolmo setenta e cinco artigos de «Campo de Granada», que despois de vinte anos de publicación semanal ininterrompida nas xenerosas páxinas de «Faro de Vigo» chegan con este de hoxe ao número 1.000, preguntáronme en varias ocasións sobre a orixe do topónimo utilizado como epígrafe destas crónicas. E como explico no adral do libro, escollín o sintagma «Campo de Granada» por ser ese o nome que dende o século XIX recibe o espazo existente entre o barrio alto do Vigo vello e o pé do monte do Castro, onde dende 1976 está instalada a casa do concello de Vigo e a praza entre as avenidas de Venezuela e das Camelias.

Un espazo localizado polo arquitecto Xaime Garrido no seu plano do Vigo amurallado de arredores da metade do século XIX, a súa extraordinaria obra póstuma, arredor do Paseo de Granada, rúa aínda existente, trazada dende a Porta do Pracer, que dividía o territorio existente ao pé do castelo de San Sebastián e os seus baluartes do Socorro e San Ramón, hoxe desaparecidos. Un paseo en liña recta que remataba á dereita no Campo de Granada de Arriba, que conducía ao arrabalde da Falperra, delimitado pola rúa de Santiago e pola fonte nova do Romil ou da Falperra, é á esquerda ao Campo de Granada de Abaixo, un espazo moito máis amplo, de considerable arborado noble delimitado pola rúa Pracer de Afora.

Explanada que recibiu o nome de Campo de Granada por ser alí onde practicaba unha gornición militar dese nome, onde se celebraron moitos desfiles e concentracións populares. Un espazo primixenio de civilidade, no que se organizaron concertos, actos políticos (como aquel famoso mitin agrarista no que interveu Basilio Álvarez), e outras concentracións, como a formación de comitivas do Entroido que finalizaban no ensanche da Alameda, como relata Xosé María Álvarez Blázquez nalgunhas das entradas do seu libro «A cidade e os días» (Monterrey 1960, Xerais 2008). Campo de Granada, que é tamén o campo vigués da feira, como testemuñan as fotos de Pacheco, onde acudían as mulleres das parroquias do Val do Fragoso a vender os seus produtos de horta e os tratantes de gando a pechar os seus acordos. Campo de Granada onde estaba «o banco dos contos», unha longa bancada de pedra, onde se di que os tratantes e feirantas contaban os cartos, ao pé do fielato, lugar onde se pagaban arbitrios municipais á saída da cidade. Banco dos contos ou das contas por ventura recuperado cos perpiaños instalados no inicio da rúa Abeleira Menéndez, como testemuña dunha cidade hibridada entre as terras vizosas do Val do Fragoso e as brétemas frecuentes do anfiteatro da ría.

Campo de Granada que xa se pode identificar na fotografía máis antiga coñecida de Vigo, tirada en 1867, probablemente por un fotógrafo inglés (Felipe Prósperi Cortechi non chegaría a Vigo até 1870). Foto onde ao pé da muralla da Nosa Señora do Castro aparece unha chairiña arborada onde conflúen a dobre hélice do ADN vigués, o suco do Vigo vello desenvolto a partir da primixenia cidade portuaria das praias do Berbés e do Areal, e o suco das agras vizosas das parroquias do Fragoso. Unha hibridación urbana moi afortunada sobre un territorio privilexiado no que se foi despregando unha cidade portuaria atlántica granítica de carácter policéntrico, o famoso «Vigo en bisbarra», ao que se refería xa Otero Pedrayo na súa «Guía de Galicia» (Espasa Calpe, 1926), volcán do dinamismo industrial, demográfico, educativo e cultural que, a pesar de non contar con outra institución ca local, a fixo cifra e líder da Galicia contemporánea ao longo do século XX.

Desbotada a viabilidade do proxecto de Rafael Moneo, anunciado en 2009, que suporía o derrube dos edificios actuais do concello e da Xerencia de Urbanismo, a reforma máis humilde da Praza do Rei para unila co Castro anunciada polo alcalde Abel Caballero é unha oportunidade única para recuperar o primixenio Campo de Granada e conectar directamente como noutrora o Vigo vello coa aba do Castro. Unha reforma que debería ser capaz de crear unha pequena zona de arborado ao pé da casa do concello, ao tempo que integrar a nova praza na recuperación da muralla de San Sebastián, onde existe xa unha interesante zona verde, e na rehabilitación dos silos da Panificadora e os edificios anexos onde, despois de corenta anos de vergonzoso deterioro, a Zona Franca anuncia a creación dun Centro Gastronómico e outros usos socio-comunitarios en convenio co concello. Proxectos urbanísticos, ambos os dous de transcendencia histórica, que merecerían a súa exposición pública para así poder ser enriquecidos polas suxestións da cidadanía, o que sen dúbida axudaría a recuperar por fin o conxunto do Campo de Granada, un espazo tan emblemático coma hoxe degradado do noso centro urbano.

Emerxencia feminista

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á emerxencia feminista:

O triple feminicidio da pasada semana acontecido no lugar de Carracido da parroquia de Cordeiro no concello de Valga volveu activar a emerxencia feminista galega nun verán que, tras o asasinato en xullo de María del Carmen Vázquez en Vilalba, resultou particularmente catastrófico para as mulleres. O triple asasinato confesado por José Luis Abet (45 anos), que cunha arma de fogo asasinou a súa ex-muller, Sandra Boquete (39), a súa ex-sogra, María Elena Jamardo (58), e a súa ex-cuñada, Alba (27), que acudiran no auxilio da primeira, abre outra páxina terrible na crónica negra desta violencia machista que a pesar do incremento da mobilización social feminista non cesa. Cometido cando os fillos de 4 e 7 anos da parella (divorciada dende comezos de 2018) agardaban no coche da nai para ir ao colexio, este feminicidio múltiple pon en evidencia as eivas do sistema de protección das vítimas (no sistema VioGén do Ministerio do Interior non existía denuncia ningunha das vítimas por violencia machista) como da normativa vixente xa que por estraño que pareza nin a nai nin a irmá de Sandra constarán en estatística ningunha como vítimas mortais de violencia machista.

Estatísticas, tanto as elaboradas polas administracións públicas como polo movemento feminista (moi interesante é o seguimento da páxina: geo.feminicidio.net), que coinciden en salientar a gravidade da violencia machista e do incremento do número das súas vítimas (cada ano máis de 150.000). Datos de emerxencia, como o das 1.016 mulleres asasinadas dende 2003 polas súas parellas ou ex-parellas, cuxos nomes son lembrados na listaxe colocada ás portas da Deputación de Pontevedra. Feminicidios que no que vai de 2019 acadan en España a cifra das 74 vítimas (42 no cómputo oficial, ao que hai que engadir outras 32), das que máis da metade (39) se produciron dende xuño. Cifras que no caso galego son tamén moi inquedantes. 5 son as vítimas no que vai de ano, 38 dende 2010, ás que habería que engadir outras 15 que non aparecen na estatística oficial, correspondendo 10 a feminicidios familiares, 3 a infantís e 2 a feminicidios non íntimos (casos de Diana Quer e Marta Sequeiro). Cifras ás que habería que engadir no que vai de ano a das 42 agresións sexuais múltiples en España (9 en xullo), conformando unha cultura da violación en manada, ou as 3 violacións diarias denunciadas en comisaría, apenas a punta do iceberg do fenómeno das agresións e violacións de madrugada denunciadas polo movemento feminista.

Cifras que demostran que en España ser muller é moito máis perigoso ca ser home. Hoxe todas as mulleres son vítimas potenciais dunha violencia enraizada na cultura patriarcal que de facto continúa sendo a hexemónica no ámbito do privado, un campo de batalla do íntimo onde os agresores, abusadores, maltratadores e violadores continúan sendo os amos e señores. Unha cultura machista do patriarcado presente en todos os ámbitos e expresións da vida social, xudicial, económica ou educativa, nos que dunha ou doutra maneira pervive a desigualdade entre homes e mulleres, como amosan as fendas salariais e educativas ou algunhas sentenzas xudiciais incomprensibles ou mesmo algúns tratamentos informativos desafortunados destes asasinatos.

Machismo inoculado dende o berce, que chega a ser asumido como natural por algunhas mulleres e boa parte dos homes. Fenómeno que explica como unha parte da sociedade nosa permanece como espectadora destas violencias, como se os feminicidios, as agresións e os abusos nada tivesen que ver con ela e a súa denuncia fose apenas froito dos intereses políticos de progres e feministas. Urxe superar esa indiferenza conformista, compracente e cómplice e substituír esta cultura patriarcal, onde se atopa o celme das violencias e das desigualdades denunciadas, polos valores da igualdade feminista. Unha reacción protagonizada polas mulleres e o movemento feminista organizado, mais que require que os homes non permanezamos nin calados nin cómplices nin inanes.

Unha reacción que obriga, tamén, aos partidos políticos a actualizar a Lei Órganica 1/2004 de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero, de xeito que contemple todas as violencias machistas, máis alá do ámbito da parella ou ex-parella, na liña do establecido no Convenio de Istambul de 2016 sobre prevención e loita contra a violencia contra as mulleres ratificada xa por 34 países do Consello de Europa, como a facer efectivas as 290 medidas contempladas no documento refundido do Pacto de estado en materia de violencia de xénero de 2016, aprobado polo Congreso e o Senado o 13 de maio de 2019. Coma cómpre, no caso galego facer efectiva con máis recursos a pioneira Lei 11/2007 para a protección e tratamento integral da violencia de xénero.

Onte 2039: Presentación de «Sementeira. Porträts» na Feira do Libro da Coruña

/en , , , , , , , , , , , , /por

Magnífico serán literario o de onte na Feira do Libro da Coruña, onde convocados por Luzes, participamos na presentación da edición alemá d’ Os libros arden mal, que fixo o coruñés Javier Gómez Montero, catedrático da Universidade de Kiel, e do libro Sementeira. Porträts de Manuel Álvarez e Manuel Rivas. A carpa Luisa Villalta quedou moi pequena para abrigar dos ballóns a máis dun cento de persoas que seguiron un acto conducido con grande mestría por Xosé Manuel Pereiro, codirector de Luzes, que salientou o carácter emigrante da revista e o seu compromiso coa diáspora «xa que este é o noso xeito de estar no mundo».

Un serán no que tiven a honra de presentar Sementeira Porträts, o libro marabilla froito do traballo colaborativo dos meus admirados Manolos, Álvarez e Rivas, unha arca de papel impreso na que recolleron 42 retratos do fotógrafo e editor emigrante e outros tantos haikus e aforismos do poeta da torre. Un libro agarimado até o máis mínimo detalle por Álvarez, responsable do selo barede pranca, nacido da pulsión irresistible de dignidade e activismo cultural galeguista que dende hai case catro décadas mantén a Sociedade Cultural Galega Sementeira de Basilea, presidida polo carballés Ramón Carreira Collazo. Unha pulsión e un entusiasmo contaxioso que compartimos todas as persoas que tivemos a fortuna de ser convidados por eles a algunha das súas actividades, presente na fascinación que provocan os rostros e nas mans das persoas fotografadas por Manuel Álvarez.

Na intervención lembrei como coñecín a Manuel Álvarez en 2001 cando me propuxo a edición en Xerais do libro Gameleiros, no que recollera 27 fotografías, retratos, doutros tantos mariñeiros de baixura, gameleiros da súa Guarda natal, en diálogo cos textos poéticos de Miro Villar. Unha homenaxe a forza humana do mar de Galicia, que levamos ás librarías no mes de decembro de 2002, cando se loitaban nos portos galegos contra o chapappote do Prestige, unha coincidencia fortuíta que marcaría a recepeción daquela obra. Coa edición extraordinaria de Gameleiros, un dos libros dos que me sinto máis orgullos de ter publicado, coñecín ao Manuel Álvarez retratista excepcional, cazador de olladas e xestualidades que expresan almas colectivas. Coñecín daquela ao editor coidadoso, teimudo, esixente no traballo gráfico, de impresión e acabamento, realizado baixo a súa supervisión nun prelo artesanal suízo.

Hoxe felizmente xubilado como funcionario de ACNUR en Xenebra, con casa aberta en Salcidos, na paisaxe de privilexio do esteiro do Miño, non podemos esquecer que Manuel Álvarez foi animador e activista da Sociedade A Nosa Galiza de Xenebra. Amigou e colaborou con José Ángel Valente, cuxa pegada poética e rigor está presente en todos os seus traballos fotográficos, consciente como o autor de Cantigas de alén de que na palabra reside a raíz de toda a creación. Velaí na súa convicción de que «unha palabra vale máis que mil imaxes» a razón pola que convidou a Manuel Rivas, coa mediación de Pereiro e Carreira, a que imprimise palabras aos rostros e á corporeidade destas 42 persoas de Sementeira. Un proxecto que Manuel Rivas asumiu co reto de estilizar a súa poética e esculcar nas olladas e nos rostros até o esencial, sen coñecer entón nin os nomes nin as vidas de cada unha delas.

Utilizando os recursos dunha poesía de natureza insurxente, como xa fixera n’ A boca da terra (Xerais, 2015) empregando a forma do haiku e a potencia condensadora do aforismo, Rivas retrata a dignidade e a presenza emigrante, conseguindo un texto extraordinario, probablemente un dos seus traballos máis logrados e luminosos. Apenas tres versos abonda para trazar un retrato poético minimalista e certeiro, para identificar a memoria do traballo na xeografía do corpo: Carmen, a man sincera. Queijo, o primeiro movemento é o abrazo. Ramona, o ver do querer. Tania, alborada. Reyes, coser as sombras. Natalia, o campo da festa nas cunca das mans. Ricardo, a memoria das mans. Herminda, aquén do alén… e así poderiamos seguir debullando un texto brillante capaz de agarimar os vagalumes que bulen, que esculca na perda que estrelampa a esperanza. Tremendo, brillante!

Rematei as miñas palabras facendo referencia á páxina de créditos, onde Manuel Álvarez publicou os agradecementos e os datos técnicos, expresión do seu modelo de edición artesá. Salientei a utilización da tipografía Cormorant Garamond e dun colofón no que coincide a aparición do libro co setenta e cinco aniversario da primeira edición de Sempre en Galiza en Bos Aires, serendipia afortunada para expresar a dignidade da emigración como parte esencial da identidade galega. Sementeira. Porträts é un libro arca e marabilla, unha desas pezas extraordinarias da edición galega realizada fóra do país, que gañarán valor co paso dos anos.

 

Onte 2021: A que arrecenden os libros?

/en , , , , , , , , /por

Concienciadas 1 | A que cheiran os libros? from Praza.gal on Vimeo.

Gustoume moito a primeira entrega de Concienciadas, o novo espazo de Praza dedicado á divulgación científicca a cargo da médica Iria Veiga e Javier Balea. Trátase dun espazo de apenas tres minutos e medio de espírito youtubeiro e inequívoca intencionalidade didáctica sobre o arrecendo dos libros impresos. Dende agora sabemos que os libros novos chegados do prelo arrecenden a etilvinilacetato e peróxido de hidróxeno mentres nos vellos as páxinas se van amarelecendo e liberando debido a existencia de diversas moléculas aromáticas como o tolueno, etilbenceno e vanilina que proporcionan ese característico aroma dóce a vainilla.

Quen dixo que os libros cheiran mal?

Parabéns a Iria e Javier por tan excelente espazo de divulgación científica, un eido esencial para a promoción da nosa cultura e da nosa lingua, que seguiremos con atención.

Onte 2020: «Feliz Idade» de Olgo Novo

/en , , , , , , /por

Dediquei a mañán de onte a ler devagariño Feliz Idade (Tambo, Kalandraka, 2019), o novo libro de poemas de Olga Novo. Dificilmente podería atopar mellor xeito de celebrar a proeza do bo Antonio Fraguas ou de vindicar a nosa lingua que coa lectura deste libro conmocionante, de espírito xeracional, outra achega extraordinaria dunha autora excepcional na poesía galega actual. Feliz Idade é un canto á felicidade, eses pequenos momentos compartidos coas persoas queridas. Un libro sobre un ciclo vital da autora guímara, entre o nacemento de Lúa, a súa filla, e o pasamento do seu pai, aquel home que amaba a beleza das pedras; unha testemuña poética da continuidade de trinta xeracións analfabetas no bosque dos cromosomas. Un libro de beleza serena e salvaxe, unha afirmación da vida e da memoria familiar, un mundo esférico e perfecto, onde non hai fronteira nin exclusión nin deus. Feliz Idade é un libro de espírito humilde e libertario, como o tantán republicano que non esquecemos.

Un libro que  ten idéntido ADN aos artigos que Olga Novo publica en Luzes baixo o epígrafe «O bosque dos cromosomas», o que entendo son algunhas das mellores pezas de xornalismo literario que se poden ler na actualidade nos medios galegos. Beizón Olga por esta conmoción, por este esplendor da beleza ante o noso pánico.

Recomendo esta vídeocronica da presentación de Feliz Idade na Pobra do Brollón do pasado 15 de abril.

Onte 2017: Gala do libro galego 2019

/en , , , , , , , , , , , , /por

Onte na Gala do Libro Galego recibín por estas Bretemas o premio ao Proxecto literario na rede. Recoñecíase así a traxectoria de escritura do blog nacido o 3 de xaneiro de 2005 coa intención de ensaiar a escritura hipertextual e facer crónica do meu traballo de edición. Un premio que agradecín o mellor que souben ao xurado e ás tres entidades do sector do libro convocantes (AEL, AGE e FLG) polo aliciente que esta altura supón apostar polos blogs como portos seguros e continuar así co ritmo desta escritura hipertextual, cando se impuxo a banalidade e  cotilleo nalgunhas redes sociais como Facebook. Un premio que confeso recollín tamén con moito pudor, sobre todo pola decepción que podía supoñer paras as outras candidaturas finalistas (Biosbardia, Galicia Encantada, Kalandraka TV e ogalego.eu), ás que admiro e considero merecedoras tamén do recoñecemento, como polo feito de que sei que todos os éxitos son sempre froito dun esforzo colectivo e os fracasos, as perdas ou os erros responsabilidade de quen os comete.

Esa é a razón pola que quixen lembrar nas miñas palabras de gratitude ás iniciativas pioneiras dos blogs en Galicia, aquelas nacidas entre os anos 2003 e 2004, anteriores ao fenómeno bautizado como blogomillo. Co risco de esquecer algunha, polo que expreso desculpas, citei, en primeiro lugar, a Pedro Silva Goretoxo, creador De mares, portos e portas, o primeiro blog da plataforma Blogaliza que desenvolveu con tanta xenerosidade, para despois facelo co Capítulo 0 de Manuel Gago, Dias estranhos de Martín Pawley (Óscar Sánchez), Todo Nada de María Yáñez, Cabrafanada de Fran Alonso, e rematar con As túas balas, o blog de Cesare (Xabier Cid), que coñecín no transcurso dunhas xornadas de literatura galega na Universidade de Cáceres en novembro de 2004, que me levaron a ensaiar pouco despois a escritura blog.

Rematei a miña intervención lembrando a afouteza do mestre Xabier P. DoCampo que na pasada edición da Gala do Libro Galego, na que foi a súa derradeira intervención, tras recoller o premio ao mellor libro de narrativa por A nena do abrigo de astracán, reclamou con todo a enerxía que xa lle faltaba a dignidade que merece o sector editorial en lingua galega. Unha petición que fixen miña 365 días despois para expresar logo o meu desexo de poder anunciar algún día en Brétemas que por fin Alberto Núñez Feijoo, presidente da Xunta de Galicia, recibira no seu despacho ás presidencias das entidades convocantes desta gala, como unha mostra de afecto e recoñecemento do sector do libro, o que non fixo ao longa da década do seu goberno, a pesar das solicitudes dos sectores profesionais do libro e da tradición trazada por todas as presidencias anteriores.

A gala conducida co bo tino pola nosa admirada Iria Pinheiro e acompañada musicalmente polo ritmo feminista de Habelas Hainas, amosou a situación de certo conformismo do sector ao tempo que a maior diversidade dos axentes editoriais. Polo que a min me tocou máis de preto aledáronme os dous premios recibidos por obras publicadas por Xerais, Común temos a patria. Biografía dos irmáns Villar Ponte de Emilio Xosé Insua e Xurxo Martínez na categoría de Ensaio e Investigación e O puño e a letra de Yolanda Castaño no de Libro de banda deseñada. Como tamén moito celebrei o que recibiu a revista Luzes pola súa traxectoria de Xornalismo cultural. As intervencións de dúas responsables do proxecto Luzes, Valeria Pereira e Ana Luisa Bouzas, reclamando o cumprimento do estatuto de da CRTVG e apoiando ao colectivo Defende a Galega foron os mellores minutos da velada. Como tamén me emocionaron as palabras do meu mestre Antón Costa Rico, o director da Biblioteca de Pedagoxía de Kalandraka editora, premiada como a mellor Iniciativa bibliográfica, con quen regresamos a Vigo satisfeitos e compartindo as experiencias dun tempo renovado de escola.

Xaora, pareceume unha oportunidade perdida para a xenerosidade a intervención de José Manuel Pinal Rodríguez, director xeral de centros e recursos humanos da Consellaría de Educación que recolleu en solitario o premio á traxectoria de Iniciativa cultural e fomento da lectura outorgado con todo merecemento á Asesoría de Bibliotecas Escolares. Botamos en falta no seu discurso algunha referencia ás profesionais, que veñen traballando na asesoría dende 2003, como tamén aos milleiros de profesoras, mestras, alumnos e alumnas protagonistas desta experiencia excepcional de innovación que se desenvolve xa en máis de 655 centros públicos e 22 concertados do ensino universitario do país.

Rematada  cerimonia, gustei do rebumbio que o ditame suscitou en Twitter, a rede na que máis participo, sobre todo pola magnífica e aguda crónica que foi facendo Jaureguizar, a quen lembrei que comezou o seu Facendo amigos o mesmo día que o facía Brétemas, como polos chíos de amizades moi entusiastas. En todo caso, beizón para todas aquelas persoas que nestas horas me fixeron chegar os seus parabéns e afectos polas diversas canles do caso. Brétemas intentará continuar con azos renovados despois de tan excelente e agarimoso serán.

Gogue e Davila expoñen en Príncipe

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición das viñetas de Gogue e Davila na rúa do Príncipe:

Comprobei varias veces que a exposición «Ilustrando. As historias do noso día a día», na que se escolman as mellores viñetas de Gogue e Davila en Faro de Vigo, entusiasma aos paseantes de todas as idades que parados apenas un segundos non poden evitar escarallarse de risa diante dalgún dos trece cubos colocados na rúa do Príncipe á altura do Marco. Unha mostra que saca á rúa o traballo destes dous mestres do humorismo gráfico galego, que levan varias décadas publicando diariamente nas páxinas acolledoras do decano as tiras de Floreano e o Bichero, facendo así unha crónica gráfica, paralela á textual, na que recollen as decepcións, os problemas e as esperanzas do noso devir cotián colectivo. Realizada por cada autor, entre os milleiros das pezas publicadas e recollida tamén en cadanseu libro (de coidada e atractiva edición), esta escolla de 116 viñetas amosa a utilidade de xénero tan xenuinamente galego como é a retranca para retratar da forma máis aguda posible, pero tamén máis agarimosa e inclusiva, a marcha dun país chamado Galicia e dunha cidade en estrépito como é Vigo, concibidos como centro do universo, que dan cada día un paso adiante e outro atrás, como aquela Penélope do poeta Díaz Castro.

O meco Gogue, quizais o mellor caricaturista galego do noso tempo, vencellado desde 1983 ao grupo promotor de «Can sen dono», revista satírica esencial do humorismo gráfico galego de fin do século XX, celebra con esta mostra viguesa os seus trinta anos publicando de forma ininterrompida nas páxinas de opinión de Faro a tira protagonizada por Floreano, o borrachiño defensor da tasa, embaixador universal do viño de Barrantes, probablemente o representante máis xenuíno da retranca de taberna. Un personaxe inspirado na figura de señor Emiliano, o avó do propio humorista, un mariñeiro do Grove, que tamén era filósofo. Con Floreano (que bebe sen ánimo de lucro) e con outros personaxes das tiras, como a súa muller Monchiña, o cura do Ramón, Epifanio, Cachiña, Charito ou a mosca Fly, utilizando sempre o rexistro da fala popular e eterna do Grove, o humorista meco creou un universo propio que conta con milleiros de lectores diarios no decano e con presenza, polo momento, en murais, estatuas, viños e conservas. Personaxes de identidades diversas, unidos no territorio da xenerosidade e dos afectos, onde apenas un aturuxo abonda para expresar un estado de ánimo colectivo.

Creador das tiras de humor O Bichero, O Fotomatón, O Toxo e O Afiador, sempre para as páxinas de Faro de Vigo, xornal no que comezou a traballar como infografista e ilustrador, o morraseiro bueués Luis Davila, celebra con esta mostra de rúa os vinte primeiros anos do Bichero, o seu personaxe nacido para as páxinas da edición do Morrazo do Faro. Probablemente sexa a tira máis popular, aclamada e reproducida viralmente do humorismo gráfico galego actual, tanto polo feito de que os personaxes do Bichero como Tucho e Mucha, Merceditas ou Sinda sexan a expresión máis xenuína da retranca contemporánea, capaz de manifestarse no furancho, no vitrasa, na praia ou nas aulas universitarias, como pola seu tratamento intelixentemente irónico e socialmente comprometido da nosa actualidade política, económico ou deportiva. Contador de historias nunha única imaxe, utilizando até o límite todas as posibilidades creativas dos diálogos ou monólogos, como facían outros mestres do humorismo galego como Castelao, Quesada, Siro ou Xosé Lois, Davila ofrece cada mañá o seu potente editorial capaz de conectar con públicos interxeracionais, onde nunca falta unha boa dose de tenrura e crítica, tan necesarias en tempos de crispación e conformismo.

A mostra «Ilustrando» celebra, ademais, a aposta de Faro de Vigo polo humorismo gráfico, un sinal de identidade do xornal dende que en 1923 o gran publicista e caricaturista Federico Ribas comezase a publicar alí as súas viñetas e dous anos despois Castelao continuase coas súas «Cousas da vida». Un fenómeno estudado por Ceferino de Blas no seu libro «90 anos de humor gráfico» (Faro de Vigo, 2013), que viviu a súa idade de ouro durante a Ditadura de Primo de Rivera e a Segunda República, interrompido, como tantas outras manifestacións do libre pensamento na Ditadura de Franco. Xaora, Faro recuperou o humorismo gráfico con determinación a partir de 1961 publicando as viñetas de Fernando Quesada,  que con cada peza lle foi gañando á censura franquista os límites da temática dos seus chistes, o que lle permitiu explorar na mina da cultura tradicional e empregar, xa dende 1970, a lingua galega como a principal das súas chispas. Un traballo pioneiro, ao que acompañaron despois plumas novas como as de Bofill e Aguilera, os predecesores do éxito que agora celebramos. Recomendo moi vivamente a exposición e os libros de Gogue e Davila.