Árbore dos desexos (conto de nadal)

/en , , , , , , , , /por

Neste día de noiteboa publico en Faro de Vigo un conto de nadal que dedico aos meus coles:

Ás comunidades das escolas de Laredo e Cedeira

No meu cole celebramos o pasado venres o cotillón de fin de ano. Ás doce en punto compartimos as doce badaladas na pantalla da aula de usos múltiples. Vestímonos todos de gala para recibir xuntos o aninovo con dez días de adianto. Eu puxen unha das garabatas do avó e un chapeu moi bonito que mamá comprou no chino. O orientador novo díxome que con esas trazas parecía un científico, un investigador en intelixencia artificial ou en nanotecnoloxía. Alba, a nosa titora, recomendounos que estivésemos atentos e que acompañásemos cada uva cun desexo para que así o novo ano fose máis propicio para cada un de nós e para as nosas familias. Eu fíxeno até que me perdín. A primeira uva foi para que mamá volvese ter traballo. A segunda para que a avoa Carme non quedase ingresada outra vez no Cunqueiro. A terceira para que os reis me boten unha tablet nova. E xa non puiden pedir máis que case me atragoo con tanto balbordo e tanta uva, a pesar que antes lle quitara as pebidas unha por unha.

Cando rematou a derradeira badalada todos comezaron a aplaudir e a abrazar a quen tiña o seu carón. Non me colleu por sorpresa, que xa mo advertira a profe Candela, sempre tan pendente do que me puidera pasar. Alba díxonos que o ano novo expresa o mito clásico do eterno retorno, dentro da crenza de que o cosmos está suxeito a un proceso de renovación periódica. E como se o cosmos se renovase cada ano e tras 365 días todo volvese ao seu punto de partida. O aninovo permite desfacernos da roupa vella e acuñar soños novos, dixo a miña profe, cando consultamos en internet onde se atopaba a estrela rosaliadecastro, a primeira no ceo que ten o nome dunha escritora galega. Esta semana Alba estaba moi contenta por esta escolla da Unión Astronómica Internacional. Gustoume moito o obradoiro de centros de mesa para Nadal que tivemos onte cunha florista e coas profes de inglés e plástica. Os meus avós non van crer que fixera eu unha cousa tan bonita para poñer na mesa desta noite. Alba que non perde ocasión, aconsellounos que estas días de vacacións fósemos á biblioteca e lésemos todo o que puidésemos, xa que para ela é a mellor forma de loitar contra a tristeza e contribuír a salvar o planeta que está en perigo.

No meu cole participamos na rede de escolas polo clima. Os de cuarto ocupámonos todos os días de recoller os colectores de reciclaxe para conseguir reducir a cero o uso de plásticos tanto nas aulas como no patio. Para mudar o mundo hai que comezar a mudar os nosos hábitos. Alba recomendounos ler un libro de Rosa Aneiros, Xelís, o guieiro das botellas de mar, o premio Merlín deste ano. Encantoume. Lino en catro horas e vinte e cinco minutos. Teño moitas preguntas para facerlle a autora e a Andrés Meixide, o ilustrador, cando veñan ao encontro previsto na biblioteca. É unha gran idea formar coas botellas que se guindan ao mar, con cadansúa mensaxe secreta, unha barreira que sirva para reducir esa grande illa de plásticos de todo o planeta que aboia no océano Pacífico. Alba descubriume a Greta Thunberg, unha rapaza coma min, que en Estocolmo comezou a loitar ela soa contra o cambio climático. Que ben fala Greta! Encántanme todos os seus vídeos, sempre tan seria. Greta falou na ONU e no cumio de Madrid, onde reclamou ao dirixentes mundiais que se puxeran de acordo para reducir as emisións provocadas polo consumo de combustibles fósiles. Na radio da escola houbo un debate sobre se Greta fai ben en viaxar polo mundo sen utilizar o avión, que considera un medio de transporte moi contaminante. Eu non participei no programa, pero a min paréceme que Greta é consecuente.

Ademais do cotillón, este nadal chantamos na entrada do meu cole unha árbore dos desexos. Convidamos así a todas as persoas a escribir un desexo nunha tarxeta verde e pendurala logo da árbore. Alba dixo que é unha idea que o equipo de mestras sacaron lendo un conto de nadal de Agustín Fernández Paz, un mestre e escritor galego que morreu hai tres anos e a quen segundo Alba todo o mundo quería. Eu non podo evitar pararme cada día para ler as tarxetas de tantos desexos anónimos. Algunhas son moi bonitas, outras un pouco tristes. «Que non haxa ninguén sen casa.» «Que me toque a lotaría.» «Desexo estar sempre coa miña familia.» «Desexo que ningún dos meus amigos se faga dano.» «Desexo para min que a miña familia sempre estea cerca.» «O meu desexo é que me regalen un unicornio.» «O meu desexo é que este ano teñamos moita saúde e que non haxa máis violencia e pelexas.» «Desexo dar unha volta ao mundo.» «Desexo cando sexa maior ter un traballo, que a pobreza non exista e que o Nadal dure sempre.» «Quero un gato para o meu aniversario.» «Desexo ter un can e un poni.» «Desexo estar coa miña nai.»…

Alba di que esta árbore dos desexos nosa deita moita máis luz que non sei cantos millóns de leds prendidos na nora e nas rúas de Vigo. A nosa árbore dos desexos feita de cartón e papeliños ilumina tanto porque posúe a enerxía e a forza das nosas palabras. As follas da nosa árbore son os nosos soños, o tronco e as polas as nosas emocións. Alba di que con esta árbore que fixemos todas as persoas da escola demos con esa maxia das palabras que aniña, durmida ás veces, no interior de todas as persoas. Levo moitos días pensando en deixar o meu texto. Hoxe atrevinme a escribir con letras maiúsculas, que así me queda mellor, o meu desexo: «QUE A ESTRELA DOS AFECTOS SEXA A QUE SEMPRE NOS GUÍE».

Onte 2048: «Longa noite» de Eloy Enciso

/en , , , , , , /por

Despois do éxito d’ O que arde, fomos ver onte Longa noite, un filme emocionante de Eloy Enciso sobre a imposición do medo ao medo durante a ditadura franquista. Como fixera xa en Arraianos, onde utilizou textos de Jenaro Marinhas del Valle e actores non profesionais, Enciso repite fórmula apostando por un elenco de actores amadores e polos textos do propio Marinhas e doutros autores da literatura do exilio, como Luís Seoane, Ramón de Valenzuela, Max Aub, para finalizar co valor das cartas de condenados franquistas, como textos da memoria popular. Un xeito poderoso de amosar como se inoculou o fascismo no pasado e como pode inocularse na actualidade. Utilizando o recurso narrativo de quen regresa ao fogar despois de saír do cárcere, estratexia narrativa que coincide coa película de Laxe, Enciso ofrece tres retratos naturalistas de vidas oprimidas polo medo, onde non se agocha nin a vítimas nin a verdugos, mais onde non existen tampouco heroes nin discursos moralizantes.

Gustei  das interpretacións dun elenco de actores e actrices amadoras capaces de establecer unha distancia entre a calidade dos textos literarios e un rexistro de fala máis popular e contido. Mención á parte merece o excepcional  traballo visual de Mauro Herce, tamén director de fotografía d’ O que arde, capaz de representar a investigación visual sobre a noite na penumbra da fraga, unha atmosfera de sometemento e silencio, onde a presenza dos ceos estrelados achega un horizonte de certa esperanza. Escenas finais que lembran a cadros románticos, tanto polo protagonismo de árbores centenarias en pleno inverno como pola hábil combinación de silencio e luces cativas, metáfora de tempos de escuridade.

Longa noite amosa que o fenómeno do novo cinema galego e a súa aposta por narrativas na tradición do cine europeo non é flor dun día nin cuestión dun realizador de talento privilexiado. Parabéns a Enciso, a Beli Martínez, a produtora, e a NUMAX, a distribuidora, por película tan memorable. Paga a pena.

Recuperar o liderado cultural

/en , , , , , , , , /por

Publico hoxe en Faro de Vigo un artigo breve nas páxinas dedicadas á campaña electoral, que me solicitaron para contextulizar os retos culturais do concello de Vigo:

Tras varios mandatos nos que Vigo perdeu o seu liderado cultural, as prioridades do concello de Vigo en materia cultural pasan pola modernización na xestión das súas infraestruturas culturais (museos, bibliotecas e centros culturais) e pola recuperación do diálogo, a participación e o acordo entre a nova concellaría de Cultura e os diversos axentes culturais, dende as persoas creadoras, empresas de produción e distribución, até o rico tecido asociativo cultural existente.

A aposta pola modernización das infraestruturas culturais no contexto da hibridación dixital internacional está condicionada polo funcionamento efectivo dunha rede de bibliotecas e de museos municipais, que poida ser considerada como tal, xestionadas con criterios estritamente profesionais de servizo público. Unha aposta que obriga ao concello de Vigo a acordar co resto das administracións implicadas a construción da biblioteca do estado, a habilitación de novas instalacións para o Arquivo Municipal e a apertura con persoal e medios suficientes das bibliotecas municipais de Teis, Navia e Bouzas. Como tamén é obrigado recuperar a actividade normalizada do Marco, como Museo de Arte Contemporánea, do Verbum como factoría artística, e a reabrir o Centro Galego de Fotografía e xestionar os valiosos fondos fotográficos de propiedade municipal. Sen menoscabo dos avances que se produzan no proxecto da Panificadora como centro cultural e cívico, cuxos usos definitivos deberían ser sometidos a consulta e debate cidadán.

Un mandato no que, ademais, o concello debería comprometerse tamén no relanzamento dos diversos festivais artísticos promovidos por axentes de base así como na recuperación dunha liña de bolsas específica para a proxección internacional das novas creadoras viguesas de diversas artes, o que contribuiría tamén á da propia cidade.

Recuperar estas políticas culturais de servizo público, así como de participación e apoio aos talentos creativos, son condicións imprescindibles para que Vigo recupere o seu liderado como cidade da cultura da fachada atlántica.

Antonio Fraguas, activista galeguista

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Antonio Fraguas, á figura homenaxeada este 17 de maio:

Celebramos esta semana das Letras Galegas a proeza discreta de Antonio Fraguas Fraguas na recuperación da memoria da cultura popular galega. Nacido na parroquia de Santiago de Loureiro no concello pontevedrés de Cotobade en 1905, terra de canteiros, dedicou a vida enteira a causa nobre de Galicia, fose como mestre e profesor de instituto, como investigador nos eidos da Xeografía, a Historia, a Historia da Arte e, sobre todo, da Etnografía ou como fundador e primeiro director do Museo do Pobo Galego, unha das trabes da recuperación e da difusión da identidade e da memoria do que fomos, da cultura material e inmaterial daquela Galicia rural e mariñeira hoxe xa practicamente desaparecida.

Fillo de canteiro emigrante, empregado na construción das vías do tren en Niteroi, a fermosa banda do mar do Rio de Janeiro, Antonio aprendeu as primeiras verbas e as primeiras letras dos beizos da súa nai, unha humilde labrega, antes de acudir aos seis anos á escola pública da súa parroquia, onde confesou que pouco aprendera daquel mestre de ferrado casado cunha irmá do seu pai. Por ventura, aos trece anos comezou a asistir a escola que ao pé da carballeira de Famelga abrira un mestre chamado don Antonio, que axiña convencería aos seus pais para que o espelido rapaz empezase o bacharelato no instituto de Pontevedra. Unha decisión que lle mudaría o seu destino xa que foi naqueles anos de estudante na boa vila cando coñecería a profesores como Antón Losada Diéguez e Castelao, que impartía clases de debuxo, persoas coas que compartiu o gromo da causa de Galicia, que serían tamén marcantes na súa vida.

Coa mudanza a Compostela en 1924, onde comezou os estudos de Filosofía e Letras, consolidou o seu activismo galeguista, que iniciara un ano antes en Pontevedra na Sociedade da Lingua, ingresou como membro numerario do Seminario de Estudos Galegos das seccións de Xeografía e Etnografía e Folclore, nas que desenvolvería un traballo inxente como investigador e publicista. Deste tempo son as súas primeiras publicacións en «A Nosa Terra» e na revista «Nós», como o seu clásico «O culto ós mortos» (1931), onde recollía unha conferencia pronunciada no Ateneo de Vigo. Activismo galeguista que se consolidaría nos anos da segunda República na Estrada, onde se incorporou como catedrático de Xeografía e Historia do instituto e onde a comezos de 1936 se presentou como candidato á alcaldía e acompañou a Castelao no que se cre foi o derradeiro mitin a favor do plebiscito do Estatuto de Autonomía de Galicia, sendo entón Fraguas secretario xeral do Partido Galeguista da localidade da comarca de Tabeirós.

Separado da cátedra e represaliado polo franquismo, como tantos outros docentes republicanos e galeguistas, Antonio regresou a Compostela para fundar naqueles anos de horrro un centro privado na cidade vella, a Academia Menéndez Pelayo, o que non lle impediu continuar coas súas contribucións (agora, por forza, en castelán) na sección de Etnografía e Folclore do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento creado en 1943 polo Consejo Superior de Investigaciones Científicas do que foi o seu primeiro bibliotecario. Despois de volver gañar a cátedra de instituto (1950), que o levaría durante case unha década a residir en Lugo, o 8 de maio de 1956 ingresou como membro da Real Academia Galega pasando a ocupar a cadeira do seu mestre Castelao. Fíxoo coa lectura dun discurso vibrante e ben fermoso, «As coplas que se cantaban nas ruadas de Loureiro de Cotobade. Roseiras e paxariños nas cantigas dun serán», no que lembrou con afouteza o pasamento do guieiro, a quen definiu como «a vida que viviu sempre para Galicia» e defendeu o valor do patrimonio inmaterial enfiando con moito enxeño versos populares da súa terra natal, que case tres décadas despois recolleu nun dos seus libros máis importantes, «Aportacións ó cancioneiro de Cotobade» (1985).

Asentado na súa benquerida Compostela, durante os derradeiros corenta anos da súa vida Antonio Fraguas non cesou no seu activismo galeguista, afastado a mantenta de calquera iniciativa política. O seu labor extraordinario como profesor do Instituto Rosalía de Castro (1959-1975), director do Museo Municipal de Santiago (1963), director do Museo do Pobo Galego (1976-1999), membro do Consello da Cultura Galega (1983), Cronista Xeral de Galicia (1992), a súa actividade como arquiveiro e bibliófilo, a súa paixón divulgadora nos xornais e na radio como a súa andaina polo país enteiro como ameno conferenciante e extraordinario contador de historias fixeron de Fraguas unha das personalidades galegas máis queridas e valoradas do século XX. Este 17 de maio celebramos a proeza deste mestre bo da memoria que traballou sempre por e para Galicia.

Onte 1969: «As cantigas de Martín Codax en 55 idiomas»

/en , , , , , , , , /por

Gañei onte o día cando como membro do xurado dos Premios de relato e poesía da Universidade de Vigo me agasallaron un exemplar d’ As cantigas de Martín Codax en 55 idiomas, un libro arca editado con motivo da exposición en Vigo do Pergamiño Vindel. Máis alá do feito de que con esta edición as sete  cantigas do primeiro poeta vigués se convertan no título literario galego traducido ao maior número de linguas, desde o chinés ao bengalí, desde o finés ao maorí, pasando polo persa, árabe, quichua ou romanés, o que constitúe unha proeza editorial, a obra coordinada polo catedrático Xosé Henrique Costas González expresa como ningunha outra a proxección inclusiva do texto codaxiano e, sobre todo, esa «forza que vén de lonxe» dos tradutores e tradutoras, embaixadores da lingua galega das máis diversas nacionalidades espalllados polo mundo, que se namoraron de Galicia e da nosa lingua, que traducen, falan e escriben con primor.

Xaora, este é un libro testemuña da diversidade lingüística como patrimonio da humanidade que se ofrece, ademais, como unha excepcional ferramenta didáctica para ser empregada nas nosas aulas. Parabéns ao coordinador, á Universidade de Vigo como editora e aos 55 tradutores e tradutoras deste libro histórico.

Arquivos da memoria viguesa

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á situación precaria dos arquivos en Vigo:

A pasada semana un grupo de vinte persoas vinculadas coa actividade cultural asinamos unha declaración pública na que solicitamos ao concello de Vigo unhas instalacións dignas e un funcionamento profesional para o Arquivo Municipal de Vigo, ubicado dende 1978 no segundo soto da propia Casa do concello, a carón do garaxe, en condicións hoxe moi precarias. No texto denunciamos “a falta de persoal e de dirección profesional” dun servizo que é de competencia municipal, así como as deficiencias no acceso e clasificación dos seus fondos. Denunciamos as condicións inaxeitadas para a conservación e custodia dos fondos documentais, a incomodidade do actual espazo de consulta presencial e a ausencia dunha sala de lectura axeitada, como tamén o estado de descoido dunha instalación ruidosa e pouco amable para as numerosas persoas usuarias, tanto cidadás curiosas, como investigadoras ou amadoras da historia local.

Expresamos, en definitiva, a nosa preocupación polo estado precario do que debería ser considerado como auténtico “sagrario da memoria municipal”, xa que alí se custodian milleiros de documentos (o máis antigo de 1455), entre manuscritos, libros, cartafoles, publicacións, documentación histórica e relixiosa, actas, censos, planos e expedientes urbanísticos que conforman unha parte esencial da historia escrita de Vigo. No documento reclamamos a instalación do Arquivo Municipal nunha novas dependencias de propiedade municipal que permitan dar cobertura ás necesidades técnicas de conservación dos fondos e do acceso en mellores condicións para as usuarias, así como a dirección profesional do servizo, o comezo da dixitalización dos seus fondos e a creación dunha web que permita a súa consulta en liña.

Xaora, esta situación do Arquivo Municipal non é a única precariedade que sofre a nosa memoria local. A inexistencia dunha Biblioteca de Estudos Locais, como a aberta polo concello da Coruña na rúa Durán Loriga, retarda o coñecemento e a difusión da historia da cidade entre a cidadanía e, sobre todo, entre a poboación escolar. Unha biblioteca especializada en historia de Vigo, tanto como espazo físico como virtual, que como xa temos proposto noutras ocasións, podería nacer moi doadamente dos magníficos fondos existentes na Biblioteca da Escola de Artes Oficios, na que se custodian algunhas das coleccións hemerográficas máis valiosas das localizadas en Vigo. Como tamén axudaría na creación deste centro activador de memoria a coordinación que puidese manter con algúns outros xa existentes, sobre todo os da Biblioteca da Fundación Penzol da Casa Galega da Cultura, e os do Instituto de Estudios Vigueses, entidade filantrópica especializada na memoria do Vigo metropolitano, merecedora de maior atención por parte das diversas administracións públicas das que até agora recibe. Sen menoscabo da súa posible colaboración co activo Arquivo do Porto de Vigo, en funcionamento dende 1881, esencial para entender cabalmente o ADN portuario e atlántico de Vigo, que conta con máis de 60.000 pezas documentais, algunhas extraordinarias, como as fotografías de Sarabia dos anos vinte.

Outrosí sucede coa posta en valor do patrimonio fotográfico recollido no Arquivo Pacheco, un auténtico tesouro para activar a memoria do Vigo da primeira parte do século XX, que nin de lonxe conta cos recursos necesarios para un funcionamento óptimo e para popularizar o acceso ás súas cento corenta mil pezas. Arquivo fotográfico da cidade, que debería ter o seu celme no até agora fantasmal Centro de Arte Fotográfica de Vigo (CAFVI) da rúa Chao, cuxos fondos de propiedade municipal de Ksado e Vigo visións deberían ser ampliados cos do Arquivo Llanos, hoxe propiedade da Consellaría de Cultura, depositado no Museo Etnolóxico da Ribadavia, ao que se poderían engadir os doutros grandes fotógrafos de “Faro de Vigo”, Magar e Cameselle (claves para entender o período de entre séculos), como os de carácter social da fotógrafa internacional de estudio Mari Quintero ou os artísticos de fotógrafos amadores da relevancia de Ricardo Terré.

A situación dos arquivos vigueses expresa a carencia dunha estratexia municipal de memoria, a pesar de que constitúe un requisito para calquera cidade que pretenda proxectarse no futuro. Vigo non pode continuar sendo unha cidade desmemoriada e curtopracista, allea ao seu pasado. A crise case agónica da actual rede museística (co Marco na UCI), a precariedade dos arquivos e o desinterese endémico para crear a biblioteca do estado e desenvolver unha rede de bibliotecas municipais homologable á da cidade da Coruña sitúan a Cultura en Vigo nunha situación de emerxencia. Insistimos no que constitúe unha evidencia, non hai mellores luces que as da lectura e as da memoria.

Onte 1889: Avance do Comercio Interior do Libro 2016

/en , , , , , /por

Nishan_AkgulianO avance de datos do Estudio de Comercio Interior del Libro 2016 publicado onte pola Federación de Gremios de Editores de España, a pesar do seu carácter incompleto e de non achegar apenas datos de edición por linguas, amosa unha lixeira recuperación do sector tanto no número de títulos publicados, que se incrementa nun 1,6 %, como na facturación, que despois de case unha década de devalo, sobe un 2,7 % (2.317,20 millóns de €). Con todo, os datos expresan que o número de exemplares impresos continúa diminuíndo, consolidando unha caída de case un 20 % no último lustro, e tanto a facturación como o número de exemplares vendidos aínda está lonxe da acadada no ano 2012, supoñendo unha diminución do 23,1 % (a prezos constantes 34,1 %), con respecto á do ano 2006.

No que atinxe a edición privada en Galicia e en galego os datos achegados por este avance son moi escasos. En todo caso expresan que en 2016 o número de títulos en galego (1.859) incrementouse nun 4,1 %, mais tendo en conta que non todos se editan en Galicia. Como tamén, a partir das porcentaxes do avance podemos estimar que a facturación das editoras galegas foi de 25,49 millóns de euros, o que supón unha diminución do 4,38 % con respecto a 2015, na que facturaron 26,66 millóns. Cifras que poden contextualizarse neste cadro, que elaboramos para unha intervención no Consello da Cultura Galega sobre a evolución do sector de 2003 a 2015.

Considero tamén salientables deste avance a resistencia que amosan tanto as librarías como as cadeas de librarías como canles principais da venda de libros (un 52,7 % da facturación de todo o sector) como a conitnuidade da crise do libro de peto, que nos últimos cinco anos reduciu practicamente á metade o seu volume de edición e facturación. Como non me deixa de chamar a atención que no actual proceso de hibridación, a pesar do incremento do número de títulos dixitais, diminuíse nun 2,8 % o número de exemplares vendidos neste formato, cuxa facturación de 117,19 millóns de € supoñen o 5,05 % da do sector, un incremento de 1,5 % con respecto a 2015, aínda que unha lixeira diminución da cota de hibridación, que nese ano foi do 5,11 %.

Datos que non son nin moito menos para botar foguetes sobre a recuperación do sector editorial, e moito menos en Galicia. No entanto, este primeiro repunte de facturación nos últimos cinco anos, como a capacidade de resistencia das librarias e a ralentización do proceso de hibridación dixital, son cuestións a ter moi en conta nas previsións do futuro do sector editorial.

Onte 1818: “Crónica Córnica” de Francisco Coimbra na Universidade de Vigo

/en , , , , , , , , , /por

Interesantísima foi a presentación de Crónica Córnica de Francisco Coimbra, finalista do Premio Xerais de novela 2016, na Universidade de Vigo. Xosé Luís Méndez Ferrín e profesores Xosé Henrique Costas e Anxo Angueira acompañaron ao autor, profesor na Universidade de Curitiba, que nestes días visitou Galicia.

Comezou as intervencións Costas contextualizando o contido da novela: “en Europa falamos 150 linguas das que cen están en risco de aniquilamento”, “esas linguas ameazadas poden vivir ou revivir en función da vontade dos seus falantes”. Para Costas “nesta novela hai, ademais de solidariedade, humor e lirismo, moita reflexión sobre as palabras, as linguas e o cambio lingüístico”. “Mais sobre todo hai moito interese por abordar os prexuizos, neste caso daquelas persoas que non comprenden as razóns polas que se comeza a falar de novo o córnico en Cornualle”. “Como tamén se abordan outras cuestións como a inmersión escolar ou o illamento dos seus falantes”.

XG00267501A seguir interviu o escritor e profesor Anxo Angueira que confesou estar “moi sorprendido e satisfeito coa lectura desta novela”. “Non coñecía ao autor e paréceme un milagre que un mozo que conectou coa nosa cultura hai apenas uns anos chegase a facer esta extraordinaria novela de estilo directo, expositivo e sen retornelos”. “Un autor que coñece e domina lingua como demostra en frases como ‘unha fisterra estreitiña, estreita’. Unha dimensión fundamental nun autor que sabe das posibilidades deste material lingüístico, un escritor que vive dende dentro a lingua”. Seguiu Angueira sinalando que “Crónica Córnica é un libro sobre outros libros, unha novela protagonizada por un personaxe colectivo, esas 537.400 persoas, voces, terroristas, sediciosos que da noite para a mañán espertan falando en córnico”. “Unha novela onde o filolóxico esta moi presente dende un primeiro capítulo extraordinario, pola forza coa que conta un suceso marabilloso que revoluciona todo”.

Sinalou despois Angueira a importancia dos números na novela e a súa relación con Álvaro Cunqueiro e Jose Saramago. “Mais tamén está nestas páxinas o oral e o popular, con expresións de noso tan características como ‘córnico non é’, de xeito que a propia lingua popular galega é utilizada como esconxuro. Isto permite unha lectura especular da novela, que fala do córnico, pero tamén da situación de todas as outras linguas minorizadas”. “Esta é tamén unha novela sobre as relacións entre a lingua e o poder e unha canto á diversidade lingüística”. “Lembroume a Non hai outro camiño, a novela de Isaac Xubín, onde hai tamén unha alegoría da revolución e da represión. O que semella que volve un tipo de escrita na presenteira das letras galegas”.

Para Angueira “na novela volve a solidariedade dos países celtas e do celtismo”, “agradezo esa descrición tan brillante dos galegos que chegan en dorna, non podía ser doutra forma, para apoiar a insurrección lingüística córnica, un xeito de presentar o mundo da talasocracia, ese mar céltico que nos une, como sinalou o profesor Anxo Ocampo, tan presente no poema de Rosalía de Castro ao escocés Sir John Moore”. Rematando o seu discurso, Angueira insistiu que na novela de Coimbra estaba moi presente a idea de Rexurdimento, un libro no que os personaxes soñan moito, un libro que é un soño feliz”.

Xosé Luís Méndez Ferrín comezou saudando “a unha nova estrela da literatura galega” e pregándolle ao autor “que se incorpore a nosa permanente renacencia”. Seguiu Ferrín sinalando que “o medo ao esmorecemento da nosa lingua mobilizou dende o século XVIII a Sarmiento e despois no XIX e por medio da poesía aos compoñentes do Rexurdimento”. “Levamos cen anos asustados pola perda da nosa lingua, de sermos un pobo como o córnico ou dálmata que perderon a súa lingua no tempo contemporáneo”.

Lembrou Ferrín que antes de existir este libro, no século XV xa existiu Le roman de Ponthus, para cualificar despois Crónica Córnica como unha novela excelente, máis orixinal que A jangada de pedra de Saramago. A de Francisco Coimbra é unha novela filosófica ligada coas do século XVII de Swift, Voltaire ou Rousseau. Unha novela concibida para facernos pensar, suficientemente ambigua para que nos prenda e nos faga conectar con todas as reminiscencias literarias e coñecemento que temos sobre o país. Esta é unha novela que devolve ao lector cento por un”. Citou Ferrín O home que fala vegliota, o cómic de Reimundo Patiño, como un precedente dignísimo desta novela.

A seguir, Ferrín foi debullando as relacións entre Galicia e Cornualle, “fíos invisibles que aparecen de forma sorpresiva e milagreira”, “fíos que terman de Cunqueiro ou da serie Poldark ou de moitos topónimos de aquí e acolá”. “Hai hoxe un renacemento córnico modesto, que fai que existan máis dun milleiro de persoas que se xuntan para falar a lingua perdida ou filmar unha película na que se utiliza”. Rematou Ferrín sinalando que “este libro excelente de Francisco Coimbra lévanos a recoñecernos como parte dunha estrutura profunda dese mar céltico compartido”.

Comezou Francisco Coimbra salientando que “esta novela fala de calar e falar”. “Coas linguas podemos falar ou calar, negociamos constantemente en omitir ou decidimos falar. Mais no caso das persoas que falamos máis dunha lingua, estas escollas multiplícanse. Aquí en Galicia facédeo constantemente. Mais que pasaría se toda unha comunidade decidise falar nunha lingua? Desa idea naceu Crónica Córnica“. “Eu son de Curitiba, onde agora traballo; eu son de Madrid, onde nacín; eu son de Barcelona, onde fixen a Primaria; eu son de Santiado, de Pisa, de Montpellier, cidades onde vivín nalgún momento da miña vida. E eu escollín escribir esta novela en galego. Eu vivía en Brasil, traballo na Universidade de Curitiba, formo parte dunha xeración esmagada polo capitalismo. Aí tiven esa idea que naceu en galego”.

Francisco Coimbra fixo despois un eloxio da lingua galega: “o galego ten unha vantaxe que outras linguas non posúen, o seu proceso de estandarización foi distinto ao doutras linguas hexemónicas; no seu proceso de padronización o galego conservou moita diversidade de opcións, e isto supón unha gran riqueza”. “A novela foi un traballo sobre a lingua incorporando novos rexistros sobre ela. Quixen abrir outros rexistros para a lingua, amplialos co doutras linguas como un medio de expresión literaria”. “En Crónica Córnica hai unha mestura de xéneros, hai veces que o texto ten carácter enciclopédico, noutras pretende parecerse a unha guía de conversa, coa pretensión de facer un xogo de espello para expresar a semellanza entre dúas linguas como o córnico ou o galego”.

“O feito de que esta ambientada en Cornualle serve como metáfora para calquera outra comunidade. Crin que Cornualle era máis neutro por ser unha comunidade pequena e por contar cun espazo literario de seu.”. A seguir, Coimbra reflexionou sobre a idea de ‘cando morre unha lingua?’ “Os límites das linguas son moito máis difusos no espazo e no tempo do que cremos”. “O narrador non ten moita autoridade e precisa apoiarse noutros para completar a súa información, razón pola que na miña novela todas as persoas e as cousas falan, construíndo así un personaxe colectivo”.

D. Besadío publicou no Diario da Universidade de Vigo unha excelente crónica sobre a presentación.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

O tren de Vigo

/en /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reclamo a recuperación do proxecto da variante de Cercedo:

Tras as declaracións do novo ministro de Fomento, Íñigo de la Serna, nunha entrevista nos “Desayunos de TVE” non fai falta ser un rato de hemeroteca para comprender que o AVE non chegará a Galicia até dentro de cinco ou seis anos e que o tren de Vigo, o que circularía pola chamada “variante de Cercedo”, que uniría por alta velocidade Ourense e Vigo, quedou fóra do calendario sine die. Ben sei que vinte e catro horas despois, Fomento emitiu “un comunicado aclaratorio” no que ratificaba “o compromiso do ministerio co alta velocidade a Galicia” e que o propio presidente da Xunta expresou o seu desexo de que “o AVE debe entrar en terras galegas nun prazo razoable” e que “a maior parte ten que estar finalizado en 2018”. O que traducido a román paladino e tras a experiencia acumulada en promesas no terreo das infraestruturas de comunicación de Galicia coa meseta, quere dicir que a finalización do AVE galego sofrirá novos e importantes atrasos como tan sincera (e inxenuamente) confesou e cuantificou o ministro cántabro.

Atrasos que Fomento xustifica polas limitacións orzamentarias do ministerio e pola complexidade técnica dalgúns tramos en túneles e viadutos nos que se traballa nas provincias de Zamora e Ourense. No entanto, a polémica do AVE galego céntrase agora nun treito de apenas 17 km, entre Taboadela e Ourense, unha variante exterior de acceso á cidade das Burgas, cun trazado máis longo que o actual, aínda que con radio de curvas máis amplos. Un trazado que aínda non está sequera licitado (pendente do ditame medioambiental)  e que ministro de La Serna na entrevista de TVE propuxo eliminar e substituír polo arranxo do trazado centenario, inzado de curvas, que non permite velocidades superiores a 100 km/h, mais que de ser utilizado suporía un aforro de 600 millóns de euros e, en palabras do ministro, “apenas catro minutos máis na duración da viaxe”. Unha ocorrencia moi desafortunada (abonda lembrar a experiencia de Angrois), que por ventura foi rexeitada decontado polo concello de Ourense e que obrigou ao ministerio a asumir o compromiso de procurar unha “solución provisional” que permitise o acceso do AVE a Ourense cando remate o resto do trazado.

Máis complexa semella aínda a situación da “variante de Cercedo”, un tramo de 56 km (dos que 38 serían en túnel e 7 en viadutos), entre Maside e Portela, no concello de Barro, onde empataría co eixo atlántico, que reduciría en media hora a viaxe entre Ourense e a rexión urbana de Vigo e Pontevedra. Un tramo que para saír e entrar no Vigo metropolitano evitaría o rodeo da viaxe por Compostela, unindo en arredor de corenta minutos minutos Vigo e Ourense, o que facilitaría a vertebración do sur de Galicia por medio deste corredor ferroviario alternativo. Sendo Ana Pastor, ministra de Fomento, comprometeuse a que as obras da variante de Cerdedo, o tren de Vigo, fosen iniciadas en 2017. Porén, a realidade é que isto non vai ser posible de maneira ningunha xa que aínda continúa pendente a aprobación da declaración de impacto medioambiental e, o que é moito máis preocupante, non existe interese ningún por parte do actual responsable do ministerio en activar un proxecto que descartou dun plumazo en TVE. Esta é a crúa realidade: unha das primeiras decisións do responsable de infraestruturas do novo goberno de Rajoy foi enterrar o proxecto do tren directo de alta velocidade de Vigo a Ourense e a Madrid.

A principal razón pola que o goberno do Partido Popular renuncia á variante de Cercedo é, probablemente, presupostaría, xa que a obra supón un investimento de 2.000 millóns de euros. Un paradoxo cando se rescatan varias autoestradas privadas por máis de cinco mil millóns. Mais un argumento que non se sostén se comparamos os custes doutros traxectos de alta velocidade en funcionamento (boa parte deles no eixo mediterráneo) en relación coa poboación á que ofrecen os seus servizos. Como tampouco se entende a morneza conformista da Xunta de Galicia e do seu presidente á hora de aceptar sen apenas rechistar á paralización dun proxecto estratéxico para o desenvolvemento económico do sur de Galicia e da súa vertebración co norte de Portugal. Durante a última década, a variante de Cercedo, o proxecto do tren directo de Vigo, foi un espazo de consenso entre todas as forzas políticas e colectivos económicos e sociais do sur de Galicia. Provocar un trasacordo do ministerio de Fomento para recuperala constitúe un reto para todo o Vigo metropolitano.

Onte 1161: Culturgal para o profesorado

/en , , , , , , , , , , /por

7c992706d82ede1426ccd3fc4a408e34Dentro da programación do Culturgal 2014 non deben pasar desaparecibidos os programas formativos para profesionais. Particular relevancia ten o foro Culturgal para o profesorado de educación non universitaria, «Novas ideas na escola: das ferramentas TIC e outras tecnoloxías», que se celebrará ao longo da xornada do sábado, en sesións de mañán e tarde, nas salas de conferencias do Pazo da Cultura de Pontevedra. Un programa completísimo que abrirán a conferencia de Diego Rosales Galiñanes sobre a elección dun modelo de ensino dixital e a presentación da premiadísima aplicación Creappcuentos creada por unha empresa viguesa.

Nas primeiras sesións de tarde presentaranse as experiencias das bibliotecas escolares do Rosal e das Neves e da Biblioteca Municipal de Ribadavia. Así mesmo a Coordinadora Galega de ENDL organiza unha serie de obradoiros prácticos:  o de iniciación ao audiovosual do IES As Barxas de Moaña a cargo de Seso Durán; o obradoiro de xoguetes tradicionais como recurso didáctico, a cargo de Xosé López e Xosé Manuel García e o obradoiro de radio escolar impartido polo profesorado e alumnado promotor de «Ponte en galego» a radio escolar do IES Breamo de Pontedeume.

Xa nas derradeiras sesións, os participantes poderán asistir á presentación da experiencia formativa «Un Artista na escola» de EducaBarrié ou ao debate sobre «A lectura e a lectura en galego», impulsada polo servizo de Bibliotecas Escolares da Xunta de Galicia e a Asociación de Bibliotecarios Municipais de Galicia, na que participarán a editora de OQO Eva Mejuto, á bibliotecaria de Caldas de Reis Rosa María Barreiro Novás, a asesora do servizo de Bibliotecas Escolares Pilar Sampedro e o escritor Pedro Feijoo. Unha xornada formativa completísima. Outro xeito de construír Culturgal.

Aquí pódese baixar o programa do Foro Culturgal para o profesorado e aquí enlazar co descritor da actividade recoñecida como formativa pola Consellaría de Educación.