Feliz 2021: «Stand By Me»

/en , , , /por

A pesar do ruín que foi o ano da pandemia, teimamos en manter as tradicións e celebramos o serán de San Silvestre coa música do grupo dos irmáns Gallagher. Busquei un tema no que Liam e Noel mantívense distancia social e unha certa esperanza non exenta de melancolía. Atopei este «Stand By Me», unha versión acústica daquel concerto na piscina de 1997.  Certo é que «os tempos son duros cando as cousas non teñen sentido», como tamén o é que os afectos axudan cando «ninguén sabe o que vai pasar», «queda ao meu carón».

Os meus votos para que durante o 2021 o músculo dos afectos nos devolva a ledicia de compartir. Por ventura, sabemos que o novo ano ven con luces de longo alcance da man da ciencia e da esperanza.

Saúde, amor e boas lecturas galegas!

Onte 2107: Roger Chartier e a edición en tempos incertos

/en , , , , , , , , , , , /por

No último número de Tramas & Texturas, o 43, leo unha interesentísima conversa con Roger Chartier, un dos investigadores sobre a edición, o libro e a lectura máis importantes da actualidade, na que debulla a situación actual da edición internacional na contorna poscovid. Guiada polo profesor arxentino Alejandro Dujovne e realizada con motivo da Feria virtual de editores de Buenos Aires do pasado mes de agosto, a conversa aborda algunhas das polémicas centrais da edición: o modelo actual da edición sen editores, as mudanzas na comercialización, o papel das feiras do libro, o futuro das librarías, para rematar cunha reflexión sobre a lectura e o papel dos estados na orientación da vida cultural da sociedade.

Interesoume a relectura que Chartier realiza sobre a fórmula da edición sen editores acuñada por André Schiffrin identificando na actualidade tres modelos de edición. A primeira,  na que domina a lóxica puramente comercial sobre a lóxica estética ou intelectual procurando a rendabilidade para cada edición e para cada título, abandonando o modelo utilizado dende o século XVIII de que no balance anual dunha editora os libros que se venden poden equilibrar a aqueloutros que non. A segunda, a edición que abandona a edición e corrección dos manuscritos (o que os editores chaman editing) en colaboración e diálogo cos autores e autoras. E a terceira, a edición concibida como autoedición, facilitada na actualidade polo mundo dixital. Fronte a estes tres modelos de edición sen editores, Chartier cre que «unha política editorial ben concebida pode apostar por libros que, aínda se sabe que non poden ter un proveito inmediato, son libros cuxa calidade e imortancia prometen un destino a máis longo prazo como libros de referencia, tanot na ficción como nas ciencias humanas ou sociais».

Con respecto ás feiras do libro e ao futuro das librarías, Chartier considera que ambas as dúas manteñen toda a súa razón xa que «permiten encontros cos autores, cos editores e, o máis importante aínda, cos libros». Para el o mundo dixital non é capaz de substituír o encontro colectivo que se produce nas feiras do libro, como tampouco o descubrimento que se produce nas librarías, «institucións esenciais do espazo público», «lugares de resistencia e conversa». «As librarías transformáronse en foros de discusión, nun lugar de entendemento e de crítica, o que non ten equivalencia no mundo dixital. Para Chartier as librarías actuais son «un lugar de sociabilidade, de discurso, de discusión, d eintercambio, é un lugar de descubrimento».

Partindo de que para Chartier non hai unha única forma de lectura porque existen distintas comunidades de lectores, con competencias, disposicións e saberes distintos, considera que na actualidade «por primeira vez na cultura da palabra escrita existe unha separación entre o obxecto e o texto, entre a materialidade do soporte e o discurso que soporta». Isto ten importantes consecuencias para a lectura xa que transforma a relación entre o fragmento textual e a totalidade do discurso, moi  forte no caso do libro impreso, inexistente no caso do texto electrónico.

Como ten consecuencias para como lemos hoxe que no mundo dixital «se le para escribir e se escribe para ler», de xeito que «a práctica da lectura nas redes sociais imponse como modelo hexemónico de todas as lecturas, unha lectura acelerada, fragmentada e impaciente». Para Chartier «a consecuencia máis grave desta distorsión é a transformación do criterio mesmo de verdade». «Na lectura manuscrita ou impresa, establecer a verdade dun enunciado supoñía saír do enunciado e confrontalo con outros, buscar información, aplicar o xuízo crítico, investigar, establecer o grao de autoridade e veracidade do enunciado». «Na lectura das redes sociais, o criterio de verdade atópase inscrito dentro da rede mesma […], o lugar compartido onde se atopa é unha garantía suficiente da súa verdade». «É a razón pola cal a tecnoloxía dixital, que permite compartir coñecementos, saberes e sabedorías, transformouse no instrumento máis poderoso para a difusión das teorías mais absurdas, noticias falsas, manipulacións do pasado, falsificacións da realidade e verdades alternativas».

Onte 2106: «Calendario Xerais 2021. Mulleres. Llanos»

/en , , , , , , , , /por

Non quero que remate o ano sen recomendar o Calendario Xerais 2021. Mulleres. Llanos, outra alfaia desa extraordinaria serie  sobre a memoria fotográfica concibida e editada por Celia Torres Bouzas. Unha colección de referencia na historia da fotografía en Galicia iniciada en 2014 coa publicación da escolma dunha ducia de fotos da viaxe a Galicia que Ruth Matilda Anderson fixo entre 1924 e 1925, introducida por un texto de Manuel O’Rivas. Serie continuada en 2015 con Mariñeiros de José Suárez, en 2016 pola Emigración de Alberto Martí e no 2017 por unha escolma do traballo fotoxornalístico de Magar. Xaora, foi a partir de 2018 cando a serie mudou a ollada para darlle visibilidade ás fotos de mulleres: en 2018 fotografadas por Pacheco, con texto de Ledicia Costas; en 2019 por José Suárez, con texto de Pedro Feijoo; en 2020 polas traballadoras de Massó, con texto de Covadonga López de Prado; e en 2021, por Llanos, con texto de Sabela Fraga Costas.

Cada un destes almanaques protagonizados por mulleres, calendarios fotográficos de parede con formato de 30 x 60 cm, que inclúe festivos e fases da lúa, propón unha ollada cun enfoque feminista sobre a Galicia do pasado século, privilexiando a visibilidade das mulleres no espazo público, sexa nos traballos comunitarios, agrarios, pesqueiros ou industriais, participando nas actividades sociais, políticas, deportivas, culturais ou relixiosas. Unha contribución moi salientable á construción dunha memoria fotográfica alternativa e crítica, capaz de desvelar outro tipo de referentes e de incorporar no relato galego contemporáneo o papel decisivo das mulleres.

Ese é o enfoque escollido tamén para o Calendario Xerais 2021 no que se escolma unha ducia de fotos protagonizadas por mulleres do Arquivo Llanos depositado no Museo Etnolóxico de Ribadavia dende a súa adquisición pola Consellaría de Cultura en 2009. Fotos de tres xeracións de fotógrafos da familia Llanos, a do avó e pai (ambos os dous de nome Francisco) do noso admirado Ángel Llanos, falecido en 2012, instalados na viguesa rúa Elduayen dende 1885. Daquel arquivo extraordinario de máis de 100.000 instantáneas, que documentaron as transformacións da cidade de Vigo ao longo de todo o século XX, neste almanaque tan singular aparece apenas unha ducia das protagonizadas por mulleres.

O almanaque de Llanos convida a que reparemos cunha ollada feminista durante un mes en situacións e acontecementos moi diversos e atractivos: un partido de fútbol feminino no campo de Coia protagonizado por dous equipos de xogadoras belgas (1925); unha mascarada  teatral de entroido; a esculcar no escaparate do Garaxe Americano da rúa García Barbón (1936); a identificar as protagonistas dun paseo pola rúa do Príncipe (1920-1930); a lembrar o que foron as batallas de flores en Policarpo Sanz (1926); a coñecer unha escena do mercado de froitas e verduras na praciña das ostras (fotografía escollida para a portada do calendario); a entrar nunha clase de costura a máquina (1935); unha escena nun lavadoiro do periurbano; unha reunión política ou sindical durante a segunda República; o interior da gardería da conserveira Massó (1950-1960); até finalizar cunha carreira atlética nas Avenidas e cunha «fotoesperanza» protagonizada por unha rapaciña, como símbolo do empoderamento e da construción dos propios relatos por parte das mulleres.

Todos os nosos parabéns a Celia Torres, editora e alma mater deste proxecto editorial precioso e único na edición cultural galega.

A esperanza chega da man da ciencia

/en , , , , , /por

Dedico o derradeiro artigo do ano en Faro de Vigo ao valor da ciencia e do sistema público de coidados:

Ninguén podía imaxinar hai un ano cando «sentidiño» foi escollida como a palabra galega de 2019 que protagonizaría a campaña da Consellaría de Educación de inicio de curso. Un de tantos paradoxos dun ano horrendo e inesquecible marcado pola irrupción en todo o planeta da pandemia do Covid-19. Un virus que o mudou todo, estarreceunos da noite para a mañá provocando que perdéramos a nosa tranquilidade e comodidade sen que apenas tivésemos moita conciencia sobre cal era súa orixe nin a súa transcendencia. Un bicho feroz que provocou até agora o falecemento de 1,7 millóns de persoas e o contaxio de máis de 77 millóns, ademais dunha crise económica mundial de consecuencias e duración aínda imprevisibles e doutras mudanzas disruptivas que afectan ás nosas formas de vida cotián, á organización do traballo, mobilidade, comunicación, educación e mesmo as actividades de cultura e lecer.

Dende aquel 11 de marzo, día no que OMS declarou que a covid causada polo virus SARS.CoV-2 era unha pandemia, cando en Europa apenas emerxía, aprendemos a convivir coas gráficas das estatísticas de falecementos e persoas contaxiadas, hospitalizadas en planta ou en UCI ou do número de probas de PCR realizadas. Afixémonos ao pavoroso reconto diario de vítimas e doentes en residencias de maiores, o espazo diana principal deste funesto coronavirus. Asumimos como inevitables as cifras disparadas de persoas afectadas por ERTES e ceses de negocios, quizais máis pendentes da xeografía de peches perimetrais e restricións horarias de concellos ou comunidades establecidos polas autoridades sanitarias. Medidas todas que foron consolidando o desacougo e a incerteza como emocións que expresan un estado de desánimo colectivo. E nin sequera a febre do espírito consumista de regalos, luces e paparotas dos encontros de Nadal, celebracións que algúns irresponsables manteñen como se nada sucedese no seu particular Titanic, conseguiu a remontada do pesimismo na segunda vaga da pandemia iniciada no outono.

Xaora, as primeiras vacinacións realizadas nos países da Unión Europea o domingo, convidan á esperanza de poder recuperar nos vindeiros meses unha certa normalidade. Nunca a ciencia lograra unha vacina en tan pouco tempo, apenas dez meses desde que se descubrira na China o misterioso virus que provocaba unha neumonía mortal. Un éxito histórico da colaboración da comunidade científica, daqueles grupos de investigación privados e públicos que traballaron arreo na discreción dos seus laboratorios desenvolvendo máis dun centenar de proxectos de vacinas (dos que por ventura xa están tres no mercado mundial), algunhas veces en condicións moi precarias, como por desventura sucede no noso país. Unha vacina sufragada na Unión Europea polos estados, distribuída e administrada de forma coordinada polos expertos sanitarios do sistema de sanidade pública, o que asegura a súa equidade, a prioridade de protección dos máis vulnerables e o seu carácter universal para toda a poboación. Unha vacinación, non o esquezamos, que debe chegar á poboación dos cinco continentes, un reto sanitario e de solidariedade humana sen precedentes.

Un éxito histórico da comunidade científica que debería axudar a valorar a ciencia como o mellor instrumento para afrontar os retos colectivos da humanidade. Razón pola que o investimento en ciencia e investigación ten un carácter estratéxico, tanto a nivel económico como da súa seguridade. Máis aínda cando superada esta pandemia do Covid-19 xa non se poderá adiar a axenda pendente da saúde do propio planeta, a do seu imparable quecemento global e a da perda da súa biodiversidade, onde os expertos identifican a orixe do Covid-19 e de onde pode aparecer outro bicho tamén con idénticos efectos devastadores. Ciencia, ademais, que debería formar parte con carácter xeral da axenda pública (da administración e dos medios), o que constituiría a mellor vacina contra todas esas fake news e condutas negacionistas irracionais que tanto dano fixeron á convivencia durante a pandemia.

Por último, o vagalume de longo alcance que comezamos a enxergar co inicio da vacinación tamén ten que ver coa propia recuperación do valor e da eficacia dos servizos públicos de coidados, tanto sanitarios como de maiores e crianzas. A súa prestación con carácter universal e de calidade é a garantía da súa equidade e do coidado óptimo das persoas máis vulnerables. E aí, non esquezamos, despois de finalizada a vacinación, no caso galego urxe saber que pasou nas residencias de maiores e como reconstruír o sistema público de coidados de maiores, hoxe no seu 80% negocio de empresas privadas (algunhas de capital transnacional), ao que contribuíu que durante a década de gobernos Feijoo non se abrira ningunha praza pública.

Onte 2105: «Patio de luces» de Érica Esmorís

/en , , , , , , , , /por

Sigo con grande interese cada un dos libros de Érica Esmorís, desde que en 2015 publicou Ulises e as cronoamigas. Aventura nos 50: Surfistas en California (Sushi Books), o primeiro título dun proxecto de serie para a rapazada preadolescente, ilustrada polo xenial Jacobo Fernández Serrano, que a pesar da súa gran calidade e orixinalidade textual e gráfica non tivo aínda continuidade. Xaora, foi coa publicación da súa terceira novela, Nena e o mar (Xerais 2015), Premio Merlín de Literatura Infantil, cando comezou a facerse visible como merece a obra dunha das autoras máis renovadoras da actual lix galega. Xa non é sorpresa que cada unha das súas novelas mellore en orixinalidade ás anteriores como fixo en Quen salva un can (Xerais 2019), a aventura do afouto Rai e a súa particular patrulla canina, e, sobre todo, en Patio de luces (Xerais 2020), obra coa que obtivo o prestixioso Premio de Literatura Infantil Cidade de Málaga.

Lea, unha rapaza de oito anos, pasa todas as tardes dos venres na casa do seu avó, no baixo do edificio onde traballa como porteiro, unha profesión desas que están en perigo de extinción. Sentada na arca das ferramentas do patio de luces, Lea imaxina como son cada un dos veciños e veciñas pola roupa que penduran nos seus tendais. Dese fío argumental tira Érica Esmorís para ofrecer en Patio de luces unha comedia conmovedora e moi divertida sobre a convivencia na pequena comunidade dun edificio de cinco andares. Sen apelar nin ao didactismo nin ao moralismo, Érica enfronta a súa narradora con vidas para ela sorprendentes, que poderían ser consideradas fóra do normal, o que a obrigará a asumir que as aparencias e os prexuízos sempre enganan nos retratos precipitados. Porén, serán os vimbios do respecto da diversidade e o principio activo da axuda compartida os que tecen a rede dos afectos entre a veciñanza. Un libro entrañable e optimista sobre a amizade e o valor da veciñanza. Parabéns, Érica!

Magnífico, tamén, o traballo de ilustración de Juan Berrio, tamñen un veterano autor de banda deseñada, sobre todo polo xogo de encadres, dende os grandes angulares aos planos de detalle de interiores.

Onte 2104: «A parte queimada» de Manuel Veiga Taboada

/en , , , , , , , /por

Manuel Veiga é un dos escritores que mellor teñen explorado na literatura galega as marxes dos xéneros narrativos. Cada unha das súas entregas sorprende pola súa ollada temática ou pola súa estrutura orixinal na que adoita mesturar a súa experiencial vital coas súas múltiples lecturas literarias e políticas. Un procedemento que explorou nas súas entregas novelísticas máis recentes, Os xornalistas utópicos (Xerais 2013) e Todo ser humano é un río (Xerais 2016), no que dá outra volta de porca na súa entrega máis recente, A parte queimada. Stalin & Robespierre (Aira 2020), un texto a medio camiño entre a novela de intriga e o ensaio político no que explora o ADN do totalitarismo e do emprego da violencia como vía política revolucionaria.

Co pretexto de responder á pregunta de por que as revolucións francesa e rusa se converteron en traxedias nas que os seus protagonistas acabaron devorándose como fixo Saturno cos seus fillos, Veiga propón n’ A parte queimada unha viaxe polos textos literarios protagonizados polos seus líderes (Marat, Robespierre, Stalin…). Novelas como O noventa e tres de Víctor Hugo, O home revoltado de Camus, O cero e o infinito de Arthur Koestler, entre outras moitas, permítenlle a Veiga realizar cadanseu retrato e sobre todo actualizar o debate fulcral entre fanatismo e escepticismo político, especular se houbo diferenzas entre o terror de Robespierre ou o do Stalin (autor dun ensaio sobre lingüística), entre a estratexia de xacobinos e bolxeviques, como entre as obras literarias que as representan: «O Terror do 93 está ben representado en novelas románticas como a de Victor Hugo, mentres que as obras que describen a represión soviética, como a de Arthur Koestler, poderían enmarcarse en algo próximo ao xénero policíaco».

Manuel Veiga constrúe así unha orixinalísima novela política de non ficción sobre as revolucións contemporáneas e sobre os seus dilemas morais: «Por máis que resulte inquietante, deberiamos quizais recoñecer que todos nós, liberais, socialistas, marxistas, somos fillos do Terror, pois todas as teorías políticas non deixan de ser nidias herdeiras da Revolución francesa. As propias liberdades que hoxe nos definen foron logradas, en non escasa medida, a través do recurso a violencia».

A parte queimada, texto literario brillante, por inusual, transgresor e arriscado, merece toda a atención. Recomendo vivamente.

Onte 2103: «Unha mente que voa» de Xurxo Mariño

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Un dos avances colectivos da edición en galego recente é o do inicio dun catálogo de ciencia e divulgación científica, unha carencia endémica do sector.  Aos títulos daquelas impresionantes coleccións de Kalandraka (2012) de inventarios ilustrados e animais extraordinarios, edicións pioneiras e preciosas como todas as da editora pontevedresa, engadíronse en 2016 a apertura da colección Básicos Ciencia de Xerais dirixida por Miguel Vázquez Freire e a publicación por parte de Alvarellos do libro de Jorge Mira A que altura está o ceo? Tres editoras privadas en lingua galega abrían un espazo de edición impresa con espírito de alta divulgación científica coincidindo coa discriminación que o decreto de plurilingüismo (2010) establecía coa ensinanza das matemáticas e doutras disciplinas científicas e tecnolóxicas en galego. Un compromiso e sensibilidade co futuro do idioma, ao que tampouco foron alleos os científicos e divulgadores participantes nos diversos proxectos. Esforzos editoriais (heroicos) nun sector hexemonizado pola oferta literaria e á asociada ás disciplinas das ciencias sociais recoñecidos nos propios premios anuais do sector que dende 2018 estableceron unha categoría específica de «Divulgación», na que até agora foron galardonados dous títulos científicos: Terra (Xerais 2017) de Xurxo Mariño e A que cheiran as cores? (Galaxia 2019) de Juan Casto Rivadulla Fernández.

Dentro deste espazo de edición científica encádrase Unha mente que voa (Xerais 2020), libro no que Xurxo Mariño aborda a evolución da linguaxe nos humanos modernos. Unha viaxe de dous millóns de anos sobre a relación entre a autoconsciencia, o pensamento simbólico e a linguaxe, un reto no que se trata de comprender a propia natureza humana, tamén un dos maiores problemas da ciencia actual. Lonxe dos perigos académicos dun manual de lingüística ou dun estudo de paleontoloxía, dúas das disciplinas moi presentes neste cento de páxinas, Mariño aposta por ofrecer un relato sobre a evolución dos homínidos ao fío do desenvolvemento do encéfalo e das súas capacidades simbólicas, o que xera unha mente autoconsciente e precisa da interacción social dunha comunidade.

Particular interese ten para Mariño abordar cando xurdiu a linguaxe, unha destreza exclusiva do ser humano, e como se desenvolve na infancia sen necesidade de estímulos educativos dirixidos para iso, cuestión esencial na neuroeducación actual. Como apaixonante é o relato do proceso de invención das 6.000 linguas da humanidade ao longo de 60.000 anos, como o da relación entre o xeito de pensar e imaxinar o mundo e a lingua que se fala. Espectaculares son as páxinas dedicadas á relación entre o manexo de máis dunha lingua e as capacidades cognitivas, para Mariño, un magnífico elixir para a mente. Así, as actuais técnicas de imaxe que permiten estudar o que ocorre no interior do cerebro dun ser humano que manexa dúas ou máis linguas amosan que ten maior densidade de substancia gris ca unha persoa monolingüe en rexións cerebrais relacionadas coa habilidade verbal, o control articulatorio e fonolóxico. Como existen indicios de que o uso de diversas linguas pode atrasar catro ou cinco anos a aparición de enfermidades neurodexenerativas.

Acerta Xurxo Mariño cando concibe o libro como a narración dunha aventura de misterio na que van aparecendo pegadas, non sempre concluíntes. A súa habilidade narrativa, despregada no fascinante Terra, facilita ao lector seguir o fío dun nobelo do que aínda queda moito fío, como traxecto lle queda a viaxe da Voyager evocada nun emocionante epílogo no que salienta a capacidade do pensamento simbólico como ferramenta sen límites para o ser humano. Unha mente que voa enriquece e amplía o catálogo de divulgación científica na nosa lingua. Un libro indispensable para lingüistas e, en xeral, para todo o profesorado, non debe faltar nas bibliotecas escolares e didácticas. Un libro para o lectorado curioso que asume a dúbida como alicerce do método científico e da aprendizaxe. Parabéns moitos para Xurxo, a quen sempre considerei outra das nosas persoas sabias.

Onte 2102: «Fábulas contadas» de Gonzalo Navaza

/en , , , , , , , , , , , , /por

Gonzalo Navaza, o noso sabio das palabras, consegue que cada un dos seus libros sexa un tesouro, unha arca única e moi valiosa. Fíxoo cando coordinou o equipo do Pequeno Dicionario Xerais da Lingua (Xerais 1988), o libro máis vendido da historia en galego. Fíxoo con A torre da derrotA (Xerais 1992), poemario en versos palíndromos. Fíxoo con Erros e Tánatos (Xerais 1996), o seu libro de relatos, xa un clásico da literatura galega de fin de século (alá van vinte e cinco edicións). Conseguiuno co seu Elucidario (Xerais 1999), un dicionario paródico que antes aparecera por entregas nas páxinas daquel soño que foi o Diario de Galicia (1988-89). Fíxoo coas súas traducións da colección Xabarín, como A chamada da selva (Xerais 1982) ou O can dos Baskerville (Xerais 1986). Faino agora, despois dun longo silencio editorial de case dúas décadas, con Fábulas contadas (Xerais 2020), reinvención en versos rimados de dez fábulas clásicas, ilustradas por Orelí Pello.

En Fábulas contadas re-constrúe Navaza cun galego miniado en ouro e prata unha ducia desas pezas inventadas na noite dos tempos para avivar a esperanza da humanidade. Dedicados a súa nai e ás súas seis irmás mestras, Navaza re-crea textos fabulísticos procedentes da tradición greco-romana e protagonizados na súa maior parte por animais, como «A galiña dos ovos de ouro», «O galo e a raposa», «A raposa e as uvas», coa intención inequívoca de que puideran ser memorizados e co convencemento expreso de que puidesen continuar interesando en calquera tempo e lugar. Unha decena de fábulas de intencionalidade didáctica que, como sinala Antonio Reigosa no seu fermoso limiar, «A república das fábulas», «exaltan a natureza, combaten a prepotencia, o medo estéril e a forza bruta, eloxian a intelixencia e a vida […], constituíndo un instrumento divertido e axeitado e moi eficaz contra os abusos dos poderosos e para amainar, xa que non erradicar, a estupidez humana».

Se me deran escoller nesta noiteboa da pandemia quedaría coa fábula «O rato de cidade e o rato de campo», un relato sobre os perigos da fartura inmensa e os beneficios da vida austera como mellor xeito de evitar os perigos da incerteza. Reflexión para afrontar un dilema actual, cuxos versos finais advirten que «o pracer adobiado con medo perde gusto», aconsellando que «máis vale fraco no mato antes ca gordo no papo do gato». E se xa non abondase, os textos de Navaza son abrillantados pola relectura visual de Orelí Pello que ofrece unhas ilustracións preciosas, un despregue extraordinario de metáforas visuais, de requintados detalles humorísticos, así como do emprego acertado doutros recursos gráficos, como a mudanza de puntos de vista ou a estilización das figuras como se pasasen diante do espello da calella do gato. Textos e ilustracións que conforman un libro extraordinario, un tesouro imperecedoiro con vontade de clásico da nosa lix. Beizóns a Gonzalo e Orelí por semellante marabilla!

 

Chega a vacina (conto de nadal)

/en , , , , , , , /por

Na sección semanal de Faro de Vigo publico o tradicional conto de nadal do Campo de Granada:

A Ledicia Costas

Benquerida avoa Rita:

Mamá díxome que non poderás saír da residencia nin o día de noiteboa nin o de fin de ano nin tampouco poderemos ir alí a darche un abrazo e levar a proba do leite fritido que facemos coa túa receita. As responsables da residencia dixeron que, cando chegue a túa quenda, na tarde do vinte e catro faredes unha vídeo chamada con nós e coa tía Olaia coma a do abril pasado o día do teu oitenta e seis aniversario. Eu, avoíña, non teño tanta paciencia e prefiro escribir hoxe que rematan as clases este correo, que sei vas ler no teu móbil, para contarche algunhas cousas importantes que sucederon estes días na miña clase preparando o Nadal. Eu dígolles as miñas amigas Iris e Mariña que teño unha avoa tic toc que aínda que non grava vídeos co teléfono é capaz de enviar audios e ler mensaxes e correos coma se fose unha rapaza nova.

Non mo vas crer, avoa, Ledicia Costas, a miña escritora favorita, asinoume o seu último libro. Titúlase Baixo cero, é a segunda entrega da serie protagonizada pola Señorita Bubble, unha inventora xenial que reivindica o papel das mulleres na ciencia e na tecnoloxía. Ledicia veu ao noso colexio a ter uns encontros co alumnado de terceiro e cuarto de Primaria. Cando rematou, tres persoas do club de lectura de quinto fixémoslle unha entrevista para a Radio da Biblio. Ledicia foi moi riquiña con nós, non paraba de rir e darnos azos. Contounos que comezara a escribir cando estaba no colexio e que fixo varias novelas cando ía ao instituto. Pareceume incrible esa facilidade para inventar historias tan bonitas e divertidas como son todas as súas. Non fixo falta que nos dixera que lle gustaba moito o Nadal, Ledicia vestía un xersei vermello de punto cunha mamá Noel choscando un ollo, unha prenda preciosa. Confesounos que neste libro, a señorita Bubble faille unha trasnada a Papá Noel, enfrontándoo a unha folga dos elfos que traballan na súa central de distribución e entrega de agasallos. Nunca me parara a pensar no moito que traballan todas esas persoas nestas datas. Todas teñen dereito a unhas condicións de traballo e retribución dignas acorde coa importante tarefa que desenvolven.

Acabamos a entrevista con Ledicia cantando as súas panxoliñas revolucionarias: «choran, choran, non deixan de chorar, os elfos en Laponia non queren traballar». Quedamos contentos coa nosa primeira entrevista a unha escritora. Xa sabes como podes escoitar o podcast na páxina do meu cole. Agardo que che guste e desculpes algún fallo, sei que me atrapallei un pouco cando lle fixen a primeira pregunta, estaba moi emocionada por falar cunha persoa tan importante. Nese momento Ledicia díxome: «Lúa, entendín a túa pregunta, é moi interesante». Foi alucinante, avoa, que curriña é esa muller.

Nestes días non foi todo tan divertido. Na nosa clase de quinto presentamos todas as semanas os datos do Observatorio Covid sobre a evolución da pandemia. É un traballo que actualizamos cos datos que recollemos da páxina do Ministerio de Sanidade, que contabiliza o número de casos en todo o mundo (máis de setenta e dous millóns), en Europa (máis de vinte e tres millóns) e en España (mais dun millón setecentos mil), e da web da Consellaría de Sanidade, que ofrece os de Galicia (case sesenta mil). É un traballo escolar colaborativo de investigación moi interesante que segundo Xiana, a nosa mestra, nos axuda a entender a evolución da pandemia e a comparar os datos oficiais en cadansúa gráfica colocada no taboleiro de cortiza. E, avoíña, non quero asustarte, pero ás portas da noiteboa os datos din que a pandemia por agora non remite. Xiana insiste en que todas as precaucións seguen sendo poucas e este ano o mellor é quedar na casa celebrando as festas cos seus conviventes. A min paréceme triste, non poder estar con Antón e Hugo, os meus curmáns, nin sequera na merenda de Reis despois da cabalgata. Xiana di que é preferible pasar este nadal así, lendo e xogando na casiña, e poder celebrar o seguinte, agora que xa comeza a chegar a vacina.

E da vacina tamén quero falarche, porque aí si que teño boas noticias. As persoas que vivides nas residencias seredes as primeiras en poñer a vacina, en toda a Unión Europea, a partir do 27 de decembro. Xa non vós queda nadiña, avoa. Xiana di que este procedemento é o máis xusto xa que as persoas maiores, as coidadoras e o persoal sanitario sodes as mais expostas a este noxento coronavirus. Xa me contarás se a picada doe moito, que dentro duns meses tamén nos tocará a nós. Paréceme extraordinario que todas as persoas do planeta, vivamos onde vivamos, poidamos volver facer vida normal grazas ao esforzo das investigadoras nos seus laboratorios. É algo extraordinario o valor da ciencia para a humanidade. Con todo, Xiana di que o Covid 19 veu para mudar as nosas vidas, que a partir de agora para evitar que apareza outra pandemia semellante deberemos vivir dunha forma diferente, respectando a saúde do propio planeta como propón Greta Thunberg, a rapaza sueca que dixeches un día que me imitaba.

Non sei, avoa, a min todo o que ven sucedendo dende os meses do confinamento provócame moita tensión, o que o libro do Emocionario, ao que tantas veces recorro, identifica como «estrés», xa que temos que enfrontarnos a situacións que sentimos como ameazas. Sabes, avoa, teño saudades dos teus abraciños e de ver contigo outra vez Matilda, a nosa película favorita. Sei que cando estou contigo son unha persoa serena e tranquila. Agardo que cando pase todo isto, poidamos volver exercitar con Antón e con Hugo o que ti chamaches un día o músculo dos afectos, un exercicio que fai medrar a nosa felicidade. Quérote, avoa Rita.

Onte 2101: «O souto dos catro ventos» de María Oruña

/en , , , , , , , , /por

Como editor defendín durante décadas o criterio de que só en casos excepcionais se debían traducir para o galego obras literarias publicadas orixinalmente en castelán. Sen dúbida este é o caso singularísimo d’ O souto dos catro ventos (Aira, 2020), a novela galega da viguesa María Oruña arredor da lenda dos nove aneis dos bispos de Santo Estevo de Ribas de Sil. Outro acerto de Aira editora editando esta magnífica versión galega da propia autora, froito dun extraordinario traballo de investigación documental e dunha rigorosa localización xeográfica e histórica, que enriquece o catálogo narrativo en galego e proporciona unha nova dimensión á historia relatada por medio dun «Coma se fixo», apéndice que contextualiza o relato na historia política do século XIX e no conxunto do patrimonio cultural galego.

A partir da idea poderosa de que son os obxectos os portadores da memoria, María Oruña constrúe unha novela de intriga con tintes policiais na que mesturando dúas historias de amor sobre o fondo do paradoiro deste nove aneis de poderes curativos ofrece un retrato (tamén unha homenaxe) dese souto onde conflúen os catro ventos, espazo de privilexio dunha cativadora Galicia silente. Unha ficción coidada tanto no desenvolvemento das tramas como na construción das atmosferas e dos personaxes que, tras o recente achado casual de catro dos aneis nunha das arcas da igrexa de Santo Estevo, foi capaz por riba de descubrir a realidade, o que lle engade un extraordinario valor. Velaí a literatura como vía para a recuperación da memoria e da protección dun patrimonio milenario.

Unha edición do editor César Lorenzo moi coidada e modélica dende o punto de vista editorial, tanto pola fluidez e beleza do texto galego como polos aspectos formais (tipografía, ortotipografía, deseño e ilustración de cuberta e interiores, escolla de materiais, encadernación cosida…), na que apenas podería ser discutible a escolla dun formato de libro de mesa, quizais un chisco grande para a lectura continuada. Unha edición, en definitiva, moi lograda que cremos contribúe a ampliar o perímetro dos públicos da edición literaria en galego. Parabéns á nosa admirada María Oruña por novela tan lograda e importante na súa traxectoria e aos editores de Aira por tan excelente traballo.