Onte 2100: Debate sobre a educación plurilingüe en Galicia

/en , , , , /por

Moderei onte o debate da segunda xornada do ciclo Educación Plurilingüe: achegas para un debate organizado polo Consello da Cultura Galega con motivo dunha década do Decreto 79/2010 de Plurilingüismo. Hora e media moi interesante  na que Valentina Formoso, María López Sández e Xaquín Loredo abordaron a situación da educación pluringüe en Galicia e achegaron liñas de esperanza para o futuro do idioma. Un documento moi valioso para o noso arquivo, sobre o que sen dúbida volveremos.

Erradicar a violencia machista

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 25-N, xornada contra a violencia machista:

Mañá, 25 de novembro, Día Internacional para a Eliminación da Violencia contra a Muller, convocadas polos colectivos de feministas galegas, celébranse diversas mobilizacións e actividades coa intención de combater a lacra da violencia machista como unha prioridade de saúde e visibilizar o que continúa sendo invisible nesta causa. Aprobada pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas en 1999, escolleuse a data do 25 de novembro en memoria das irmás Mirabel (Patricia, Minerva e María Teresa) asasinadas ese día de 1960 na República Dominicana por orde do seu ditador Rafael Leónidas Trujillo. Unha data de sensibilización sobre a violencia contra a muller que a Declaración das Nacións Unidas de decembro de 1993 define como «todo acto de violencia baseado na pertenza ao sexo feminino que poida ter como resultado un dano ou sufrimento físico, sexual ou psicolóxico», así como «as ameazas deses actos, a coacción ou a privación arbitraria da liberdade, tanto se se producen no ámbito público como na privado». Violencia machista contra a muller que conforma tamén en España un feminicidio incesante con 1.074 vítimas dende 2003, ao que segundo o Ministerio de Igualdade se engaden 41 no que vai de ano, dúas delas en Galicia. Cifras dramáticas ás que no mesmo período hai que engadir 37 vítimas menores e 301 orfas e orfos.

Violencia machista que, segundo datos da Delegación do Goberno en Galicia, contabiliza na nosa comunidade 3.733 casos activos de violencia de xénero e nos nove primeiros meses do ano 2.561 chamadas ao 016, o teléfono institucional de atención a vítimas de malos tratos por violencia de xénero. Datos inquietantes que se completan coas 1.188 ordes de protección ditadas en Galicia, segundo o Consello Xeral do Poder Xudicial, das que case un milleiro contaron no primeiro semestre de 2020 con medidas de atención por parte da Secretaría Xeral de Igualdade da Xunta de Galicia. Cifras que apenas supoñen a punta do iceberg dunha lacra que, a pesar do Plan de Continxencia contra a violencia de xénero ante o Covid 19, durante os meses de confinamento obrigou á convivencia forzosa das vítimas cos seus agresores, o que dificultou as súas posibilidades de solicitar axuda e paradoxalmente levou a unha diminución durante o segundo trimestre do ano do número de denuncias por malos tratos presentadas no Xulgado de Violencia sobre a Muller número 1 de Vigo, aínda que se incrementasen as ordes de protección.

Data a do 25N que como outras efemérides cívicas se celebra con particular intensidade nos centros educativos coa intención de sensibilizar ao alumnado sobre esta problemática e vencellalo emocionalmente na loita colectiva contra a violencia de xénero e a prol da igualdade real e dos dereitos humanos. Unha intervención educativa necesaria dende os niveis primeiros de Educación Infantil, onde segundo Amada Traba, profesora de Socioloxía da Educación da UdV, é preciso desmontar o sutil modelo de desigualdade acuñado desde antes do nacemento das criaturas. Un enfoque igualitario que as familias poden abordar dende o propio berce desbotando os códigos diferenciados a través dos sentidos, dos xogos e xoguetes, da actividade física e do propio vestiario, nos que se forxa dende os primeiros meses un pensamento moral diferenciado. Intervención coeducativa que debe abranguer tamén a educación afectiva e sexual e a navegación segura por internet como primeiras ferramentas para a prevención da violencia sexual. Sabemos que o consumo de contidos pornográficos e violentos dispoñibles na rede, dende idades cada vez máis temperáns, así como as condutas de ciberacoso por motivos de xénero, sobre todo por parte dos nenos, reforza o desenvolvemento de condutas machistas e violentas que se van perpetuando dende a mesma preadolescencia.

Erradicar a lacra da violencia de xénero e das agresións sexuais de todo tipo é unha tarefa revolucionaria xa que supón fender a cultura e estrutura do patriarcado, onde abrolla a semente de todas as violencias machistas e homófobas, e propoñer unha igualdade real nunha sociedade de mulleres libres e empoderadas. Unha causa que no actual entorno da pandemia require da disposición de máis recursos das administracións públicas, que fagan efectivas as medidas previstas no Pacto de Estado contra a violencia de xénero e outras formas de violencia sobre a muller. Mais tamén obriga, como tamén se fixo evidente coa actual crise Covid, a deseñar unha nova política pública de coidados, que veñen recaendo até agora sobre as mulleres, tanto das criaturas como das persoas maiores ou doentes. E, sobre todo, require do compromiso de toda a cidadanía para denunciar calquera tipo de conduta violenta, explícita ou sutil, contra as mulleres facendo visible o que até entón era invisible.

Onte 2097: Brava, Lady Bubble!

/en , , , , , , , , , , , , /por

Hai apenas dous meses que Ledicia Costas sorprendeu as súas seguidoras cunha nova volta de porca ao Outromundo coa publicación da primeira entrega dos Minimortos. Agora volve facelo noutro dos seus mundos de ficción, o da inventora Lady Bubble, que creara co ilustrador Andrés Meixide, A señorita Bubble Baixo cero, (Xerais 2020) probablemente, a súa novela infantil máis atrevida e rabuda das publicadas até hoxe. Desta volta, Lady Bubble comeza unha nova vida en Rovaniemi, a capital da Laponia finesa onde ten a súa residencia oficial Papá Noel, onde acollerá na súa casa a unha ampla comunidade de pinguíns, os animais favoritos do seu inseparable Vicent, o neno do corazón mecánico. Xaora, fóra do seu medio natural a vida dos pingüíns non é doada, mais aínda cando sufren os efectos dos vertidos tóxicos ao mar da fábrica de xoguetes de Noel, na que traballan milleiros de elfos en condicións deplorables e con salarios de miseria.

Sen abandonar o espírito steampunk nin perder unha miga do interese pola temática científica e tecnolóxica da primeira entrega, en Baixo cero Ledicia Costas bota man dos recursos da utilización do diálogo como estratexia narrativa e do conto de Nadal dickensiano e do humor atolado de estirpe roaldahliana para relatar a revolta sindical de pingüíns e elfos e cuestionar así a crueldade e arbitrariedade machista de Noel, transformando a procura da igualdade e da dignidade nos valores máis xenuínos do Nadal. Unha revolta alternativa, tamén nas formas e na distribución dos agasallos, na que non faltan nin as panxoliñas reivindicativas nin as referencias aos magos e outros personaxes. Baixo cero abre así novas perspectivas temáticas para unha serie protagonizada pola Señorita Bubble que se consolida como outro dos universos creativos singulares de Costas, ao que tampouco é alleo o extraordinario traballo de ilustración dun Meixide en estado de graza, que entende o espírito steampunk e transgresor da autora viguesa, sobre todo no deseño arquitectónico e na creación dunha atmosfera propia dos contos de inverno.

Fermosísimo este conto de Nadal de Costas e Meixide, que supón a consolidación dunha serie, convertida xa en colección pola editora, que promete engaiolar e formar a milleiros de novos lectores e lectoras autónomos. Recomendo vivamente.

Onte 2096: «A lavandeira de San Simón», comezo de Pequena Memoria

/en , , , , , , , , , , /por

A publicación d’ A lavandeira de San Simón, texto de Eva Mejuto, ilustrado por Bea Gregores, que abre a colección Pequena Memoria de Xerais, supón un fito tanto para a historia da edición galega como na causa da memoria, a da recuperación das voces silenciadas, ocultas, exiliadas e castigadas da historia. Seguindo o fío temático que Eva Mejuto iniciara na novela Memoria do silencio (Xerais, 2019) e de precedentes como Mexique. El nombre del barco (Libros del Zorro Rojo 2017), Mejuto e Gregores artellan un relato dende a voz e a ollada de Teresa, unha rapaza filla dun desaparecido e dunha lavandeira que viaxa cada mércores á Illa de San Simón a levar a roupa limpa e unha empanada a algún dos alí encarcerados. Unha historia que empregando os recursos visuais da linguaxe do álbum ilustrado dá voz ás crianzas como vítimas invisibilizadas daqueles días de horror.

Un relato dirixido ao público infantil que homenaxea á rede de solidariedade tecida por unhas mulleres anónimas e afoutas, as lavandeiras ou madriñas, que se arriscaron a axudar aos presos da Illa de San Simón ou do buque Upo Mendi, fondeado na ría e utilizado tamén como cárcere, persoas que elas na súa maior parte descoñecían (procedentes en boa parte de Asturias) e que non cometeran máis delito ca defender a República e os seus valores.

Historia das lavandeiras, rescatada por investigadores e escritores redondeláns como Gonzalo Amoedo, Carlos Antuña Souto e J. Ángel Xesteira, e pola asociación de mulleres A Xanela de Redondela, na que Mejuto e Gregores apostan por dotar dunha forte pegada visual, combinando o primeiro plano coas imaxes panorámicas cenitais ou de grande angular, coa intención de crear a atmosfera de terror dunha historia entrañable narrada en clave íntima. Texto e imaxes complementadas pola documentación fotográfica das gardas e por un coidado texto informativo publicado como epílogo, estendido no espazo web creado por Mejuto, que permiten ao lectorado novo coñecer o que foi un dos episodios máis heroicos da guerra civil en Redondela.

Recomendo vivamente esta primeira e tan prometedora entrega da colección Pequena Memoria, un proxecto editorial que pola súa calidade temática, formal e editorial constitúe unha das achegas máis destacadas da lix galega dos últimos anos. Parabéns ás autoras e á editora.

Onte 2094: Presentación do libro «Escuela Digit@l», un informe sobre transformación dixital educativa

/en , , , , , , , , /por

Participei onte na presentación de Escuela digit@l. Los materiales didácticos en la Red (Grao 2020), o libro coordinado por Manuel Area Moreira, catedrático de Tecnoloxía educativa da Universidad de la Laguna e investigador principal do Laboratorio de Educación e Novas Tecnoloxías (EDULLAB). Todo unha honra para min acompañar aos profesores Jesús Rodríguez Rodríguez (USC) e José Peirats Chacón (Universitat de Valencia), ás profesoras Tania Braga (Universidade do Paraná do Brasil) e Mariana Maggio (Universidade de Bos Aires), xunto ao editor Antoni Zabala, na presentación internacional dun libro-informe froito dunha ampla investigación universitaria sobre a situación da transformación dixital educativa en España. Unha obra que aparece nun momento decisivo, en plena pandemia covid 19, que precipitou a educación mixta, a que se desenvolve de forma presencial e a distancia (formalmente dixital).

Un libro que na miña opinión aborda de forma innovadora a escola dixital, xa que a identifica coa rede, e polo tanto coa utilización da hipertextualidade e as súas utilidades. Un alicerce sobre o que Manuel Area organiza os conceptos básicos desta transformación dixital e propón unha clasificación dos materiais dixitais educativos, chamada a convertirse en referencial. Este carácter hipertextual, xustificado polo feito de que hoxe a comunicacion en todos os ámbitos deixou de ser alfabética para transformarse en hipermedia e transmedia, obriga a unha alfabetización nas utilidades da lectura e escritura hipertextuais. Transformación, polo tanto de tecnoloxía educativa como do propio currículum.

O carácter e o ritmo desa hibridación dos materiais didácticos, así como a posibilidade do carácter disruptivo para o sector editorial privado da transformación dixital educativa en marcha é unha das cuestións mais controvertidas do informe. De seguiren así as cousas, terán algún papel as editoras comerciais? Os actuais materiais dixitais educativos, que supoñen apenas o 3% dun mercado de 800 millóns anuais do libro de texto (datos 2019), amosan tanto a insuficiencia e atractivo da oferta como a ausencia dun modelo de negocio alternativo, que entendo pasa por abandonar o modelo de libro de texto como secuencia curricular anual dunha materia para adaptarse ao modelo dos repositorios dixitais educativos institucionais e de suscricións por accesos.

Ademais de presentar por extenso sete experiencias de bos prácticas doutros tantos centros de Primaria e Secundaria, o libro ten un interesante carácter prospectivo achegando orientación para a elaboración de materiais educativos dixitais para editoras e produtoras, para o profesorado como para o alumnado e as súas familias. Entre estas orientacións é de salientar que a elaboración dos materiais dixitais debe ser considerada como unha actividade procesual, aberta, colaborativa, experimental e hipertextual, incorporando os avances da realidade virtual e aumentada, da big data como da Intelixencia Artificial.

En resume, un libro clave para entender o proceso de transformación educativa dixital, o que se está facendo nas escolas e institutos e o que debería acometerse no futuro. Parabéns a Manuel Area e ao seu amplo número de colaboradores.

Moncho Iglesias, mestre

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao pasamento de Xosé Ramón Iglesias Veiga

Ao longo da semana foron varios os obituarios dedicados nestas páxinas de Faro de Vigo a Xosé María Ramón Iglesias Veiga, «Moncho Iglesias», o mestre e doutor en Historia da Arte homenaxeado de forma unánime e emotiva pola súa dedicación ao ensino durante trinta e oito anos e á defensa do patrimonio do Vigo metropolitano. Abofé que non abondan as palabras para agradecer o labor dun dos nosos auténticos sabios, eses sabios humildes, sempre disposto a compartir con xenerosidade e espírito didáctico tanto os seus coñecementos e pescudas como a súa visión de grande angular sobre a historia local e galega. Unha ollada de arcea que xa o singularizaba cando iniciaba a profesión de mestre no Colexio Público de Atios do Porriño, onde xa non paraba de argallar iniciativas galeguistas e renovadoras que era capaz de compartir co seu labor como formador nos contidos de Xeografía e Historia de Galicia daqueles curso de Especialización en Lingua Galega, onde tantos mestres nos formamos a comezos da década de 1980, e como redactor dalgúns dos primeiros materiais didácticos en galego destas materias para Anaya.

Activismo teimoso de mestre, da xeración do profesorado de EXB, que despois desenvolvería ao longo de dúas décadas como profesor de Xeografía e Historia no IES Pino Manso do Porriño, onde se xubilou hai un par de cursos, sendo despedido polo seu alumnado como un heroe moderno, entre aplausos e manteos, o que el considerou o mellor e máis valioso dos recoñecementos recibidos. Activismo como historiador centrado na Historia da Arte de Galicia, sobre todo da arquitectura, á que dedicou todas as súas angueiras e a súa extraordinaria tese de doutoramento dirixida por J. Melero e presentada na UNED, «A tendencia rexionalista na arquitectura galega das primeiras décadas do século XX». Un traballo académico exhaustivo, referente para investigacións posteriores, que compartiu co seu activismo como defensor e divulgador do patrimonio arquitectónico, publicando ducias de artigos na prensa e en revistas especializadas e as súas grandes monografías e exposicións sobre Manuel Gómez Román (Xerais 1995) e Antonio Palacios (Deputación de Pontevedra 1993, Ir Indo 1995, Engaiolarte 2019), arquitectos aos que sempre quedará vinculado como o principal dos seus estudosos. Traballos sobre o arquitecto porriñés que lle valeron os premios Zoco outorgado en 1995 polo concello do Porriño e o ano seguinte o de Educación e Cultura do Círculo Recreativo e Cultural da capital da Louriña.

Nacido en 1957 na parroquia de Sanguiñeda do concello de Mos, traballou como docente no Porriño e residiu en Vigo, Moncho dedicou moitas ansias á defensa do patrimonio da que foi a súa cidade amada. Membro moi activo do Instituto de Estudios Vigueses (1998), entidade da que foi secretario conservador, Iglesias é coautor xunto ao seu amigo o arquitecto Xaime Garrido, dos dous monumentais volumes de Vigo. Arquitectura Urbana (Caixa Galicia, Concello de Vigo 2000), así como do Recorrido pola arquitectura histórica de Vigo (Caixa Galicia, Concello de Vigo 2003), obras referenciais e aínda non non superadas no coñecemento e divulgación do catálogo arquitectónico da nosa cidade. Foi autor tamén de Arquitectura e indianos na cidade de Vigo e bisbarra (IEV 2013) e máis recente participou no libro colectivo Alfageme. Historia e memoria (IEV 2020), xunto a Xoán Carmona e Mariña López, no que se reclama a protección da fábrica de conservas proxectada por Manuel Gómez Román.

Moncho Iglesias soubo interpretar o valor do patrimonio arquitectónico na conformación da memoria e da identidade do Vigo contemporáneo. Para el a suntuosidade da arquitectura ecléctica de hai cen anos, inspirada na parisina daquel momento, era froito tanto dos excedentes da industria conserveira e das achegas dos indianos, velaí o edificio Botín do Areal, como do seu carácter portuario e cosmopolita. Nas súas intervencións orais máis recentes, Moncho alertaba da desprotección da arquitectura racionalista viguesa, quizais por non realizarse en pedra, como do perigo que corre o patrimonio da arquitectura industrial, onde se conserva parte do ADN da propia cidade. Posicións que Moncho expresaba con gran brillantez nos seus discursos e entrevistas, utilizando os datos precisos do historiador e o espírito didáctico e entrañable do mestre que sempre foi. Lembraremos a Moncho Iglesias, ademais, como un dos defensores principais da causa do Vigo metropolitano, da cidade portuaria alongada sobre a ría, gabeando sobre o monte do Castro e estendida sobre os vales do Fragoso e da Louriña, como tamén soñaba o arquitecto Palacios, un dos seus principais referentes.

Vigo, cidade onde nunca foi distinguido, débelle a Moncho Iglesias un recoñecemento público.

Onte 2091: «Superavoa» de David Rodríguez

/en , , , , , , , , , /por

Esta quincena que estou de garda de porta e autobús, dou fe que a escola e os centros de traballo están abertos tamén grazas aos avós e ás avoas que traen e levan as crianzas. Apenas a punta do iceberg da axuda intrafamiliar e interxeracional que, á falta de medidas de conciliación públicas, alicerza hoxe o sistema de coidados dos picariños e evita que a familia se vaia a pique, máis aínda en tempos de pandemia e profunda desigualdade. Un traballo altruísta e unha responsabilidade social escasamente recoñecida que o escritor e ilustrador vigués David Rodríguez saca do armario en Superavoa (Xerais 2020), un valioso álbum de pequeno formato concibido para a nova serie Primeiras lecturas da veterana colección Merlín, que supera os 300 títulos en 32 anos de publicación. Un libro tributo a todas aquelas avoas como Rita capaces de facer mil cousas á vez, de curar a dor de barriga apenas poñendo a man enriba da neta ou de contactar coas suas maxestades na víspera de reis.

Superavoa, inevitablemente, levoume a outros títulos da nosa literatura infantil e xuvenil protagonizados por avós, como dous dos meus preferidos do catálogo de clásicos contemporáneos, O estanque dos parrulos pobres (Rodeira 1996) de Fina Casalderrey ou Todo o tempo do mundo (Xerais 2016) de David Pérez Iglesias. Porén esta de David Rodríguez é unha avoa feminista e empoderada, unha superheroína para as súas netas e netos, á que non lle falta nin capa nin botas con ás. Unha avoa á que non lle faltan habilidades de todo tipo e comparte doses de humor e tenrura a eito.

Benvida esta Superavoa chamada a axudar a fender a pedra dos prexuízos de xénero e micromachismos temperáns de tantos homiños e mulleriñas, como adoita dicir a socióloga da educación Amada Traba. Un álbum de escritura e composición magnífica que amosa a versatilidade estilística do autor, de quen coñeciamos os seus excelentes traballos como a ilustración do libro-disco da Banda dos Cueiros e de Eu ben vin, virivín. Cancioniero infantil para dicir, contar e cantar (Xerais 2018).  Unha obra que non debe faltar no catálogo das bibliotecas dos centros de Infantil e Primaria, útil tamén para animar as sesións de formación sobre igualdade e xénero das escolas de familias.

Custe cero no regreso á escola

/en , , , , /por

No Luzes 84 publico un 7 estralos sobre o regreso ao escola Covid-19:

Tras a videoconferencia de presidentes do 7 de xuño, na que se estableceu a fórmula de reparto do fondo de 16.000 millóns de euros para ás CC.AA., dos que serían destinados a educación 2.000 millóns, Feijoo foi o único participante que solicitou liberdade para destinar o fondo educativo «ao que o Goberno Galego considerase». O presidente fixaba así a doutrina do seu gabinete: a pesar de poder contar con máis de 100 millóns procedentes do estado, o regreso ao ensino presencial faríase nos centros non universitarios galegos a custe cero adaptando os protocolos aprobados polo Ministerio de Educación. Nin máis recursos nin ideas propias nin negociación ningunha co sector educativo.

Tras o abandono dos sindicatos docentes da mesa sectorial en xullo, as condicións fixadas no «Protocolo de adaptación ao contexto do Covid-19 nos centros de ensino non universitario de Galicia para o curso 2020-2011» (a partir de aquí, o protocolo), publicado o 22 de xullo e asinado polas consellarías de Sanidade e Educación, foron rexeitadas pola comunidade educativa, tanto polos sindicatos, plataformas de profesorado e movementos de renovación pedagóxica como pola confederación de ANPAS.

Un escenario de incerteza e ausencia de diálogo co sector escolar, coidadosamente abonado polo propio Feijoo, que se presentou, antes da xuntanza da Conferencia Sectorial de Educación de 27 de agosto, como o promotor do uso obrigatorio da máscara nos centros educativos a partir dos 6 anos, reclamando fose incorporado a un «protocolo básico» para todo o estado, que, iso si, puidese ser «complementado» por cada comunidade.

1-. Queda asegurada no protocolo da Xunta a etiqueta sanitaria das 3M (Metros, Máscara e Mans)?. A Organización Mundial da Saúde (OMS) traduciu a súa etiqueta sanitaria Covid-19 (distancia social entre 1,5 e 2 metros, uso de máscara e hixiene de mans) nunha receita específica que servise para o reinicio das actividades docentes presenciais en todos os sistemas educativos: un metro de distancia entre pupitres, toma de temperatura, desinfección diaria e ventilación das aulas… Medidas que a Xunta interpretou de forma moi restritiva no seu protocolo do mes de xullo (cuxa actualización quedou pendente para setembro) xa que utilizando a fórmula de manter «un metro entre o centro de cada unha das cadeiras» reducía a distancia social entre cada estudante á metade da recomendada tanto pola OMS como ao metro e medio como mínimo establecido con carácter xeral no acordo do 27 de agosto do Consello Interterritorial do Sistema Nacional de Saúde en coordinación coa Conferencia Sectorial de Educación (publicado no DOG ao día seguinte). Como aparente contrapartida a esta redución da distancia interpersoal de seguridade, a Xunta estableceu unha rutina de hixiene corporal frecuente e meticulosa do alumnado e de ventilación das aulas baixo responsabilidade dos docentes, así como o uso obrigatorio da máscara a partir dos 6 anos, mesmo nos chamados «grupos de convivencia estable», burbullas de até 25 alumnos e alumnas de Educación Infantil e Primaria e a súa titora, nas que poderán socializarse dentro e fóra da aula sen necesidade de manter a distancia interpersoal estrita.

2-. A quen corresponde a responsabilidade de facer respectar o modelo? O protocolo delega no profesorado e na dirección do centro a responsabilidade para poñer en marcha as medidas de información e seguimento dos procedementos de prevención, tanto no que atinxe ás rutinas de hixiene nas aulas como o mantemento da etiqueta sanitaria no centro. Como responsable é o profesorado da «xestión dos abrochos», o que obriga a que cada centro constitúa o seu equipo Covid e elabore un «Plan de adaptación á situación Covid no curso 2020-2021» e un «Plan de continxencia» para enfrontar unha (probable) suspensión da actividade lectiva.

3-. Cos recursos dispoñibles nos centros, é posible respectar o protocolo? A pesar do esforzo que se lle solicita ao profesorado, todo o modelo está orientado a modificar o menos posible a organización dos espazos dos centros e manter o cadro de profesorado nos límites estritos de reposición administrativa. Non se contempla nin a posibilidade de redución do número de alumnado por aula nin incremento do cadro de profesorado nin modificacións no horario nin a dotación de persoal de enfermaría. En todo caso, a incorporación prometida en agosto pola conselleira de novos docentes non é tal, xa que este profesorado adianta en dous meses o inicio dos contratos-programa ARCO e Reforza-t, que xa formaban parte dende o curso pasado da iniciativa de diminución das taxas de repetición sufragada polo Fondo Social Europeo.

4-. Será toda a actividade presencial? Nun escenario condicionado polas mudanzas imprevisibles da situación sanitaria, o máis probable é que ao longo do curso, canto menos a partir da Educación Secundaria, as ensinanzas teñan carácter dual, tanto presencial como a distancia, utilizando os recursos das aulas virtuais e webs dos centros e os medios dixitais do alumnado e do profesorado. Como xa sucedeu no período de confinamento do curso anterior, a ampliación da «fenda dixital» de desigualdade para o alumnado máis vulnerable é un risco real. Cos recursos hoxe dispoñibles é imposible organizar con carácter xeral nos centros de Infantil e Primaria, se fose precisa unha corentena, un modelo educativo non presencial inclusivo e satisfactorio para todo o alumnado.

5-. O protocolo sostén un modelo didáctico? O protocolo está concibido para unha disposición espacial dunha aula de até 25 (na Infantil e Primaria) ou 30 (na Secundaria) alumnos e alumnas, aliñada e centrada sobre a figura do docente e do encerado ou pantalla dixital. Un modelo pedagóxico, que en moitas aulas fora superado, incompatible coas dinámicas innovadoras de ensino cooperativo baseadas na experimentación e manipulación en pequeno grupo. O perigo dunha involución didáctica está aí.

6-. Como afecta aos programas de conciliación? O protocolo modifica as condicións esixidas para o funcionamento dos programas de conciliación laboral e familiar que se se desenvolven nos centros xestionados polas ANPAS: aulas matinais, comedores escolares e actividades extraescolares. O incremento dos custes de prestación destes servizos achegados por estas entidades sen ánimo de lucro e a ausencia de recursos públicos para mitigalo ameaza coa súa suspensión e o conseguinte colapso da conciliación en milleiros de familias.

7- Nesta situación, que medidas son prioritarias? No escenario de risco sanitario motivado pola aparición de continuos gromos do Covid-19 e coñecendo xa as experiencias de incorporación á ensinanza presencial noutros sistemas educativos ou os acordos noutras comunidaades, como a valenciana, o primeiro requisito para o regreso ás aulas en Galicia continúa sendo garantir a seguridade sanitaria dos 412.065 alumnos e alumnas, 38.216 profesores e profesoras e varios milleiros de persoal non docente de administración e servizos, cociña e limpeza dos diversos niveis non universitarios. Como tamén é imprescindible crear espazos educativos hibridados (presenciais e a distancia, analóxicos e dixitais), inclusivos e seguros que permitan o desenvolvemento de aprendizaxes significativas en igualdade, con especial atención para o alumnado máis vulnerable socialmente ou con necesidades educativas especiais ou de apoio educativo. Sen menoscabo de que este regreso aos centros facilite a conciliación no seo das familias nun contexto de grave emerxencia social e laboral. Seguridade, igualdade e conciliación, tres retos que para ser afrontados con garantías requiren de máis recursos económicos como dun amplo acordo da administración educativa e sanitaria cos membros da comunidade educativa (docentes e familias) e cos concellos como responsables das competencias de limpeza e mantemento dos centros de Infantil e Primaria.

Medio metro

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao adiamento do reinicio do curso en Secundaria

O comezo do curso adíase en Galicia unha semana en ESO, Bacharelato e FP pola incapacidade da Consellaría de Cultura, Educación e Universidade para regular en tempo e forma na organización da súa rede de institutos e colexios a etiqueta sanitaria dos 3 M (metros, máscara e mans) fixada en xuño pola OMS e polo Ministerio de Educación como requisito para volver as aulas tras o confinamento. Fixeron falta tres meses e dous equipos no cumio da Consellaría para entender que aquel metro e medio de distancia entre mesas obrigaba nesta etapa a reducir a ratio de alumnado por aula e polo tanto tamén a crear máis grupos, contar con novos espazos e incrementar o número de docentes. Unha evidencia que, porén, choca coa doutrina do presidente da Xunta de intentar reducir a custe cero o regreso á ensinanza presencial, mesmo a pesar de contar a maiores con máis de noventa millóns de euros procedentes dos fondos Covid do estado.

Meses de esforzos inútiles dos equipos directivos dos institutos obrigados a deseñar a organización dos grupos e dos espazos respectando a ratio de até 30 alumnos por aula e un metro de distancia entre o centro das cadeiras, unha arriscada interpretación espacial establecida pola Consellaría no seu primeiro protocolo de xullo. Medición que a comezos de setembro as autoridades educativas galegas se viron obrigadas a modificar, tras asumir por medio das instrucións do 31 de agosto a corrección do protocolo. Dende entón, utilizouse o metro e medio como distancia de seguridade, como xa sucedía no resto das comunidades, e abriuse a posibilidade de facer desdobres en última instancia. Medio metro decisivo que se amosou como determinante para provocar nos institutos o colapso do modelo escolar covid de Feijoo, defendido contra vento e marea pola conselleira Carmen Pomar e polo secretario xeral técnico Jesús Oitavén, o que non impedíu que fosen cesados polo presidente na remuda do seu goberno.

Crise do modelo Feijoo que aparentemente non afectou ao comezo do curso en Infantil e Primaria, grazas ao criterio de organización de «grupos de convivencia estable», burbullas de até 25 alumnos con máscara (na Primaria) durante toda a xornada lectiva, que permiten nestas etapas obviar a existencia dunha distancia social estrita entre postos escolares, substituída nas instrucións de 31 de agosto co eufemismo voluntarista de «a máxima que permita a aula», e manter estable o cadro docente dos colexios. Inicio de actividade que, porén, non pode considerarse completamente satisfactorio na medida que polo momento non funcionan de forma normalizada os servizos complementarios de conciliación familiar e laboral imprescindibles, como as aulas matinais e os comedores escolares, xestionados de forma alternativa polas propias ANPAs, como sucede nalgúns centros do Vigo metropolitano.

Coa volta á consellaría de Román Rodríguez, a quen os comentaristas identifican como un dos homes de Feijoo, abriuse un escenario no que máis alá de asumir con realismo a imposibilidade de abrir os institutos na data prevista non deseña polo momento un modelo alternativo. Máis aínda, todo parece indicar que volve a improvisación como amosa a proposta de utilización nas aulas de anteparos de metacrilato («mamparas») para evitar o metro e medio de distancia, outra ocorrencia coa que se regresa ao modelo do metro entre cabezas do pasado xullo. Como tampouco acaba de concretar este novo equipo un compromiso do incremento do profesorado, que permita a creación de novos grupos naqueles centros colapsados ou con alumnado máis vulnerable nin tampouco as condicións de equidade nas que se desenvolvería unhas posibles ensinanzas a distancia nos cursos superiores. Semella que a solución Rodríguez sería que ao abeiro da súa autonomía cada instituto na organización das aulas fose facendo o que mellor entendese, agardando o apoio posterior da Inspección Educativa, o que resulta a esta altura tan ineficaz como ben pouco alentador para os sufridísimos equipos directivos sobre os que se volve deitar toda a responsabilidade.

Para saír desta crise na que Feijoo meteu a educación en Galicia non existen máis receitas que as que se están utilizando noutras comunidade. A primeira, dotar aos centros de máis recursos humanos (profesorado, persoal coidador e de enfermaría). A segunda, asumir a procura da igualdade como eixo de todas as actuacións. E a terza, abrir un diálogo empático e permanente coa comunidade educativa (representación sindical do profesorado, representación das ANPAs e representación dos concellos). Sabendo que non existen solucións máxicas, a saída pasa por abandonar a doutrina do custe cero e asumir que a situación excepcional que a pandemia provocou no sistema educativo obriga a asumir tamén custes excepcionais.

Escola con máscara

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ás condicións de regreso á escola presencial:

Non lembro nas últimas catro décadas un regreso ás aulas con maior nivel de incerteza e risco co do curso que comeza hoxe. Pasados case seis meses daquela abrupta interrupción provocada polo inicio da pandemia do Covid-19, que recluíu aos escolares na casa e obrigou ao profesorado a improvisar durante tres meses e cos seus propios medios un modelo de educación a distancia, a volta á ensinanza presencial non se pode adiar máis, xa que é imprescindible para o desenvolvemento das aprendizaxes e do estado emocional do alumnado, sobre todo do máis vulnerable (o das primeiras idades e aquel con necesidades educativas especiais ou necesidades de apoio educativo), mais tamén para o conxunto da propia sociedade que, a pesar de que a doenza está aínda moi lonxe de ser vencida, pretende recuperar a mal chamada «nova normalidade».

Un regreso ás aulas, porén, que non se pode facer a calquera prezo, xa que se trata dunha manobra moi complexa que require dunha estratexia meditada e asumida por todos os membros da comunidade educativa con altos niveis de consenso e da mobilización de importante recursos económicos por parte da administración educativa competente. Unha apertura de escolas e institutos que pasa por garantir a seguridade das condicións sanitarias para o seu alumnado e persoal docente e non docente, mais tamén das condicións de igualdade e equidade nas que se van desenvolver as ensinanzas, tanto as presenciais como a distancia (no caso de producirse algún abrocho que obrigue a unha corentena), sen esquecer a conciliación coas familias (o que ten moito que ver co funcionamento das aulas matinais, comedores e actividades vespertinas) nun contexto de gravísima crise social e laboral.

Mágoa que a esta altura, xa metidos no mes de setembro, a pesar do esforzo extraordinario realizado polos equipos directivos, que elaboraron no mes de agosto cadanseus plans de adaptación, continxencia e acollida, non contaramos até onte cun protocolo definitivo das Consellarías de Sanidade e de Educación que regule nos centros educativos as condicións da etiqueta sanitaria das 3M (Metros, Máscara e Mans). Distancia social de seguridade que as autoridades educativas e sanitarias galegas desde que publicaron o seu protocolo de 22 de xullo (o que foi modificado onte) interpretan de forma restritiva, xa que utilizando a fórmula de manter «un metro e medio entre o centro de cada unha das cadeiras» reduciría a distancia social entre cada estudante a unha distancia inferior á recomendada pola OMS, lonxe tamén dese metro e medio e medio asumido tras a recente conferencia de responsables educativas das CC.AA.

Atrevida interpretación «espacial» que xunto á utilización extensiva do modelo de grupos de convivencia estable de Infantil e Primaria, as mal chamadas «aulas burbulla», permite ás autoridades educativas galegas reiniciar o curso Covid-19 sen modificar nin a ratio de alumnado por aula (que se mantén nos niveis de 25 en EI e EP, 30 en ESO e 33 en Bacharelato) nin incrementar de forma excepcional o profesorado nin incorporar coidadoras para o alumnado con NEE nin modificar o horario nin sequera flexibilizar o agrupamento nin contratar persoal de enfermaría… Medidas tomadas noutros países, que priorizaron máis ca nós á reincorporación á escola ou noutras CC.AA., como o País Valenciano, tras un amplo acordo dos membros da comunidade educativa. Unha volta á escola en Galicia con todo o alumnado con máscara (velaí a medida estrela anunciada polo propio Feijoo), na que toda a responsabilidade recae sobre as costas do profesorado e das familias. Un regreso, ademais, a custe cero, mesmo a pesar de que a Xunta de Galicia contará con máis de 100 millóns de euros da partida de 2.000 millóns destinados a educación do famoso fondo Covid-19 de 16.000 millóns destinados a CC.AA., dos que non o esquezamos Feijoo, xa tras a conferencia de presidentes de 7 de xullo, solicitou liberdade para destinalos «ao que o Goberno Galego considerase».

Un regreso ás aulas que as autoridades educativas galegas deseñan virando as costas tanto á representación sindical do profesorado, que convoca folga para os días de inicio de curso en Primaria e Secundaria, como ás asociacións das familias que como a viguesa FOANPAS reclama unha volta segura na que se reduza o número de alumado por aula e se incrementen os recursos para prestar os servizos de conciliación, que son responsabilidade tamén da administración autonómica. A pesar do moito tempo perdido, o presidente Feijoo debe asumir que as condicións deste excepcional regreso á escola, que nunca vai estar exento de riscos e incertezas, aconsellan ser compartidas coa comunidade educativa e cos concellos, responsables das competencias de limpeza e mantemento dos centros de Infantil e Primaria.