Onte 1208: «Boyhood», indagación sobre o cine e o tempo

Boyhood_filmQuedei hipnotizado con Boyhood, case tres horas de cine inesquecible, capaz de reinventar o que entendemos por esta expresión contemporánea das belas artes. O tempo como tema, a infancia e a adolescencia como argumento, a familia e a educación como marcos e o work in progress como fórmula de escrita dun guión aberto ao diálogo co seu tempo alicerzan este proxecto narrativo tan singular como memorable. Doce anos tardou Richard Linklater en seguir o nobelo de Mason, dende os inicios da escola primaria até abandonar os tempos da incerteza, ao que non foi alleo o compromiso co proxecto do cadro de actores, tanto dos rapaces como dos seus pais, aos que vemos medrar e envellecer na pantalla mentres dan vida a cadanseu personaxe. Unha historia humilde, sinxela, sen mortes nin perdas, sobre a conquista do cotián, na que se desmitifica a infancia como territorio do perdido, esquecido ou soñado.

En Boyhood o tempo non é memoria nin nostalxia nin sequera saudade. O tempo é apenas a materia prima da vida, fugaz, mutante, esvaradía coma area da praia do Vao entre as nosas mans. O tempo é aquí apenas o espazo de construción da identidade, a do relato que nos define. A vida en si mesma é o grande e único acontecemento que merece ser celebrado. A vida concibida como momentos ganduxados no relato autoconstruído por cada persoa, mais tamén como indagación permanente sobre cales son os límites da verdade e da mentira.

Esta indagación aparece na conversa dos pequenos co pai no coche cando repasan os momentos da semana que merecen ser contados. Secasí, regresa no cuarto escuro do instituto, onde Mason e o seu profesor de arte esculcan os límites do futuro. Cadora na despedida do apartamento da nai, a escena máis conmovedora da metraxe, onde ela con apenas corenta anos lamenta a finitude e o propio sentido da súa vida. E na conversa derradeira enxergando o horizonte do canón, onde Linklater deita, por fin, despois de 160 minutos un aceno lixeiramente optimista. Cine que indaga no tempo. Tempo que reinventa o cine.

Como sucede na autoficción literaria contemporánea, Linklater cunha elegancia e sinxeleza extraordinarias cuestiona os límites de ficción e realidade, sendo a súa narración a que dende as marxes, sen intención ningunha de retrato sociolóxico, ofrece sentido ao relato das vidas comúns, sen acontecementos extraordinarios, desta familia de Texas de comezos do século XXI. Boyhood é unha película sobre as vidas de infancia, como o libro de Manuel Rivas; mais tamén sobre o papel da familia e da educación na procura da autonomía, esa conquista da liberdade da que falaba Paulo Freire.

Mención á parte merece a marabillosa banda sonora, que require unha análise devagariño. No entanto, quedo con «Hero», unha balada de Family of the year, utilizado nunha das escenas máis memorables da película. Poucas veces recomendo máis vivamente acudir o cine e deixarse levar (sen prexuízos) por unha candidata (con aparencia indie) aos Óscar 2015.



Onte 1207: A colleita 2014 de Fervenzas Literarias

fervenzas_literarias_2014

Como ven sucedendo dende hai oito anos, os de Fervenzas Literarias son os primeiros premios que recoñecen os mellores libros do ano anterior. Na edición de 2014, cuxos resultados foron chiados ao longo de toda a xornada de onte, foron máis de cincocentas as enquisas recibidas que expresaron as súas preferencias e gustos literarios sobre vinte categorías da nosa produción editorial literaria. Merece o noso maior recoñecemento a gran diversidade da spropostas escollidas nas diversas categorías, proba do excelente momento da nosa creación literaria como do esforozo do sector editorial galego de ocmunicar cos seus públicos.

Polo que a nós atinxe non podemos máis que expresar a nosa satisfacción polo elevado número das publicacións de Xerais presentes nas diversas categorías. Xaora, é inevitable salientar que algunhas delas merecesen a consideración do «mellor do ano», no caso d’ A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz no eido da narrativa, da Historia da Literatura Galega II de Xosé Ramón Pena como libro de ensaio e investigación, e de Escarlatina, a cociñeira defunta de Ledicia Costas, ilustrado por Víctor Rivas, como mellor libro infantil e mellor portada do libro infantil. Como tamén moito agradecemos o premio para Culturgal como «mellor acontecido no 2014» e a continuidade do interese dos lectores e lectoras por estas Brétemas, a pesar de non ser un blog estritamente literario.

Unha excelente colleita a destas Fervenzas Literarias de 2014. Os nosos parabéns aos seus organizadores e a todos os autores, tradutores, ilustradores, editores recoñecidos.

Onte 1206: Os 150 anos de Alicia

alice_In_wonderland

220px-AlicesAdventuresInWonderlandTitlePageEsta fermosa iniciativa de Royal Mail lembroume que este ano celebramos o sequiscentenario da publicación no mes de xullo de 1865 polo editor Macmillan de Alicia no pais das marabillas, a obra de Charles Lutwidge Dogson, máis coñecido polo seu heterónimo literario de Lewis Carroll, ilustrada por John Tenniel. 150 anos depois, Alicia revivirá nos selos creados polo ilustrador Graham Baker-Smith que escolleu dez das escenas que considerou máis emblemáticas da novela. Un aniversario que será celebrado en Nova York o vindeiro verán cunha grande exposición, un coloquio, actividades literarias e a edición de tres volumes nos que se reunirán 170 edicións da obra realizadas en máis dun centenar de linguas e dialectos, ilustradas boa parte delas. A participación galega corresponderá á tradución de Teresa Barro e Fernando Pérez-Barreiro, publicada por Xerais en 1984, que mereceu o Premio Nacional de Tradución de literatura infantil, e pola máis recente edición ilustrada por Federico Fernández, que en 2002 abriu a serie Xabaril de ouro.

XG00048501O texto de Carroll non perdeu actualidade nin interese, como boa parte dos chamados «clásicos da literatura infantil e xuvenil», a pesar de que en Galicia está escasamente representado nas recomendacións actuais dos mediadores. Agardo que este aniversario axude a recuperar do esquecemento unha obra que en lingua inglesa foi capaz de furar até as conciencias de toda unha colectividade, xa que nas súas páxinas pode atoparse boa parte das interpretacións da condición máis primixenia do seres humanos. Mergullarse nas súas páxinas facilita a conexión entre a razón e o corazón, o vivido e o imaxinado. «Alicia estaba xa tan afeita a que non lle pasaran máis que cousas extraordinarias, que a vida normal xa lle parecía aburrida e sen celme.» Volveremos sobre este cento cincuenta aniversario de Alicia.

Onte 1205: Volven os premios

O calendario do novo ano vai enchéndose amodiño de compromisos. Ademais de ir concretando os actos do primeiro lanzamento de novidades, nos últimos días coñecín o que serán algunhas das datas dos premios literarios 2015. O venres 13 de marzo celebrarase en Pontevedra «A Noite da Edición», na que os membros da Asociación Galega de Editores daremos a coñecer os nosos premios aos mellores libros editados en 2014. O sábado 28 de marzo serán os Irmandade do Libro da Federación de Libreiros. Tamén antes do 31 de marzo, farase público o ditame da XVIIª edición do Premio de Narrativa Ánxel Fole do concello de Lugo. O sábado 6 de xuño, os Premios Xerais, dos que onte publicamos as bases das súas tres modalidades, Merlín de literatura infantil, Jules Verne de literatura xuvenil e Xerais de de novela. E mesmo xa coñecemos que o xantar dos Premios da Crítica Galicia celebrarase desta volta o 7 de novembro e o Culturgal do 4 ao 6 de decembro. Agardemos que sexa un ano de colleita cultural excelente.

Onte 1204: Monumento a Martín Codax

Vindel1-205x300vindel2-198x300Recibín onte na caixa de correo a comunicación do grupo Pertenza de Vigo, constituído o pasado ano para a defensa da identidade galega, informándome da súa proposta de erguer en Vigo un monumento ao poeta Martín Codax con motivo do centenario da descuberta do «Pergamiño Vindel» e da publicación das seis cantigas do cantor do mar de Vigo.

Un proxecto que recupera aqueloutro, que xa fixera hai catro décadas o editor e cronista da cidade de Vigo Xosé María Álvarez Blázquez, de quen o 5 de febreiro celebraremos o centenario do seu nacemento, de gravar en pedra os textos universais de Martín Codax coa intención de sensibilizar a cidadanía viguesa sobre unha das proezas que a humanidade realizou na nosa lingua. Mágoa que ata o momento, e pasado xa o ano do centenario do Vindel, ningunha das nosas administracións nin das institucións culturais públicas, nin da Xunta nin da deputación de Pontevedra nin do concello de Vigo, máis alá dalgunha fotografía de circunstancias acometese un proxecto conmemorativo coma o proposto por Pertenza.

Xaora, entendo que ademais do monumento a Martín Codax sería acaído solicitar á Pierpont Morgan Library de Nova York, onde se garda nunha cámara acoirazada dos seus sotos o «Pergamiño Vindel», a súa cesión para expoñelo de forma itinerante por Galicia, comezando pola cidade de Vigo. Como non sería disparate ningún estudar as posibilidades da súa adquisición para que peza tan fulcral da literatura galega pasase a formar parte do patrimonio galego. Apoiamos ao grupo Pertenza no seu proxecto no que deberían participar todos os poderes públicos que operan en Vigo.

Perfil lector

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre os datos do Barómetro do CIs do mes de decembro sobre a lectura e as preferencias culturais.

lectura_13-01-2015A publicación do barómetro do Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS) do pasado mes de decembro achega, entre outros temas sobre os que foron consultadas 2.447 persoas de 49 provincias, datos valiosos para coñecer o perfil lector e as preferencias culturais da sociedade española actual, sometida ás dificultades dunha situación económica mala ou moi mala para o 82 % das persoas preguntadas e inmersa nas incertezas provocadas polo tránsito entre os modelos de comunicación cultural impresa e dixital.

O primeiro que chamou a miña atención foi o dato do 65 % da poboación lectora de libros, situado xa bastante preto do 70 % da media europea (Islandia acada o 85 %) e lixeiramente por riba do 63 % do último dos estudos sobre hábitos de lectura e compra de libros da poboación maior de 14 anos, publicado pola Federación de Gremios de Editores de España a comezos de 2013. A pesar de que un 35 % das persoas consultadas polo CIS confesen que non len nunca ou case nunca un libro, hai pola contra un 29,3 % de cidadáns que len todos os días, como hai un 69,1 % que len decote os xornais, e un 82 % que len textos longos en Internet (webs, blogs ou redes sociais), porcentaxes elevadas que demostran que o hábito lector comeza a chantar raíces na nosa sociedade.

A lectura como actividade cultural interesa a un 61,7 % dos cidadáns consultados, porcentaxe só superada pola música (73,4 %) e polo cine (67,8 %). Como tamén é moi salientable que para o 61,6 % das persoas lectoras a distración e o goce sexan as razóns principais polas que dedican tempo á lectura, sendo o 23, 4 % as que len por estar máis informadas ou mellorar a súa cultura e o 15 % as que o fan obrigadas, sexa por razóns de estudo ou de traballo. Cifras desmitificadoras que sitúan o perfil lector actual no terreo das actividades de lecer e que quizais expliquen as razóns polas que a novela, e os seus diversos subxéneros (histórica, negra, romántica…), é o xénero preferido para o 72,4 % das persoas que se declaran lectoras. O que parece coherente co feito de que a elección do libro de lectura corresponde nun 58,4 % a un criterio personal, aínda que un 27,1 % confesa seguir as recomendacións de familiares e amizades, sendo para o 64 % dos enquisados o tema do libro o seu criterio principal de escolla.

Retrato do perfil lector que se completa con outro dato non menos relevante: o 91 % das persoas lectoras escollen a súa casa como o seu espazo preferido de lectura, e xa noutro rango moi inferior no traballo e nos transportes públicos, o que redunda no carácter da lectura como actividade cotián vencellada ao ámbito familiar e ás actividades que se realizan no tempo de descanso. O que quizais explique que só o 28,6 % recoñeza ter visitado nalgunha ocasión a biblioteca pública no último ano, mesmo a pesar da relevancia que estas institucións culturais están tendo na dinamización da lectura nas comunidades locais.

Outro dato significativo deste barómetro do CIS é a estimación de 8,6 como o número de libros lidos en España por habitante e ano, unha cifra que queda moi lonxe da doutros estados europeos con maior febre lectora como Finlandia (47), Islandia (40), Noruega (18) ou Alemaña (15). Como tamén é sorprendente que só o 50 % das persoas consultadas mercase algún libro no último ano, sendo 5,96 a cifra media de libros mercados por habitante e ano. Como non deixa de semellar chamativo que o 41,8 % das enquisadas declare que utilizou un libro como agasallo nalgunha ocasión.

No entorno actual de tránsito entre os soportes do libro impreso e dixital, é salientable que o 80 % das persoas lectoras expresen a súa preferencia polo libro impreso, o 11,1 % polo electrónico, e o 8,7 % utilice ambos os dous formatos, sendo o 22,70 % os que recoñecen contar na súa casa cun e-reader e o 38,7 % cunha “tableta”. Xaora, a porcentaxe aumenta no caso da lectura dixital dos xornais até o 28,2 % e até o 33 % o das persoas que consideran que no futuro o electrónico será o principal soporte de lectura, aínda que un 42 % cren que convivirán os libros analóxicos e os dixitais. Datos que convén relacionar co feito de que o 77 % das persoas consultadas recoñece conectarse todos os días a Internet sexa polo seu ordenador ou teléfono móbil. Comportamentos que expresan a consolidación da hibridación da lectura, como denominamos á coexistencia de soportes impresos e electrónicos, aínda que o modelo dixital se continúe concibindo polos lectores máis como un futuro inevitable ca como unha realidade en transformación.

En definitiva, o barómetro do CIS presenta un perfil lector que vincula á lectura coas actividades culturais de lecer, como a música e o cine, sometidas todas á fraxilidade dun modelo que no caso do sector do libro aínda está moi lixeiramente hibridado. Mágoa que non contemos cun estudo galego no que se teña en conta a lectura na nosa lingua.

Onte 1203: Astromántica Cartoneira

astromanticaInteresoume moito a nova que lin onte en La Voz de Galicia sobre o proxecto editorial de Astromántica Cartoneira, promovido pola profesora Carmen Luna da Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. A edición de 75 exemplares d’ As grandes alamedas, onde se recollen as derradeiras palabras que o presidente Salvador Allende pronunciou na radio o 11 de setembro de 1973, é o primeiro título deste proxecto de edición no que se empregan como soporte materias impresos reciclados, personalizando cada un dos ejemplares. Iniciada na Arxentina en 2001 por Eloísa Cartonera coa intención de darlle unha utilización cultural ao cartón, a edición cartoneira é un movemento que pretende tamén o fomento da lectura por medio da edición de libros baratos, a recuperación do concepto de edición artesá completando todo o proceso, dende a creación textual até a encadernación, e o acceso ao libro en igualdade de toda a cidadanía. En definitiva, vincular reciclaxe, arte e lectura.Parabéns ás editoras de Astromántica Cartoneira.

Campo do Fragoso CLX

celta-plantaSAÍR DO ATOLEIRO

Tras 726 minutos, o Celta saíu do atoleiro onde quedara confundido tras o histórico gol de Larrivey no Camp Nou. Traballando a pano, cunha intensidade xenerosa, o equipo de Berizzo por fin saíu a flote, recuperando anotación na táboa clasificatoria e, o que é máis importante, afastando as meigas que comezaban a axexar entre o neboeiro dunha serie de resultados nefasta e inquedante, seis derrotas consecutivas e dous meses sen puntuar nin marcar.

Mais saír deste trance tan complicado non resultou doado. Durante o encontro co Valencia a afección celeste estivo sometida a unha auténtica vertixe emocional. Outra experiencia de celtismo en estado puro. No recibimento ao cadro de xogadores inxectou doses de orgullo. Na media hora inicial gozou do optimismo do dominio no xogo. Chimpou de ledicia cando o árbitro sinalou o punto de penalti e pouco despois enmudeceu cando errou Orellana. Cadora, calou cando Rodrigo marcou. Xaora, recuperou a euforia tras o descanso coa incorporación de Nolito e co gol estoupou tanta adrenalina contida. No treito final, entre o medo a perder o recuperado con tanto esforzo e a clara posibilidade de acadar o triunfo soñado, os corazóns dos seareiros e seareiras sempre tan prudentes non tiñan acougo.

Acertou Berizzo dispoñendo unha defensa de tres centrais, á que se incorporaba Radoja, un xogador esencial para proporcionar unha saída de balón máis fluída e ordenada. Con este novidoso esquema de cobertura e co traballo incansable de Augusto e Krohn-Dehli no centro e Mallo e Jonny nas bandas, o Celta dominou a un Valencia decepcionante que apenas gozou de dúas oportunidades para poñer a proba a Sergio. Na primeira, o porteiro de Arbo salvou in extremis, cunha gran estricada, unha perigosa cabezada de Paco Alcácer. Na segunda, a do gol valencianista, pola contra, estivo moi pouco afortunado, para chapar un esquerdazo de Rodrigo, o que fora canteirán da factoría Ureca, que antes debuxara unha fermosa diagonal aproveitando unha pelota de Fontás, noutro deses erros de saída de pelota que semellan evitables.

Mais con anterioridade, os célticos ben puideron marcar en dúas oportunidades nas que Alves, o gran porteiro brasileiro, gañoulle a partida a Orellana. A primeira, apenas transcorridos oito minutos, tras unha parede de Charles, que facilitou ao noso extremo superioridade para xutar dende a dereita. A segunda no lanzamento da pena máxima, moi ben forzada entre Mallo e Charles, que o chileno lanzou a media altura sobre a esquerda onde xa agardaba o parapenaltis fluminense. Transcorría o minuto 29 e, como xa sucedera cando Nolito errou outra diante do Almería, foi inevitable dende a bancada verlle o cú á carriza.

Porén, na segunda parte, o Celta tirou das súas reservas de orgullo e saíu decidido a abandonar o foxo. Desta volta foi o propio Orellana o que emendou o seu erro anterior e marcou cun gran remate no que dende preto da área pequena aproveitou un saque de recanto moi ben peiteado no primeiro pao por Radoja. Tras gol tan terapéutico, que pechaba feridas e malfados de invernía, o Celta mereceu polo menos outro tanto, que estivo no minuto final nas biqueiras de Charles tras outra das combinacións de banda a banda de Nolito e Orellana.

No derradeiro e moi emocionante treito do partido, a pesar do malladiños que estaban algúns xogadores, Berizzo renunciou a realizar un terceiro troco. Quedaremos sempre coa dúbida se a incorporación de Álex López ou de Santi Mina non tería achegado ese alento que faltou para conseguir unha vitoria máis que merecida. En todo caso, o empate abondou para recuperar o vieiro positivo e a ilusión na que o Celta se instalara durante os dous primeiros meses da competición.

Onte 1202: Chamamento de Prolingua aos partidos políticos

Esta fin de semana Prolingua enviou aos partidos políticos un chamamento para que detallen cales son as súas propostas «para un consenso nacional sobre o idioma e cales as medidas que urxe tomar.» Para Prolingua é a hora de recuperar o consenso na dobre dirección de fortalecer os dereitos das persoas galegofalentes e garantir o dereito das castelanfalantes a aprenderen e valoraren o idioma propio de Galicia», xa que só así se pode escoller en liberdade e só ese consenso responde ao que sente a maioría social. Como ben sinala o chamamento o futuro da lingua galega «está nas nosas mans, nas das persoas que falan galego habitualmente e nas dos que o fan en castelán, pero comparten un obxectivo común: non queren nin están dispostas a permitir que o idioma galego siga nun devalo que nos borraría do mundo como pobo diferenciado.» Cremos posible este acordo imprescindible.

Onte 1201: «Leviathan»

Leviathan-Andrei_ZvyagintsevLeviathan, a película de Andréi Zviáguintsev, comeza e remata con senllos longos planos secuencia que percorren a beleza fría do mar de Barents, ao norte de Rusia, onde emerxen os cascos de embarcacións náufragas e o esquelete dunha grande balea. Ósos que representan a Leviatán, ese monstro da corrupción da Rusia de Putin, o tema central desta desacougante e desoladora película na que corren pola pantalla ríos de vodca e de bágoas. A corrupción dun sistema fracasado que corroe todos os ámbitos da vida social. A do poder político, representada por un alcalde pallaso e borrachuzas, amparado pola violencia. A da administración de xustiza e da policía, sometidas ao poder político. A do poder relixioso, encarnada no pope da igrexa ortodoxa e os seus patéticos discursos de falsa espiritualidade, capaz de someter ao poder político. Unha desfeita moral que corroe as relacións familiares e a cada un dos individuos enfrontados a súa incapacidade para enxergar un futuro.

Leviatán reinterpretado por Andréi Zviáguintsev pola figura do guindastre que nunha das escenas finais (de enorme tristeza) leva por diante a casa do protagonista, un pobre mecánico que ousou enfrontarse ao poderoso coa intención de manter o seu predio.

Gustei da estratexia narrativa de Zviáguintsev, capaz de combinar a lentitude introspectiva dalgunhas escenas dramáticas, coa vertixe doutras nas que aparece o humor e a sátira desapiadada, como naquela memorable do tiro ao blanco sobre os retratos das figuras da URSS. Como é maxistral a utilización da elipse narrativa, capaz de explicar ou retratar nuns segundos as situacións máis complexas dun guión moi ben resolto.

Leviathan propón ao espectador unha indagación non contemplativa sobre a degradación moral e as escasas posibilidades de comunicación e de solidariedade de seres humanos aos que se lles nega a liberdade e o seu futuro. Aquí hai poucas posibilidades para o optimismo. A coincidencia citada dos planos iniciais e finais aconsella mantérmonos á espreita. Esa besta mariña da corrupción continúa na beiramar.