Cuestionario Lamote de Gálix

/en , , , , , , , /por

Así respondín o cuestionario Lamote como socio de Gálix:

-. Ti es o socio número 162. Por que te asociaches a GALIX e continúas apoiando este proxecto?

-. Asocieime para contribuír a unha asociación que defende devezos que eu sempre compartín e continúo compartindo tanto como mestre e como editor en lingua galega: o da promoción da lectura en galego dende a idade máis temperá, o da formación do lectorado literario e o papel da mediación educativa, libreira e bibliotecaria como, sobre todo, o do desenvolvemento da literatura infantil e xuvenil como un xénero literario autónomo e a súa visibilidade e valoración no mal chamado sistema literario galego.

-. Que ou quen che axudou a achegarte á LIX galega?

-. Son mestre de educación infantil dende hai corenta anos. Dende entón estou comprometido coa causa da escola en galego e, moi especialmente, da lectura na nosa lingua. Desde hai catro décadas interesoume o desenvolvemento do xénero infantil e xuvenil, fose como mestre, despois como autor de textos, como editor e responsable de coleccións ou mesmo como pai e mediador da lectura.

-. Que libro marcou a túa infancia ou a túa mocidade?

-. Hai case cincuenta anos que comecei o bacharelato na Universidade Laboral da Coruña onde descubrín o cine e a lectura. Contabamos cunha biblioteca moi completa que nos permitía lecturas moi diversas, dende Cien años de soledad de García Márquez até os primeiros libros en galego, como Memorias dun neno labrego de Neira Vilas, Cousas de Castelao ou Vento ferido de Carlos Casares. E novelas policiais e de guerra da colección Reno coas que matábamos o tempo no internado.

-. Un libro de literatura infantil ou xuvenil galego que consideres imprescindible?

-. Non hai un libro só imprescindible. Hai libros moi valiosos que contribuíron a conformar a nosa biografía lectora e alimentar un catálogo do xénero, que na actualidade conta en galego con máis de cinco mil títulos. Emporiso non quero citar un imprescindible e, en todo caso, recomendar catálogos de imprescindibles onde aparecen títulos en galego, como Contos por palabras de Agustín Fernández Paz, Cando petan na porta pola noite de Xabier P. Docampo ou Das cousas de Ramón Lamote de Paco Martín, por lembrar aos tres fundadores chairegos da Xeración Lamote.

-. Con que personaxe da nosa LIX te sentes máis identificado?

-. Da literatura infantil e xuvenil galega da derradeira década o personaxe da Señorita Bubble de Ledicia Costas paréceme moi brillante, tanto polo contexto steampunk no que se move, como polo carácter afouto co que expresa a súa convicción polo valor da ciencia, o coñecemento e as tecnoloxías industriais. Unha marabilla!

-. A que ilustradora ou ilustrador galego escollerías para poñer imaxes aos teus soños ?

-. Pepe Carreiro ilustrou Dona Carme, o albunciño que publiquei en 1989, fixando a imaxe visual da protagonista e dos animais que durmían debaixo da súa cama. Con este libro aprendín que a ilustración é una creación moi complexa e obriga a afondar varias capas na lectura dos textos. Por ventura hoxe contamos cunha excelente nómina de ilustradores e ilustradoras capaces de dialogar coas autorías dos textos e das editoras dunha forma non subalterna, una expresión da madurez do propio sector en Galicia.

-. Sinala a maior fortaleza e a maior debilidade do libro infantil e xuvenil galego.

-. Nesta altura a maior fortaleza é a excelencia do catálogo conformado, un éxito colectivo das autorías de textos e ilustracións, das editoras como dun sistema de mediación, especialmente nas bibliotecas escolares. A maior debilidade é a magnitude reducida dos públicos infantís e xuvenís, que continúan minguando. É imprescindible vender dereitos de tradución e concertar coedicións de libros ilustrados, sen menoscabo de abordar a necesaria hibridación dixital que tamén chegará ao libro infantil.

-. Dende que ti te vinculaches ao LIXG ata a actualidade, que cambios destacarías na súa evolución

-. Sen dúbida, a calidade do libro infantil ilustrado, coa achega extraordinaria de Kalandraka, e a consolidación de coleccións graduadas como Merlín, Sopa de Libros, Fóra de Xogo, Costa Oeste, Oqueleo, á que non foron alleas a presenza dos autores e autoras nos centros escolares e a creación dunha modélica rede de bibliotecas escolares. Tamén foron importantes os premios nacionais, que contribuíron a reforzar autoestima do sector e a súa visibilidade, fendendo moitos prexuízos moi ancorados no sistema literario galego, de considerar a lix como xénero menor, escolar ou subsidiado.

-. Cal consideras que é o grao de coñecemento e respecto pola LIX galega?

-. Por ventura a LIX galega faise respectar cada vez máis e de forma máis visible. Con todo, aínda hai agra abonda que labrar, sobre todo no que respecta a visibilidade dos libros da LIX nas librarías xeralistas, nos xornais impresos ou na rede de crítica literaria galega, tanto na informal como na académica.

-. Apunta un par de iniciativas necesarias para promover a lectura de libros infantís e xuvenís galegos e para conseguir unha maior proxección fóra de Galicia.

-. Defendo dende hai tempo a creación dunha Oficina do Libro Galego, como entidade pública e privada, para proxectar o libro, a literatura e a lingua galega fóra de Galicia. Como defendo a elaboración dun Plan Galego de Lectura, previsto na incumprida Lei do Libro e a Lectura de 2006, como estratexia transversal e interxeracional de fomento da lectura entre toda a poboación. Dúas iniciativas que contribuirían a reforzar a LIX galega e o noso sector editorial.

Ferreiro nacionalista galego

/en , , , , , , , , , , , /por

Luís Gonçales Blasco «Foz», unha das dez persoas participantes no acto fundacional da UPG o 25 de xullo de 1964, ofrece en Celso Emilio Ferreiro, nacionalista galego (Xerais 2023) o retrato do comportamento político do autor de Celanova no que salienta a súa participación no movemento nacionalista e antifascista galego. Turrando de memoria e de documentación detallada esclarecedora, «Foz» relata a militancia de Ferreiro dende os dezasete anos nas Mocedades Galeguistas  (1932), a súa participación na creación da UPG e algunhas das súas achegas ao partido como a organización en trepias, células de tres membros nas que unha contactaba cunha cuarta, ou o nome de Terra e Tempo para o órgano de propaganda. Como reconstrúe os anos de amargura en Venezuela, aclara o proceso da súa expulsión da UPG (1974) e contextualiza na Reforma Política a súa incorporación ao PSG de Xosé Manuel Beiras e a participación na Candidatura Democrática Galega ao Senado (1977) pola provincia de Ourense e a creación da Irmandade Galega de Madrid (1978), como a posterior militancia anecdótica na agrupación viguesa do PSOE nos seus derradeiros meses coa intención (inxenua) de galeguizalo. Secasí a cerna da obra atopámola na reivindicación da figura de Celso Emilio Ferreiro como poeta nacional galego, tras a campaña sectaria e calumniosa de desprestixio que sufriu tras o seu pasamento (1979) e unha década despois, cando se lle dedicou o Día das Letras Galegas, ao fío da que algúns críticos e poetas amigos negaron o seu nacionalismo e o cualificaron de poeta bilingüe. «Foz», como xa anunciara en traballos anteriores sobre esta polémica, ofrece un relato alternativo e veraz, alicerzado sobre a propia obra do poeta, que constitúe a xusta e necesaria reparación da dignidade de quen foi patriota galego. Recomendo esta valente biografía política tan esclarecedora sobre a figura de Ferreiro.

Publicado en Nós Galicia 05/04/2023

35 % LIX

/en , , , , , , , , , , , , /por

Ás portas da celebración do Día Internacional do Libro Infantil e Xuvenil (2 de abril) cómpre salientar que a LIX é o primeiro piar da edición en galego, xa que en 2021 supuxo o 35 % da facturación do sector (5,8 millóns de euros), o 36 % dos títulos publicados en galego polas editoras da AGE (278) e o 33 % do catálogo dispoñible en galego nas librarías (5.466 títulos). Cifras que amosan un crecemento sostido e continuidade da súa dependencia da rede de distribución escolar. Consolidación á que non foi allea a diversificación e excelencia dun catálogo que ofrece tanto álbums e libros ilustrados de xéneros, temáticas e formatos diversos, como lecturas de ficción nas clásicas coleccións graduadas das editoras xeralistas (Merlín, Sopa de libros, Árbore, Meiga Moira, Oqueleo, Fóra de Xogo, Costa Oeste…), recomendadas nos centros escolares e apoiadas pola presenza de autores e autoras ou espectáculos de mediación. Oferta alentada dende hai anos por editoras con vontade de especializarse en LIX, como Kalandraka e OQO, fenómeno emulado nos últimos pola aparición de novas editoras ou selos con semellante vontade, como Bulubú, Triqueta verde, Patas de peixe, Cuarto de inverno, Aira editorial ou Verdemar, entre outras. Anovación que detectamos tamén no catálogo de autorías e de obras premiadas nos concursos para textos inéditos, como na ampliación do interese da maior parte das editoras polo libro de non ficción e polo cómic e banda deseñada. Xaora, a chave do sector infantil e xuvenil galego continúan estando na súa capacidade para ofrecer lecturas valiosas e atractivas en galego que contribúan dende as primeiras idades á formación dun lectorado que en contadas ocasións a emprega de forma habitual. Con todo, o futuro da nosa LIX pasa por unha atención preferente ao lectorado neofalante como á formación do lectorado literario adolescente, tarefas nas que editoras, autorías e instancias mediadoras (bibliotecarias e profesorado) deben compartir unha estratexia entusiasta.

Publicado en Nós diario: 29/03/2023

Coches amarelos

/en , , , , , , , , , , , /por

Recomendo Non temerás os coches amarelos (Xerais 2023), a obra coa que a xornalista Marta Villar debuta na narrativa galega. Unha novela de lectura engaiolante, unha alegación rotunda contra o machismo e o catálogo das súas violencias, como a prol da autodefensa feminista e a cultura da sororidade, sen menoscabo dun retrato fiel do actual xornalismo impreso protagonizado por profesionais que comparten a cultura tradicional coas formas de vida urbanas hibridadas pola cultura dixital globalizada. Novela de intriga de rexistro realista e coidada arquitectura, escrita cunha magnífica prosa culta e fluída, esculca na raíz familiar das violencias como determinantes para explicalas e erradicalas, como lle sucede a Dina e a súa amiga Sandra, unidas por unha sororidade inquebrantable urdida en días tráxicos da infancia nos que xuraron que xamais serían vítimas. Un relato, tamén, sobre o que semella tránsito imposible da Galicia rural actual, esgazada por unha fenda xeracional que impide o relevo das explotacións agrarias, como sobre as memorias familiares que derrotaron as xeracións das persoas maiores, fosen os anos do volframio e do estraperlo ou os días de fartura nas plataformas do Mar do Norte. Unha diversidade temática abordada dende a ollada dun xornalismo resistente, no que aínda é posible a denuncia das corruptelas inmobiliarias de mangantes e poderosos, o que non impide á narradora desenvolver outras historias de vida, incluídas as dun amor non posesivo, e algunhas homenaxes literarias, como o tributo emocionante a Montalbán. Un debut espectacular o de Marta Villar, narradora que chega cun estilo maduro e afouteza abonda, que nos lembra a outras irrupcións extraordinarias de autoras hoxe referenciais como a Teresa Moure d’ A xeira das árbores (2004) ou a María Reimóndez d’ O club da calceta (2006), coas que probablemente compartirá comunidades de lectoras.

Publicado en Nós diario 08-03-2023

Vémonos mañá

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Outra das lecturas recentes que recomendo é Vémonos mañá (Xerais 2022), a novela de non ficción de Xosé Monteagudo, que relata a separación inesperada de Josefina Arruti Viaño e Bibiano Fernández Osorio-Tafall. Unha conmovedora novela política sobre as esperanzas truncadas pola rebelión militar e sobre a represión oculta, ese espeso silencio que sufriron as mulleres durante o interminable franquismo. Retratos de dúas vidas separadas naqueles días de terror nos que todo é real e documentado mais tamén todo é froito das ferramentas da ficción utilizadas coa destreza de ourive coa que adoita traballar o novelista de Moraña. Un xeito moi eficaz de iluminar acontecementos e zonas de sombra protagonizados por Osorio-Tafall, o que fora alcalde de Pontevedra na República, tamén o funcionario español de maior rango nas Nacións Unidas, o mesmo que na Reforma Política renunciou a ser o Tarradellas galego, representando a lexitimidade do Estatuto do 36 como presidente da comisión intermunicipal que o presentou nas Cortes o 17 de xullo de 1936. Como tamén o é para afondar na figura heroica de Josefina Arruti, cuxa historia desvelara Montserrat Fajardo no recomendabilísimo Un cesto de mazás. Memoria das vítimas do 36 e do tempo que veu (2015), que sufriu meses de cárcere e anos de acoso e estreiteza económica. Unha estratexia narrativa semellante a utilizada por Luis Rei Núñez en O encargo do señor Castelao (2016) e Matarán a Reboiras (2022) ou por Suso de Toro en Un señor elegante (2020). Novelas que amosan as posibilidades da ficción para contribuír á reconstrución de biografías e acontecementos chaves da historia do galeguismo. A narrativa como vía de investigación e achegamento á verdade, como unha forma de xusta reparación das persoas represaliadas e exiliadas, como a parella pontevedresa protagonista desta novela chea de matices e detalles de Xosé Monteagudo.

Publicado en Nós diario 01-03-2023

Bubble

/en , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» de Nós diario saúdo a publicación de Deus salve as raíñas, a terceira entrega da seire «A señorita Bubble» de Ledicia Costas e Andrés Meixide:

Celebrei o comezo de entroido lendo Deus salve as raíñas (Xerais 2023), a terceira entrega da serie «A señorita Bubble» escrita por Ledicia Costas e ilustrada por Andrés Mexide. Unha lectura gozosa dun texto engaiolante e complexo, con vontade inequívoca de clásico infantil, que amosa o talento desbordado da que é hoxe a nosa cabezaleira internacional do xénero. Un novo episodio protagonizado pola xenial inventora e mecánica, que manexa como ningunha outra a tecnoloxía do vapor, chamada desta volta pola raíña Isabel II coa intención de poder recuperar a súa peza máis valiosa desaparecida nun palacio de Buckingham infestado de ratas de cores. Unha historia tinguida de tópicos da cultura british, que permite a Ledicia despregar os recursos ficcionais do subxénero steampunk, que iniciara coa primeira entrega da serie A señorita Bubble (2017) e na que afondara na extraordinaria A balada dos unicornios (2018), mesturando como a ela mellor lle presta os ingredientes da fantasía, a ciencia e o humor retranqueiro. Unha fórmula maxistral lediciana aviada con referencias intertextuais a clásicos xuvenís como Verne (velaí a viaxe de regreso en cepelín, que permite a Meixide reunir aos personaxes) e, sobre todo, Roald Dahl, a quen homenaxea creando un río de queixo Cheddar fundido inundando as principais rúas londinienses, un atrevemento hipercalórico que o galés sometido hoxe aos rigores do politicamente correcto  moito aplaudiría. Despois da publicación de novelas importantes como Golpes de Luz (2021) e A lebre mecánica (2022), o seu terceiro Lazarillo, no que alerta sobre a silenciosa adicción xuvenil ás apostas, Costas amosa a versatilidade do seu potente catálogo ficcional para todos os públicos, capaz de crear mundos de ficción autónomos e singulares en permanente construción, como os das súas tres series: Bubble, Escarlatina ou os Minimortos, e facelo sen perder en cada entrega nin a excelencia nin a capacidade para sorprender nin o devezo de remoer a lectura.

Vigo, cidade pedramol

/en , , , , , , /por

Tras a presentación de Vigo, abella da ribeira, dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao pedramol:

Na presentación de Vigo, abella da ribeira (Xerais 2023), tras as brillantes intervencións dos escritores Fran P. Lorenzo e Oriana Méndez, como despois das miñas palabras como autor desta nova escolma de artigos de Campo de Granada publicados desde hai vinte e catro anos en Faro de Vigo, Ledicia Costas preguntou desde a platea do salón de actos do Marco cal era a nosa opinión sobre o carácter de Vigo como cidade pedramol, sintagma creado polo poeta vigués Fran Alonso, xa hai trinta anos, a partir dun verso do seu primeiro libro de poemas, Persianas, pedramol e outros versos (Alacrán 1992): «Mol pedra de pedramol podre». Cuestión que respondeu, tamén dende a platea, Xosé Luís Méndez Ferrín explicando que se trataba dunha marca comercial viguesa, Pedramol, dun tal Esperón de Marín, fabricante dun produto de limpeza comercializado durante os anos da posguerra en paquetes de papel, que se compraba nas tendas de comestibles e nas droguerías e se utilizaba para a limpeza dos aros de ferro da cociña, das tarteiras, tixolas, potas e outros avíos. Relato que ampliou a que o produto podía obterse tamén acudindo a aquelas pedras moles, de aí o nome galego da marca, que se desfacían con facilidade ao pé do castelo de San Sebastián, en «Vigo cidade de castelos e túneles», subliñou, na proximidade da rúa do Pracer.

Intervención do mestre Ferrín que abriu a nosa curiosidade sobre un produto de limpeza e unha marca cen por cen galega que representa a identidade viguesa durante a ditadura. Un produto que comezou a venderse o 8 de agosto de 1941 (data da autorización do Ministerio de Industria), a razón de 0,40 pesetas cada paquete, por parte da sociedade PEDRAMOL, con sede administrativa en Vigo, primeiro na rúa Policarpo Sanz 28 e 30, despois, en Luis Taboada 22, e con explotación técnica no complexo industrial de Chan da Ponte no concello de Salvaterra, onde montou unha cheminea de vinte metros de altura. Un produto que se obtiña da selección e pulverización de pedras terrosas, que se empaquetaban en papel, anunciado como «produto de limpeza natural obtido dos cantos rodados descompostos procedentes do vello leito do Miño, de aplicación na limpeza do fogar», como figuraba no stand 111 da Exposición Industrial de Vigo de 1944. Publicidade agresiva que presentaba o Pedramol como «produto que limpaba e abrillantaba todo: metais, baldosas e utensilios do fogar», «con Pedramol brilla todo cal o sol» e no que «a súa presenza en calquera mercado anula toda competencia».

Paquetes de Pedramol, que lembramos na cociña da casa nosa durante os anos sesenta, cando se anunciaba como «Limpador Pedramol Pulidor», «o único produto que elimina radicalmente o feluxe das cociñas, olas, etcétera, etcétera…», «mil veces imitado e nunca igualado». Como lembro a miña nai fregando con aqueles estropallos o fondo das tixolas, desfacendo as areíñas do pedramol até quedar esgotada e deixar un arrecendo seco na bufarda. Limpador que a marca viguesa, a partir de 1955, compartiría coa distribución exclusiva en Galicia de Mistol, unha escuma de limpeza preparada por Industrias Rojo de Monforte, presentada polos publicistas como «o máis espectacular triunfo da química moderna destinado a todas as limpezas do fogar». Produtos de limpeza que a empresa viguesa,  da que era director xerente Enrique García Rincón, ampliaría en 1965 a lixivia Mar, distribuída naquelas botelliñas azuis de plástico (outra novidade). Catálogo que en 1970 ampliaba á lixivia Xiada, ao deterxente Xia e ao novo Pedramol espumante, utilizando sempre o galego en todas as marcas.

Compromiso social de Pedramol que Borobó abeizoaba no nadal de 1955 pola iniciativa da empresa viguesa de publicar como «christmas» a reprodución da «Romaría da Guía», cadro do gran pintor Francisco Pradilla, fervente namorado da comarca de Vigo. Como tamén Pedramol patrocinaba no mesmo ano, xunto a outras empresas viguesas como Cervexas La Barxa, algunhas etapas da sexta Volta ciclista a Galicia «Gran premio Chocolates Viso». Unha estratexia que converteu a Pedramol durante algúns anos no produto de limpeza máis utilizado en España, tamén unha referencia nas memorias familiares da vida cotián daqueles días difíciles. Como Pedramol forma parte da memoria das industrias viguesas, máis alá dos sectores portuarios, pesqueiros e automobilísticos, en actividades tan diversas, como a editorial Cíes (1941) de Elduayen, os Chocolates La Perfección (1940), Viso e Sabú de Sárdoma, as Cervexas de Santander (1925) da Cruz Blanca e Skol da Barxa, as máquinas de coser Refrey (1948) de Bouzas, as gasosas La Pitusa (1956) de Coia, a Panificadora (1924) da Falperra… Marcas industriais viguesas, non esquezamos, que como Pedramol conforman unha memoria cristalizada como ollada colectiva no porvir.

Onte 2155: «Vémonos mañá» de Xosé Monteagudo

/en , , , , , /por

Cando fun recoller os primeiros exemplares de Vigo, abella da ribeira (Xerais 2023) tiven a fortuna de levar tamén un de Vémonos mañá (Xerais 2023), libro co que Xosé Monteagudo se incorpora ao catálogo de Xerais Narrativa. Confeso que lin de dúas longas sentadas esta novela engaiolante sobre a relación dos pontevedreses Josefina Arruti Viaño e Bibiano Fernández Osorio-Tafall, unha historia de resistencia de dous amantes separados de forma inesperada o 12 de xullo de 1936, na que unha chamada telefónica cinco días despois mudará as súas vidas, pero nunca nin as súas ansias nin os seus ideais. Unha conmovedora novela política sobre tantas esperanzas truncadas pola rebelión militar que, como fixeran con tanto acerto Suso de Toro coa figura de Ramón Baltar ou Luís Rei Núñez coa de Castelao ou Reboiras, amosa que a reconstrución dende a ficción de traxectorias biográficas constitúe unha estratexia moi valiosa para o coñecemento da historia e memoria do galeguismo.

Acerta Monteagudo cando se achega con certa distancia á figura de Bibiano F. Osorio-Tafall, profesor de ciencias, unha das figuras políticas galegas máis relevantes do século XX, tanto polo seu papel no proceso de aprobación do Estatuto do 36 como alcalde de Pontevedra e presidente da comisión intermunicipal, pola participación nos gobernos da República, especialmente no último de Negrín como, xa exiliado en México, polo seu labor diplomático na FAO e nas Nacións Unidas, sendo mesmo candidato a presidir a propia ONU. Como acerta Monteagudo en afondar na figura heroica (e case anónima) de Josefina Arruti, cuxa historia desvelara Montserrat Fajardo no seu formidable Un cesto de mazás (2015), que sufriu en Pontevedra a durísima represión daqueles anos de terror, dende meses de cárcere a anos de acoso e estreiteza económica.

Monteagudo ofrece dous retratos paralelos que se van desvelando no tempo, unha estrutura narrativa moi precisa e orixinal que en vinte e catro horas conta dúas vidas longas que a pesar de xiros e reviravoltas diversas semellan nunca darse totalmente por vencidas. Vidas que se orientan por decisións e instantes capaces de determinalas para sempre, como tamén as das súas familias e do seu propio país. Que tería acontecido en Galicia se Bibiano F. Osorio-Tafall tivese aceptado a proposta de Adolfo Suárez a presidir aquela Xunta de Galicia da Preautonomía?

Recomendo vivamente a lectura dunha novela rica en matices e detalles, escrita de forma elegante sen abandonar nunca a distancia e a contención necesarias para que os retratos de Josefina e Bibiano resulten tan atractivos como verosímiles. Parabéns ao autor e á editora por incorporalo ao seu catálogo.

Profesor Antón Costa Rico

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao profesor Antón Costa Rico con motivo da homenaxe que recibiu con motivo do seu setenta aniversario:

O pasado sábado o Grupo de Investigación de Pedagoxía Social e Educación Ambiental (SEPA-interea/USC), así como profesorado das tres universidades galegas e membros de Nova Escola Galega (NEG), homenaxeamos ao profesor Antón Costa Rico con motivo do seu setenta aniversario. Un recoñecemento necesario a quen hoxe é catedrático xubilado de Historia da Educación da Universidade de Santiago de Compostela que durante 44 anos desenvolveu un labor docente, intelectual e investigador fecundísimo e honesto tanto no eido da historiografía e política educativas como do activismo na renovación pedagóxica e galeguización educativa da que foi (e continúa sendo) alicerce e guieiro incombustible e infatigable. Unha homenaxe académica, en formato de singular seminario arredor das temáticas de «Educación, Historia e País», que lle foron propias a Antón durante cinco décadas, na que participaron dende os membros da Sociedad Española de Historia de la Educación, da que foi presidente, como Mª del Mar Pozo, actual presidenta, e o catedrático Agustín Escolano, o director da súa tese de doutoramento presentada en 1982 na Universidade de Salamanca, até unha representación do seu alumnado e de membros de NEG, movemento de renovación pedagóxica do que foi un dos seus fundadores, presidente e animador teimoso dende 1983.

Un proxecto vital, tamén académico e activista (militante), alicerzado sobre os piares da identidade, o territorio e a renovación, bosquexado xa no seu primeiro libro, O ensino en Galicia. Problemática e perspectivas (Edicións do Cerne, 1980), no que Costa xa escolma algún dos documentos máis relevantes da nosa historia educativa e aborda os retos da política educativa ao comezo do período autonómico. Un labor historiográfico que tras máis de tres décadas de esculca documental e catorce anos de redacción culminou en Historia da Educación e da Cultura en Galicia (séculos IV-XX). Permanencias e cambios no contexto cultural e educativo europeos (Xerais 2004), obra de 1246 páxinas, multipremiada, que concibiu como un «acto de confianza construtor de horizonte». Un libro nacido como un empeño científico, mais tamén patriótico, unha peza bibliográfica monumental que constitúe, en palabras de Agustín Escolano, «un fío interpretativo ordenado que outorga significado ao feito diferencial da cultura e da educación galegas no seo dos contextos cos que estes fenómenos e os discursos que os acompañan, comparten tradición».

Veciño de Vigo dende hai varias décadas, Antón Costa Rico participou no empeño que supuxo «A pizarra», o primeiro suplemento semanal educativo de Faro de Vigo (1983-1986) en lingua galega, pulsión de divulgación pedagóxica que desenvolveu en centos de artigo, mais tamén como correspondente informal en Galicia da revista Cuadernos de Pedagogía, fundador d’ As Roladas 2, revista do Movemento Cooperativo da Escola Popular Galega, e sobre todo como animador incansable da Revista Galega da Educación, publicación de NEG, dende a publicación do seu primeiro número en 1986, e da revista Sarmiento. Anuario da Historia da Educación en Galicia. A sinatura de Antón está presente, tamén, en varios traballos no boletín do Instituto de Estudios Vigueses, sendo referenciais para a memoria viguesa o seu estudo biográfico sobre a figura do mestre mártir Apolinar Torres, «Modernización pedagóxica e reivindicación da Escola Nova na prensa da cidade de Vigo (1926-1929)» (Glaucopis 24, 2019), como sobre o sindicalismo educativo republicano, «Asociacionismo educativo e sindical do maxisterio galego: A Asociación de Traballadores do Ensino de Vigo (1931-1936)» (Glaucopis 26, 2021).

Xaora, máis alá da súa impresionante obra publicada, unha decena de libros individuais, oitenta capítulos en libros colectivos, outros tantos artigos académicos, vinte e pico prólogos, a dirección de quince teses de doutoramento, entre elas as das viguesas María Fernanda Piñeiro Sampayo, La acción educativa de los colegios religiosos femeninos en la ciudad de Vigo 1886-1962 (2013) e Miriam Varela Iglesias, Colegios, cátedras y escuelas. Vigo (1803-1929) (IEV 2015) ou os seus anos de xestión como decano da Facultade de Educación, director do ICE da USC, membro do Consello Escolar de Galicia ou director da Biblioteca de Pedagoxía da editorial Kalandraka, o que máis destaca en Antón Costa Rico é a súa xenerosidade e tenrura como educador. Unha dimensión que a súa alumna Uxía Bolaño resumiu na homenaxe de forma emocionada e luminosa como «a dun sabio militante sempre apurado e cos libros na man, como un referente que sempre está coas causas relevantes, con compromiso e constancia, un construtor da educación galega co ollar no pasado e no futuro». Un profesor do que nos sentimos orgullosos os seus alumnos e alumnas. Únome aos parabéns tan merecidos. Grazas, Antón, mestre!

Onte 2154: Vida de infancia de Lois Pérez

/en , , , , , , , , /por

Prestoume acompañar a Lois Pérez nas presentacións en Vilalba, o 16 de outubro, e en Ribadeo o 23, da súa novela A gruta da torre (Xerais 2022), gañadora do Vº Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade convocado polo IESCHA e o Concello de Vilalba. Dous seráns literarios memorables, onde rimos moito e emocionámonos máis, falando dunha novela da memoria, algo moi singular na nosa lix, unha achega a aquelas vidas de infancia do verán de 1990 que viviron unha cuadrilla de preadolescentes, entre os que se atopaba o propio narrador, que homenaxea aqueloutra de pandas do mestre Agustín, As flores radiactivas, publicada na primavera daquel mesmo ano. Unha novela dos días felices dunha rapazada que baixa a tumba aberta polas rúas de Ribadeo, unha espectacular localización para unha narración, onde non falta o contexto de acontecementos como a presenza da foca Cuquita na ría do Eo e a súa amizade cun rapaz ribadense ou da represión no 36 a cargo do nefasto «Rabioso».

A gruta da torre é unha novela de aventuras coral e trepidante, unha intriga iniciada a partir dun documento atopado nun libro da biblioteca municipal da Torre dos Moreno, artificio de ficción, como o da escritura do diario daqueles días, que permite ao autor ofrecer un retrato emocionante da amizade ás portas da adolescencia, do espertar do amor ou de como afrontar as discriminacións e desigualdades. Unha narración, tamén, sobre como afrontar os medos que provoca percorrer o pasadizo entre a infancia e a adolescenica, entre a ficción e o real, entre o mundo dos libros e a vida.

A gruta da torre tamén é unha homenaxe aos libros e a lectura, seguindo o fío da lectura da Viaxe a Samoa de Marcell Schwob, o que lle permite a Lois Pérez exaltar o xénero de aventuras e o propio feito da lectura tecida coas historias que atravesan o tempo contra o escuro. Unha novela de fronteira, como sinalan os propios editores encadrándoa na actual colección Camaleón, que terá lectorado preadolescente mais que aventuramos contará coa entusiasta da xeración do autor, rememorando as súas vidas de infancia. Un magnífico premio Agustín Fernández Paz que recomendamos vivamente.