O «sentidiño» de Albor

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo o que entendo foi o legado político de Xerardo Fernández Albor:

Tras o pasamento de don Xerardo Fernández Albor, o primeiro presidente da Xunta de Galicia elixido tras a aprobación do Estatuto de Galicia (1981), a maioría das necrolóxicas salientan a bondade, a afabilidade, a empatía e o carácter apolítico do centenario cirurxián compostelán. E non lles faltan razóns aos que así retratan a quen entrou en política profesional «case sen querelo» da man de Manuel Fraga, o fundador de Alianza Popular, mais tamén, non o esquezamos, formando parte da estratexia da Realidade Galega dirixida por Ramón Piñeiro. Nacida en 1980 baixo afinidades persoais e coa intención de orientar a Autonomía cos valores galeguistas, este grupo de opinión non partidista colocou a algúns dos seus membros como independentes nas listas electorais de Alianza Popular (Albor), de UCD (Marino Dónega) e do PSdeG-PSOE (Ramón Piñeiro, Carlos Casares, Alfredo Conde e Benxamín Casal), sendo así deputados na primeira lexislatura do Parlamento de Galicia. Un exitoso exercicio de transversalismo co que Piñeiro afastaba ao galeguismo conservador do emerxente nacionalismo de esquerda, organizado arredor da UPG e do PSG-EG, unha esgazadura galeguista dende entón nunca recomposta.

Xaora, os apenas cinco anos dos gobernos de Fernández Albor (1982-1987) foron decisivos para pór en marcha o primeiro autogoberno de noso e acuñar as que hoxe son algunhas das iconas da Autonomía. Albor inaugurou en 1984, tras un duro litixio sobre a capitalidade con Francisco Vázquez, as instalacións administrativas da Xunta de Galicia de San Caetano, sede das diversas consellarías, izando alí a bandeira azul e branca, como emblema do goberno galego. Foi, tamén, durante o goberno Albor cando o 28 de xuño de 1984 regresaron (no entorno dunha triste polémica) os restos de Castelao, depositados dende entón no Panteón de Galegos Ilustres. Tamén na primeira lexislatura autonómica foi aprobada por unanimidade a Lei 3/1983 de Normalización Lingüística, garante dos dereitos lingüísticos da cidadanía galega e do recoñecemento do uso da lingua galega na toponimia e nos diversos ámbitos das administracións, da educación e dos medios de comunicación públicos. Sen esquecer que foi con Albor cando se puxo en marcha a Corporación Radio e Televisión de Galicia, creada pola Lei 9/1984 de 11 xullo, que permitiu o comezo das emisións monolingües da Radio Galega o 24 de febreiro de 1985 e da Televisión de Galicia o 24 de xullo de 1985.

Fitos todos de grande transcendencia política dos gobernos de Albor, que xa pasaron a formar parte da historia de Galicia, ao que tampouco foron alleos a determinación de Xosé Luís Barreiro Rivas, o seu vicepresidente e principal colaborador, tamén o promotor da moción de censura que permitiría que o socialista Fernando González Laxe o relevase en setembro de 1987. Como foi politicamente relevante o proceso de transferencias que no seu período se negociaron de forma paciente co goberno de Felipe González, un político sempre moi pouco empático e escasamente xeneroso con Galicia, en eidos como a Educación, Cultura, Sanidade ou cando se fixeron as primeiras reclamacións de infraestruturas de comunicación de Galicia coa Meseta. Sabemos que ao  «apolítico Albor» non lle sobran zonas de sombra, como a súa tolerancia cos contrabandistas galegos fuxidos da xustiza en Portugal cos que chegou a entrevistarse alí en 1984, como pon de manifesto o xornalista Nacho Carretero no libro «Fariña». Como coñecemos o seu folclorismo naíf do que facía gala en todo tipo de festas gastronómicas e encontros con maiores, polo que foi alcuñado con agarimo polos humoristas como «Merendiñas».

Albor legou á Autonomía institucións e acordos, forxados coa dura e diversa oposición daquel tempo, que tres décadas despois resultan díficiles de asumir para os actuais membros do Partido Popular de Galicia. Moveuno a súa convicción confesada de que «somos galegos por nación, españois por historia e europeos por cultura», frase cuxa autoría se lle atribúe a Piñeiro, expresión do seu carácter de liberal e galeguista. Unha actuación política guiada pola prudencia que el presentou como «sentidiño». Unha actitude, de aparencia apolítica, que permitiu que os seus conselleiros se ocupasen con ampla marxe de iniciativa en crear a arquitectura das primeiras institucións autonómicas. Sentidiño que non faltou na creación dunha Televisión de Galicia monolingüe concibida como ferramenta principal para a consolidación do uso da lingua galega. Como acredito que esa actitude política de escoita activa facilitou forxar o consenso arredor  dunha Lei de Normalización da Lingua Galega cuxa primeira proposta fixera o deputado Camilo Nogueira do PSG-EG. Eis nese sentidiño e apertura reside o mellor legado para o futuro de Albor.

Días de Basilea

/en , , , , /por

O artigo da semana en Faro de Vigo é a crónica da viaxe a Basilea da pasada semana:

Hai pouco fun convidado pola federación de sociedades culturais galegas de Suíza a ditar dúas conferencias sobre a escritora María Victoria Moreno nos centros de Basilea e Zug. Foron dous días intensos, emocionantes e inesquecibles en Basilea, encrucillada histórica de tres estados (Suíza, Francia e Alemaña) e sede da importante industria química e farmacéutica suíza, que contribuíron a coñecer a realidade da comunidade emigrante e o activismo cultural destas sociedades nas que a galeguidade é unha actitude vital, unha forma de instalarse no mundo irrenunciable para os seus membros.

Tras aterrar no «euroaeroporto» de Basilea-Mulhouse-Friburgo, vía Porto, axiña chamou a miña atención o magnífico funcionamento do transporte público, na súa maior parte a cargo de modernos tranvías metropolitanos. Como quedei aínda máis sorprendido cando na recepción do hotel me indicaron que en Basilea todos os visitantes tiñamos dereito a un bono de transporte gratuíto, que tamén permitía acceso libre aos puntos da rede wifi municipal e facilitaba descontos do 50 % nos museos. Medidas acolledoras para os turistas nunha cidade na que os vehículos privados teñen restrinxida a circulación nalgunhas rúas do centro e son moi interesantes os seus museos –como o existente sobre o papel e a imprenta nunha cidade de gran tradición editorial, onde no século XVI se publicaron os libros da doutrina de  Calvino e a anatomía de Vesalius– e os centros de arte contemporánea, como a Fundación Beyeler, onde visitamos a exposición na que dialogaban en cada unha das salas obras de Alberto Giacometti e Francis Bacon, dous dos xenios da arte europea de fin do século XX.

Xaora, o que será dificilmente esquecible destes días de Basilea foi ter a inmensa fortuna de amizar cos nosos anfitrións, os responsables da Sociedade Cultural Galega Sementeira de Basilea e do Centro Galego A Nosa Terra de Zug. Persoas de xenerosidade desbordada como Ramón Carreira, orixinario de Carballo, tipógrafo cultísimo, xa pensionado, presidente da federación e da sociedade de Basilea, dende hai décadas auténtico motor e cerebro da comunidade galega neste cantón suízo. Como extraordinaria tamén é a profesora Preciosa Martínez, nacida no ourensán concello de Arnoia, presentadora concienciuda da nosa conferencia e cicerone de privilexio polas rúas da vella Basilea seguindo os pasos de Erasmo de Róterdam, cuxos restos repousan na vella catedral, á beira do Rin. Como tampouco podemos esquecer as atencións recibidas na viaxe que fixemos a Zug, cidade de vinte e tres mil habitantes, apenas a media hora en coche de Zürich, tanto por parte do seu vicepresidente Francisco Nogueiras Marra, natural de Xinzo de Limia, como do seu secretario Carlos Rey, veciño da parroquia de Cela de Bueu, con quen visitamos o seu fermoso lago cos cumes dos Alpes ao fondo. Catro persoas marabillosas ás que debemos engadir o case un cento das participantes nas conferencias organizadas en ambas as dúas sociedades con motivo da celebración do Día das Letras Galegas, seguidas cun interese e cunha curiosidade que me deixou emocionado.

Estes días de Basilea agasalláronme coa amizade de todas estas persoas que levan, na súa maior parte, traballando en Suíza case catro décadas, todas comprometidas en manter o fío de ouro da nosa lingua e da nosa identidade nas súas familias. Persoas de diversas procedencias xeográficas e actividades profesionais, porén, unidas polo seu compromiso co país noso, mantendo sempre o lume do facho da súa comunidade de orixe. Sociedades que organizan pola súa conta e risco un programa anual de festas, concertos, conferencias e xantares de irmandade e manteñen grupos folclóricos e agrupacións deportivas. Centros que tamén son espazos de encontro e apoio interxeracional, con presenza activa da mocidade, onde non faltan nunca, aínda que sexa de forma testemuñal, unha biblioteca galega e os nosos mellores produtos culinarios.

Estes días de entusiasmo galeguista en Basilea, onde non escoitamos falar noutras linguas que non foran galego, alemán e francés, axudáronos a entender a importancia da Galicia exterior, esa que só semella existir nos telexornais cando se reconta os seus votos. Unha Galicia tan punxente como descoñecida, cuxas inquedanzas e problemas, como as súas actividades e iniciativas culturais e políticas, non forman parte da axenda pública utilizada na Galicia interior. Unha Galicia da diápora emigrante, como a que coñecemos nas sociedades galegas de Basilea e Zug, que debería contar con outro mellor amparo por parte das administracións públicas, tanto da Xunta de Galicia como do Gobierno de España, na medida que as súas actividades de promoción cultural e de apoio sociocomunitario expresan a vontade de sermos xente, país e lingua.

Onte 1943: No aniversario de Celso Emilio e Elixio Rodríguez

/en , , , , , , , /por

Poucas veces raparamos na coincidencia na data do 4 de xaneiro do nacemento de Elixio Rodríguez e Celso Emilio Ferreiro, o primeiro en Grou en 1910 e o poeta de Celanova en 1912. Dúas figuras daquelas Mocidades do galeguismo republicán das Terras de Celanova e a Baixa Limia, como tamén ao de Xosé Velo (1916) , que tras o seu pasamento conservan a súa vixencia e todo o interese para a súa obra.

Celso Emilio, fonte inesgotable na que continúa bebendo cada xeración, constitúe o modelo de poeta natural, o bardo popular contemporáneo da segunda metade do século vinte, capaz de dialogar co seu tempo, facéndoo con toda a fondura e complexidade, o que lle obrigou a asumir tantos riscos e múltiples dificultades vitais.

Elixio Rodríguez, a quen tiven a fortuna de coñecer hai agora  trinta anos, cando traballei como mestre de Primaria en Bande, deixou nas súas memorias (Matádeo mañán), un testemuño excepcional da súa afouteza nos días difíciles da guerra e do exilio, unha parte da nosa memoria colectiva a rescatar.

Elixio e Celso Emilio compartiron angueiras  e compromisos para facer posible que xermolase un anovado nacionalismo galego dende a esquerda, como tamén contribuíron, un México e outro en Venezuela, á construción cultural da diáspora galega. Lembramos con saudades a Celso e a don Elixio (así o chamabamos sempre) e convidamos a visitar as súas obras.

Onte 1940: «Afouteza» 2017

/en , , , , , , /por

O feito de que «afouteza» fose escollida como palabra galega do ano polo Portal das Palabras da Real Academia Galega, tamén a máis buscada no seu dicionario en liña, expresa a influencia decisiva da publicidade e do mundo do deporte para achegar connotacións positivas o uso da nosa lingua. Como xa se ten salientado, documentada dende o século XIV, «afouteza» adquiriu prestixio a partir da súa inclusión no himno do Celta de Vigo e, sobre todo, cando o propio club comezou a utilizala como eixo da súa comunicación corporativa, na campaña de abonados e nos partidos de competición europea da pasada primavera.

«Afouteza«, ademais de referise á disposición de actuar sen temor a dificultades e perigos ou á seguridade en si mesma que demostra unha persoa, adquiriu un valor identitario e comunitario xa que xa forma parte desa listaxe escollida de palabras que funcionan coma un resorte afectivo de positividade, expresión de unión e de confianza nas nosas propias posibilidades. Por ventura, «afouteza» pasou de ser un patrimonio do celtismo a ser o tamén de todo a comunidade galega. Procuremos continuar tinguindo desta afouteza inclusiva a nosa fala empregando as posibildades pouco exploradas que nos achega o mundo do deporte e da publicidade.

O legado de Belgrano

/en , , , , /por

Dediquei o artigo do domingo en Luzes á venda do Centro Gallego de Bos Aires:

O caso da venda do Centro Gallego de Bos Aires, situado en Belgrano 2189, explicouno Xosé Manuel Pereiro nunha das súas crónicas hiperbóreas (marabillosas) en CTXT. Abonda con reiterar ao seu relato que coa a posible venda do Centro por corenta e poucos millóns de euros á Fundación Favaloro e ao grupo sanitario español Ribera Salud perigaría o control galego dunha parte esencial do patrimonio da diáspora galega do século XX. Un edificio tesouro onde está instalado o Teatro Castelao, o cuarto 202, onde morreu Daniel, e o panteón social que acubilllou o seu corpo até que foi levado á Galicia territorial. Unha institución sanitaria, hoxe en devalo, mais que atendeu durante décadas a unha parte da comunidade galega, capaz de conservar un arquivo sonoro e audiovisual, a biblioteca Manuel Murguía de máis de vinte mil volumes, boa parte de libro galego, e unha sala de exposicións bautizada co nome de Isaac Díaz Pardo. Un centro que, ademais, constitúe en si mesmo unha das nosas primeiras pinacotecas, onde se expoñen algúns dos cadros insignia da pintura galega do século XX: “A familia do cego” de Castelao, “Nacemento” de Díaz Pardo, “Feira de Ourense” de Colmeiro, “A sesta” de Maside, “Contos de nenos” de Laxeiro, “Emigrantes” de Seoane, entre moitos outros.

Como sinalou Pereiro no seu fermoso artigo gárdase alí “a memoria da pobreza, a dignidade e o exilio” da colectividade galega que foi construíndo durante 110 anos coas súas achegas, tinguidas de orgullo e amor á Terra, unha mutualidade de socorro mutuo para atender a saúde dos seus, ao tempo que forxou un legado para preservar a súa cultura e identidade. Descoñecemos se existe unha alternativa á venda “inevitable” da histórica institución, intervida hoxe polo Estado arxentino, tanto no que atinxe a xestión sanitaria da súa mutualidade médica, o que pon en risco a atención dos varios miles de usuarios, boa parte deles maiores, como na conservación deste patrimonio tan valioso da Galicia emigrante. Como semella que diante de situación tan crítica do Centro de Belgrano non pode continuar calada a Xunta de Galicia que, desde que goberna Alberto Núñez Feijoo, se foi desfacendo dun problema do que algúns membros da colectividade a fan responsable.

Xaora, semella sensato que a conservación en mans da colectividade galega do legado asociativo e cultural de Belgrano 2189 fose unha condición sine qua non para aceptar a venda do histórico edificio e da mutualidade médica. Unha solución que desbotaría de raíz a posibilidade do traslado do legado cultural a Galicia como propuxo esta semana o BNG, cremos que de forma tan entusiasta como pouco meditada. E hai razóns abondas que aconsellan que este legado cultural e histórico da Galicia non territorial, conformado durante décadas polas angueiras da colectividade da diáspora en Arxentina, continúe sendo un corpus único que debe ser alí protexido, conservado e posto en valor, como expresión da identidade, da memoria e do orgullo das diversas xeracións da colectividade galega. Esta é a solución que se lle deu en Bos Aires a importantes legados culturais como o italiano ou alemán, e na que podería afondar o caso galego.

E iso non elude de maneira ningunha a responsabilidade e a implicación da Xunta de Galicia neste tema, xa que non pode deixar de asistir sanitariamente a uns compatriotas nin deixar ao chou o que poida suceder cunha parte do patrimonio cultural galego, a pesar de que non forme parte da Galicia territorial. Nada do que poida acontecer nas comunidades galegas da diáspora, tanto as da emigración como as do exilio, pode resultarlle alleo á Xunta de Galicia, ás propias deputacións provinciais como ao propio Gobierno de España.

O que suceda co legado de Belgrano 2189 marcará nos vindeiros anos a forma de entender os conceptos de emigración, galeguidade e, mesmo, de Galicia como comunidade extraterritorial. Unha cuestión política de primeira orde que entra a forma parte da axenda pública galega.

Onte 1911: Manuel Antonio, icona da modernidade

/en , , , , , , /por

A presentación de onte na libraría Andel de Vigo constituíu unha fermosa lembranza da figura do poeta Manuel Antonio. Ao fío da aparición da biografía documentada e referencial de Xosé Luís Axeitos, o autor, Xosé Luís Méndez Ferrín e Xosé Ramón Pena afondaron nunha figura da modernidade cuxa lectura é capaz de actualizarse con cada xeración. Así o salientou Ferrín, despois de confesar o seu orgullo por “formar parte das persoas que levamos a poesía de Manuel Antonio dentro, desa confraría de rebeldes que dicimos Máis ala!”

Así o ratificou Pena que salientou que “cada xeración de novos autores galegos reivindica a Manuel Antonio e propón unha nova lectura da súa poesía”, para afirmar, despois, que “existe un club de manuelantonianos, unha masonería de vangardistas ou neoestetas da que Ferrín é membro co comité central”. Xosé Ramón Pena afirmou que no futuro haberá novas lecturas de Manuel Antonio, mais o que interesa é saber a que razóns obedece esta reivindicación e relectura. “Hai motivacións estéticas e sociopolíticas que explican que Manuel Antonio é unha icona da modernidade, daquilo que permanece moderno. Se alguén entendeu La poésie d’ aujourdhui de Jean Epstein, foi Manuel Antonio, que traduciu este ensaio ao galego en 1921. Se alguén estaba no centro onde tiña que estar nese momento foi el. A biografía de Xosé Luís Axeitos explica de forma eficaz e amena porque Manuel  Antonio nos produce esa impronta estética, política e persoal. Foi un rebelde con causa, algo que nos conmove”.

Comezou Axeitos definindo a Manuel Antonio como “o orgullo dun país que está constantemente reivindicando”. Confesou que intentara facer unha biografía documentada: “todo o que se di ten un documento que o respalda, non quixen facer conxecturas, mesmo a pesar da tentación que exerce o personaxe”. “Tratei de sinalar as rebeldías de Manuel Antonio, dende a primeira, cando abandonou nome de Leliño polo de Lelo, negándose a ser crego, como pretendía a súa nai. Como na segunda, cando pasou de Lelo a Manolo, cando foi estudante, e máis tarde cando adoptou o nome de Manuel Antonio, que o identifica como poeta, convertíndose nesa estrela que nos chama, a gran estrela da nosa poesía do primeiro terzo do século XX”. “O meu libro é unha contribución ao club de Manuel Antonio do que falan Ferrín e Pena”.

Manuel Antonio en Vigo

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a figura do poeta Manuel Antonio e súa relación coa cidade de Vigo:

Manuel Antonio viviu en Vigo durante os seus anos como alumno da Escola de Náutica. Tras rematar o bacharelato no Instituto General y Técnico de Santiago, no mes de setembro de 1920 trasladouse a Vigo para examinarse de tres materias dos estudos de piloto da Mariña Mercante, mais non sería até abril de 1921 cando se instalaría nunha fonda do Paseo de Afonso 15 e cursaría a solicitude de matrícula na Escola de Náutica de Vigo na ensinanza non oficial. Non hai dúbida, que dende entón Manuel Antonio ruaría pola medula do Vigo novo, a que vai do paseo da nosa oliveira, onde se goza de toda paisaxe sobre as Cíes (“o vento da Ría, vai virando a folla de cada emoción”, deixou escrito en “Adeus”), até o comezo da rúa García Barbón, onde se construíu a Escola de Artes Oficios, o emblemático edificio deseñado por Pacewicz (1900), no que en 1915 se creou esta escola de formación de mariños, no marco das disciplinas industriais.

Anos de entusiasmo que deixaron profunda pegada na obra do poeta piloto de xeito que “Manuel Antonio é Vigo” até tal condición que, como sinalou X.L. Méndez Ferrín hai ben pouco nestas páxinas de Faro de Vigo, “non habería Manuel Antonio se en Galicia non houbese Vigo”. Pegada que Ferrín identifica en “De catro a catro” (Nós, 1928) polo feito incuestionable de que Vigo é o único topónimo citado no libro: “Vigo está tan lonxe / que se desorientaron as cartas mariñas”, dous versos do poema “Lecer”, no que recolle a experiencia dunha encalmada no pailobote “Constantino Candeira”, onde a partir de febreiro de 1926 fixo os seus cento tres días primeiros de navegación. Pegada que Ferrín atopa tamén no noveno poema de libro tan decisivo para a poesía galega, “Navy Bar”, unha clara referencia ao vigués Bar Comercio (daquela “Commerce Bar”), situado entre a rúa Castelar e as Avenidas (hoxe “Cervecería El Puerto”) que Manuel Antonio debía frecuentar. Bar vigués (“encrucillada de estrelas apagadas”) onde probablemente escribiu os famosos versos (“E tatexan as pipas / co ademán políglota das bandeiras”) incitado polo vidro do escaparate da consignataria de Bonifacio Logares onde se podían ler os nomes e as bandeiras de diversas compañías de navegación que operaban no porto.

Cosmopolitismo, representado por estas iconas náuticas, que para o profesor Xosé Ramón Pena, outro dos mellores coñecedores da obra do poeta da vangarda galega, achega a Manuel Antonio co espírito do blues de preguerra. Como salienta o académico Xosé Luís Axeitos, primeiro estudoso da obra e da vida do poeta, autor da biografía documental e referencial “Manuel Antonio. Unha vida en rebeldía” (Xerais, 2017), Manuel Antonio non perdeu o tempo durante a súa estadía en Vigo para despregar un intenso labor político como membro da Mocedade Galeguista de Vigo, e como tal participando na III Asemblea Nacionalista celebrada en Vigo no mes de abril de 1921, así como na creación en 1923 da Irmandade Nacionalista Galega de Vigo. De inequívoca fe política nacionalista, o rianxeiro incorporouse á tertulia do Café Derby promovida polos círculos periodísticos galeguistas de Vigo, na que participaban, entre outros, Valentín Paz Andrade, Roberto Blanco Torres, Manuel Lustres Rivas, Rafael Dieste, Carlos Maside, Francisco L. Bernárdez, Felipe Fernández Armesto, que lle facilitarían a posibilidade de publicar varios poemas e artigos no xornal vigués “Galicia”.

Compromiso político expresado pola súa participación nos diversos capítulos do chamado “conflito pola bandeira”, no que os militantes galeguistas vigueses reclamaban ao concello de Vigo, como xa sucedía na Coruña, que o Día da Patria Galega ondease no seu balcón a bandeira galega. Conflito que levaría en 1921 a Manuel Antonio e Xavier Soto a asinar unha folla voandeira titulada “Terra ceibe!”, non dubidando así en singularizarse na defensa da bandeira.

Para Manuel Antonio, Vigo foi tamén o porto por excelencia de todas as súas travesías como piloto, primeiro no “Constatino Candeira”, o pailebote de Camposancos (con folio vigués) de tres paus e nove tripulantes (“A noiva goleta / enloitada de branco”) que transportaba madeira a portos do Mediterráneo, do que era capitán Augusto, o irmán do xornalista Manuel Lustres Rivas. O porto de Vigo tamén foi o de recalada do vapor holandés “Gelria”, onde en 1928 realizou como alumno en prácticas tres viaxes transatlánticas, que lle permitiron coñecer Bos Aires e Río de Janeiro. Como en Vigo estaba inscrito o “Arosa”, o buque da Pesquera Vasco Gallega con base no porto de Cádiz onde no verán de 1929, xa doente de morte, faría durante cento catorce días oito mareas nos caladoiros do norte de África.

O poeta Manuel Antonio deixou en Vigo un ronsel aínda non recoñecido Canto haberá que agardar para que o seu nome forme parte do rueiro do porto vigués?

Onte 1907: Presentación en Rianxo da biografía de Manuel Antonio preparada por Xosé Luís Axeitos

/en , , , , , , , , , /por

Anxo Angueira, profesor da Universidade de Vigo e presidente da Fundación Rosalía de Castro, presentou onte no Auditorio de Rianxo diante dun cento de persoas Manuel Antonio. Unha vida en rebeldía a biografía documentada e referencial de Xosé Lúis Axeitos sobre o autor de De catro a catro. Unha obra que Angueira comezou cualificando de extraordinaria, «un traballo que pon o ramo a toda a obra do profesor Xose Luís Axeitos sobre Manuel Antonio, despois da edición da poesía, da prosa e do epistolario». «Un ramo marabilloso, xa que o intelectual Axeitos ofrece un tipo de biografía pouco convencional, unha biografía de estrutura fragmentaria na que documenta de forma exhaustiva a vida dunha persoa, o que permite o achegamento máis cabal á figura do poeta Manuel Antonio».

A seguir, Angueira foi debullando as diversas mareas que Axeitos ofrece sobre a figura de Manuel Antonio. En primeiro lugar sinalou a de Rianxo, a vila onde naceu, mais na que case non viviu, xa que o fixo tamén en Padrón, Vigo e Compostela. «Practicamente non viviu aquí, mais Rianxo é a capital literaria de Manuel Antonio, a súa paixón literaria, o epicentro da súa vida. Aquí esta a súa xeración, a de Dieste e a dos primos de Castelao. Mais Rianxo non é só unha paisaxe física, é sobre todo unha paisaxe humana, aquí esta o mundo que el ama». Angueira identificou na familia a segunda marea da biografía: «no libro hai unha documentación moi exhaustiva sobre a familia, tanto sobre os Pérez como sobre os Sánchez, na que sobrancea a figura da nai coa que o poeta, a pesar da distancia ideolóxica, mantén un fío de unión ao longo de toda a súa vida». Identificou a terceira coa da formación, iniciada na escola de Padrón, instalada na mesma casa onde se criou Rosalía de Castro coa súa nai, continuada en Compostela, onde asinou o pacto de sangue co galeguismo e defendou o monolingüismo galego, e finalizada en Vigo onde estudou na Escola de Náutica.

Angueira identificou como marea determinante en Manuel Antonio a navegación por todos os mares literarios: «admírame a disciplina individual deste mociño que dende Asados está atento a todo o que pasaba no mundo, gardando todo con enorme disciplina». Particular importancia concedeu Angueira a marea de Manuel Antonio navegante, recollida nos seus diarios de navegación, «sobre todo o que escribiu a bordo do paquebote Cándido Candeira, un barco marabilloso dedicado ao transporte de madeira dende Camposancos a portos do Mediterráneo, máis tamén do transatlántico holandes Gelria e o pesqueiro Arosa». Detívose tamén Angueira na marea dos compromisos éticos de Manuel Antonio: «ao principio foi agrarista, despois nacionalista permanentemente, dos da estreliña». «Manuel Antonio asumiu encrucilladas políticas e estéticas, mantivo polémicas con Castelao sobre o papel da arte popular e sobre todo co grupo de galeguistas de Ourense, cos que nunca se entendeu, chegando a formar un grupo secreto que bautizou como “Rexurdimento”». «Na biografía tamén se aborda a enfermidade, explicándose como a adquiriu e coa discreación e dignidade coa que a enfrontou, non facendo nunca da súa doenza unha materia literaria».

Rematou o seu discurso Angueira facendo fincapé na importancia de dous documentos literarios extraordinarios, o manifesto Máis alá! e o libro De catro a catro. «Manuel Antonio pretendeu facer unha literatura grande, afastada de calquera ruralismo. A súa obra foi secuestrada durante un tempo, mais por ventura agora pode ser lida libremente. Mais a pesar do maltrato que recibiu nunca se puido secuestrar o seu rumbo. Manuel Antonio estivo aí e estará no futuro da literatura galega. estivo cando a Nova Narrativa tantaba abrirse camiño e Gonzalo Mourullo escribe a «Carta a Manuel Antonio». Estivo no 79 cando os membros do grupo Rompente reclamaron «Fóra as vosas sucias mans de Manuel Antonio». Como estivo en 2002 cando se crearon as Redes Escarlata. Manuel Antonio foi unha figura rebelde, imprescindible».

Na súa intervención, Xosé Luís Axeitos definiu a súa obra como «unha biografía documentada en forma ensaística, na que eliminei todo o aparato crítico académico coa pretensión de facilitar a lectura», «renunciei a ofrecer moita da información que tiña, sendo consciente sempre que as biografías as fan cada un dos lectores, razón pola que nunca son definitivas». O autor confesou que manexara a documentación do arquivo da Fundación Barrié, mais que tamén consultara a do arquivo diocesano, a da Escola de Náutica de Vigo ou a do arquivo militar intermedio do Noroeste. Agradeceu, ademais, as achegas de informantes principais, como Martín Gómez González, Segismundo Zúñiga, Ramón Rodríguez Sende, Teresa Tubío, Estanislao Carou, Manuel Agrelo Figueira, Maria Luz Agrelo e Asunción Resúa.

Vigo, a nosa California

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo ao bando que leu Víctor Freixanes con motivo do Día de Galicia en Vigo 2017:

Encantoume o Bando que co gallo do Día de Galicia en Vigo 2017 leu en Castrelos o escritor e editor Víctor F. Freixanes, actual presidente da Real Academia Galega. Unha peza literaria fermosa na que reivindicou o liderado de Vigo no proxecto modernizador de Galicia, ao tempo que evocou de forma saudosa os seus corenta anos vencellado á cidade, desque comezou a traballar naquela Radio Popular de Vigo da época de José Andrés Hernández e Gerardo González Martín. Un discurso inzado de chamadas a mobilizar azos, ideas e vontades para que Vigo non perda nin a súa identidade nin o seu liderado. Freixanes citou a Méndez Ferrín para advertir que Galicia só se salvará se o fai Vigo, apelando así ao carácter acolledor, dinámico e cívico (“revolcado”, adxectivaba Xela Arias) dunha “cidade de encontros”, “cidade para construír e sementar, sen complexos, sempre a sumar, sempre a abrir os brazos aos que se achegan, porque todos somos de aquí, todos somos Vigo, e en sendo Vigo somos Galicia”. Xaora, foi o treito final do discurso o máis emocionante, cando Víctor relatou a historia dun seu veciño da praza da Constitución, un veterano alfaiate catalán que nos anos corenta, camiño de coller o barco para América, decidiu quedar en terra e facer de Vigo a súa California, o país de oportunidades para el e para a súa familia.

O memorable discurso de Freixanes, que pola súa forma e calado xa forma parte da historia viguesa, constitúe un chamamento dende as células primixenias da sociedade civil viguesa, as formadas polo mundo do traballo, do asociacionismo e dos movementos sociais, a recuperar o entusiasmo pola idea de construír colectivamente o Gran Vigo como primeiro motor de Galicia. Freixanes convocou a recuperar o soño de Castelao para Vigo, como aquela Barcelona atlántica deseñada polo arquitecto Antonio Palacios; a facer aquel Vigo cosmopolita, que entusiasmaba a Julio Camba; a desenvolver aquel Vigo en bisbarra, co que Ramón Otero Pedrayo salientaba o seu carácter policéntrico e a importancia das súas vinte e tres parroquias; mais tamén a non esquecer o Vigo das xeometrías fabrís, o “abismo e paraíso” do poeta Manuel Forcadela, “a cidade Feroz” de Iolanda Zúñiga, “a cidade teorema” de Celso Emilio Ferreiro, “a cidade das grúas asombradas” de Antón Reixa… En definitiva, a facer esa cidade nova, activa e agarimosa que sempre se ofreceu orgullosa a liderar en todos os eidos o proxecto dun país chamado Galicia.

Porén, xusto é recoñecelo, este proxecto de Vigo ao servizo de Galicia foi perdendo pulo nas últimas décadas, tanto pola ferocidade da crise económica sobre a área metropolitana viguesa, singularmente sobre os sectores da automoción e o naval, onde reside o seu ADN industrial, como pola perda do músculo financeiro que supuxo ao longo do século XX a Caixa de Aforros para a economía viguesa. A continuidade do índice de desemprego arredor do 20 % amosa as dificultades de recuperación da economía metropolitana. Mais Vigo neste mesmo período tamén perdeu peso político, como amosa o insoportable bloqueo institucional, especialmente da Xunta de Galicia e do Goberno de España, que paraliza e ralentiza boa parte dos seus proxectos estratéxicos como a posta en marcha da área metropolitana, a chegada directa do AVE da meseta ou a declaración pola Unesco das Illas Cíes como Patrimonio da Humanidade…

Os datos do “Informe económico e de competitivade Ardán 2017”, presentados hai apenas uns días pola Zona Franca, confirman que o Vigo metropolitano diminuíu o seu peso na economía galega, en boa medida polo crecemento da área urbana da Coruña. Unha perda do liderado, que o profesor Santiago Lago explica polo éxito da estratexia de “globalización intelixente de Inditex”, empresa para a que semella non existir a crise, da que depende o 70 % do saldo comercial de Galicia e que funciona como arrastre para a súa rexión urbana. Como non hai dúbida, pola contra, que a crise continúa batendo sobre os sectores industriais tradicionais viguesas da automoción e do naval, o que supón un factor de incerteza, mitigado, pola resistencia do tecido empresarial vigués que sigue sendo líder en Galicia, tanto en vendas brutas como en valor engadido, entre as compañías que facturan até 10 millóns de euros.

Vigo non pode deitarse nin nos brazos do conformismo nin nos do vitimismo cantonalista. Todos os datos amosan que pode volver a recuperar as posicións do liderado galego, sempre que asuma unha estratexia de rexeneración e diversificación profunda dos seus sectores, que podería ser moi facilitada pola creación dun entorno de cooperación institucional leal entre as diversas administracións públicas. Vigo debe continuar sendo terra vizosa de oportunidades e de acollida, como esa California da que lle falaba a Freixanes o alfaiate catalán.

60 anos de Follas Novas

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo, coincidindo co 25 de xullo, a lembrar a experiencia de Follas Novas, iniciativa que hai sesenta anos promoveron Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda:

O 15 de xullo de 1957, aniversario da morte de Rosalía de Castro, o matrimonio de escritores Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda inaugurou no seu propio fogar de Buenos Aires, na rúa Asunción 3035, o que bautizaron como Follas Novas, unha empresa editorial galega concibida para reunir todo o que se publicaba en galego e sobre Galicia en calquera lugar do mundo. Pepe e Anisia, daquela uns mozos recén casados, presentaron a iniciativa como “feira permanente do libro galego”, unha organización editorial e libreira continuadora do labor a prol do libro galego que viñan desenvolvendo sociedades e centros galegos e o activista e polifacético Luís Seoane que, contando coa colaboración de Arturo Cuadrado, impulsou edicións de libros galegos nas coleccións Hórreo e Dorna da arxentina Emecé Editores e máis tarde nos selos propios como Nova (1944), Botella al mar (1946) ou Citania (1957).

Un esforzo de resistencia da edición galega no exilio destinado tamén a facerse oír na propia Galicia interior, nos tempos difíciles do franquismo feroz onde os exemplares das edicións destes libros e revistas (como Galicia emigrante) chegaban de matute nos fondos das maletas emigrantes, sendo distribuídos despois de forma discreta nalgunhas librarías comprometidas, como a famosa anticuaria Monterrey de Pi e Margall 14, aberta dende 1948 por Luís Viñas Cortegoso e Xosé María Álvarez Blázquez.

Segundo confesou Xosé Neira Vilas no se discurso de ingreso na Academia Galega, «A cultura galega en Buenos Aires: 1950-1960», no seu primeiro ano de actividade Follas Novas comezou a distribuír as edicións de autor e os fondos de Emecé e Nova dispoñibles, aos que se engadiron os que chegaban de Galicia, os primeiros publicados por Galaxia, Bibliófilos Gallegos e a colección de poesía Benito Soto, que comezaban a reiniciar a actividade editorial galega no interior. Imprimiu catálogos, creou un sistema postal de novidades, que se distribuía entre asociacións de emigrantes, exiliados e universidades, ademais de instalar vitrinas en oito sociedades galegas da capital arxentina, onde se expoñían os libros galegos máis recentes.

Follas Novas organizou actos culturais, como a grande homenaxe a Otero Pedrayo, que chegara a Buenos Aires invitado polo Centro Galego para ditar conferencias e tomar parte nos actos do Día de Galicia de 1959. Entre o 22 de xullo e o 5 de agosto de 1960 preparou a primeira exposición de prensa galega na arxentina, ademais de tres exposicións do libro galego, a do Centro Lucense de Buenos Aires; a de Montevideo, inaugurada por Lois Tobío; e a de Caracas, que contou coa participación de Emilio González López e Pura Vázquez. Cada sábado celebraba unha xuntanzas de mozos galegos e arxentinos nas que se comentaban os libros que ían chegando e se lían poesías e narracións. Follas Novas vendía libros nos actos públicos da comunidade galega, para o que contaba coa axuda de mozos vencellados ás asociacións.

Follas Novas anunciaba as súas actividades nas revistas da comunidade e contaba cunha emisión radiofónica, «Mirador bibliográfico galego», unha iniciativa pioneira onde semanalmente Elsa Fernández, unha colaboradora principal do proxecto, comentaba un libro. Ademais de establecer filiais e núcleos de colaboradores en Caracas, Montevideo, Santiago de Chile e Nova Iork, e na Arxentina en Mar del Plata, Santa Fe e Rosario. Tamén pola súa iniciativa, o 10 de outubro de 1959, creouse en Follas Novas a Asociación Arxentina de Fillos de Galegos, que editaba a revista «Alén mar» e mantería por anos unha fecunda actividade relacionada coa cultura e a historia dos seus ancestros.

Follas Novas tivo tamén actividade editorial iniciada coa publicación de Itinerario galego (1958) de Víctor Luís Molinari, ao que seguiron Terra aluciada (1959) do porriñés Xosé Conde e Esta es Cuba, hermano (1960) de Anisia Miranda, ademais do primeiro poemario de Xosé Neira Vilas Dende Lonxe (1960) e da súa novela fulcral Memorias dun neno labrego (1961). O propio Pepe Neira confesoume que dentro do programa editorial de Follas Novas estaba previsto facer unha segunda edición de Sempre en Galiza (1944) de Castelao, que xestionaran co Rodolfo Prada e Virxinia Pereira, «na que estaba en proceso de análise a posibilidade de incorporar dous novos capítulos que o autor non incluira na primeira». Non foi posible. Como tampouco a publicación da revista «Letras galegas», que deseñaran. O devalar da vida e os seus accidentes, o que Neira Vilas definiu como «problemas técnicos», obrigou a pechar en 1961 a aventura patriótica de Follas Novas, coincidindo coa marcha de Anisia e Neira a Cuba. Un capítulo heroico da nosa edición no exilio que seis décadas despois merece non ser esquecido.