O legado de Vesteiro Torres

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á figura de Teodosio Vesteiro Torres:

Froito dos traballos de dixitalización do Arquivo Municipal de Vigo achouse alí a finais da pasada primavera un libreto manuscrito de 72 páxinas asinado en 1867 por Teodosio Vesteiro Torres, que corresponde a «Desde el cielo», zarzuela (inédita) e tres actos que adapta a novela homónima que Manuel Murguía publicara en 1854 nos folletíns do xornal madrileño «La Iberia» e dous anos despois en Vigo como a súa primeira novela pola imprenta de «La Oliva». Un feliz descubrimento que nos achega a unha figura case esquecida do noso Rexurdimento cultural cuxa traxectoria biográfica fora por ventura recuperada hai apenas pouco máis de vinte anos grazas á monografía de María Álvarez de la Granja publicada polo Instituto de Estudios Vigueses (1998). Nacido en pleno centro de Vigo, na rúa da Soledad, o 12 de xuño de 1848, Teodosio Manuel Vesteiro Torres ingresou aos doce anos no Seminario de Tui, onde estudou Filosofía e Teoloxía  durante unha década, unha brillante carreira académica que o levou a ocuparse da biblioteca, a escribir os seus primeiros poemas, ensaios e composicións musicais, a colaborar na revista «La Juventud Católica» e mesmo a dirixir a orquestra da catedral.

Sen chegar a ordenarse, Vesteiro abandonou o seminario en 1871 para instalarse en Madrid na casa duns seus curmáns, onde en apenas cinco anos continuou a súa actividade musical como profesor e desenvolveu unha intensa actividade de erudición literaria sempre co seu pensamento posto en Galicia. Publicou os cinco volumes da «Galería de Gallegos Ilustres» (1874), fundou Galicia Literaria (1875), asociación que reunirá os intelectuais galegos residentes en Madrid, e colaborou con xornais como o ourensán «El Heraldo Gallego», fundado por Valentín Lamas Carvajal, ou o vigués «La Concordia». Ademais de por este intenso labor cultural, a figura de Vesteiro pasará a historia tamén polo seu polémico suicidio no Paseo do Prado o día que facía 28 anos. Acontecemento novelado polo escritor Javier Sierra en «El Maestro del Prado» (Planeta 2013), coñecemos que Vesteiro cunha tendencia cara ao abatemento e a depresión preparara a tráxica resolución de suicidarse con todo detalle: destruíu a maior parte das súas obras inéditas, deixou outras catro para que fosen publicadas de forma póstuma e escribiu varias cartas as súas amizades, entre elas a Manuel Curros Enríquez (o seu amigo do corazón), a Valentín Lamas Carvajal e a viguesa familia do Marqués de Valadares, que a xeito de manda testamentaria se facía responsable do acontecido e solicitaba con espírito inequivocamente wertheriano que non se lle fixese homenaxe ningunha.

Secasí Vesteiro pasará a nosa historia cultural polo extraordinario descubrimento do poeta Martín Codax nun exemplar que adquiriu do «Cancioneiro de Vaticana» (1875). Vesteiro foi o primeiro erudito galego en dar a coñecer en Galicia a poesía dun trobador medieval noso. Cinco días antes do seu suicidio publicou en «El Heraldo Gallego» a transcrición das sete cantigas de Martín Codax cun comentario (a verdade que aos ollos do lectorado de hoxe non o máis axeitado) e doa á biblioteca da Universidade de Santiago o exemplar do cancioneiro que editara Ernesto Monaci cunha dedicatoria que amosa a súa conciencia da importancia desta descuberta para «o noso renacemento literario». Vesteiro contribuíu así a alicerzar o mito de Vigo como «cidade fundada por un poeta, aquel Martín Codax que “bailaba no sagrado de Vigo” e vía a súa amiga bañarse nas ondas», como escribiu don Álvaro Cunqueiro «dunha cidade que reside en versos de amor».

Este histórico artigo sería recollido en «Monografías de Vigo» (1878), a publicación póstuma que Vesteiro deixara preparada para incluír na Biblioteca de La Concordia, na que recrea sucesos como a reconquista da cidade dos franceses, a resistencia que os vigueses e Ruiz de Apodaca ofreceron aos ingleses ou biografías de personaxes vigueses como Inés de Zeta ou Lombia coa «intención de manter vivo o recordo do noso pasado». Entre estes textos, ademais do referido a Martín Codax, destaca o dedicado a «Los Herminios» no que Vesteiro recrea a lenda fundacional das illas Cíes, onde os habitantes lusitanos da Serra da Estrela na súa retirada nas comarcas dos Calaicos se refuxiaron e resistiron o bloqueo das lexións romanas de Xulio César. Vesteiro acuña no seu relato un mito fundacional para unha cidade que como «adorada patria» sabe moito precisa de historia.

No rueiro vigués aparece o nome de Vesteiro Torres para identificar un parque en Coia na confluencia das rúas Castelao e O Grove, tras un acordo plenario de 30 de novembro de 1994 sendo alcalde Carlos G. Príncipe. O legado de Vesteiro Torres como alicerce da Galicia e do Vigo literario ben merecería ser preservado con algunha outra iniciativa na súa memoria.

Roteiro polo Vigo de Xela Arias

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao roteiro polos espazos vitais e literarios de Xela Arias en Vigo:

Corenta e seis profesoras e profesores chegadas de toda Galicia percorreron o sábado un itinerario polos espazos vitais e literarios vigueses de Xela Arias. Unha actividade formativa organizada polo departamento de linguas do Centro Autonómico de Formación e Innovación (CAFI) coa que se pretende que os docentes vivan unha experiencia transversal activa e colectiva fóra do espazo académico de achegamento entre literatura e territorio. Unha xornada, inserida nun programa máis amplo de xeografías literarias, coordinado por Xosé Carlos Rodríguez Pérez, que pretende que os docentes interactúen cos territorios principais dun autor ou autora, co contexto literario do seu tempo, mais tamén coas pezas do seu patrimonio cultural e coas mudanzas sociais e pegadas da memoria, coa intención de contribuír a espertar o interese e construír coñecemento compartido sobre os textos literarios e os espazos nos que cada un desenvolveu a súa obra.

A pesar de que a palabra “Vigo” aparece unha soa vez na obra poética de Xela Arias, en concreto no segundo verso do poema «Érgome» publicado no número 3 do fanzine Katarsis (1984) dos irmáns Tizón: «Érgome / e Vigo vai aínda durmido…», foi Vigo a súa cidade amada, na que escribiu e tinguiu toda a súa obra. A cidade de fronteira á que chegou aos sete anos (1969). A cidade revolcada, que percorreu de forma incansable durante a súa adolescencia e mocidade no comezo dos difíciles oitenta vigueses, «paseo arriba», «praza abaixo», como escribiu en Denuncia do equilibrio (Xerais 1986), nun botarse a andar errático, coma o deambular de Carlos Oroza, o poeta peripatético, o primeiro que recibiu a súa poesía naquela páxina memorable de Faro de Vigo (04-06-1983) de forma tan fermosa como entusiasta: «Tu palabra en el verso se entreabre y sonríe en el quiebro y nos da su remoto placer convirtiendo la rosa en vocablos nocturnos (…) Te. Saludo –soy feliz– celebro estar en el acontecimiento de tu poesía».  Vigo, a cidade que a Xela Arias lle suxería «bastante dor» e que para ela «pode ser mesmo [cidade] pasional», como lle confesou á xornalista María Alonso (Atlántico, 1989), «porque tiña moita vida e iso significa dor e pracer ao mesmo tempo».

Na procura das pegadas daquel Vigo amado e vivido por Xela Arias saímos a mañá dende as portas do IES do Calvario onde fixo BUP e ensaiou os primeiros versos, para continuar no monte do Castro, onde xogou no parque de bicicletas e no miradoiro dos galeóns de Rande onde se fotografou coa nai e coa avoa chegada de Sarria. Un itinerario que continuou no Verbum visitando a exposición «A poesía na palabra» e despois no parque de Castrelos, preto da Avenida Portanet onde naceu o seu fillo, falando de Darío a diario (Xerais 1996) e lendo varios dos poemas. Longa camiñada que retomamos á tarde no Café de catro a catro de onde saímos cara ás portas de Xerais, a editora onde comezou a traballar aos vinte anos e na que se formou como editora e tradutora. Baixamos e subimos as escaleiras da rúa Ourense camiño da vivenda familiar da rúa Zamora, onde lemos un fragmento de Non te amola! (Galaxia 2021) sobre as pelexas coa rapazada do camiño de Riobó. De alí fomos até a rúa Venezuela, onde salientamos o papel dinamizador da cultura galeguista do Círculo Ourensán Vigués, editor da revista Neboeira (1983), onde publicou «A mañán é nova e neboada». Pateada que seguiu até as portas da Fundición Nautilus na rúa Manuel Núñez, onde lembramos o seu carácter de artenauta interesada no diálogo con outras artes e a súa amizade decisiva co pintor Xosé Guillermo.

Nas escaleiras do Marco contamos o que sucedeu coa estatua de Castro obra do escultor Jandro e a súa relación co poema «Burla negra», lamentando que a peza aínda non fose reinstalada. Diante da tenda Discos Elepé da rúa Doutor Cadaval limos unha das cancións de Desertores e nas galerías próximas o primeiro poema que publicou n’ A Nosa Terra. Na sombriña do edificio do COAG recordamos a exposición de Tigres coma cabalos (1990) e limos «Monólogo adicto» e outros poemas deste libro intermedial que preparara co fotógrafo Xulio Gil. Continuamos en Policarpo Sanz diante da sede de Faro de Vigo, onde lembramos a súa presenza frecuente nas páxinas do decano, do Teatro Afundación, onde participou na homenaxe a Francisco Fernández del Riego, na «súa retina dende nena». Paramos na rúa Carral, onde estivo a Sala Nasvhille e lembramos o recital de Noites Solidarias organizado por Implicadas no Desenvolvemento.  Rematamos na praza da Princesa diante da Casa Galega da Cultura, onde Xela presentara Intempériome (Espiral Maior 2003) lendo algúns dos seus poemas. Mágoa que faltase tempo para visitar o pub Alma na rúa Poboadores ou Café Uff da rúa Pracer. En todo caso, Xela Arias conta con roteiro de seu que forma parte da cartografía do Vigo literario.

«O Xurelo», unha viaxe en nome da vida

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 40 aniversario da expedición do Xurelo á Fosa Atlántica:

No suplemento dominical de Faro de Vigo do 4 de outubro de 1981 Manuel Rivas publicou unha das mellores páxinas da historia do decano e do xornalismo galego. Rivas relatou de forma maxistral a incrible expedición á Fosa Atlántica do Xurelo, un palangreiro de madeira de 21 metros de eslora, construído nos estaleiros artesanais do Freixo de Outes. Unha travesía organizada por Esquerda Galega (EG), que asumiu tamén os seus custes (arredor do medio millón de pesetas) coa intención de denunciar na comunidade internacional os vertidos de residuos radioactivos que oito países europeos facían na chamada Fosa de Hércules fronte a costa galega.

«Unha viaxe en nome da vida» (así titulaba Rivas en Faro), iniciada con rumbo incerto no peirao de Colón de Ribeira na mañá do luns 14 de setembro, na que ademais do patrón e armador Anxo Vila e tres dos seus tripulantes, participaron os tres concelleiros de EG, o vigués Paco García, o coruñés Gonzalo Vázquez Pozo e o moañés Manuel Méndez; os ecoloxistas Henrique Álvarez Escudero e Roxelio Pérez Moreira; e os xornalistas Manuel Rivas, Manuel Rico, Xesús Naya, Xurxo Lobato e Xosé Castro.

Despois de tres días de mar, cando amencía o xoves 17 de setembro o Xurelo achegouse a dúas embarcacións de carga, o Louise e o Kirstem Smith. Chegara á Fosa, o que foi posible grazas á pericia dun home de mar como Anxo Vila que contou apenas como axudas a navegación dunha carta náutica, dun radar avariado de alcance limitado e das conexións coas radios costeiras de Fisterra e Vigo. E naquela altura a embarcación de madeira de 69 toneladas quedou literalmente emparedada entre os dous cargueiros holandeses mentres descargaban os seus bidóns radioactivos, escoltados pola Pyet Heim, unha fragata da armada de guerra holandesa que lles daba soporte. Xaora, foi aínda máis impresionante a resposta da tripulación do buque no que ondeaba a bandeira galega que, se ben non puido evitar os vertidos, deitou ao mar o seu armamento de flores (ramos de caraveis), amosou pancartas, emitiu textos pola radiofonía, fixo fotografías e vídeos, cantou o seu himno e berrou «Viva a Humanidade!», amosando que o galego é un pobo pacífico até o lirismo.

Como memorable para o movemento ecoloxista galego continúa sendo tamén a mensaxe emitida en galego e inglés pola radio do Xurelo, o martes 15 de setembro camiño da Fosa, a todas as embarcacións que se cruzasen na súa onda, un texto efémero do que circulan varias versións mais que forma parte tamén da historia de Galicia e cuxa transcrición documentada debería ser utilizada hoxe nas aulas galegas:

«Camiñamos cara o lugar da agresión a protestar, a pór de manifesto o noso máis rotundo non a contaminación e a morte.
Queremos alertar a todos, avisar a berros que están a emporcar o noso hoxe e a matar o futuro.
Queremos facer medrar a protesta ata que lles sexa imposíbel seguir xogando coa vida.
Queremos compartir a defensa da saúde e da vida de toda a humanidade.
Queremos que cada vez máis Galicia se faga oír no seu rexeitamento de toda agresión e na súa aposta polo benestar e a paz.
Pola saúde e a vida do pobo galego.
Pola saúde e a vida. De todos os pobos sedentos de paz».

Ao regreso, coa mar un pouco máis brava, máis coa tripulación satisfeita pola «misión cumprida», o Xurelo emproou cara o porto de Ribeira: documentaran a existencia dun cemiterio de residuos nucleares moi preto das nosas costas.

Un ano despois houbo unha segunda expedición, na que ademais do buque de Ribeira, participaron outras embarcacións: dous pesqueiros fretados polos concellos de Vigo e a Coruña, o Pleamar, no que viaxou o alcalde Manuel Soto, e o Arousa I, ao que se uniu o Sirius de Greenpeace, que trataron de evitar que varios buques holandeses e británicos descargasen máis bidóns. As fotografías dos vertidos, tomadas nestas expedicións, as primeiras imaxes sobre o tema publicadas nos principais medios de comunicación europeos, como as manifestacións contra o cemiterio nuclear mariño e os intentos de activistas de EG desprazados ao porto militar holandés de  Zeebrugee coa intención de bloquear o embarque de residuos, contribuíron a que en 1983 a Organización Marítima Internacional acordase unha moratoria dos vertidos e que dez anos despois fosen definitivamente prohibidos polo Convenio de Londres.

Aquelas mobilizacións contra os vertidos, promovidas por Esquerda Galega, o partido liderado por Camilo Nogueira, constituíron o primeiro conflito internacional promovido por Galicia e amosaron que para o país noso o posible é moito máis do que podemos imaxinar. Corenta anos despois da travesía dos heroes do Xurelo é de xustiza lembralos pola súa causa en nome da vida e reparar en que 142.000 toneladas residuos nucleares permanecen entulladas a 4.000 metros de profundidade e a pouco máis de 300 millas da costa galega.

Xeografías de Javier Teniente

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición do  fotoxornalista Javier Teniente na Casa das Artes:

O pasado domingo pechou na Casa das Artes «Javier Teniente. Unha xeografía atormentada», exposición na que o fotógrafo vigués, que iniciou a súa carreira en «Faro de Vigo» e «Atlántico diario», reuniu 180 fotografías entre os milleiros que tirou nas viaxes que dun extremo ao outro do planeta realizou nos últimos vinte e cinco anos. Comisariada por Jorge Lens, fotógrafo e profesor da Universidade de Vigo, a mostra de coidada presentación reúne unha ducia e media de reportaxes que como fotógrafo documental Teniente realizou en contornas de conflito, fosen guerras, éxodos ou desastres naturais, dende a primeira en Mauritania en 1998 cun contrato de Médicos sen fronteiras, que iniciou a súa colaboración con outras organizacións humanitarias internacionais como Médicos do mundo e Acción contra a fame. Sen ánimo de constituírse en retrospectiva, esta mostra moi completa ofrece tanto pezas de arquivo inéditas como outras publicadas en xornais e revistas nacionais e internacionais polas que o fotoxornalista vigués recibiu importantes recoñecementos como o Premio Internacional Luis Valtueña de Fotografía Humanitaria  en dúas ocasións (2003 e 2005),  o Premio Galicia de Comunicación en 2004 ou unha Mención Especial nos Premios Ortega e Gasset de xornalismo de 2006.

Teniente convida a empregar unha ollada reflexiva sobre cada unha das súas reportaxes, localizadas apenas cunha marca no planisferio e contextualizadas cunha breves liñas tiradas dos seus cadernos de viaxe. Seguindo os fíos cronolóxico e temático (como mellor conveña aos espazos expositivos) e fuxindo dunha ollada paternalista (eurocentrista) na abordaxe da pobreza e da dor, cada visitante pode reconstruír o relato das viaxes africanas do noso fotoxornalista. Saberá da vida e da morte no hospital Sabah de Nouakchott (1998),  onde os doentes acoden a morrer acompañados só polos seus familiares que contemplan desesperanzados o que lles queda de vida. Coñecerá a precariedade de hospitais como o Oldeani de Tanzania (2001), o noxento comercio sexual en Senegal (2005) ou os efectos do ciclón Eline que en 2000 agravaron a crítica situación de Mozambique. Como extraordinarias son as reportaxes en Honduras (1998), Ecuador (2002), Nicaragua (2004), República Dominicana (2004) e, sobre todo, en Haití (2004), durante os días posteriores á sublevación contra o presidente Aristide, no que morreu o seu compañeiro Ricardo Ortega, a quen o noso correspondente acompañaba aqueles días dramáticos.

Particular centralidade tivo na exposición da Casa das Artes a reportaxe sobre a Guerra de Iraq (2003), unha síntese da máis ampla recollida no libro Iraq. Días de posguerra (Xerais 2003), prologado por David Beriain (xornalista de guerra asasinado esta primavera en Burina Faso), froito das viaxes do noso reporteiro ao Iraq ocupado. Pezas que probablemente recollen mellor ca ningunhas outras a concepción humanista dun fotoxornalista como Teniente, que no epicentro dos conflitos armados prefire buscar a ollada das vítimas nos hospitais de Bagdag, onde se realizaban operacións a vida ou morte en inmundas salas de quirófano, ou entre os nenos e nenas que inventaban as súas vidas entre os cascallos alleos aos estoupidos. Cada unha destas fotos de Iraq, como as das outras reportaxes, fora parte dun relato, constitúe un depósito de memoria futura que desprende compromiso e honestidade, xa que en palabras do comisario da exposición, Teniente «non fotografa o que ve senón o que sente», céntrase non tanto na traxedia dos milleiros de cadáveres como na poboación que sofre indirectamente os seus danos colaterais.

Nunha xeografía das reportaxes de Teniente non podía faltar un espazo reservado ao traballo documental realizado en Vigo sobre os traballos portuarios, recollidos no seu libro, Mans salgadas (Xerais 2002), un retrato do mar humanizado de salitre polos traballadores dos estaleiros e da lonxa. Como tampouco faltou a súa reportaxe (2000) sobre Carlos Montouto, alcumado O Gringo, o vello que vivía debaixo da ponte de saída da autoestrada e deambulaba acompañado polo seu can polas rúas viguesas até que foi achado morto no seu acubillo en maio de 2015. Porén, só botei en falta na mostra algunha peza daqueloutra iniciativa artística de Teniente no Casco Vello, «O Vigo que sorrí», unha exposición ao aire libre (na rúa Abeleira Menéndez) de 64 retratos anónimos en branco e negro e de gran formato (2015) de vigueses e viguesas que quixeron compartir un sorriso no contexto convulso da crise e das dificultades de recuperar o tecido do barrio. Por ventura, esta excelente exposición de Teniente abriu este verán unha xanela de esperanza para a programación fotográfica en Vigo, un dos eidos máis destacados da cultura na cidade.

«Que hostia din os rumorosos?»

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación de Que hostia din os rumorosos?, o libro de libros co que volve Rompente:

Na madrugada bretemosa do 20 de agosto de 1981 un Renault-12 familiar bateu na avenida Beiramar contra un valado de obras sen sinalizar. Os seis ocupantes do coche acabaron nas urxencias do Pirulí, sen lesións de importancia, coa excepción do copiloto, o poeta Manolo Romón, que resultou ferido de gravidade e hospitalizado durante dous meses. O condutor, o músico Julián Hernández, confesou que despois de estar con Antón Reixa nunha tasca saíran do Almas Perdidas do porto do Berbés, camiño do Balneario de Samil, único local que permanecía aberto durante toda a noite. Ocupaban os asentos traseiros do renault Javier Soto e José Manuel Barros, ademais de Alberto Torrado e Miguel Costas, membros coma o condutor do grupo de rock Mari Cruz Soriano y los que afinan su piano. Tras a declaración por parte da compañía aseguradora como «siniestro total», Miguel Costas propuxo rebautizar a formación como Siniestro Total (ST). Aquela historia viguesa contada de marabilla e con todos os detalles por Elena Ocampo nas páxinas de Faro de Vigo e por Emilio Alonso no libro Vigo a 80 revolucións por minuto (Xerais 2011) constitúe o que pode ser considerado o acto fundacional da chamada «movida viguesa», movemento interartístico vertebrado pola música popular que animou os convulsos anos oitenta vigueses da reconversión do metal, das protestas do bono-bus, dos apresamentos de pesqueiros, das mortes provocadas pola heroína e pola SIDA.

Un acto fundacional que se concretou musicalmente no primeiro concerto de Siniestro Total, o 27 de decembro de 1981, no cine Salesianos da rúa Venezuela, no marco do festival «Nadal Rock», organizado polo desaparecido Bibiano Morón, no que tamén participaron Trenvigo, o grupo electrónico que o cantautor compostelán formara cos tres compoñentes de Druída (Teo Cardalda, Pablo Novoa e Javier Martínez), os portugueses de Arte e Oficio e os Nacha Pop de Antonio Vega. Un evento ao que se chegou, probablemente, tras meses de ensaios no Satchmo, o club de jazz da rúa Joaquín Loriga 33, que dende a primavera de 1981 abriu as súas portas e espazos ás novas tendencias musicais e aos grupos vigueses. Polo Satchmo andaban os membros de ST e tamén do Grupo de Comunicación Poética Rompente, nacido en 1975 como Grupo de Resistencia Poética (formado por Pexegueiro  e Reixa) e despois mudado en Rompente edicións (1978), editora que utilizaba a impresión con vietnamita e multicopista, xa sendo trío beat e guerrilleiro en doses inexactas formado por Antón Reixa, Manuel M. Romón e Alberto Avendaño, que atoparon alí un lugar ideal «onde tirar a poesía dos libros e levala á rúa e aos bares».

Foi no Satchmo onde o 24, 25 e 26 de decembro de 1981 actuaron os The Bebra Brothers, o grupo bautizado co nome dos ananos d’ O tambor de folla de lata de Günter Grass, formado polos tres membros de Rompente xunto cos músicos Julián Hernández, Miguel Costas, Alberto Torrado, Moncho Vazquez e Luís Manuel Fernández Abreu. Foi, pois, no Satchmo, hoxe pub Vagalume, onde se forxaron as colaboracións entre os músicos de ST e os poetas de Rompente, ao que se sumaron algúns artistas plásticos do grupo Atlántica e actores do emerxente teatro galego. Grupos, concertos e performances poéticas que comezaron a chamar a atención máis alá da ponte de Rande, feito ao que quizais tampouco foi allea a xenerosidade coa que Jesús Ordovás acolleu no seu Diario pop de Radio 3 a primeira maqueta de Siniestro Total, celme do seu primeiro elepé, ¿Cuando se come aquí? (1982), que lle enviara Julián Hernández ou ao disco do debú de Golpes Bajos, a formación de Germán Coppini, o primeiro cantante de ST, e de Teo Cardalda, Pablo Novoa e Luís García. Un fenómeno musical no que as formacións se ampliaban e confundían, como sucedeu con Os Resentidos, grupo liderado por Antón Reixa (Rompente) ao que se uniron inicialmente Alberto Torrado (ST), Javier Soto (despois ST) e Rubén Losada, coa intención de conformar «unha bus band de rock esquimó e funkie depresivo».

Corenta anos despois daquel estoupido de creatividade resistente, impregnado con inequívoco espírito contracultural de vangarda, protagonizado polos membros de Siniestro Total, Rompente e polos pintores Menchu Lamas e Antón Patiño, publícase Que hostia din os rumorosos? (Editorial Elvira 2021), un coidado libro de libros que continúa o diálogo a rompentres e actualiza a proposta dos oitenta. Despois do reencontro de Upalás (Xerais 1998), esta volta da polifonía poética inesperada e gozosa de Rompente, nun libro prologado por Julián Hernández e deseñado e ilustrado por Antón, Menchu e Rubén Romero, constitúe un gran acontecemento literario que merece ser celebrado cunha xira de presentacións por Galicia enteira. Parabéns a todos eles por re-existir e non desistir de continuar falando sós.

Precariedade bibliotecaria

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a valorar os datos máis recentes sobre a situación das bibliotecas públicas:

Os datos máis recentes publicados pola Subdirección General de Coordinación Bibliotecaria do Ministerio de Cultural e Deportes, correspondentes ao ano 2019, poñen en evidencia as importantes carencias da rede bibliotecaria pública galega como a precariedade alarmante da situación bibliotecaria no concello de Vigo. Cifras entre as que os responsables de BAMAG Galicia (Asociación de profesionais dos arquivos, bibliotecas, museos e centros de documentación de Galicia) destacan, entre outras valoracións, que un terzo da poboación galega usa os servizos bibliotecarios, que dende 2015 diminuíu o persoal das bibliotecas públicas e Galicia destina a bibliotecas anualmente 8,95 € por habitante, unha cantidade inferior á da media estatal, 10,55 €. Como tamén salientan a precariedade da rede de bibliotecas públicas en Vigo, cidade que para este servizo cultural esencial destina 3,69 € por habitante e ano, moi lonxe das medias galega e estatal e case seis veces menos que A Coruña que con 24,49 € encabeza o gasto corrente neste eido.

Precariedade viguesa que se dá tamén no número de documentos (libros, revistas e outros soportes) por habitante, 0,58 no caso vigués, moi por baixo da Coruña (3,1) como das medias galega (2,16) e do estado (1,91). Outro tanto sucede co número de bibliotecarios/as por habitante, en Vigo un por cada 13.486 censados, lonxe dos 3.483 da Coruña, como da media galega (4.951) e estatal (4.223). Como tamén no caso vigués é inferior a porcentaxe de usuarios/as habituais de bibliotecas, se por tales entendemos os que posúen carné bibliotecario, apenas un 19 %, moi por baixo do 65 % da Coruña, mais tamén da media galega (31 %) e estatal (35 %).

Datos que no caso vigués melloran no número de préstamos anuais por habitante, 0,82, por riba da media galega (0,76), mais aínda por baixo da estatal (0,96) e da cifra da Coruña (1,96); como tamén no número de visitas, 3,41, cifra que mellora a media galega (1,92), a do estado (2,25), aínda que inferior á da Coruña (4,48). Xaora, as actividades realizadas nas seis bibliotecas públicas viguesas por cada mil habitantes son menores que ás da Coruña, 1,09 fronte a 7,27, cifra que queda por baixo da media galega (3,03) como estatal (5,49).

Cifras que demostran que Vigo posúe un importante déficit en materia de bibliotecas públicas, que arrastra nas tres últimas décadas e que ningunha das administracións competentes (estatal, autonómica e municipal) foron capaces de abordar, tanto no referido ao número de instalacións (apenas 6 en 2019), libros e documentos, persoal bibliotecario como de actividades promovidas por parte deste servizo. En definitiva, a pesar das reclamacións e denuncias dos profesionais da biblioteconomía, Vigo continúa carecendo dunha rede bibliotecaria pública que, como a modélica do concello da Coruña, conte cos libros e outros documentos bibliográficos suficientes, así como co persoal bibliotecario especializado que faga da biblioteca a primeira institución cultural de proximidade.

Quizais na confusión sobre o concepto de biblioteca pública sexa onde resida a cerna da calamidade bibliotecaria viguesa. Segundo a definición elaborada pola IFLA/UNESCO «a biblioteca pública é unha organización establecida, apoiada e financiada pola comunidade, que achega acceso ao coñecemento, á información e ás obras de creación grazas a unha serie de recursos e servizos e está a disposición de todos os membros da comunidade por igual, sexa cales fosen a súa raza, nacionalidade, idade, sexo, relixión, idioma, discapacidade, condición económica, laboral e nivel de instrución». En definitiva, o concepto de biblioteca pública actual fai referencia ao servizo público do que se dota unha comunidade para garantir que toda a súa cidadanía, toda sen excepcións, teña acceso en igualdade de oportunidades á cultura, a información e ao coñecemento.

A este teor, non podemos cualificar como bibliotecas públicas, como se ven facendo de forma incomprensible por parte do concello de Vigo, o que son salas de estudo con acceso a internet (sen libros nin persoal bibliotecario), un servizo público sen dúbida imprescindible e probablemente aínda insuficiente para a demanda de estudantes e opositores existente.

Vigo precisa un grande acordo interinstitucional (Ministerio de Cultura, Xunta de Galicia e Concello de Vigo) para saír de vez dunha precariedade bibliotecaria, impropia dunha cidade que continúa sendo capital editorial de Galicia e referente na edición estatal. Un acordo que pasa tanto por desbloquear a construción dunha moderna biblioteca do estado no Chouzo como pola creación dunha rede de bibliotecas públicas municipais (Teis, Navia, Bouzas, Vigo Vello…) seguindo o modelo da Biblioteca Xosé Neira Vilas do Calvario.

Stefan Zweig en Vigo

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 85 aniversario da estancia en Vigo de Stefan Zweig:

O luns 10 de agosto de 1936 atracou no porto de Vigo o transatlántico de bandeira inglesa Alcántara procedente de Southampton de onde partira tres días antes. O Faro de Vigo do martes recolleu a noticia na súa páxina dez dedicada á actividade portuaria cunha magnífica foto de Pacheco, engadindo no seu apartado de «Vapores chegados» que transportaba 616 pasaxeiros en tránsito e no de «Despachados» que no Alcántara embarcaran 50 pasaxeiros para Bos Aires. Anos despois coñeceríase que entre aqueles viaxeiros en tránsito, que puideron desembarcar e estirar as pernas durante unhas horas en Vigo, estaba o escritor austríaco Stefan Zweig, probablemente o máis popular da súa época, convidado polo Pen Club Internacional a visitar Brasil e a participar no seu XIV congreso, que convocado baixo o lema «Poetas, Ensaístas e Novelistas» se celebraría na capital arxentina entre o 5 e o 15 de setembro. Zweig, que viaxaba acompañado de Lotte Altmann, a súa segunda dona, lembraría aquela breve experiencia viguesa como marcante tanto nas páxinas do seu libro póstumo El mundo de ayer. Memorias de un europeo (1944; tradución castelá, El Acantilado 2001) como a cualificaría nas do seu diario (El Acantilado 2021) como «incriblemente interesante».

Un paseo que nos parágrafos do diario, estudados por Irene Sueiro Orallo no artigo, «Puerto de Vigo, Guerra Civil Española y Segunda Guerra Mundial» (2006), o vienés lembra nunha «cidade repleta de milicia», «na que o aparello da guerra se puxo en marcha», onde atopa nunha libraría os escritos de Hitler, aos que cualifica de «parvadas», e cando pide un café coñece que hai días que se cortou o subministro de auga. Impresións que Zweig tingue de pintoresquismo cando se refire a beleza das mulleres traballadoras que observa en Vigo, que compara coas que un día despois verá na súa escala en Lisboa. Porén na páxina de El mundo de ayer que dedica a Vigo, Zweig abandona a escrita vital e despreocupada do diario, para asumir un rexistro máis introspectivo e pesimista lembrando que «naquelas poucas horas» viu cousas que lle «deron motivos xustificados para reflexións agoniantes»; sen dúbida referíndose ao recrutamento de mozos conducidos por cregos que vira na casa do concello, «onde ondeaba a bandeira de Franco», cando non pasara aínda un mes do golpe de estado do 18 de xullo e Vigo xa se encontraba «en poder dos franquistas». Escrita nos seus días de Petrópolis, pouco antes do seu suicidio e o da súa dona, Zweig identifica naquel paseo vigués do verán de 1936, «as últimas horas pasadas en Europa», a conexión entre a Guerra Civil Española e a Segunda Guerra Mundial, a extensión pola «nosa infausta Europa da vella barbarie da guerra».

Ao paso de Zweig pola cidade da oliveira dedica Francisco Uría a súa primeira novela, La pequeña librería de Stefan  Zweig (Berenice, 2021), unha delicada e emocionante peza narrativa breve na que o autor alacantino tira dun dos fíos que o vienés deixara solto no seu diario, cando se detivo diante do escaparate dunha libraría viguesa coa intención de mercar un exemplar de El Quijote. Uría imaxina a conversa de dúas horas que Zweig mantivo co libreiro, ao que bautiza como Ramón Castro, na que forxan unha amizade e un legado, recollido nunha das vinte cartas do suicidio do autor austríaco, alicerzada sobre o valor dos libros e da literatura e da liberdade que proporcionan, así como do papel sagrado dos libreiros de facer chegar os libros ás mans dos seus lectores. Un texto de ficción, escrito sobre o coñecemento documentado e admiración de Uría pola obra de Zweig, no que se reitera que a identidade de cada escritor se forxa sobre a relación coa súa lingua: «Non me concibo sen ser escritor e só podo selo na miña lingua alemá. Estou, pois, como xa lle dixen, collido no meu idioma e desexo abandonar xa este cárcere».

A novela de Francisco Uría fixa de forma acaída a relación de Zweig con Vigo, cando era un porto transcontinental e cidade cosmopolita na que recalaban decote figuras internacionais (dende Albert Einstein a Ernest Hemingway) e embarcaban milleiros de humildes emigrantes anónimos, mais tamén no tempo de horror daquel mes de sacas e fusilamentos, como os do 27 de agosto, do alcalde socialista e doutros deputados e sindicalistas vigueses. A excelente novela de Uría, ademais, abre a memoria das librarías viguesas do tempo da República, unha homenaxe á relixión e ao compromiso ao que debe ser fiel todo libreiro como amante dos libros: achegar aos seus lectores todos os libros, mesmo os inalcanzables, os queimados e os prohibidos, conscientes de que «o seu oficio é o máis importante do mundo porque sen el ninguén podería ler». Unha obra a de Uría que se incorpora ao cada día máis amplo e atractivo catálogo de Vigo como cidade de novela, que recomendo vivamente.

Xela Arias en tres conferencias

/en , , , , , , , , , /por

Con motivo do 25 de xullo publico un texto sobre Xela Arias incluído no suplemento do «Día de Galicia» de Faro de Vigo, que agora reproducimos na súa versión completa:

Foi Xela Arias poeta transgresora de vocación intermedial, Lou Reed feminina, facedora e modeladora dunha lingua de raíz popular aprendida no berce familiar, sempre na procura da liberdade creadora e da independencia como elementos de autoafirmación dunha escrita activista comprometida co valor das artes, co feminismo e coas causas da lingua, do medio ambiente, da paz, da solidariedade onde non faltou a súa voz. Foi Xela Arias rigorosa editora literaria de mesa durante unha década en Xerais, pioneira na fixación de criterios ortotipográficos para a necesaria modernización da edición en galego de hai catro décadas. Foi delicada tradutora literaria responsable dun catálogo pioneiro de case cincuenta títulos anosados ao galego, algúns referenciais como As bruxas, Contos ao teléfono, Dublineses, O derradeiro dos mohicanos ou Drácula, o que contribuíu tamén ao proceso de normalización do catálogo editorial en lingua galega. E foi, convén non esquecelo, Xela Arias responsable dunha valiosa obra ensaística recollida nunha ducia de prosas non ficcionais dispersas en xornais e revistas, en diversas entrevistas e sobre todo nos textos das tres importantes conferencias que pronunciou, onde é posible identificar boa parte das súas principais preocupacións políticas e literarias.

Primeira conferencia (1988): o idioma como piar

Ditada o 25 de marzo de 1988, dentro das xornadas de linguas e literaturas catalá e galega da Universidade Complutense de Madrid, cando contaba con apenas vinte e seis anos, traballaba en Xerais e acababa de publicar o seu primeiro libro de poemas, na primeira conferencia, «Paixón de militancia e escuros desertores», recollida no número 6 da Revista de Filología Románica (1989), Xela Arias expresou a súa convicción de que o idioma é «o principal signo dunha cultura», o piar sobre o que se artella un sistema literario, razón pola que consideraba que «se escribir pode ser un acto revolucionario, facelo en galego é unha revolución sempre». Un idioma que para Xela Arias constituíu a cerna de todas as súas actividades literarias e vitais, fose como poeta, editora, tradutora ou docente, como acuñou en verso memorable «non hai idioma abondo para recoñecérmonos» (1994), na súa defensa en recuperalo como a mellor mostra do respecto do país por si mesmo (1989) ou na vontade de preservalo  da propia manda testamentaria (2002): «Facede o que mellor vexades, pero pídovos que conveñades amarrar forza precisa e combinada para o combate por animar, iluminar e sumar vida a esta que nos arrefría cos tempos xa pasados e os que están por vir: lingua que nós somos, que sobamos, entre todos inventada».

Segunda conferencia (1991): o compromiso feminista

Ditada o 14 de setembro de 1991, dentro do Encontro de escritores galegos e portugueses celebrado en Santiago nunha mesa redonda sobre «Muller e literatura», nesta intervención recuperada como texto por Camiño Noia e publicada no volume Xela Arias. Quedas en nós (Xerais 2004) Xela Arias expón da forma valente e atrevida que a caracterizou a súa visión da escrita de mulleres e do feminismo. «O meu compromiso está en escribir dende min. E eu son muller, miope e galega. Só cando esqueza iso deixarei de ser fiel ao feito das mulleres, das miopes e das galegas». Afirmación da súa lealdade co movemento feminista e galeguista que xa expresara na viguesa revista Congostra (1988), «porque estou aquí e, desde logo, Galicia pertence, aínda, aos derrotados», e na entrevista que Manuel Rivas lle fixera en La Voz de Galicia (1990): «Dáme rabia ter que dicir que son feminista. Pásame igual co nacionalismo. Deixarei de ser unha cousa ou outra cando as nacións asoballadas non o sexan e as mulleres non estean discriminadas…».

Terza conferencia (2001): a poesía territorio de liberdade

Ditada o 4 de maio de 2001 no Círculo das Artes de Lugo, en presenza de Manuel María, na que sería a súa derradeira conferencia, «Para que os poetas hoxe?», Xela Arias fixo unha vibrante alegación sobre a «poesía como único territorio humano verdadeiramente libre» e unha defensa do «poema [como] un pasquín na conciencia, un libelo, que funciona como un panfleto nas memorias e nas lembranzas que nos conforman a historia propia». Unha defensa da poesía como «un dos poucos miradoiros libres que ten a sociedade» que expresara quince anos antes naquela autodefinición memorable por retranqueira en La Voz de Galicia, coincidindo coa publicación de Denuncia do equilibrio (1986): «Como regra vital, a independencia, claro. Como regra poética concibo a poesía como a intersección da poesía e a melodía». Fórmula sobre a que reflexiona unha década despois na entrevista no mesmo xornal con María Xosé Porteiro: «Considero que todo produto artístico debe saír da autoanálise da análise crítica e social. Por iso ten sentido a arte, se non sería artesanía. Só escribo cando teño ganas e algo que dicir. Busco a mestura da miña ideoloxía coa miña estética, previa á necesaria depuración».

Emilia Docet: señorita Galicia

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á reivindicar a figura pioneira de Emilia Docet:

A escritora María Reimóndez reivindicou no seu pregón da recente Feira do Libro de Vigo a memoria de mulleres viguesas como a doutora Olimpia Valencia, Urania Mella e Emilia Docet, cuxas sementes contribuíron a facer de Vigo a cidade rebelde que somos. Tres referencias que no caso da deportista Emilia Docet Ríos coincide co aniversario do seu nacemento (Vigo, 7 de xullo de 1915) e co da súa participación no mitin das Arengas da noitiña do 25 de xullo de 1934 pola que dende entón forma parte da historia do galeguismo. Filla pequena de Francisco Docet Filgueira, comerciante vigués, propietario dunha explotación de caucho no Perú, onde coñeceu a súa a dona a peruana Emilia Rios Renjifo, Emilia Docet é considerada por investigadoras como Patricia Arias Chachero como moito máis que a gañadora aos dezasete anos de dous concursos de beleza, o de Miss Galicia e o de Miss España, polos que foi moi popular nos medios da Galicia da Segunda República. Como Olimpia e Urania, Emilia foi unha muller moderna, libre e decidida, que no seu tempo axudou a abrir a xanela da igualdade.

Cando estudaba o terceiro curso de Peritaxe Mercantil na Escola de Comercio, Emilia Docet participou no concurso de Miss Galicia organizado polo xornal «El Pueblo Gallego». Un xurado formado por homes coñecidos en Vigo, Manuel Otero Bárcena, Castelao, Luis Huesa Pérez, o arquitecto Jenaro de la Fuente e Carlos Maside  elixiuna o 11 de febreiro de 1933, tras un baile no Teatro Tamberlick, como gañadora entre unha ducia de mozas. Días despois participou no de Miss España, viaxando a Madrid acompañada polo seu pai, certame que gañaría o 21 de febreiro. Dende entón os medios salientaron de Emilia tanto «a súa beleza estatutaria helénica» como o seu carácter de muller culta, entregada os seus estudos mercantís e capaz de manter unha conversa en inglés, sen esquecer o seu carácter atlético e as súas preferencias deportivas pola natación e o remo, disciplinas que confesaba nas entrevistas practicaba con asiduidade no Club Náutico de Vigo. Pegada deportiva de Emilia Docet que a investigadora Iria Presa ampliou a súa participación como xogadora do equipo de hóckey sobre herba do club Vértice, entidade da que foi nomeada socia de honra, e onde xogou tamén ao tenis formando parella mixta con Jorge Mella Serrano, o fillo máis novo do anarquista Ricardo Mella.

Dimensión deportiva que non pode agochar, como amosan moi diversas fontes documentais, o seu compromiso galeguista, tanto polo feito de utilizar o galego en público como por formar parte como cotizante da agrupación viguesa do Partido Galeguista, do que lucía orgullosa no peito a súa insignia, aquel imperdible cunha fouce e unha estrela de ouro sobre as cores branca e azul da bandeira de Galicia que lle entregaran como recoñecemento o 28 de maio de 1933 Suárez Picallo e o propio Castelao. Unha determinación galeguista que Emilia Docet expresou cando no verán de 1933 solicitou ser recibida por Marcelino Domingo, ministro de Agricultura, para presentarlle a problemática de sete mil familias labregas interesadas no Matadoiro do Porriño. Como tamén a expresa a súa presenza no banquete galeguista do 16 de xuño de 1933 no Hotel Miño de Ourense, onde foron presentados dous libros de poemas, «Fírgoas» do mestre Manuel Luís Acuña» e «Cantiga nova que se chama riveira», o terceiro libro de Álvaro Cunqueiro.

Con todo será a súa intervención na praza da Quintana no mitin das Arengas do 34, xunto á ourensá Mercedes Docampo, como únicas mulleres dun elenco oratorio de vinte participantes, entre os que estaban, entre outros, Alexandre Bóveda, Castelao, Otero Pedrayo e Fernández del Riego, o que expresa o inequívoco compromiso de Docet coa causa galeguista, naquel momento identificada na procura do Estatuto de Autonomía. Presentada por Xaime Illa Couto como «a primeira muller galega que soubo sentirse orgullosamente galega fóra a súa Terra», a arenga de Docet («Mulleres galegas, berrade comigo: Viva Galicia Ceibe!») será cualificada na crónica de «El Pueblo Gallego» como «a máis breve, máis sinxela, máis bela…».  Un contacto co galeguismo que tería o seu derradeiro capítulo, antes de casar en 1940 e renunciar durante máis de medio século a calquera presenza pública, cando traballou durante un ano con Alexandre Bóveda, motor do PG, no Instituto Bioquímico Miguel Servet do camiño do Chouzo, fundado en 1935 polo farmacéutico Rubira, o médico Ramón Obella Vidal e o químico Fernando Calvet.

Transcorridos máis de vinte e cinco anos do seu pasamento (1995), Emilia Docet agarda ser recoñecida pola cidade de Vigo como unha das súas pioneiras. Soubo utilizar a fama que acadou de forma trivial como «Señorita Galicia» para reivindicar de forma libre e decidida a súa Terra e a valía das súas mulleres. Unha figura a recuperar.

 

A portada da doutora Rodríguez

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á portada que a revista Time dedicou á paratrialtleta viguesa Susana Rodríguez Gacio:

Entre as lembranzas deste curso será para min difícil esquecer o programa que Onda Laredo, a radio escolar da biblioteca do CEIP de Laredo de Chapela, dedicou no mes de marzo a Susana Rodríguez Gacio (Vigo, 4 de marzo, 1988) con motivo da IIª Semana da Inclusión do centro. Os catro participantes no faladoiro radiofónico (Ricardo, Lara, Hugo e Blimker) comentaron a sesión virtual que o alumnado de 6º de Primaria mantivera coa paratriatleta, expresando a súa admiración polas proezas deportivas dunha campioa mundial cunha discapacidade visual do 90 %, pasando pola súa dedicación como médica no hospital durante os meses de confinamento, até comentar as riquísimas que eran as empanadas da súa nai Berta, parte da dieta equilibrada dunha deportista que preparaba a súa participación nos xogos paralímpicos de Tokyo. Unha sesión que a doutora Rodríguez Gacio repetiu no mes de abril co alumnado do CEIP de Cedeira en termos moi semellantes, formando parte do seu xeneroso compromiso divulgativo nos colexios de Primaria e Secundaria para compartir a experiencia da súa condición e contribuír á concienciación que permita superar os prexuízos existentes sobre a discapacidade.

A pasada semana, «Time», a revista semanal de maior circulación do planeta, con sede en Manhattan, tamén unha das máis influentes, dedicaba a súa portada á doutora viguesa co seguinte titular: «Susana Rodríguez. A atleta paralímpica na primeira liña de combate de España contra a Covid-19». Unha portada que constitúe un acontecemento histórico, tanto polo feito de que o espazo fose ocupado nos dous últimos anos por iconas mundiais como Leonel Messi, o Papa Francisaco, Greta Thunberg ou Albert Einstein, como polo que supón de recoñecemento dunha incrible historia de esforzo e superación persoal para as mulleres, sobre todo para as máis novas, máis alá do aliciente que isto constitúe tamén para o propio deporte paralímpico, para o deporte español e galego como para a cidade de Vigo, orgullosa de semellante recoñecemento a unha das súas máis afoutas veciñas. Unha portada que se desenvolve nas páxinas interiores e nun vídeo no Facebook da revista, salientando como xa fixeran os xoves comentaristas de Chapela, que Susana foi sempre unha loitadora, que nunca se deu por vencida até superar os atrancos que supuña a súa discapacidade visual, como fixo durante as xornadas de loita contra o coronavirus ocupándose dende abril de 2020 como médica residente ao programa do Hospital Clínico de Santiago de atención telefónica aos doentes, o que non lle impediu deixar de adestrar nin un só día.

E abofé que a vida de Susana Rodríguez Gacio foi sempre unha carreira de superación e esforzo continuo, dende que naceu con albinismo oculocutáneo, unha condición xenética que afecta a unha de cada 20.000 persoas, caracterizada pola hipopigmentación de pel e pelo (ausencia ou diminución de melanina) e tamén a unha grave perda de visión, no seu caso do 90 %. Filla de médico e mestra, viguesa con raíces maternas en Sopena, na parroquia mindoniense de San Pedro de Argomoso, Susana teimou xa dende nena en seguir a carreira do seu pai, un deses soños que non semellaban pertencer a persoas diferentes como ela, sendo dende entón o seu xeito de mudar o mundo. Susana confesou nunha da súas intervencións que a súa discapacidade visual fora unha calidade que lle permitiu facer o que ela desexaba. Con traballo e dedicación seguiu a súa carreira académica, primeiro de Fisioterapia en Vigo, despois licenciándose en Medicina en Santiago (2015) e mais tarde como médica residente en Medicina Física e Rehabilitación no Clínico. Con idéntica disciplina e teimoso traballo desenvolveu a súa traxectoria deportiva, desde que aos dez anos comezou a practicar atletismo cunha profesora da ONCE, até que en 2010 mudou ao triatlón, disciplina na que chegou a ser campioa do mundo (2018).

Ademais do impacto mediático que supón a súa presenza en «Time», o caso da doutora Susana Rodríguez Gacio non debería pasar desapercibido xa que supón un modelo educativo de éxito do que é unha auténtica e valorosa loitadora para conducir unha vida na que os soños son apenas límites aparentes a superar. Unha vida, como sinala a súa propia nai, forxada dende a humildade e a tenacidade, para esforzarse en conseguir día a día o que a outras persoas veulles xa regalado polo berce no que naceron. O éxito deportivo e académico de Susana amosa que contando con recursos é posible un modelo inclusivo onde a discapacidade sexa unha calidade e non un estigma, onde todas as persoas con todas as súas diferenzas poidan loitar polos seus soños sentíndose útiles a súa comunidade. A portada histórica da doutora Rodríguez constitúe un fito nunha angueira na que queda moito por conquistar. Parabéns pola proeza, admirada Susana!