O escudo do Centenario

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao escudo do Centenario:

O éxito arrasador do himno do Centenario superou fronteiras como amosa o feito de que nunha semana chegase ao millón e medio de reproducións en YouTube, fose incluído pola crítica de New York Times como un dos dez mellores lanzamentos musicais da semana, gabado e envexado polas afeccións máis diversas e incorporado aos repertorios dos locais de verán. Unha visibilidade internacional con valor cultural engadido para a celebración do centenario celeste, mais tamén para a proxección  da Ría de Vigo e a súa historia e actividade económica, para o coñecemento da música tradicional galega como para homenaxear ao celtismo anónimo, sempre ao rescate do seu equipo nas encrucilladas, principais protagonistas do logradísimo traballo de C. Tangana.

Sen esquecer, secasí, que a peza audiovisual é unha excelente promoción turística para Vigo e Redondela, principais localizacións paisaxísticas, como en xeral para Galicia e a súa lingua, cultura e deporte; e o que semella pouco frecuente, sen que isto supuxera custes monetarios para as administracións públicas con competencias nesas materias (dende o Concello de Vigo e Deputación de Pontevedra até a Xunta de Galicia e o Goberno de España). Así e todo, este himno do Centenario ofrece a posibilidade de realizar outras lecturas.

Entre elas semella moi salientable a homenaxe explícita do compositor Antón Álvarez a Vigo, a cidade paterna, o seu berce celtista,  apenas percibida nas imaxes pero presente na metáfora rotunda do título da peza e subliñada graficamente no «escudo do Centenario». Unha homenaxe familiar de Tangana que levou de agasallo a creación dun símbolo que a partir de agora representará ao celtismo do século XXI, esa comunidade de seareiros (e cada vez máis seareiras) que o Celta de Vigo artellou ao longo de cen anos con cinco xeracións viguesas, despregada agora por todo o mundo. Unha creación gráfica de Ostap Yaschuk na que se funden en branco e negro os dous elementos primixenios do escudo da cidade dende 1813: o castelo e a oliveira (presentes nunha das pezas do paseo dos escudos do pazo de Castrelos). Cerna que acubilla o escudo celeste, ideado tras a fusión de Vigo e Fortuna por dous ces brancos (Club Celta) sobre fondo azul, ensamblado dende 1928 coa cruz de Santiago, utilizada dende entón, como a celeste, para representar a Galicia. Tangana ofrece, pois, unha nova insignia que recupera ao mesmo tempo o carácter netamente vigués e orgullosamente galego do Celta primeiro de 1923.

Unha creación brillante que, queirámolo ou non, trasacorda aquela moi desafortunada decisión de Carlos Mouriño que en 2016 eliminou a palabra Vigo do logotipo do club e dos descritores das redes sociais da Sociedade Anónima Deportiva. Criterio ao que non foron alleas as desavinzas do presidente coa alcaldía, que por desventura continuaron coa reforma de Balaídos e a apertura da bonita grada de Marcador, construída só cos fondos do Concello e a Deputación, e continúan para vergonza do celtismo e da cidadanía viguesa coa falta de entendemento de club e concello na celebración do Centenario.

O escudo de Tangana amosa que dende 1923 non se pode entender o Celta sen a presenza dunha oliveira (Vigo), árbore da paz que medra e abraza, símbolo de amor, lealdade e continuidade da propia cidade dende hai case douscentos anos. En definitiva, non hai Celta posible sen un Vigo capaz de imprimir o seu dinamismo e emprendemento industrial, tamén a súa resiliencia comunitaria, ao carácter do seu primeiro club deportivo. Como non se pode explicar a cidade de Vigo desde 1923, concibida como cifra de todas as galicias posibles, abella da ribeira e cidade guindastre, sen a cohesión entre xeracións, sen o relato de continuidade familiar, sen a representatividade de ansias colectivas, sen a unión e o afán, que foi proporcionando o Celta, un club de fútbol creado expresamente para representar a Galicia nas competicións estatais.

Incerto e optimista da vontade («sempre andan dicindo para o ano que ven»), o devir do Celta continúa sendo parte da conversa cotiá de varias xeracións viguesas, residentes ou non na propia cidade, que debaten sobre fichaxes, adestradores, vitorias ou decepcións nas páxinas do Faro ou sobre as cada vez máis numerosas opinións publicadas nas redes sociais do celtismo. Como non se pode esquecer que o carácter metropolitano da cidade de Vigo, capital das terras de Turonio, presente dende 1914 na súa xeografía tranviaria estendida do Calvario a Bouzas, da Calzada á estrada de Camposancos, facilitou a fundación do Celta e forma tamén parte da súa cerna, sendo seguido nos concellos das Rías Baixas, dende o Morrazo ao Val Miñor, dende a Louriña ao Condado e Baixo Miño, dende Pontevedra a Arousa, onde continúa tendo un dos berces da súa inesgotable canteira.

Os valores de Agustín

/en , , , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Hoxe hai sete anos do pasamento de Agustín Fernández Paz, cabodano que coincide co peche da admisión de orixinais do premio de narrativa infantil e xuvenil pola igualdade que leva o seu nome. Unha exitosa convocatoria literaria anual do Instituto de Estudos Chairegos (IESCHA) e o concello de Vilalba que, ademais de recoñecer a excelencia dun novo texto, contribúe a non esquecer o rastro de valores deixados polo mestre e escritor e as súas fondas conviccións na forza das palabras para mudar o mundo e para facelo coas propias vidas. Foi a do chairego unha voz literaria lúcida, que sempre contou co apoio da forza dos públicos lectores galegos, fose o das crianzas ou o das persoas adultas, capaz ademais de contaxiar o optimismo e a esperanza na construción dun futuro mellor. Unha confianza activista que Fernández Paz mantivo, mesmo nas condicións máis adversas, como a dos anos de enfermidade, tamén os da imposición do Decreto de Plurilingüismo (2009), contra o que se mobilizou participando na plataforma Prolingua, da que foi promotor e incansable redactor de posicións. Compromiso que o levou a renunciar en 2010 ao Premio da Cultura Galega no apartado de Letras outorgado pola Consellaría de Cultura e Turismo. Unha decisión valente, coherente coas posicións defendidas por Prolingua sobre o carácter deses premios, que nunca se repetiría, a pesar de que o modelo de educación plurilingüe dos gobernos de Feijoo nunca fora modificado nin sequera avaliado, como prevía a disposición adicional do propio decreto. Lembrar hoxe a firmeza daquela resistencia pacífica e teimosa adoptada polo mestre Agustín, semellante a mantida pola activista Rosa Parks, á que homenaxeou na novela Non hai noite tan longa (Xerais 2011), supón identificar o rastro da dignidade, da coherencia e lucidez que deixou na súa traxectoria pública. Un rastro de valores que convén seguir en tempos nos que se repiten as ameazas sobre a lingua galega, as liberdades e os dereitos conquistados. Sempre Agustín!

Publicado en Nós diario: 12/07/2023

Oliveira dos cen anos

/en , , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao himno do Centenario do Celta de C. Tangana:

En apenas tres días «Oliveira Dos Cen Anos», o himno do Centenario do Celta superou o millón de reproducións en You Tube. Unha cifra elevadísima que enche de orgullo a todo un celtismo, curtido en cen anos de ledicias e padecementos diversos, mais que nunca perdeu o horizonte de pertencer a aquel club vigués potente, soñado no verán de 1923 polos seus fundadores como Manuel de Castro Handicap, Juan Baliño e José Bar, para representar a Galicia nas competicións de balompé. Un éxito indiscutible atribuíble ao talento e afouteza de Antón Álvarez Alfaro Pucho, tamén coñecido musicalmente como C. Tangana e El madrileño, o artista cento por cento celtista que asumiu todos os riscos creativos de ofrecer para o Centenario un tema distinto, anovador e con valor engadido, enraizado tanto na música tradicional galega coma na identidade deportiva do Celta de Vigo; en definitiva, crear un himno e un escudo que no futuro acompañasen á elástica celeste como símbolos da identidade do celtismo.

E abofé que C. Tangana conseguiu un resultado espectacular, sobre todo nunha peza audiovisual de beleza hipnótica, alicerzada sobre unha excelente suite musical e un emocionante texto poético. Expresións artísticas capaces todas as tres de resumir en apenas cinco minutos dúas palabras claves, Sempre Celta!, que expresan un sentimento compartido e defendido polos milleiros de celtistas espallados hoxe polo mundo, como aqueloutros que xa non están entre nós, uns e outros aos que Pucho dedica o vídeo. Texto, imaxe e música utilizadas para representar os compoñentes dunha gramática do fútbol celeste abrazada e recoñecida por cinco xeracións de seareiros, e por ventura cada vez de máis seareiras, do cadro resultante da fusión do Real Vigo Sporting Club e o Real Fortuna, despregada sobre as lameiras viguesas, primeiro no histórico templo de Coia, e dende o 30 de decembro de 1928 na catedral do Fragoso.

Acerta de cheo C. Tangana cando asumiu o encargo musical de Carlos Mouriño, tras unha retranqueira sobrada dirixida ao mundo do Twitter celeste, como se dunha investigación académica se tratase na que cómpre indagar e acudir ás fontes. Artista vencellado inequivocamente coa cultura popular, Antón mergullouse durante meses e de forma apaixonada no mundo da música tradicional galega acompañado por músicos excepcionais como Xosé Lois Romero, Xisco Feijoo e Quico Comesaña, co-autores do tema, por mestres da E-TRAD viguesa como Rodrigo Romaní, membros d´A Roda como Alfredo Dourado, ou de «Sime» Cantó Gavira de Keltoi!, tamén co-autor e unha das voces do himno, xunto as de Tropas de Breogán, a Coral Casablanca e as pandeireteiras As Lagharteiras. Con todos estes vimbios e co seu espírito de fusión Tangana ofrece unha proposta sinfónica coral na que destaca unha potente sonoridade popular, subliñada pola xenuína utilización do aturuxo. Un resultado musical que milleiros de voces poñerán a proba na súa próxima estrea en Balaídos, mais que en todo caso polo carácter da letra da canción como das tres partes da suite non é difícil prognosticar que será emocionante e moi compartida.

Como acerta tamén Tangana na escolla da localización das imaxes do vídeo no anfiteatro da ría, con comezo e remate nas illas de San Simón e San Antón e protagonismo da ponte de Rande como medula de brétemas que une e articula o espazo do Vigo metropolitano. Unha localización de beleza desbordada, subliñada polas imaxes aéreas e as vistas dende o alto de Trasmañó, con evidentes connotacións históricas (batalla e tesouro de Rande, lazareto, campo de concentración..), literarias (Jules Verne) e económicas (bateas e actividade pesqueira e portuaria). Espazos representativos do carácter do Celta como punto de encontro de todas as poboacións  e comunidades da Ría de Vigo, e por extensión de Vigo como cifra de todas as galicias posibles, feito que explica a presenza do celtismo en tantas outras comunidades galegas.

Con todo, o maior acerto da narrativa celeste de Tangana é o seu carácter inclusivo. Pucho sabe por experiencia familiar como oriúndo vigués que para ser celtista non é necesario ter nacido en Vigo, abonda con querer selo e asumir o risco do precario cociente entre ledicias e padecementos que isto supón, mais sabendo que dende entón cada semana non se pode vivir sen ela. Como emociona no relato de Pucho o profundo respecto á memoria do celtismo, representado nun verso que abraza, «cada vez que mires atrás, sempre hei estar aquí», expresando o carácter do celtismo como unha comunidade proxectado no tempo, por riba dos xestores ou dos xogadores que leven o escudo no seu peito. Velaí os valores dun relato integrador que lle fai moito ben ao club no seu centenario como á propia cidade metropolitana. Moitos parabéns, Puchiño, polo logro que compartes.

Educación Pública

/en , , , , , , /por

Nova Escola Galega (NEG) celebrou o seu corenta aniversario actualizando o modelo de Educación Pública (EP) que de forma pioneira acuñara en 1989. No marco da consideración da educación como un grande proxecto político e un servizo público fundamental, como da complexidade dos retos que na actualidade provoca a súa mercantilización, a hibridación dos ecosistemas de información e coñecemento e da acelerada crise na cultura e lingua galega, os membros de NEG apostan por unha educación conectada coa vida, cos problemas da contorna e co seu pluralismo de manifestacións, organizando os ensinos desde un enfoque de educación permanente, inclusiva, crítica, intercultural, coeducativa e laica. NEG aposta pola redución do programa de concertos cos centros privados, a xestión pública directa dos servizos de transporte, comedores e coidados, reclamando a concreción galega da política educativa desenvolvendo todas as competencias das que arestora dispón Galicia, como tamén avances progresivos  e efectivos da normalización lingüística, única garantía para unha adecuada estratexia plurilingüe. NEG non esquece que a EP debe continuar sendo a mellor garantía de igualdade de oportunidades e de equidade social, promotora da cohesión social, reclamando atención singular a escolarización no ámbito rural como garantía dun equilibrio territorial e demográfico así como unha esixente xestión democrática dos centros escolares, tamén como unidades de elaboración e axuste curricular. Remata NEG o seu modelo de EP reclamando un novo Estatuto Docente e a incorporación ao sistema educativo de novos perfís profesionais como a das educadoras sociais. E coma fixera en 1989, NEG continúa apelando a contribución decisiva da EP á vertebración democrática dunha sociedade máis xusta e ao logro de mellor Humanidade, contribuíndo a eliminación das guerras, do ecocidio e da discriminación entre os pobos e os seres humanos. A EP como fábrica de luz e produtora de depósitos de esperanza. Non é pouca cousa.

Publicado en Nós diario: 05/07/2023

DoCampo

/en , , , , , , , , /por

Tras cinco anos do pasamento do escritor Xabier DoCampo continúa emocionando escoitar a súa derradeira intervención, que unhas poucas semanas antes realizara no Teatro Principal de Compostela, cando na Gala do libro galego recibiu o premio ao mellor libro de narrativa por A nena do abrigo de astracán (Xerais 2017), a novela coa que homenaxeou ao cine clásico e a súa xeración de crianzas de posguerra, a derradeira que mamou a marabilla daquelas historias de medo ou de risa ao carón do lume. O mestre chairego defendeu coa voz crebada e afouteza e xenerosidade de seu un futuro digno para a nosa edición. «Queremos que o libro galego siga vivindo» foi a frase coa que rematou entre bágoas e aplausos rotos, despois de maldicir con toda a enerxía que xa lle faltaba, a aqueles que non o coidan, aqueles que non o celebran, aqueles que non o queren. Unha intervención tan breve como inesquecible que puxo colofón a toda unha vida de compromiso coa causa da lingua e cultura galega, que aquel serán brillaba na lapela da súa chaqueta, onde prendeu orgulloso a insignia de Prolingua, a plataforma apartidaria da que foi celme e motor, concibida en 2009 por el e por Agustín Ferñandez Paz, o seu compañeiro e cómplice da Xeración Lamote, tras o indigno Decreto de Plurilingüismo, como «un valado para nos defender e para reivindicar o esencial», para traballar por un idioma «que non é de ninguén porque é de todos; non é de onte nin de hoxe, porque é de sempre». Cinco anos despois do seu pasamento, coincidindo coa celebración do corenta aniversario de Nova Escola Galega, o movemento de renovación pedagóxica do que foi activista nas aulas lembramos a DoCampo como un militante de todas as causas da dignidade nosa, un mestre que como poucos soubo cultivar o valor da unión e da amizade. Certo é que choramos a súa perda prematura, mais temos a fortuna de contar cunha obra literaria súa que nos convida a gozar do pracer da lectura e do afán de facer da vida relato, como mamou dende o berce.

Publicado en Nós diario: 28-06-2023

Da Calzada ao Casco Vello

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación de Da Calzada ao Casco Vello de Vigo (Xerais 2023) de Jorge Lamas:

Coincidindo coa celebración da (estreita) Feira do Libro de Vigo aparece Da Calzada ao Casco Vello de Vigo. Un paseo a pé pola historia e a arquitectura (Xerais 2023), o novo libro do xornalista Jorge Lamas. Tras a publicación de Historias de Vigo (Xerais 2018) e O Vigo que viron os franceses na Reconquista (Instituto de Estudios Vigueses 2021), co pretexto de ofrecer unha guía para coñecer o Vigo histórico que fose máis alá dos límites do «Casco Vello», Lamas ofrece nun cento de páxinas ben documentadas e mellor escritas outra orixinal e moi atractiva historia de Vigo. Un libro concibido para axudar a camiñar e coñecer a cidade propia, e facelo devagariño, coma se por unha xornada fósemos viaxeiros ou turistas dun cruceiro, a actitude curiosa adoptada polo flaneur de Charles Baudelaire, polo home da multitude de Edgar Alan Poe ou polo camiñante urbano de Walter Benjamin,  que fan deste paseo sen rumbo aparente e sen afán mercantil unha nova forma de vida e da cidade que se redescubre como outra comunidade de acollida. Mais tamén é o do historiador Jorge Lamas un texto erudito de referencia onde consultar o dato preciso e a localización exacta, como unha síntese de centos de publicacións anteriores, o que aventuro facilita a súa utilización como recurso didáctico sobre a historia da cidade nas aulas viguesas.

Con ese espírito divulgador e capacidade didáctica, Lamas artella no Vigo histórico, no espazo que vai entre a Calzada, no límite con Teis, e o Casco Vello, tres rutas para percorrer: a primeira polas rúas García Barbón e Policarpo Sanz, que camiña entre camelias e laranxeiras cara a Porta do Sol; a segunda polas rúas Rosalía de Castro e Marqués de Valadares, camiño entre a Metalúrxica e Carral coa presenza permanente da arqueoloxía nuns terreos pouco alterados ao longo do tempo; e a terceira polo Areal e As Avenidas, camiño do primeiro ensanche extra muros iniciado a finais do século XIX para facilitar o desenvolvemento do emprendemento industrial (metalúrxico e conserveiro) e comercial (marítimo)  da que foi conformándose como cidade portuaria e cosmopolita. Tres camiños nos que ao fío da localización das edificacións pétreas, tanto das conservadas como das desaparecidas, seguindo en boa medida os criterios de clasificación e identificación de Vigo. Arquitectura Urbana (Concello de Vigo, 2000), o monumental catálogo de Xaime Garrido e Xosé Ramón Iglesias Veiga, investigadores do Instituto de Estudios Vigueses, aos que Lamas dedicada a obra, vanse desenobelando tamén as historias, os acontecementos e os relatos biográficos dunha cidade, por ventura, cada vez menos esquecediza.

Non se lle pasa desapercibida a Lamas que no espazo escollido está presente o celme do Vigo histórico, tanto pola presenza dos primeiros vestixios (hai 120.000 anos) e dun bosque prehistórico de oito mil anos de antigüidade como pola existencia dun porto de época romana, unha gran salina de evaporación solar (conservada e musealizada), dúas ducias de estelas funerarias e unha factoría de salgadura, que funcionou entre os séculos I ao IV e pode considerarse como a primeira fábrica de Vigo. Sen esquecer que no espazo descrito están localizadas as dúas freguesías históricas, a de Santiago de Vigo e a de Santa María de Vigo, berce daquel Vigo fundado polo poeta Martín Códax, do que se conserva a primeira referencia nun documento de 1097 referido a un preito entre os veciños de Vigo e Canadelo, topónimo aínda conservado (como Roupeiro e Miragaia), así como da presenza novidosa dunha mámoa, que abre unha nova interpretación sobre a cultura megalítica viguesa. Como relevante foi a aparición no Areal do ungüentario bizantino, exposto no Museo do Mar, que amosa as relacións comerciais que dende os séculos VI ou VII mantivo Vigo co Oriente Próximo.

Con todo, a cerna da obra de Lamas radica na explicación do patrimonio arquitectónico deste espazo monumental, onde está presente a diversidade das mellores pezas pétreas viguesas, tanto as de influencia modernista, rexionalista, ecléctica e racionalista (Michel Pacewicz, Manuel Gómez Román, Antonio Palacios, Jenaro de la Fuente, Madariaga, Francisco Castro…) como as máis recentes e de espírito contemporáneo (Xosé Bar Boo ou Desiderio Pernas). Lamas non esquece a arquitectura industrial deste espazo, tamén de emprendemento fabril (A Metalúrxica, A Barxa, A Molinera, Conservas Alonso…), as edificacións culturais ou comunitarias (Casa do Pobo, Teatro García Barbón, Hotel Moderno, Hotel Universal…) como o proceso de constante recheo do bordo marítimo, orixe da Alameda, das Avenidas e das instalacións portuarias e do ferrocarril do Areal. Recomendo vivamente un libro pensado para levar na man e consultar camiñando con espírito de viaxeiro na propia cidade.

A escola do Faro

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal de Faro de Vigo ao proxecto editorial Faro da Escola:

Teño participado en moitas entregas de premios, mais ningunha tan concorrida e participada polo público infantil como a que vivín o pasado 13 de xuño nas bancadas do pavillón municipal de Travesas, que pechaba a oitava edición de Faro da Escola, o proxecto editorial de Faro de Vigo que achega ao mundo da prensa aos centros educativos da provincia de Pontevedra, con especial incidencia na área metropolitana de Vigo, Pontevedra e Deza. Máis de 1.600 escolares e un cento de profesoras dos 47 centros educativos de Primaria, que publicaron este mes cadanseu faro, participaron nun acto, iniciado con moita música de moda (aspecto a mellorar, dende o punto de vista educativo, en edicións futuras) e coa acollida agarimosa do director do decano. Unha mañá de festa e moitas  fotos na que se recoñeceron os tres mellores periódicos escolares deste curso 2022-2023, tamén as tres mellores entrevistas, portadas, seccións de opinión, investigacións empregando a hemeroteca, reportaxes, fotografías de interior e portada, infografías, deseño, tira cómica, suplemento, pasatempos, entre outras modalidades e categorías deste singular certame de prensa escolar.

Unha entrega coa que remataban os case oito meses de traballo nas aulas necesarios para a elaboración integral do faro anual de trinta e dúas páxinas de cada centro. Tarefas iniciadas no mes de outubro co período formativo do alumnado e profesorado participante, a cargo dun equipo de profesionais de Faro de Vigo, que desprazados aos propios centros desvelaron os segredos da preparación dun xornal, tanto os referidos a planificación e distribución dos seus contidos, como da súa redacción e maquetación, empregando Scribus, a potente ferramenta coa que se fai o xornal. Unha escola de xornalismo infantil, polo tanto de escritura crítica e pegada ao cotián, que como corresponde ao actual proceso de hibridación da prensa utiliza soportes diversos, tanto impresos como dixitais. Unha escola de comunicación escolar que salienta o valor das imaxes (ilustracións, infografías e fotografías) que acompañan os textos das noticias, reportaxes ou entrevistas, nin esquece tampouco a relevancia dunha publicidade atractiva e da súa xestión para facer viable a publicación. Formación que o alumnado participante no proxecto completou nas visitas durante o inverno ás instalacións do xornal en Chapela e nas conferencias nos centros do persoal do CSIC e de autoras e autoras de literatura infantil de Xerais, entidades colaboradoras.

Unha escola a do Faro que promove o traballo colaborativo, tanto do equipo docente de cada centro como do alumnado de cada aula, planificado co obxectivo de elaborar un produto textual e gráfico do que todos os participantes se senten orgullosos e responsables. Unha tarefa xornalística, que ademais desta cooperación imprescindible, obriga aos escolares a poñer a proba a súa curiosidade e as súas competencias na localización e recollida de información en fontes diversas e fiables, utilizando nesta investigación tanto a dispoñible na propia hemeroteca do Faro (unha experiencia lectora extraordinaria), a existente na rede, na biblioteca escolar como na comunidade escolar e veciñal. Unha excelente oportunidade para que o alumnado realice un exercicio de lectura  e escritura crítica, o que esixe valorar e diferenciar en cada un dos textos o gran da palla, o que son noticias do que son falsidades, trolas ou dixomedíxomes. E, o que aínda é máis importante na construción do pensamento crítico e científico do alumnado de Primaria, obriga a debater e a argumentar, tanto oralmente como cando se redacta, empregando cada vez estruturas máis complexas e vocabulario preciso.

O Faro da Escola, pois, proporciona aos centros escolares de Primaria a posibilidade de achegamento directo a cada un dos xéneros periodísticos e propón que, utilizando as ferramentas do xornalismo actual, cada escola viva a experiencia de transformarse na redacción dun xornal que ao longo de todo o curso dialoga coa actualidade da contorna para informar a súa comunidade educativa. Seguido cada martes nas excelentes páxinas do suplemento Faro da Escola, este triunfante proxecto editorial e educativo, lembrounos as páxinas dos suplementos pioneiros A Pizarra, dedicado a información e opinión sobre temas educativos, e O Pizarrín, a contidos de literatura infantil e xuvenil, que Faro de Vigo comezou a publicar en galego en setembro de 1983, espazos ambos os dous onde tivemos a fortuna de comezar entón a publicar os nosos primeiros artigos naquel Faro da movida dirixido por José Armesto Faginas. Parabéns para o equipo de profesionais de Faro que cada curso fai máis atractiva e potente a experiencia educativa do Faro da Escola.

Sector estratéxico

/en , , , , , , , , , , /por

Neste mes celébrase o corenta aniversario da Asociación Galega de Editoras (AGE), primeira asociación profesional do sector do libro. Foron cinco as asinantes da acta fundacional, Galaxia, Xerais, Alvarellos, Xistral e Sotelo Blanco, ás que se sumaron outras catro entidades, Escola Aberta, Fundación Barrié, Imprenta Neira e Libro de Oro (Librouro). Presidida primeiro por Bieito Ledo, xerente de Galaxia, e despois por Luís Mariño, director de Xerais, ao fío das posibilidades que abría o desenvolvemento autonómico e o ensino da lingua galega, a AGE traballou coa dupla intención de crear unha industria editorial e ampliar o público para o libro editado en galego, o que supoñía abandonar o resistencialismo que, coa excepción das edicións Castrelos, caracterizaba daquela ao sector. Obxectivos aos que nunca renunciaron as nosas editoras, capaces de ofrecer hoxe un catálogo de máis de 10.000 títulos dos diversos xéneros e tipoloxías e vender dende entón máis de vinte millóns de exemplares, un esforzo compartido na actualidade por case medio cento de editoras. Cifras que non poden agochar o reducido mercado interior do libro galego, apenas o 11,2 % (incluído o de texto), porcentaxe cativa para un sector declarado «estratéxico para Galicia» na Lei do Libro e a lectura (2006), a que quedou en papel mollado co primeiro dos gobernos de Feijoo. Incumprimento que abriu unha fenda entre as teimudas reclamacións da AGE e as políticas cativas dos gobernos de Feijoo e Rueda, as únicas presidencias da Xunta de Galicia que nunca recibiron ás directivas da asociación de editoras, rompendo así os tradicionais encontros anuais con Fraga e Touriño. «Que queren os editores?» preguntoulle Feijoo ao conselleiro Roberto Varela, cando en 2010 a AGE solicitou ser recibida en San Caetano. Dende entón as directivas das editoras agardaron ser convocadas para reiterar a atención que merece un sector estratéxico para a lingua e cultura nosas como para a conformación da propia identidade do país.

Publicado en Nós diario: 14/06/2023

Quédanos a palabra

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao concerto de Paco Ibáñez con motivo do centenario do poeta Carlos Oroza:

Con motivo da celebración do nacemento do poeta peripatético Carlos Oroza celebrouse no Auditorio Mar de Vigo un histórico recital do cantautor Paco Ibáñez. Organizado pola viguesa asociación cultural Évame Oroza, no inicio os poetas María Lado e Antonio García Teijeiro recitaron algúns dos versos orocianos máis emblemáticos, aos que seguiron na pantalla mostras do derradeiro traballo musical (inédito) de Luis Eduardo Aute sobre textos do autor de Évame. Introito que deu paso ao concerto no que Ibáñez (89 anos) antologou dezasete cancións do seu amplísimo catálogo, nas que homenaxeou a poesía de clásicos españois como Quevedo, Góngora e Arcipreste de Hita até voces do século XX como Antonio Machado, Rafael Alberti, Federico García Lorca ou José Agustín Goytisolo. Hora e media de poesía e música, seguida con emoción contida e respecto, apenas rota polo humor do divertido cantor e o seu litixio imprevisto cun vaso de auga, por case un milleiro de persoas, na súa maior parte, entradas en anos. Un serán de nostalxia, tamén de memoria e de encontros agarimosos, tamén de despedida e derrotas saudosas, no que o irredutible Ibáñez, acompañado e coidado polo guitarrista catalán Mario Mas, amosou o valor incombustible da palabra como a máis valiosa das resistencias.

Embora foi a homenaxe a diversidade lingüística o que máis emocionou no recital de Paco Ibáñez, dándolle presenza, como sempre adoita, as linguas e literaturas do estado español. Acompañado do acordeonista vasco Josan Goikoetxea interpretou dous temas en éuscaro, o primeiro, «Peio Josepe», no que lembrou a súa nai da que mamou esta lingua, o segundo, o emocionante canto a liberdade «Txoria Txori» do poeta Joxean Artze, ao que puxo música Mikel Laboa, a quen Ibáñez lembrou, como a Imanol e a Xabier Lete formando parte da tríade de cantores euskaldúns. Con todo foron as tres cancións en galego a cerna do recital do Mar de Vigo, coa presenza en escena do poeta Antonio García Teijeiro, que acompañou con enerxía e gratitude o fermoso xesto de Ibáñez de incluílas no repertorio e recoñecer así a poesía galega. Tras a interpretación de «Que ocorre na terra?» e «Pomba», poemas de Teijeiro, que forman parte do libro Un rato díxolle á lúa (Xerais 2013), estreou en Vigo «Chove», canción sobre un fragmento do poema «Inverno» de Celso Emilio Ferreiro, composta por Ibáñez, despois de telo feito con «María Soliña», como homenaxe a Moraima, mais que nunca fora incluído en gravación comercial. A presenza entre o público da filla e do neto do autor de Longa noite de pedra deulle a esta estrea viguesa un carácter elexíaco inesquecible, un momento máxico inesperado.

Esta homenaxe a poesía galega e euscalduna, como a súa teimosa defensa de non utilizar anglicismos na fala cotián, como unha causa que chamou a compartir, como o entusiasmo que continúan concitando temas históricos do período tardofranquista como «Palabras para Julia», «Me lo decía mi abuelito» ou «A galopar», cantados polo público como himnos, fan de Paco Ibáñez un referente cívico entrañable tanto para as xeracións de militantes antifranquistas como tamén para as posteriores do desencanto do período da Reforma Política. Unha voz que despois de máis seis décadas nos escenarios, un mito dende aquela gravación do recital no Olympia de Paris (2 de decembro de 1969), a pesar da inevitable perda de sonoridade, gañou capacidades expresivas novas e nunha quentura que, como sucedeu no serán da pasada sexta feira, chega directa ao corazón do público. Unha voz que, como salientou o nobel José Saramago, é capaz «de abrir camiños de fraternidade auténtica no espírito das persoas que a escoiten». Unha voz que, para Manuel Vázquez Montalbán, o cantor coloca «ao servizo do coñecemento da emancipación individual e social», consciente de que a liberdade, como os dereitos, son unha conquista nunha agra colectiva.

O emotivo e exitoso concerto de Paco Ibáñez, no que tamén vibrou no introito a voz de Carlos Oroza medrada coma trigo nas fronteiras, amosou que o Vigo literario, ademais de novela, conta con expresión poética. Unha actividade poética de manifestacións diversas, que van dende o fomento do interese pola poesía na infancia e mocidade, encabezada pola teimosía de Antonio García Teijeiro, recoñecida en 2017 co Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil, pasando pola conservación da memoria e da obra do poeta Carlos Oroza, encabezada pola asociación Évame e a editorial Elvira de Javier Romero, ou do poeta Celso Emilio Ferreiro pola fundación que leva o seu nome e pola editorial Xerais, até o activismo en outono do Festival Kerouac de Poesía e Performance ou dos recitais e itinerarios poéticos do grupo Rompente e doutros colectivos poéticos vigueses. En Vigo, por ventura, quédanos a palabra.

A Coca e a danza de espadas

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á festa da Coca de Redondela:

A José e Manuel Paz Villar

Entre as festas populares da Ría de Vigo destaca pola súa continuidade e capacidade de manter a estirpe da tradición a da Coca de Redondela. Documentada hai máis de catro séculos (1691) e con orixes nos séculos XIII e XIV, cando se instituíu a festa e as procesións do Corpo de Deus, a celebración desta festa relixiosa adquiriu na vila do Alvedosa, segundo o antropólogo Clodio González Pérez no libro, A Coca e o mito do dragón (Ir Indo, 1993), un carácter pagán como representación do combate entre a Coca, saída do mar e ladroa de fermosas mozas, e os valentes mariñeiros, que as rescatarán e darán morte o monstro. Vitoria celebrada cada ano o día do Corpo do Deus coa procesión da Virxe, coñecida en Redondela como a Gabacha, sobre un itinerario, dende 1950, alfombrado de flores, e coa danza das espadas, protagonizada polos vencedores, e o baile das penlas sobre as burras. É o da Coca unha recreación dun mito universal de tradición milenaria, presente en culturas diversas, dende a mesopotámica á celta ou nórdica, da loita entre o ben e o mal, encarnados nun deus u outro personaxe no seu nome e nunha serpe ou nun dragón (a máis grande de todas as serpes), símbolo da vida e ao mesmo tempo da morte.

Mito da Coca protagonizado por un animal mitolóxico con corpo de dragón e cola de serpe, semellante ao doutras cocas desaparecidas, como as de Sabarís ou Pontevedra, cuxo relato foi conservado dende tempos remotos apenas con algunhas poucas variantes. Contan que hai moitos anos, vivía un monstro xigante na Ría de Vigo que tiña aterrorizadas a todas as poboacións. Saído das ondas dun mar moi embravecido, na proximidade da illa de San Simón, o monstro devorou a dúas rapazas, ataque que repetiría, para levar sempre as cativas máis fermosas. Foi entón cando a veciñanza de Redondela, cansa de tanto mal que facía, escolleu os vinte e catro mozos máis afoutos para agardala, atacala e darlle morte coas súas espadas. Tras loita moi dura, lograron vencela e formaron entón, unha grande procesión arredor da besta morta, iniciando ao son das gaitas unha danza que as mozas rescatadas seguiron, erguendo nos ombreiros as meniñas máis novas e danzando con elas en alto. Noutra versión do mito, documentada no Dicionario dos seres míticos galegos (Xerais 1999), a Coca de Redondela sofre unha estraña metamorfose, sendo primeiro unha doncela que chora por uns amores desgraciados, a quen de tanto chorar lle medraron ás, máis tarde unha longa cola e despois unha horrible boca de réptil, até que as súas bágoas formaron o río Alvedosa que rematou por arrastrala ao mar.

Máis recentemente, o escritor Rafael Fernández Lorenzo, recreou o mito da Coca de Redondela na noveliña Cocotibur (Xerais 2021). Respectando o contido do mito da Coca na Ría de Vigo nun tempo histórico impreciso, retrata un monstro, bautizado como Cocotibur, metade quenlla, metade crocodilo, con corazón duro coma unha rocha, que non sabe o que é o medo, mais non é tan feroz como o pintaban. Un relato do marabilloso, iniciado coa misteriosa desaparición de tres rapazas, que semella foran engulidas polo mar, feito que mobiliza á comunidade mariñeira toda a desfacer o meigallo de semellante encantamento. Unha narración engaiolante, onde flúen con naturalidade todos os episodios do mito choqueiro por excelencia, dende as sete espadas forxadas polos setes metais coñecidos, ao ataque a fera ao son dunha gaita e un tambor, cerca do carballo das cen pólas de Reboreda, onde se baña a serea, sen esquecer o territorio máxico da illa de San Simón no illó das salinas da ría nin a orixe do baile de penlas e burras e danza de espadas o día de Corpus. Unha óptima mestura do mito do dragón e de costumes populares que fan desta novela unha excelente actualización do mito para o público máis novo do século XXI.

Con tan interesante anovación do relato mítico, como coa incorporación dende a pasada edición dunha muller á danza das espadas, o que non sucedía dende hai corenta e cinco anos, a festa da Coca e as súas danzas tradicionais gozan de boa saúde. No esencial, esvaído o protagonismo da procesión relixiosa, na que chegaron a participar 26 imaxes, entre elas a do chamado Xigante de Redondela, ao xeito de San Cristobo, a Coca de hoxe é case igual á que describiu en 1867 o xornalista vigués Xoán Neira Cancela, «unha especie de caimán ou crocodilo feito sobre madeira e colocado sobre unhas rodas», ou ás fotografadas na Galicia Moderna, o 15 de xullo de 1897, turrada por dous portantes vestidos con roupas rechamantes, ou por Pacheco nos anos vinte. Persistencia dunha tradición danzante e musical, por ventura conservada, que forma parte dun patrimonio inmaterial que merecería ser declarado como Patrimonio da Humanidade. Un reto para a nova corporación redondelá e para os organizadores da festa da Coca e danza das espadas.