Cubertas

/en , , , , , , , , , , /por

Gustei moito da cuberta de Conta Sherezade (Xerais 2025) de Suso de Toro. Unha potente metáfora visual de Pepe Barro, o noso máis destacado deseñador gráfico contemporáneo, que chama a atención sobre esta excelente novela que indaga na memoria como motor da creación literaria. Cuberta cen por cen barrosá que nos lembrou as que Barro fixera para Polaroid (Xerais 1986) e Land Rover (Xerais 1988), títulos memorables da nosa narrativa e da propia edición. Cubertas as tres que respectan as condicións da edición de calidade: primeira, a editorial: a representación do contido do libro; segunda, a comercial: a atención do lectorado potencial na libraría ou na rede; e terceira, a do marketing: o recoñecemento da marca da editora e a coherencia coa colección da que forma parte. Un traballo de síntese gráfica, que obriga a unha lectura fonda e contextual do grafista e a escoller a arte final axeitada, entre os recursos da fotografía, a ilustración e a tipografía, sen menoscabo da conversa tripartita necesaria entre autoría, edición e deseño. Imaxe que forma parte fundamental do paratexto editorial, presente en cuberta, na cuarta de cuberta e nas lapelas, que nunca deben faltar nunha publicación de calidade. Concibidas como reclamo para o escaparate da libraría, dende que o editor Edmund Evans publicou en 1852 o primeiro libro cunha cuberta de cores, e sobre todo despois de Segunda Guerra Mundial, cando a edición se fixo industria editorial, as cubertas desempeñan hoxe un papel decisivo na cadea industrial do libro. Mais aínda cando o marketing editorial e a capacidade de inundar as mesas de novidades dos xigantes da distribución do sector, atribúen que a acollida da cuberta pode condicionar o 50 % das vendas previstas. O que non está de máis lembrar cando o libro galego libra a batalla pola súa existencia nas mesas e escaparates da libraría. Coidar a excelencia das imaxes de cubertas e dos seus paratextos, como do deseño do seu grafismo, é outro reto ineludible para o libro galego.

Publicado en Nós diario: 21/05/2025

Celtada

/en , , , , , , , /por

A do domingo á tarde foi unha desas celtadas que forman parte da identidade máis íntima do celtismo histórico. O Celta de Claudio Giráldez non renunciou a forma parte dunha tradición de coller sempre o camiño máis sinuoso e perigoso para acadar os seus obxectivos. Unha mala tarde de Claudio Giráldez, que errou no seu plan de partido, como a de todos os membros do seu equipo, que estiveron algo apaxaretados e imprecisos co conto de entrar sen canicosta ningunha na competición europea. Un baixón imprevisto na competitividade do mesmo equipo que en Donostia cinco días antes deu un recital de fútbol práctico e de concentración colectiva na defensa da porta de Guaita. Unha celtada na que pouco serviu un recibimento impresionante ás portas do estadio e que a afección tanghera durante todo o partido. E nin sequera chegou para evitala o chamamento do druída Abraham Cupeiro co seu karnix nin das pandeireteiras de Toutón nin a presenza de Pucho Tangana en Marcador baixo.

Nada deste coidado soporte emocional serviu para evitar unha inoportuna baixa de intensidade e concentración que o domingo afectou a todo o cadro celeste, máis na primeira parte, nunha xornada decisiva, tamén, para os visitantes, que compiten polos mesmos obxectivos cos nosos, arroupados por un cento de bucaneiros que despregaron en Balaídos unha pancarta premonitoria co texto de «¡Al abordaje!».

Non acertou Giráldez coas súas rotacións, que deixaron a Borja Iglesias e Alfon no banco, hoxe os mellores argumentos dos que o Celta dispón no remate. Nin tampouco acertou coa banda de Ristic e Marcos Alonso, que resultou ser un coadoiro polo que entraron os vallecanos en dúas ocasións, suficientes para levar tan decisivo botín. Nin funcionou a dupla de Beltrán e Moriba, incapaces de facerlle fronte á parella visitante, formada por Unai e Valentín, moito máis intensos e acertados no roubo cos celestes. E se todo este panorama xa non abondase, Fer López, que sempre escintila con detalles de figuriña, non estivo o preciso e creativo que o devir do encontro precisaba; como lle sucedeu a Williot, que comezou de marabilla, forzando o penalti antes de que pasaran dez minutos, transformado por Marcos de forma maxistral; como ao voluntarioso Durán se lle fixo moi longo o partido, na súa batalla coas torres vallecanas. E foi dende o gol temperán dos nosos, cando os de Giráldez comezaron a esvarar polo tobogán do conformismo, mentres os de Iñigo, mellor plantados sobre a alfombra do Fragoso, presionaban coas súas dúas puntas sobre Alonso, Yoel e Javi, incapaces de trazar liñas seguras de pase ou crear algunha superioridade.

Foi determinante no devir do partido, a relaxación dos celestes no tempo engadido da primeira sesión. Outro erro de Marcos Alonso –nun partido horrible, onde volveu ser amoestado, polo que non xogará no partido decisivo do vindeiro sábado– facilitou que De Frutos canease a Yoel na área pequena e batese a Guaita. Non abondou desta volta, a clásica heroica dos de Giráldez que durante a segunda sesión acurralaron sen fortuna aos de Íñigo. Mágoa que este decidido paso adiante, tanto na disposición das liñas como na actitude do equipo, non fose acompañada de fortuna nos remates de Fer e de Williot. Cando máis sufrían os visitantes, a pausa de hidratación –nunha tarde con fresquiño e algunha poalla– decidida polo colexiado, rompeu a abordaxe celeste. Giráldez tardou en dar entrada a Iago e Alfon e, sobre todo, a Borja, que nos minutos finais volveu abrir a cancela da defensa vallecana que se defendía con coraxe. Nunha mala tarde, tamén para convocar á fortuna, no engadido Javi Rodríguez, o mellor atacante dos nosos defensas, tivo o gol a porta baleira, mais a pelota tan caprichosa quixo bater nas costas dun dos centrais para que a recollese o porteiro cando xa entraba. A desgraza que faltaba en calquera celtada.

Esta celtada, por decepcionante que fose, non embaza unha tempada sobresaliente, que no serán do sábado pode converterse en foliada en Xetafe celebrando o agasallo do billete europeo. O celtismo, sempre sabio, agradece a traxectoria desta liga en Balaídos, onde con once vitorias e apenas cinco derrotas o Celta marcou 35 goles, unha gozada para a afección. Unha tempada na que foi, non menos relevante, que o equipo non dependa xa da presencia nin dos goles de Iago Aspas, por valiosa que sexa a súa achega. Xaora, o máis relevante foi que a audacia de Giráldez de contar coa canteira do Fortuna e do Xuvenil convertese aos seus xogadores en pezas valiosas do mercado internacional. Non debe estrañarnos que Fer López, Javi Rodríguez, Hugo Álvarez, Pablo Durán, Yoel Lago, Damián, Sotelo ou Carlos Domínguez, habituais nos onces de Claudio, escoiten este verán os cantos de serea da Premiere League ou doutros equipos da Liga. En todo caso, agardemos con esperanza o que suceda en Xetafe, un campo que se nos dá mal, iso é certo, mais tamén o é que decote tras unha celtada o equipo resarce ao celtismo cunha vitoria heroica. Agardemos celebrala.

Publicado en Faro de Vigo: 21/05/2025

Cervexa viguesa

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a presencia da cervexa en Vigo:

Ao fío do artigo sobre o agromar do atletismo e da actividade deportiva en Vigo, como expresión da cidade moderna, preguntáronme sobre a referencia que se facía aos socios de El Gimnasio, señoritos vigueses, que despois de facer os seus exercicios ximnásticos nos máis modernos aparellos fumaban tabaco exipcio e bebían cervexa nos salóns da sociedade. Historia contada por Xosé María Álvarez Blázquez nas páxinas d’ A cidade e os días (Xerais 2008), que ilustra o entusiasmo vivido en 1875, ano no que Ceferino de Blas considera que Vigo iniciou o seu medre coma cidade industrial e porto cosmopolita. E non lle faltaba razón ao noso último cronista, xa que foi hai cento cincuenta anos cando se derrubou a torre da Pulguiña e se trazou a actual rúa Poboadores, cando se comezou a mudar a navegación a vela pola de vapor, o que supuxo a recuperación das liñas regulares con América e a construción do peirao do Comercio, a chegada da primeira locomotora, que unía o porto con Chapela ou cando varios industriais representaron a Vigo na Exposición Rexional de Santiago.

Ano de 1875 no que comezaron a mudar os espazos de sociabilidade da emerxente burguesía industrial, que se reunía en sociedades recreativas como La tertulia, El casino, El recreo artístico ou El gimnasio ou coincidía no Café Suízo da rúa do Príncipe 27, o primeiro da cidade, onde se anunciaba nun gran rótulo «English spoken» e «Man Spricht Deutsch». E foi, tamén, en 1875 cando se comezou en Vigo a fabricar cervexa, como xa o alsaciano Louis Moritz facía en Barcelona dende 1856. Álvarez Blázquez rescata do Faro de Vigo do 8 de maio de 1875 a crónica sobre o grande movemento a prol da industria e os intereses locais que supoñía a fabricación de cervexa por parte de Mr. Hyde, que utilizando unha excelente clase de primeiras materias na súa elaboración, era capaz de competir coas cervexas importadas do estranxeiro, tanto polo seu gusto como polas súas burbullas, entre outros comentarios gabanciosos.

Consumo de cervexa ao que eran alleos os oficiais do Cable Inglés, establecido dende 1873, que anos máis tarde levaron a que o portugués Antonio Bandeira Proença instalase en 1898 –primeiro en Policarpo Sanz 36, logo en Velázquez Moreno, fronte ás oficinas do cable, no local que ocupou a tenda de instrumentos de Villanueva– o famoso Bar Bandeira onde servía viño do Porto, contaba cunha ampla carta de cervexas internacionais, aperitivos e até daba o té das cinco. Eduardo Rolland cita que despois da fábrica de Mr. Hyde chegarían outras marcas cervexeiras como Moreira e Cía e García Bañón. Habería que agardar ao 29 de xaneiro de 1925, hai polo tanto un século, para que comezase a súa actividade a fábrica de cervexas A Barxa, proxectada polo arquitecto Manuel Gómez Román, que dous anos antes fixera La Panificadora, nun amplo edificio de estilo rexionalista na rúa García Barbón, que contaba cun parque de fermosas plantas tropicais. Propiedade de Cervezas de Santander elaboraba as cervexas Austriaca e Cruz Blanca, que na década de apoxeo, de 1925 a 1935, cunha produción de cinco millóns de litros chegaría a ser líder en Galicia. En 1970 pasou a ser propiedade de Unión Cervecera S.A., elaborando os botellíns da famosa Skol, que tería boa acollida e pecharía en 1989, deixando un formidable soar, onde se construirían as torres do Club Financeiro.

Neste reconto non pode faltar a lembranza da cervexarías históricas, como Joaquín, inaugurada en 1914 no Areal e pechada noventa anos despois. Local axeitado con estilo parisino art decó, fermosos espellos, cadros e fotografías e mesas de táboa de mármore, Joaquín foi referente sentimental para varias xeracións, fose polas billas de Guinnes que servían a mellor cervexa negra, os bocks e as cañas, as gambas á gabardina que saían da cociña ou pola calidez dos encontros alí vividos. Desapareceron tamén as cervexarías El Laurel e Eusco da rúa Gamboa, onde en 1958 abriu El Pasillo, hoxe a decana da cidade, que continúa tirando as súas cañas e os bocks en xerra coa escuma xusta para mantelas fresquiña acompañadas de olivas e manises. Local que conserva unha enciclopedia e o dicionario da lingua de María Moliner por se a clientela precisa consultalos.

Por ventura dende 2013 volveuse a elaborar cervexa en Vigo coa aparición de Cervexa Nós, con fábrica propia e dúas cervexarías no Vigo vello e unha carta de dez tipos de cervexas artesanais. En 2018 comezou a produción de Cervexas Madroa, que conta con seis variedades elaboradas na súa factoría da rúa san Cristovo de Candeán. Máis recente e a actividade de Pits cervexas artesanais, elaboradas na mesma praza de Compostela, coa posibilidade de que o público as goce na cervexaría instalada no andar superior. Conta con sete variedades, entre elas unha chamada «Viguesa». Excelente herdanza deixou Mr. Hyde!

Tocadoras

/en , , , , , , , , , , , , , /por

O éxito de celebración educativa das cantareiras neste 17 de maio obedece á admiración do profesorado pola figura poderosa destas mulleres libres coa pandeireta na man. Mercedes Peón, investigadora, compositora e tamén pandeireteira, reclama en Somos pandeireteiras (Xerais 2025) para elas o nome de tocadoras e «mulleres donas da palabra, donas do serán e da voz da colectividade». Mulleres que na década de 1980 protagonizaron a revolución esquecida das tocadoras, como centro da transmisión musical galega, da palabra e da propia lingua. Centralidade do legado lingüístico e musical que na mesma monografía a poeta e académica Ana Romaní atribúe á química das cociñas, que contaxiaban as súas melodías dunha casa a  outra, e ao carácter das mulleres como creadoras e transmisoras de saberes. Activismo feminino que Martín Sarmiento identificou en 1775 cando escribiu que «en Galicia as mulleres non só son poetisas, tamén músicas naturais». Un día das letras para recuperar da man das tocadoras unha tradición coral de sororidade e empoderamento e un patrimonio da memoria actualizado de forma permanente. Día para a poesía popular oral que a Academia quixo personalizar en sete mulleres –das que por certo catro aparecen como informantes do Cancioneiro Popular Galego de Dorothé Schubarth, señora galega das letras 2014, homenaxeada por A Sega– que representan apenas un testemuño do patrimonio das cantareiras anónimas que, por ventura, para a cultura galega, continúa vivo e punxente. Cantareiras de hoxe que asumen formas de composición e interpretación contemporáneas, sen medos a mudar o formato dos palcos e por desprazar o acompañamento masculino do gaiteiro, apostar pola presenza de mulleres gaiteiras ou por empregar mediacións musicais electrónicas. A Academia pretendeu que a súa escolla contribuíse a recuperar falantes, entre o colectivo de mozas e nenas, o que semella tan ben intencionado como voluntarista. Abondaría que a nova xeración de tocadoras enguedellen ese novo público. Ogallá.

Publicado en Nós diario: 14/05/2025

Vigo, capital atlética

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación de Vigo, capital atlética, libro de Emilio Navaza publicado por Alvarellos editora:

Un dos sinais da identidade viguesa como cidade moderna é o seu carácter de capital deportiva de Galicia. Foi dende o 21 de novembro de 1878 cando se creou a Sociedad Recreativa El Gimnasio de Vigo, a primeira entidade do asociacionismo deportivo, na rúa do Ramal, despois en Príncipe diante da actual sede do Celta, onde uns señoritos vigueses, coñecedores doutras cidades onde se practicaba o «sport», facían esgrima e ximnasia utilizando os aparellos máis modernos, e logo bebían cervexa, unha bebida novidosa, nos seus salóns. Antes, en 1875, as sociedades El Casino, La Tertulia e El Recreo Artístico organizaran na ría dúas regatas con motivo das Festas do Cristo da Vitoria, unha para as tripulacións de botes de catro remos das sociedades convocadoras, e outra para faluchos e lanchas de pesca con velame incluída. Considéranse as primeiras competicións náuticas na ría, das que o vindeiro verán se fará o sequiscentenario, que merecería ser celebrado.

El Gimnasio continuaría en 1884 aquelas regatas e tres anos despois se ocuparía de organizar a primeira proba ciclista en Galicia e artellar unha especie de velódromo no Malecón para practicar o deporte das dúas rodas. Sociedade organizadora, dende 1892, da Batalla de Flores e da creación do corpo de bombeiros que, segundo o historiador Eduardo Rolland, se montaría co modelo do Porto, tras unha visita de concelleiros e directivos da sociedade. Magoa que El Gimnasio fose liquidada como sociedade en decembro de 1936 polo feito de que rendese homenaxe ao seu socio Enrique Blein Budiño, o primeiro alcalde republicano, fusilado no Castro o 10 de decembro.

Anos nos que naceron en Vigo outros deportes coma o fútbol e o tenis da man dos oficiais do Cable Inglés e logo do Cable Alemán, coincidindo co espertar industrial da cidade, coa instalación eléctrica e co inicio da súa conexión ferroviaria directa con Madrid, vía Portugal, claro está. Unha historia iniciada o 10 de xuño de 1876 co anuncio de que os ingleses «xogan á pelota», continuada o 7 de decembro de 1880 cando aparece en Faro de Vigo a que pode considerarse a primeira mención concreta ao fútbol en Vigo: «Moitos ingleses pasaron a tarde de onte xogando á pelota nos Cadros do Malecón». Mais haberá que agardar ao 23 de xaneiro de 1895 para que apareza a primeira referencia a un partido de fútbol que xogaron nos cadros do Recheo oficiais da frota británica. Certo que non pode considerarse como fútbol moderno, xa que, debido ás reducidas dimensións do campo, xogaban 8 ou 9 xogadores por equipo, pero o precedente aí está. Haberá que agardar a 1903 para contar coa primeira foto coñecida do cadro de xogadores do Exiles F. C. de Vigo, sendo unha das máis antigas dun club de fútbol en España. No mesmo ano constitúese o Vigo Foot-ball Club, o Arte y Sport, que algúns apuntan naceu da sociedade La Oliva e outros da Escola de Artes.

Nestes albores do deporte vigués, onde non todo foi fútbol, tivo importancia o atletismo, desde os primeiros festivais atléticos olímpicos de 1913 e, sobre todo, os de 1915, organizados polos dous clubs principais de fútbol, o do Real Vigo Sporting Club, o 19 de setembro na catedral de Coia, o do Real Fortuna, o 31 de outubro e 7 de novembro, no seu campo de Bouzas. Festivais nos que participaron un cento de atletas españois, irlandeses e alemáns en disciplinas como 100 metros, 100 metros valados, lanzamento de disco (por vez primeira en Vigo), peso, resistencia de 1.500 metros, estafetas de tres atletas e loita de corda de equipos con oito compoñentes. O 9 de abril de 1916 celébrase o primeiro cros vigués no que participaron medio cento de atletas. O traxecto de cinco quilómetros pola cidade convocou a miles de persoas en Policarpo Sanz, Urzaiz e o Castro por onde se desenvolveu.

Primeiros episodios do atletismo en Vigo relatados con detalle no libro de Emilio Navaza, Vigo, capital atlética (Alvarellos 2025), no que se recolle a contribución viguesa ao primeiro deporte olímpico, dende as  competicións pioneiras da década de 1920, a constitución da Federación Galega de Atletismo, a organización de varios campionatos de España, pasando por aquel Gran Premio Cidade de Vigo dinamizado dende 1958 por Alfonso Posada até a organización da Vigbay promovida en 2000 por Eduardo Vieira. Libro documental e fotográfico cuxa cerna reside no retrato deportivo dos nove atletas olímpicos vigueses, hoxe lendas do noso deporte: Carlos Pérez (1960, 1968 e 1972), Rogelio Rivas (1964), Javier Álvarez Salgado (1968 e 1972), Ramón Magariños (1968), Alejandro Gómez (1988, 1992 e 1996),  Carlos Adán (1992), Estela Estévez (1992), Santiago Pérez (2004 e 2008) e Ester Navarrete (2024). Outro libro excelente do editor Alvarellos de coidada edición e temática viguesa. Moi recomendable para deportistas e curiosas da historia da cidade.

Chiflaso

/en , , , , , , , /por

Nunha tarde que comezou encunillada e rematou luminosa e feliz, o Celta de Giráldez deu un contundente chiflaso aos seus perseguidores de que collía velocidade en dirección a Europa. Un destello luminoso de grande intensidade e inequívoca intención colectiva ao que non foi allea a dificultade engadida que supuxo xogar diante do Sevilla, a metade dos 102 minutos, en inferioridade numérica tras unha severísima interpretación do regulamento pola sala de arbitraxe a distancia, que no engadido da primeira parte, enviou ao vestiario a Marcos Alonso unha das trabes da defensa celeste, sobre todo na saída do balón gañando liñas ou percorrendo a banda.

Un partido memorable que lembraremos máis pola confianza, fortaleza emocional e autoestima amosada polos dezasete xogadores celestes participantes, compartida polo cadro técnico do adestrador louriñés, ca pola beleza do seu xogo combinado, habitual en moitos dos encontros anteriores. Un partido importante para os sevillistas do veterano Caparrós, aínda algo apertados na táboa clasificatoria, que xutaron entre os tres paos moitas máis veces cos celestes e tiveron máis tempo o balón, o que resultou tamén novidoso con respecto a xornadas anteriores nas que o Celta adoitaba non ceder o leme ao seu visitante.

Non renunciou Claudio as súas habituais rotacións no once de gala. Mantivo a liña defensiva e os carrileiros máis habituais, Mingueza e Hugo Álvarez, mais variou tanto a parella de medio centros, saíndo con Damián (nunha tarde discreta) e Moriba (con outra actuación sobresaliente) como a tripla atacante, con Williot (que medra en cada ocasión que se lle ofrece), Aspas (como falso nove, nunha tarde na que expresou a súa autoridade) e Pablo Durán (un auténtico gladiador o tomiñés, obrigado a saír en padiola despois de disputar o enésimo lance cos centrais visitantes).

E comezou determinado o equipo de Claudio para superar as dúas liñas debuxadas por Caparrós, un esquema de fútbol básico, que foi incomodando aos anfitrións, que disputaban os duelos cunha intensidade un punto por debaixo da dos visitantes. Cando non pasara nin un cuarto de hora, Pablo Durán puido marcar nunha cabezada e Guaita xa fixera dúas paradas salvadoras baixo os tres paus, na que foi unha das máis inspiradas actuacións da tempada. Moriba respondeu cunha xogada propia finalizada cun dos seus xutazos, despexado in extremis polo gardameta Nyland. Por ventura, noutro lance posterior, no minuto 19, un gran pase de Williot sobre Aspas, que o noso Merlín decidiu arteiro saltar, chegou a área pequena sobre Moriba, que tras un control maxistral deu unha espectacular reviravolta e xutou cruzado para superar, desta vez si, ao gardameta andaluz. Por fin, tras intentalo con asiduidade en xornadas recentes con impresionantes cacheiróns, o grande Ilaix conseguiu marcar e facelo de forma fermosa, redondeando unha traxectoria magnífica na que conta coa confianza e complicidade do míster.

Co marcador por diante, o Celta tivo minutos cómodos de superioridade nos que parecía aumentaría a súa renda. Non o fixo e deixou que os visitantes comezasen a despregarse en territorio celeste. Froito deste empuxe, no longo tempo engadido da primeira parte, foi cando, tras varios rexeites defectuosos dos celestes, chegou o balón a Peque dentro da área, interceptado por Marcos Alonso. Unha xogada que semellaba podería modificar o desenvolvemento do encontro.

Tras o intervalo a chaplada de Claudio no vestiario debeu ser tan breve coma eficaz para que os seus cresen que non se podían desaproveitar os tres puntos, ao tempo que implantou un novo debuxo, coa incorporación de Beltrán e Javi Rodríguez. Giráldez deixoulle o balón a Caparrós, organizou un bloque baixo meduliano, agardando coller as costas aos visitantes. Actitude paciente en inferioridade que no 60’ de xogo tivo a súa recompensa no gol de Mingueza que marcou chegando dende a esquerda, aproveitando un centro horizontal de Beltrán, ao que non chegara Hugo.

Co marcador por diante, o Celta, que fixo seis cambios, resistiu con madurez e serenidade, axudado pola gran tarde de Guaita que con outras tres grandes intervencións desfixo calquera esperanza andaluza. Mais aínda cando no 90’, Borja Iglesias aproveitou un erro de Gudelj para liquidar o partido cunha maxistral vaselina que superou a Nyland. Cando pasaban os sete minutos de engadido, os de Caparrós maquillaron o resultado, mentres a bancada celeste feliz cantaba a rianxeira, reservada para as grandes ocasións.

O celtismo daba o seu chiflaso para enxergar competición europea. Un obxectivo razoable e factible, mais non exento de dificultades, que se dirimirá nesta mesma semana en Donostia e fronte ao Raio o domingo, no que pode ser outra xornada histórica. A posibilidade de ocupar praza na Europa League depende do propio Celta, dono da sétima praza dende hai varias xornadas. Como as expectativas en poder conseguilo son elevadas, máis aínda tras a confianza e a competitividade amosada diante do Sevilla, mesmo a pesar de xogar en inferioridade numérica. Celtistas, gocemos destes días felices e esperanzados!

Publicado en  Faro de Vigo: 11/05/2025

Independentes

/en , , , , , , , , , /por

Gustei da profunda mudanza do elenco de editoras premiadas nos Follas Novas 2025 con respecto a edicións de hai unha década. A ducia de obras gañadoras este ano quedou repartida entre unha decena das editoras que pertencen a AGE, o 90 % do sector empresarial do libro galego. Un resultado novidoso para un gremio creado hai corenta e dous anos como unha alianza estratéxica entre as editoras de tradición galeguista (Galaxia, Ediciós do Castro e Xistral) coas novas editoras, como Alvarellos, Xerais e Sotelo Blanco, creadas no inicio da Autonomía e da oficialización do idioma. O feito de que fosen recoñecidas a excelencia das producións infantil e xuvenil de Cuarto de Inverno, a poética da colección Cera labrada de Apiario (que o mesmo día acadou o Premio da Crítica), a banda deseñada de Retranca editora, a tradución de Irmás Cartoné ou a edición literaria de Positivas, Kalandraka e Alvarellos amosa a madurez do sector destas chamadas «editoras independentes» e a normalización dun gremio que vive á intemperie nun mercado moi reducido e sofre a anomalía institucional de non ser recoñecido polo goberno como sector estratéxico. Por ventura, en Galicia edítase moito mellor que hai trinta e cinco anos, como existe por vez primeira unha edición especializada (educativa, infantil, traducida, poética, literaria…) dirixida a públicos diversos. Unha fortaleza destas editoras independentes, nas que traballan apenas dúas ou tres persoas comprometidas cun proceso artesanal de edición e un forte compromiso co emprego do galego. Modelo editorial facilitado posibilidade de reducir o volume das tiradas, utilizando os medios da impresión dixital e dunha reimpresión case baixo demanda, como pola apertura dunha canle de subscrición de novidades ou da visibilidade achegada polas novas mediacións das redes sociais, nas que participan con altas doses de creatividade e continuidade. Velaí o carácter insurxente  e o pulo entusiasta e contaxioso das editoras galegas independentes, merecedoras de apoio.

Publicado en Nós diario: 07/05/2025

Campo de Caralladas

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Campo de Caralladas, ao fío da publicación do libro de Fernando Ferreira sobre o Bar León e o seu entorno:

Preséntase hoxe na biblioteca da EMAO o libro de Fernando Ferreira Priegue Entre café, espuma y confidencias el bar León y su entorno. Memorias de un barrio vigués mediado el siglo XX (Instituto de Estudios Vigueses 2025). Activista vigués das belas artes, con especial dedicación ás musicais, plásticas e literarias, autor de Crónicas de un Vigo yeyé. Historia de los conjuntos músico-vocales vigueses 1958-1975 (IEV 2008), Ferreira ofrece unha memoriosa crónica coral en primeira persoa do que foi o seu barrio de infancia e mocidade nas décadas de 1950 e 1960. Un territorio entre o rural e o urbano, coñecido como Campo de Caralladas, enorme descampado atravesado pola rúa Urzaiz, camiño dos Choróns e do barrio de Riomao, á altura da finca Coto Modón ou Villa Enriqueta e doutras vivendas na traseira do Tercio de Afora. Espazo comunal referenciado sobre o bloque Concepción Arenal, edificio construído en 1949 polo arquitecto Fernando Gallego, chamado popularmente Casas de Pernas, o primeiro da praza de Fernando o Católico, onde nos seus baixos estaban instalados o Bar León e a tenda bar El Bloque.

Crónica da urbanización dunha terra que foi de labor (campo), propiedade dun home alcumado Caralladas, que para Iván Sestay sería probablemente gaiteiro, pois ese nome foi típico de xente festeira, músicos e bailaríns. Prevista no Plan de Reforma Interior Ensanche e Extensión (1943) de Antonio Cominges Tapias, coa intención de unir a cidade co Calvario, a urbanización do Campo de Caralladas pretendía prolongar o barrio de Casablanca coa construción dun triángulo de vivendas entre Urzaiz, Vázquez Varela e Pizarro. Recoñecible no voo americano de 1946, no lateral quedaran vestixios da casa de Concepción Arenal, derrubada en 1949, na parte baixa existía unha mina e na superior a fonte de ferro, ademais do quiosco do fielato dos Choróns ou caseta de arbitrios onde ás portas da cidade se cobraban as taxas municipais que gravaban o tráfico de mercadorías e se exercía un certo control sanitario dos alimentos procedentes da bisbarra. Campo de xogos de toda unha xeración, tamén a do autor, onde en días felices se xogaron interminables partidos de fútbol, desputas de indios e vaqueiros, preparación de foguetes e mesmo algunhas pelexas a pedradas cos mangallóns do barrio de Ribadavia ou de Casablanca. Peripecias relatadas polos protagonistas, nunhas páxinas emocionantes e divertidas.

A cerna do excelente libro de Ferreira, que lembra o ton literario saudoso de La acera volada de Xaime Fandiño, está no relato da peripecia do Bar León, hoxe a cafetaría decana da cidade, entón o corazón do barrio que se transformaba, dende a súa inauguración o 29 de xuño de 1953 até o seu traspaso o 1 de xaneiro de 1988 polos irmáns Elías, Joaquín e Manuel Suárez Valbuena. Familia leonesa chegada a Vigo seguindo ao tío Victorino, camareiro no Café Derby de Urzaiz, quen cos cartos da lotería mercou o Bar Zamora para crear alí o Gran Bar Buenos Aires, no recanto entre Urzaiz e a rúa Pino, onde comezaron a traballar na hostalaría os tres sobriños. Documentado, en boa medida, coas voces dalgúns protagonistas, ao fío da vida social do Bar León, dende os seus torneos de xadrez até a súa intensa actividade celtista, Ferreira recupera a memoria do Campo de Caralladas onde se instalaban as carpas dos circos familiares, o Kron, Americano, Holanda ou o Atlas dos irmáns Tonetti, ou dos circos de variedades como o Radio Teatro ou o Teatro Circo Chino de Manolita Chen. Outro tanto sucede coa memoria do Jardín Park (antes Club Ford), a sala de festas familiar de Urzaiz 93, fronte a tenda bar El Bloque, a carón do Tercio de Afora, onde vivía o autor. Lembranza dun espazo de lecer de anos difíciles, onde no seu interior había bailes con música en directo (as tardes de xoves, sábados e domingos) e combates de boxeo e loita libre ibérica, e na pista exterior a cancha onde xogaba o Estudiantes de baloncesto.

Con prosa irónica e afiada, Ferreira lembra que no Jardín Park, montado arredor de 1950 polos donos do xardín de recreo Las Cabañas, as rapazas tiñan entrada libre, «só tiñan que bailar», mensaxe que se anunciaba pola megafonía, nun palco polo que pasaban as mellores orquestras do momento. Non esquece o autor a presenza no palco do Maese Villarejo e as súas funcións de marionetas de Gorgorito e a princesa Rosalinda, a bruxa Ciriaca e o ogro Dientes Largos. Pecharía a comezos dos 60 para construír no soar o edificio Park, onde nas galerías comerciais en 1963 abriría as portas o Cine Plata, entón o máis moderno da cidade, que funcionaría durante catro décadas.

Fernando Ferreira cose con zurcido invisible todas estas e moitas outras historias íntimas e colectivas do seu barrio, memorias imprescindibles da vida cotiá de pícaros e maiores. Recomendo este libro emocionante e gozoso.