Onte 2029: As badaladas de Xabier

/en , , , , , , /por

O feito de que a chegada ás librarías da 12ª edición d’ O misterio das badaladas, novela xuvenil publicada na colección Merlín en 2011, coincidise co primeiro cabodano do pasamento do seu autor, Xabier DoCampo, constitúe unha serindipia afortunada ou agasallo da providencia laica, para lembrar a quen tanto queremos e admiramos. E abofé que Xabier merece todas as homenaxes, dende o número monográfico de CLIJ até os actos que lle dedicaron AELG na Coruña, Galix en Compostela, e o Maratón de los Cuentos de Guadalaxara , cando se volveu escoitar a súa voz firme e agarimosa.

E o feito de que este cabodano coincida con outra edición d’ O misterio das badaladas expresa o carácter clásico deste libro, auténtico long seller da edición galega moderna (con moitos, moitos, milleiros de exemplares vendidos) tras case trinta e tres anos da súa primeira edición por Vía Láctea, abrindo a colección de textos escolares da editora de Toño Conde, na que colaboraba  Nova Escola Galega por medio do xa desaparecido Benedicto García Villar. Unha edición príncipe que contaba cun prólogo de Agustín Fernández Paz, cando aínda non iniciara a súa traxectoria literaria, e unha carta ao lectorado do propio autor, iniciando así o que sería unha tradición cando entendía necesario dar conta da súa posición.

Un prólogo no que Agustín xa utiliza o que sería sempre unha das suas citas preferidas de Farenheith 451, cando a dona de Montag, o encargado de queimar os libros subversivos lle pregunta ao seu home que atopaba neles para resultarles tan apaixonantes e el responde: «porque sinto que detrás de cada libro hai unha persoa que me fala». Un prólogo no que Fernández Paz relacionaba esta primeira novela de Docampo coa estratexia de Gianni Rodari, a quen tanto admiraban os dous, de ofrecer textos que divertisen e emocionasen, mais tamén motivadores para que o lectorado participase activamente na historia.

A edición d’ O misterio das badaladas, ilustrada por Fausto Isorna,  deuse nun contexto fundacional do xénero infantil e xuvenil en galego, ao que pretendiamos contribuír os membros de Nova Escola Galega, que entón xa colaboraba con Xerais na edición dos libros de texto de lingu ae literatura galega de EXB, previo a aparición, dous anos despois, dos primeiros títulos das coleccións Árbore de Galaxia e Merlín de Xerais. Desa angueira participaron outros textos de Vía Láctea como as Mutacións xenéticas de Fina Casalderrey, Proxecto pomba dourada de Miguel Vazquez Freire, que como a noveliña de Xabier, anos máis tarde incorporamos ao catálogo de Xerais. Relación á que cómpre engadir A Rota dos adeuses (1989), a estrea narrativa de Luís Rei Núñez, O libro das viaxes e dos soños (1986), o único libro de narrativa do poeta Eusebio Lorenzo Baleirón (que merecería ser recuperado), O pergameo de Elir (1987) de David Perez Iglesias, así como outras dúas entregas de Docampo, Cun ollo aberto e outro sen cerrar (1986) e A chave das noces (1988), recuperado o ano 2018 para a colección Fora de Xogo.

Esta primeira publicación de Xabier forma parte do proxecto literario que compartían os membros do que logo bautizamos como Xeración Lamote, os tres chairegos, Agustín, Xabier e Paco Martín, o de ofrecer textos para a formación de lectores en lingua galega. Unha intencionalidade expresada por Docampo na carta ao lector que aparece na edición de Vía Láctea d’ O misterio das badaladas: «Quero que saibas que debes tomar esta noveliña como o que debera ser sempre a lectura: unha aventura na que te mergullar sen medo, en moitas cousas eivadas e incompleta, como son todos e todas as nosas obras. Pero tamén sei que podes completala coa túa imaxinación, e daquela será obra dos dous: túa e miña. Un libro é algo vivo que, nas túas mans e baixo os teus ollos, manifestará vida e moverase».

Todo un programa sobre a lectura e a creación literaria para a mocidade, que mobilizou a vida literaria de Xabier Docampo durante tres décadas. Velaí a importancia das badaladas de Xabier, a quen lembramos sempre con saudades e profunda admiración.

Onte 2025: Vinte anos do «Dicionario dos seres míticos galegos»

/en , , , , , , /por

Traballando onte no texto do discurso que me encargaron para ler na noite dos fachos da Peneda reparei en que a primeira edición do Dicionario do seres miticos galegos xa fixera vinte anos da súa publicación. Foi o 17 de maio de 1999 cando se rematou de imprimir este libro extraordinario de Xoán R. Cuba, Antonio Reigosa e Xosé Miranda, ilustrado por Lázaro Enriquez. Un fito que pasou completamente desapercibido, como tantos outros da historia da edición en galego, para a que foi a primeira obra que recolleu e organizou un corpus da nosa tradición oral. Unha obra pioneira na ampliación e modernización da nosa literatura de tradición oral. Tamén outros dos éxitos de lectores e lectoras da Xerais dos anos de entusiasmo de entre séculos.

Detrás da edición daquel gran libro estiveron o meu admirado mestre ilustrador Lázaro Enríquez, o deseñador e maquetador Fausto Isorna e os editores Fran Alonso e Xosé García Crego, que conseguiron ofrecer unha obra clásica, tanto pola escolla tipográfica, polas láminas intercaladas, pola sobrecuberta como pola disposición a dúas columnas da páxina. Un libro que dúas décadas despois non perdeu elegancia nin atractivo como arca de papel do noso imaxinario colectivo.

Xaora, merecen homenaxe os meus benqueridos tres mosqueteiros de Lugo, Cuba, Reigosa e Miranda, cuxa proeza de recuperación do tesouro oral galego, fose neste dicionario, fose nos Contos colorados, fose nos vinte volumes de Cabalo buligán, fose na Pequena mitoloxía de Galicia, fose nas tres entregas das Lendas de Galicia ou en diversas creacións individuais, aínda non foi recoñecida como merece.

Por ventura, para que non o teña, aínda deben quedar algúns exemplares da 5ª edición do Dicionario dos seres míticos galegos, actualizado en 2008. Unha obra referencial e inmorredoira, que conta tamén cunha excelente edición en castelán.

Onte 2021: A que arrecenden os libros?

/en , , , , , , , , /por

Concienciadas 1 | A que cheiran os libros? from Praza.gal on Vimeo.

Gustoume moito a primeira entrega de Concienciadas, o novo espazo de Praza dedicado á divulgación científicca a cargo da médica Iria Veiga e Javier Balea. Trátase dun espazo de apenas tres minutos e medio de espírito youtubeiro e inequívoca intencionalidade didáctica sobre o arrecendo dos libros impresos. Dende agora sabemos que os libros novos chegados do prelo arrecenden a etilvinilacetato e peróxido de hidróxeno mentres nos vellos as páxinas se van amarelecendo e liberando debido a existencia de diversas moléculas aromáticas como o tolueno, etilbenceno e vanilina que proporcionan ese característico aroma dóce a vainilla.

Quen dixo que os libros cheiran mal?

Parabéns a Iria e Javier por tan excelente espazo de divulgación científica, un eido esencial para a promoción da nosa cultura e da nosa lingua, que seguiremos con atención.

Onte 2018: O legado de Agustín

/en , , , , , , , , , /por

A Consellaría de Cultura e Turismo anunciou onte que aceptara a doazón do fondo bibliográfico Agustín Fernández Paz. Unha colección de 5.000 volumes que estará dispoñible, na súa maior parte, na Biblioteca de Galicia, mais tamén no Museo Pedagóxico de Galicia e na Biblioteca Pública Municipal de Vilalba. Rematan así os traballos de catalogación dun legado moi valioso, organizado de forma admirable pola tradutora Isabel Soto, que contén unha colección completa das  publicacións de Agustín, tanto literarias como pedagóxicas, tanto nas súas edicions orixinais como nas traducións ás diversas linguas.

Un legado que agardamos contribúa a que a investigación literaria afonde na obra, tanto literaria como pedagóxica de Agustín, unha figura esencial para entender a cultura e a educación en Galicia nas últimas catro décadas. Ás portas da celebración do aniversario do nacemento do autor de Non hai noite tan longa, o vindeiro 29 de maio, aleda comprobar como a súa obra continúa reeditándose e viva no interese do lectorado. Eis os anuncios de Xerais da vixésima edición de Noite de voraces sombras e a vixésimo cuarta de Aire negro, toda unha proeza para o libro galego.

Sen esquecer, tampouco, que está aberta a recepción do orixinais para a 3ª edición do Premio Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil pola igualdade convocado polo IESCHA, o concello de Vilalba e Xerais. Agustín sempre necesario.

Onte 2017: Gala do libro galego 2019

/en , , , , , , , , , , , , /por

Onte na Gala do Libro Galego recibín por estas Bretemas o premio ao Proxecto literario na rede. Recoñecíase así a traxectoria de escritura do blog nacido o 3 de xaneiro de 2005 coa intención de ensaiar a escritura hipertextual e facer crónica do meu traballo de edición. Un premio que agradecín o mellor que souben ao xurado e ás tres entidades do sector do libro convocantes (AEL, AGE e FLG) polo aliciente que esta altura supón apostar polos blogs como portos seguros e continuar así co ritmo desta escritura hipertextual, cando se impuxo a banalidade e  cotilleo nalgunhas redes sociais como Facebook. Un premio que confeso recollín tamén con moito pudor, sobre todo pola decepción que podía supoñer paras as outras candidaturas finalistas (Biosbardia, Galicia Encantada, Kalandraka TV e ogalego.eu), ás que admiro e considero merecedoras tamén do recoñecemento, como polo feito de que sei que todos os éxitos son sempre froito dun esforzo colectivo e os fracasos, as perdas ou os erros responsabilidade de quen os comete.

Esa é a razón pola que quixen lembrar nas miñas palabras de gratitude ás iniciativas pioneiras dos blogs en Galicia, aquelas nacidas entre os anos 2003 e 2004, anteriores ao fenómeno bautizado como blogomillo. Co risco de esquecer algunha, polo que expreso desculpas, citei, en primeiro lugar, a Pedro Silva Goretoxo, creador De mares, portos e portas, o primeiro blog da plataforma Blogaliza que desenvolveu con tanta xenerosidade, para despois facelo co Capítulo 0 de Manuel Gago, Dias estranhos de Martín Pawley (Óscar Sánchez), Todo Nada de María Yáñez, Cabrafanada de Fran Alonso, e rematar con As túas balas, o blog de Cesare (Xabier Cid), que coñecín no transcurso dunhas xornadas de literatura galega na Universidade de Cáceres en novembro de 2004, que me levaron a ensaiar pouco despois a escritura blog.

Rematei a miña intervención lembrando a afouteza do mestre Xabier P. DoCampo que na pasada edición da Gala do Libro Galego, na que foi a súa derradeira intervención, tras recoller o premio ao mellor libro de narrativa por A nena do abrigo de astracán, reclamou con todo a enerxía que xa lle faltaba a dignidade que merece o sector editorial en lingua galega. Unha petición que fixen miña 365 días despois para expresar logo o meu desexo de poder anunciar algún día en Brétemas que por fin Alberto Núñez Feijoo, presidente da Xunta de Galicia, recibira no seu despacho ás presidencias das entidades convocantes desta gala, como unha mostra de afecto e recoñecemento do sector do libro, o que non fixo ao longa da década do seu goberno, a pesar das solicitudes dos sectores profesionais do libro e da tradición trazada por todas as presidencias anteriores.

A gala conducida co bo tino pola nosa admirada Iria Pinheiro e acompañada musicalmente polo ritmo feminista de Habelas Hainas, amosou a situación de certo conformismo do sector ao tempo que a maior diversidade dos axentes editoriais. Polo que a min me tocou máis de preto aledáronme os dous premios recibidos por obras publicadas por Xerais, Común temos a patria. Biografía dos irmáns Villar Ponte de Emilio Xosé Insua e Xurxo Martínez na categoría de Ensaio e Investigación e O puño e a letra de Yolanda Castaño no de Libro de banda deseñada. Como tamén moito celebrei o que recibiu a revista Luzes pola súa traxectoria de Xornalismo cultural. As intervencións de dúas responsables do proxecto Luzes, Valeria Pereira e Ana Luisa Bouzas, reclamando o cumprimento do estatuto de da CRTVG e apoiando ao colectivo Defende a Galega foron os mellores minutos da velada. Como tamén me emocionaron as palabras do meu mestre Antón Costa Rico, o director da Biblioteca de Pedagoxía de Kalandraka editora, premiada como a mellor Iniciativa bibliográfica, con quen regresamos a Vigo satisfeitos e compartindo as experiencias dun tempo renovado de escola.

Xaora, pareceume unha oportunidade perdida para a xenerosidade a intervención de José Manuel Pinal Rodríguez, director xeral de centros e recursos humanos da Consellaría de Educación que recolleu en solitario o premio á traxectoria de Iniciativa cultural e fomento da lectura outorgado con todo merecemento á Asesoría de Bibliotecas Escolares. Botamos en falta no seu discurso algunha referencia ás profesionais, que veñen traballando na asesoría dende 2003, como tamén aos milleiros de profesoras, mestras, alumnos e alumnas protagonistas desta experiencia excepcional de innovación que se desenvolve xa en máis de 655 centros públicos e 22 concertados do ensino universitario do país.

Rematada  cerimonia, gustei do rebumbio que o ditame suscitou en Twitter, a rede na que máis participo, sobre todo pola magnífica e aguda crónica que foi facendo Jaureguizar, a quen lembrei que comezou o seu Facendo amigos o mesmo día que o facía Brétemas, como polos chíos de amizades moi entusiastas. En todo caso, beizón para todas aquelas persoas que nestas horas me fixeron chegar os seus parabéns e afectos polas diversas canles do caso. Brétemas intentará continuar con azos renovados despois de tan excelente e agarimoso serán.

Onte 2015: Biblioteca Pública Municipal Xela Arias de Chapela

/en , , , , , , , , , /por

Tiven a honra de participar onte no acto no que se lle asignou a Xela Arias o nome da Biblioteca Pública Municipal de Chapela. Unha excelente iniciativa da comunidade educativa do IES de Chapela, onde ela traballou de profesora no curso 1999-2000, que se une a outras homenaxes anteriores, como a rúa Xela Arias do concello de Culleredo, que recoñecen a figura da poeta, tradutora, editora e profesora. Como tamén o son as diversas iniciativas do colectivo de crítica A Sega reclamando para ela o Día das Letras Galegas, celebrando a homenaxe «As obras e os días» e dedicándolle o Día das Galegas nas Letras deste ano 2019.

Sen dúbida que a publicación da extraordinaria edición da súa Poesía reunida (1982-2004), preparada pola profesora Chus Nogueira, é un fito na recuperación da súa obra cando se cumpren quince anos do seu prematuro pasamento. Outra edición magnífica de Xerais Clásicos que centrará a xornada do Club de Lectura feminista A Lila + A Sega do sábado 4 de maio.

Estas foron as palabras que lin onte na súa lembranza.

Un día para a lectura

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao día do libro:

Celebramos este 23 de abril, día mundial do libro e do dereito de autor, nas datas máis decisivas da campaña das eleccións xerais. Unha oportunidade excelente, máis alá das imaxes publicitarias das candidaturas cos libros e coas rosas, para reflexionar sobre as políticas públicas sobre o libro e a lectura. Como tamén o é para reparar nas mudanzas profundas do concepto de lectura, que no seu sentido máis amplo constitúe o procedemento mediante o que interpretamos todo o que nos rodea.

No entorno da comunicación contemporánea, onde se presentan xuntos os textos e os hipertextos, enriquecidos cos enlaces da web e das utilidades multimodais (audios e vídeos), como os usuarios mesturan o emprego dos soportes impresos (libros, xornais e revistas) co acceso ás pantallas dixitais dos máis diversos formatos (teléfonos, tablets, computadoras até os propios televisores), a lectura é a ferramenta coa que descodificar todo este mundo híbrido, a chave imprescindible para poder alí entender e participar. A lectura, un dos hábitos máis diferenciais da nosa condición humana, resulta máis necesaria ca nunca. A lectura non pode ser considerada como unha afección dunha minoría da poboación, á que lle gusta gozar da arte literaria en tempo de lecer. No novo paradigma da comunicación dixital, a lectura é unha competencia imprescindible da cidadanía, sendo a alfabetización dixital e a educocomunicación interxeracional unha responsabilidade ineludible dos poderes públicos. Un enfoque novidoso que comeza a agromar nalgúns programas do 28-A, mais que non apareceu, a pesar da súa importancia, entre as medidas que centran os debates electorais.

Joaquín Rodríguez, unha das voces máis autorizadas en España sobre os futuros do libro, escribía estes días que se algo poden facer as administracións públicas no terreo do libro é crear condicións para que medre e se consolide o número de lectores e lectoras competentes. E para conseguilo deben activar os recursos principais dos que dispoñen, o sistema educativo e os medios de comunicación públicos. Os poderes públicos deben colocar a lectura e a escritura, tanto impresa como dixital, na cerna do currículo tanto de educación primaria como de secundaria, así como deben introducir o fomento da lectura na axenda pública, sobre todo a utilizado polos medios de comunicación, á altura doutras expresións da vida saudable como o fomento do deporte, como se ven facendo no Reino Unido e o seu programa de clubes de lectura que mobiliza a milleiros de lectoras.

Experiencias de éxito de colocar a lectura no centro da actividade educativa obrigatoria existen no noso entorno, como a estratexia nacional de lectura de Finlandia, que atende de forma especial ás contornas familiares desfavorecidas con escaso contacto coa lectura e cos libros. Como tamén podería emularse o modelo de «Ler. Plano Nacional de Leitura» desenvolto en Portugal, que asume a lectura como unha prioridade política dos poderes públicos para toda unha década (2017-2027). Un plano de lectura transversal e coordinado, no que participan varios ministerios, xunto ás cámaras municipais e entidades privadas, cuxos obxectivos primeiros son favorecer a integración social por medio da lectura, a inclusión de persoas con necesidades específicas e o desenvolvemento articulado dunha cultura científica, literaria e artística. Un plano de lectura modélico que pon no centro o papel das bibliotecas públicas, das bibliotecas escolares e dos centros de ciencia viva, recoñecido como a chave da tan admirada e recente revolución educativa portuguesa.

Xaora neste día do libro en plena campaña electoral non se pode esquecer o compromiso da administración do estado co mundo da libraría, que vive os seus momentos máis difíciles, tras a diminución significativa da compra de libros, que non remonta dende a crise de 2009, e as mudanzas de hábitos do propio lectorado no novo entorno da lectura hibridada e da incorporación da edición ás industrias do lecer. As nosas librarías precisan dun plan de intervención urxente, como o que Macron artellou en Francia dotando de 15 millóns de euros para investir en mellora da infraestrutura libreira. Como é imprescindible a recuperación do programa de «Librarías con Selo de Calidade», que debería implicar, como sucede en Francia e Alemaña, contraprestacións fiscais e axudas directas para aquelas librarías que ofrecen en mellores condicións o libro ao seu lectorado.

Este 23 de abril, que volve encher as ramblas de libros e rosas (que envexa desoutro éxito da sociedade civil catalá e a súa mobilización lectora anual), é unha oportunidade magnífica para que os partidos presenten as súas propostas arredor da lectura, que non pode continuar fóra da nosa axenda pública.

 

Na despedida de Andel

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao peche da libraría Andel do libro galego e portugués:

O pasado venres máis dun cento de persoas despediron dúas décadas de Andel, a libraría especializada en libro galego e portugués. Nacida na rede o 17 de maio de 1997 como primeira libraría virtual galega, Xaime Nogueira, o seu fundador decidiu montar unha empresa que respondese ás demandas dun sector en proceso de dixitalización ofrecendo dende o verán de 1998 un catálogo virtual actualizado do libro galego e editado en Galicia. Oferta ampliada en decembro de 1999 cando na rúa Pintor Lugrís abriu unha libraría de cen metros que se foi convertendo en referencia da cultura literaria galega. Espazo duplicado a partir de setembro de 2013 cando mudou a Camelias 102, converténdose dende entón nun dos espazos culturais privados de referencia na cidade fose pola súa programación de lanzamentos e actividades de fomento da lectura en galego para crianzas fose pola súa dispoñibilidade para celebrar palestras e encontros cívicos. Unha fantasía necesaria para a visibilidade da edición en galego e para o encontro do seu lectorado que anuncia o peche do seu espazo físico, o que nos provoca desolación e tristeza, ao tempo que convida a reflexionar sobre o estado e o porvir da edición en galego e da libraría cultural independente.

A edición do libro e do disco galego moito lle debe a Xaime e Concha Nogueira, capaces de acompañar cada un dos seus lanzamentos, convertendo as súas mesas de novidades e os seus escaparates nas mellores testemuñas do que se ía publicando. Como facían cos títulos moi escollidos da edición portuguesa ou con outros produtos culturais galegos, como serigrafías a outras pezas de arte e artesanía, que sabiamos só se atopan en Andel. Como non é posible entender a presenza do libro galego no mundo sen o traballo na rede de Andel, que se anticipou  a calquera outro servizo de venda do libro en galego en liña, construíndo un catálogo temático, pioneiro na edición en galego, ao tempo que un valioso boletín trimestral de novidades, que facilitou a chegada dos libros nosos ao lectorado e a universidades dos cinco continentes. Un escaparate virtual, promovido dende a iniciativa privada, que as editoras e os autores e autoras galegas, nunca saberemos recoñecer como merece. Sen Andel quedamos un pouco máis orfos, enxergando un horizonte de esperanza para a nosa cultura un pouco máis cativo.

O peche de Andel forma parte dunha tendencia que levou a que o pasado ano botasen o cadeado máis de 900 librarías en toda España, vítimas da redución do mercado do libro impreso (un terzo na última década) como do proceso de concentración da distribución do libro en internet en mans dunha multinacional estadounidense. Como ten que ver co actual proceso de integración do mundo da edición no sector das industrias culturais do entretemento, o que reduce as posibilidades de comercialización de «produtos non mainstream». Un fenómeno ameazante para toda a edición galega que con contadas excepcións queda fóra deste foco principal que acapara o interese comercial da rede de distribución libreira e reduce o interese das redes e medios de intermediación. Este peche non é alleo ás mudanzas dos hábitos culturais, tamén dos públicos galeguistas, que reducen de forma significativa a súa compra e  lectura de libros, fenómeno que se estende ás novas xeracións pouco dispostas a entrar na libraría cultural ou a mercar un xornal no quiosco.

Cadora, o peche de Andel é outra vítima dun fenómeno especificamente vigués provocado pola escaseza do seu tecido lector, cuxos síntomas son a carencia bibliotecaria endémica e a ausencia de festivais e eventos literarios (estoume referindo á Feira do Libro) á altura da que continúa sendo a capital editorial de Galicia e un dos centros principais de edición de libros da península. Unha febleza  lectora que xa contribuíu ao peche dun bo fato de iniciativas creadas arredor do libro galego. Un listado de soños lectores rotos, que máis alá das saudades obriga a reflexionar sobre a orixe destoutra desgraza viguesa, encabezado pola libraría Curros Enríquez de Cánovas del Castillo, continuado por a librería A Esmorga da rúa Gamboa, creada por Pepe Ulloa, convertida no pub O Grial; por a libraría Castelao dos Choróns, do inesquecible Fernando Pereira; por a libraría Babel de Venezuela; por a Ir Indo das galerías de Príncipe, fundada por Bieito Ledo; por a Arcova nas galerías de Colón; por a Libraría Mañán de Nacho, especializada en libro educativo e infantil ou mesmo a impresionante Bertrand, que durou apenas un par de anos no corazón de Príncipe…

Na hora de despedida de Andel non podemos expresar máis que a nosa maior gratitude e agarimo para Xaime e Concha polo gran traballo feito, unha referencia inesquecible para a fantasía do libro galego na que contra vento e marea continuamos acreditando.

Cabodano do CEF

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro do Vigo a exposición «Cabodano da actividade editorial do Centro de Estudos Fotográficos»:

O Centro de Estudos Fotográficos (CEF), coordinado por Manuel Sendón e Xosé Luís Suárez Canal, despois de ter editados 44 libros, dedicados tanto a fotógrafos históricos galegos como contemporáneos, pechou en 2016 a súa actividade editorial. Coa intención de lembralo e facer memoria de trinta anos de edición de fotolibros, o CEF concebiu a magnífica exposición «Cabodano do traballo editorial no Centro de Estudos Fotográficos», aberta na sala de exposicións do Teatro Afundación até o 6 de abril.

Inicialmente concibida como un velorio de despedida daquela experiencia única no mundo editorial galego de entre séculos, nacida en 1986 coa publicación dun libro emblemático, «Emigración» de Manuel Ferrol, a exposición tornou tres anos despois na celebración dun cabodano, no que para Manuel Sendón e Xosé Luís Suárez Canal «a dor do velorio vaise transformando en memoria» e o patrimonio dos libros publicados polo CEF (milleiros e milleiros de páxinas impresas con agarimo) en punto de partida para o desenvolvemento dun proxecto de creación artística no que a profesora da Facultade de Belas Artes Ana Soler e dous fotógrafos extraordinarios, o morracense Fran Herbello e o catalán Joan Fontcuberta, vinculan este fin de etapa coa memoria e co futuro.

Abandonando o modelo habitual de exposición descritiva, o CEF convidou a estes tres artistas a traballar sobre os seus libros, seguindo a liña de comisariado que fixeron tradición en «Vigovisións» de darlle máis importancia á produción de proxectos cá recepción. Así, Joan Fontcuberta, Premio Nacional de Fotografía (1998), presenta nun tríptico fotográfico o diálogo entre a produción editorial do CEF coa primeira fotografía de libros, un calotipo de Henry Fox Talbot (1844), incluído no que pode considerarse como o primeiro «fotolibro», do que se editaron seis exemplares que incluían 24 fotografías.

Pola súa banda, Fran Herbello propón na serie «E agora que…» usos diversos aos libros do CEF, na liña dos seus traballos anteriores de natureza escultórica, produto da intervención directa sobre os corpos, presente nos seus libros «A imaxe e a semellanza» (2000) e «Mal de corpo» (2005), publicados ambos os dous na colección «Do trinque» do propio CEF, como na súa singular liña de portadas que dende hai máis dunha década crea para a colección Narrativa de Xerais.

Toda a exposición «Cabodano» xira arredor da instalación de Ana Soler titulada «A voz da túa alma», presidida por un ataúde cheo de libros sobre o que se penduran no aire máis de dez mil páxinas de libros editados polo CEF co propósito de celebrar a morte ou cese da actividade da editora, un xeito de recrear metaforicamente a morte da cultura impresa. Unha instalación impresionante na que se procura a complicidade da visitante, a quen se lle ofrece a posibilidade de meter man no cadaleito e levar gratuitamente un exemplar do fondo do CEF, unha forma de levar un anaco de memoria impresa.

Pechan a proposta expositiva os murais «Panel de vida», preparados polos comisarios nos que amosan documentos e fotografías que conforman parte da memoria do CEF, e a instalación sonora envolvente preparada por Xulio Gómez, o responsable do Festival Sinsal, sobre músicas contemporáneas do álbum «Tahoe» de Dedekin Cut e do vigués Marco Maril.

«Cabodano» é unha exposición que se agradece tanto pola coidada concepción creativa como polo que supón de aliciente para reparar no heroico traballo de edición acometido polo CEF ao longo de tres décadas, capaz de recuperar do esquezo, estudar e difundir nos seus álbums os arquivos de fotógrafos profesionais galegos como Ksado, Pacheco, José Suárez, Sarabia, Ramón Caamaño ou Virxilio Viéitez, ou o de fotógrafos amadores e concursistas como Rainero Fernández, Luis Rueda ou José Mª Massó.

Traballo de reconstrución da memoria gráfica da Galicia do século XX, que o CEF soubo facer compatible coa súa aposta pola edición de autores contemporáneos, dende os mestres como o noso admirado Vari Caramés e os propios membros do CEF, Sendón e Suárez Canal, até o que foron promesas de inicio do século como Andrea Costas, Fran Herbello ou Victoria Diehl, referentes da fotografía galega actual.

Ademais, «Cabodano» obriga a reparar na traxectoria do CEF como entidade que dende 1985 intenta converter a Vigo nun lugar de referencia na produción fotográfica internacional, e non só nun lugar de recepción. Eis os seus proxectos de comisariado de Vigovisións (1986) e da Fotobienal de Vigo (1984-2000), o acontecemento cultural vigués máis internacional das últimas tres décadas, que agardan para seren recoñecidos e postos en valor. Parabéns por este «Cabodano» de Sendón e Suárez Canal e moitos azos para seguir dende Vigo no comisariado de exposicións e na difusión da arte fotográfica.

O estado da lectura

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a comentar algúns dos datos que entendo máis significativos do barómetro «Hábitos de Lectura y Compra de Libros en España. 2018», preparado pola Federación de Gremios de Editores de España:

Dos datos achegados polo barómetro «Hábitos de Lectura y Compra de Libros en España. 2018», preparado pola Federación de Gremios de Editores de España, hai canto menos unha ducia deles que merecen ser coñecidos polo seu valor para representar o estado actual da lectura en todas as súas manifestacións (de lecer, de traballo, de estudo ou de actualidade), en todo tipo de persoas lectoras, así como pola súa capacidade para tomarlle o pulso ao estado dos sectores da edición de libros, revistas e xornais, nun momento decisivo de dixitalización dos soportes utilizados pola primeira das industriais culturais españolas. Un estudo que repara ademais no estado da lectura nas diversas linguas oficiais españolas, o que interesa á edición en galego.

O primeiro que chama a atención é a elevada porcentaxe de poboación lectora maior de catorce anos, xa que o 96,1 % das persoas consultadas len algún tipo de texto, en calquera formato ou soporte, impreso ou dixital, polo menos unha vez ao trimestre. Cifra que supón un incremento de seis puntos con respecto á do ano 2010, acadando no caso da lectura de xornais impresos o 73,9 % (unha diminución de catro puntos), na de libros o 67,2 % (un incremento de case sete), na de textos longos en internet, sexa en webs ou rede sociais o 56,4 % (un incremento de case 20 puntos) e na de revistas o 34,9 % (perdendo case 14 puntos). Noutras palabras nos últimos oito anos incrementouse o número de persoas lectoras adultas até porcentaxes históricas, o que demostra que en España nunca se leu tanto nin en soportes tan diversos, comportamento ao que non é alleo o uso das tecnoloxías dixitais que, a pesar do que se adoita dicir, contribúen ao incremento dos índices de lectura.

O segundo fenómeno no que cómpre reparar é que a maioría das persoas lectoras son lectoras frecuentes (93,1 %), se por iso entendemos ás que len todas as semanas. Fidelización lectora que se produce en todos os tipos de lectura: xornais, 69,8 %; libros 55,5 %; webs, 38,8 %; redes sociais, 52,2 %; revistas 18,8%. Cadora convén matizar que neste comportamento lector hai diferenzas significativas de xénero, sendo a porcentaxe de lectoras de libros do 70,7 % e o de lectores do 63,7 %; mentres que no caso dos xornais a cifra de lectores é do 80,8 % e de lectoras de 67,1 %. As mulleres len máis libros e menos xornais e os homes á viceversa. Como tamén, coa excepción moi significativa da lectura de prensa, a porcentaxe de lectoras vai diminuíndo segundo aumenta a súa idade. O 52,0% das persoas entre 14 e 24 anos declaran ler os xornais polo menos unha vez ao trimestre, mentres entre as maiores de 65 anos esa porcentaxe chega ao 74,8 %. No caso da lectura de libros, a porcentaxe de lectoras de 14 a 24 anos é do 89 %, mentres ca nas de máis de 65 apenas é do 46,5 %. A mocidade le máis libros e menos xornais e as persoas maiores á viceversa.

Outro fenómeno moi significativo do estado da lectura en España é que, a pesar de que o 99,8 % le en castelán, o 44,5 % da poboación consultada faino en dúas os máis linguas, sexa de forma habitual ou ocasional. Unha porcentaxe de lectura plurilingüe nada desprezable que demostra o peso que, tantas veces se oculta, da lectura nas linguas cooficiais (o catalán 20,3 %, o  galego 3,5 % e o éuscaro 2,2 %). Cifras que no caso noso levan á reflexión, xa que sendo en Galicia o 72,4 % as lectoras habituais ou ocasionais en galego, só o 7,3 % das maiores de catorce anos afirma que o último libro que leu estaba escrito en galego. Iso si, lamentando o 33,7 % das consultadas que non o fixera en galego polo feito de non estar editado no noso idioma, o que expresa que o público considera aínda insuficiente a oferta editorial existente en galego.

Por último, o barómetro achega moitos datos sobre a lectura de libros. O 61,8 % das persoas consultadas len libros por lecer no seu tempo libre, sendo o 32,6 % lectoras frecuentes que len case todos os días, unha porcentaxe que aumentou sete puntos nos últimos dez anos e expresa a consolidación do hábito lector nun terzo da poboación adulta. Actividade que se desenvolve no fogar onde se forman bibliotecas familiares que contan con máis de douscentos exemplares de media. Como semella significativo para entender o valor do libro na nosa sociedade que o 54,7 % confese ter recibido un libro de agasallo no último ano.

Como resulta inevitable reparar no peso da lectura dixital, utilizada polo 78,3 % dos consultados, que confesan utilizar o ordenador (48,9 %), a tablet (27,9 %), o móbil (31,4 %) ou o seu e-reader (19,8 %) para ler libros (28,7 %), xornais (46,3%), webs (56,4%) ou redes sociais (55,5%).  Confórmase así un perfil de lectora dixital pura ou hibridada (le tamén en papel), que supón máis dun terzo das persoas lectoras frecuentes, outro índice significativo do proceso de dixitalización acentuado na última década.