Xela Arias en tres conferencias

/en , , , , , , , , , /por

Con motivo do 25 de xullo publico un texto sobre Xela Arias incluído no suplemento do «Día de Galicia» de Faro de Vigo, que agora reproducimos na súa versión completa:

Foi Xela Arias poeta transgresora de vocación intermedial, Lou Reed feminina, facedora e modeladora dunha lingua de raíz popular aprendida no berce familiar, sempre na procura da liberdade creadora e da independencia como elementos de autoafirmación dunha escrita activista comprometida co valor das artes, co feminismo e coas causas da lingua, do medio ambiente, da paz, da solidariedade onde non faltou a súa voz. Foi Xela Arias rigorosa editora literaria de mesa durante unha década en Xerais, pioneira na fixación de criterios ortotipográficos para a necesaria modernización da edición en galego de hai catro décadas. Foi delicada tradutora literaria responsable dun catálogo pioneiro de case cincuenta títulos anosados ao galego, algúns referenciais como As bruxas, Contos ao teléfono, Dublineses, O derradeiro dos mohicanos ou Drácula, o que contribuíu tamén ao proceso de normalización do catálogo editorial en lingua galega. E foi, convén non esquecelo, Xela Arias responsable dunha valiosa obra ensaística recollida nunha ducia de prosas non ficcionais dispersas en xornais e revistas, en diversas entrevistas e sobre todo nos textos das tres importantes conferencias que pronunciou, onde é posible identificar boa parte das súas principais preocupacións políticas e literarias.

Primeira conferencia (1988): o idioma como piar

Ditada o 25 de marzo de 1988, dentro das xornadas de linguas e literaturas catalá e galega da Universidade Complutense de Madrid, cando contaba con apenas vinte e seis anos, traballaba en Xerais e acababa de publicar o seu primeiro libro de poemas, na primeira conferencia, «Paixón de militancia e escuros desertores», recollida no número 6 da Revista de Filología Románica (1989), Xela Arias expresou a súa convicción de que o idioma é «o principal signo dunha cultura», o piar sobre o que se artella un sistema literario, razón pola que consideraba que «se escribir pode ser un acto revolucionario, facelo en galego é unha revolución sempre». Un idioma que para Xela Arias constituíu a cerna de todas as súas actividades literarias e vitais, fose como poeta, editora, tradutora ou docente, como acuñou en verso memorable «non hai idioma abondo para recoñecérmonos» (1994), na súa defensa en recuperalo como a mellor mostra do respecto do país por si mesmo (1989) ou na vontade de preservalo  da propia manda testamentaria (2002): «Facede o que mellor vexades, pero pídovos que conveñades amarrar forza precisa e combinada para o combate por animar, iluminar e sumar vida a esta que nos arrefría cos tempos xa pasados e os que están por vir: lingua que nós somos, que sobamos, entre todos inventada».

Segunda conferencia (1991): o compromiso feminista

Ditada o 14 de setembro de 1991, dentro do Encontro de escritores galegos e portugueses celebrado en Santiago nunha mesa redonda sobre «Muller e literatura», nesta intervención recuperada como texto por Camiño Noia e publicada no volume Xela Arias. Quedas en nós (Xerais 2004) Xela Arias expón da forma valente e atrevida que a caracterizou a súa visión da escrita de mulleres e do feminismo. «O meu compromiso está en escribir dende min. E eu son muller, miope e galega. Só cando esqueza iso deixarei de ser fiel ao feito das mulleres, das miopes e das galegas». Afirmación da súa lealdade co movemento feminista e galeguista que xa expresara na viguesa revista Congostra (1988), «porque estou aquí e, desde logo, Galicia pertence, aínda, aos derrotados», e na entrevista que Manuel Rivas lle fixera en La Voz de Galicia (1990): «Dáme rabia ter que dicir que son feminista. Pásame igual co nacionalismo. Deixarei de ser unha cousa ou outra cando as nacións asoballadas non o sexan e as mulleres non estean discriminadas…».

Terza conferencia (2001): a poesía territorio de liberdade

Ditada o 4 de maio de 2001 no Círculo das Artes de Lugo, en presenza de Manuel María, na que sería a súa derradeira conferencia, «Para que os poetas hoxe?», Xela Arias fixo unha vibrante alegación sobre a «poesía como único territorio humano verdadeiramente libre» e unha defensa do «poema [como] un pasquín na conciencia, un libelo, que funciona como un panfleto nas memorias e nas lembranzas que nos conforman a historia propia». Unha defensa da poesía como «un dos poucos miradoiros libres que ten a sociedade» que expresara quince anos antes naquela autodefinición memorable por retranqueira en La Voz de Galicia, coincidindo coa publicación de Denuncia do equilibrio (1986): «Como regra vital, a independencia, claro. Como regra poética concibo a poesía como a intersección da poesía e a melodía». Fórmula sobre a que reflexiona unha década despois na entrevista no mesmo xornal con María Xosé Porteiro: «Considero que todo produto artístico debe saír da autoanálise da análise crítica e social. Por iso ten sentido a arte, se non sería artesanía. Só escribo cando teño ganas e algo que dicir. Busco a mestura da miña ideoloxía coa miña estética, previa á necesaria depuración».

Emilia Docet: señorita Galicia

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á reivindicar a figura pioneira de Emilia Docet:

A escritora María Reimóndez reivindicou no seu pregón da recente Feira do Libro de Vigo a memoria de mulleres viguesas como a doutora Olimpia Valencia, Urania Mella e Emilia Docet, cuxas sementes contribuíron a facer de Vigo a cidade rebelde que somos. Tres referencias que no caso da deportista Emilia Docet Ríos coincide co aniversario do seu nacemento (Vigo, 7 de xullo de 1915) e co da súa participación no mitin das Arengas da noitiña do 25 de xullo de 1934 pola que dende entón forma parte da historia do galeguismo. Filla pequena de Francisco Docet Filgueira, comerciante vigués, propietario dunha explotación de caucho no Perú, onde coñeceu a súa a dona a peruana Emilia Rios Renjifo, Emilia Docet é considerada por investigadoras como Patricia Arias Chachero como moito máis que a gañadora aos dezasete anos de dous concursos de beleza, o de Miss Galicia e o de Miss España, polos que foi moi popular nos medios da Galicia da Segunda República. Como Olimpia e Urania, Emilia foi unha muller moderna, libre e decidida, que no seu tempo axudou a abrir a xanela da igualdade.

Cando estudaba o terceiro curso de Peritaxe Mercantil na Escola de Comercio, Emilia Docet participou no concurso de Miss Galicia organizado polo xornal «El Pueblo Gallego». Un xurado formado por homes coñecidos en Vigo, Manuel Otero Bárcena, Castelao, Luis Huesa Pérez, o arquitecto Jenaro de la Fuente e Carlos Maside  elixiuna o 11 de febreiro de 1933, tras un baile no Teatro Tamberlick, como gañadora entre unha ducia de mozas. Días despois participou no de Miss España, viaxando a Madrid acompañada polo seu pai, certame que gañaría o 21 de febreiro. Dende entón os medios salientaron de Emilia tanto «a súa beleza estatutaria helénica» como o seu carácter de muller culta, entregada os seus estudos mercantís e capaz de manter unha conversa en inglés, sen esquecer o seu carácter atlético e as súas preferencias deportivas pola natación e o remo, disciplinas que confesaba nas entrevistas practicaba con asiduidade no Club Náutico de Vigo. Pegada deportiva de Emilia Docet que a investigadora Iria Presa ampliou a súa participación como xogadora do equipo de hóckey sobre herba do club Vértice, entidade da que foi nomeada socia de honra, e onde xogou tamén ao tenis formando parella mixta con Jorge Mella Serrano, o fillo máis novo do anarquista Ricardo Mella.

Dimensión deportiva que non pode agochar, como amosan moi diversas fontes documentais, o seu compromiso galeguista, tanto polo feito de utilizar o galego en público como por formar parte como cotizante da agrupación viguesa do Partido Galeguista, do que lucía orgullosa no peito a súa insignia, aquel imperdible cunha fouce e unha estrela de ouro sobre as cores branca e azul da bandeira de Galicia que lle entregaran como recoñecemento o 28 de maio de 1933 Suárez Picallo e o propio Castelao. Unha determinación galeguista que Emilia Docet expresou cando no verán de 1933 solicitou ser recibida por Marcelino Domingo, ministro de Agricultura, para presentarlle a problemática de sete mil familias labregas interesadas no Matadoiro do Porriño. Como tamén a expresa a súa presenza no banquete galeguista do 16 de xuño de 1933 no Hotel Miño de Ourense, onde foron presentados dous libros de poemas, «Fírgoas» do mestre Manuel Luís Acuña» e «Cantiga nova que se chama riveira», o terceiro libro de Álvaro Cunqueiro.

Con todo será a súa intervención na praza da Quintana no mitin das Arengas do 34, xunto á ourensá Mercedes Docampo, como únicas mulleres dun elenco oratorio de vinte participantes, entre os que estaban, entre outros, Alexandre Bóveda, Castelao, Otero Pedrayo e Fernández del Riego, o que expresa o inequívoco compromiso de Docet coa causa galeguista, naquel momento identificada na procura do Estatuto de Autonomía. Presentada por Xaime Illa Couto como «a primeira muller galega que soubo sentirse orgullosamente galega fóra a súa Terra», a arenga de Docet («Mulleres galegas, berrade comigo: Viva Galicia Ceibe!») será cualificada na crónica de «El Pueblo Gallego» como «a máis breve, máis sinxela, máis bela…».  Un contacto co galeguismo que tería o seu derradeiro capítulo, antes de casar en 1940 e renunciar durante máis de medio século a calquera presenza pública, cando traballou durante un ano con Alexandre Bóveda, motor do PG, no Instituto Bioquímico Miguel Servet do camiño do Chouzo, fundado en 1935 polo farmacéutico Rubira, o médico Ramón Obella Vidal e o químico Fernando Calvet.

Transcorridos máis de vinte e cinco anos do seu pasamento (1995), Emilia Docet agarda ser recoñecida pola cidade de Vigo como unha das súas pioneiras. Soubo utilizar a fama que acadou de forma trivial como «Señorita Galicia» para reivindicar de forma libre e decidida a súa Terra e a valía das súas mulleres. Unha figura a recuperar.

 

Efectos secundarios da pandemia

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos efectos da pandemia sobre alumnado non universitario:

Nas últimas semanas escoitei nas salas de profesorado dos colexios nos que traballo a moitas mestras expresar a súa satisfacción por rematar «un curso tan difícil» que, a pesar do impacto de dúas ondas da pandemia e dos seus confinamentos obrigados, ansiedades de cribados e probas PCR, superou as mellores expectativas de manter os centros abertos co facho do entusiasmo sempre prendido. Unha proeza colectiva alicerzada sobre a afouteza dos centros, das súas direccións e equipos Covid e do seu profesorado, comprometidos en facer respectar un protocolo Covid-19 que obrigou a modificar moitas rutinas, espazos e tarefas escolares. Xaora, un éxito atribuíble sobre todo a responsabilidade do alumnado, dende as crianzas de Infantil e Primaria á mocidade de Bacharelato e FP, capaces de asumir día a día un comportamento individual que permitiu frear o temible bicho nas aulas e noutros espazos escolares.

Unha causa na que se investiron milleiros de horas do profesorado en vixilancias de portas, patios, corredores e comedores, milleiros de litros de xel, desinfectantes e rolos de papel utilizados na limpeza obsesiva de mesas, cadeiras e outros efectos escolares, baseada na ventilación permanente das aulas (no inverno e na primavera), na utilización da máscara en todos os espazos, coa flexibilidade responsable na hora das merendas, no mantemento dunha prudente distancia social e no respecto (escasamente educativo) ás burbullas de niveis, trabes sobre as que de forxou o éxito desta urda sanitaria. Unha loita continuada de dez meses, despois doutros catro de confinamento domiciliario e voluntariosa ensinanza virtual do curso anterior, que provocou a inevitable fatiga do alumnado e dos docentes e tamén no caso das persoas máis vulnerables nunha considerable alteración emocional adicional expresada como estrés traumático, depresión ou ansiedade.

Desa cara oculta dos efectos da pandemia sobre a poboación escolar (de 3 a 18 anos) ocúpanse diversas investigacións recentes coincidentes en salientar que ao longo do período de corentena a maior parte sufriu algún tipo de mudanza a nivel comportamental e emocional, sendo os síntomas máis frecuentes a dificultade para concentrarse, o aburrimento, irritabilidade e nerviosismo. Máis en concreto, un estudo de Jon Berasategui, profesor da Universidade do País Vasco e especialista en Educación Emocional, salienta que tras os meses de confinamento do pasado ano, nunha mostra de máis de mil familias con crianzas entre 2 e 14 anos, as tres cuartas partes anoxábase máis do que era habitual nela, a metade choraba máis, o 70 % recoñecía estar máis nerviosa e o 35 % durmía peor ou sufría pesadelos. Como nunha enquisa entre psiquiatras e psicólogos clínicos españois coincidían que no último ano a ansiedade predominaba sobre calquera outra das alteracións psicolóxicas que atendían na poboación infantil.

Estudos coincidentes en salientar que a pandemia, tanto durante o período de confinamento (2020) como no actual, e quizais máis complexo e incerto, da «nova normalidade» (2021), deixou unha pegada de malestar emocional sobre as xeracións máis novas e unha carencia de socialización e contacto imposible de recuperar nun momento das súas vidas onde isto é referencial para elas. Unha precariedade que o profesorado dos centros de Secundaria comprende como ninguén na súa proximidade con adolescentes e xoves, que viven desconcertados e inanes a situación actual, mesmo ás portas de que antes do comezo do vindeiro curso poida comezar a súa vacinación, a única medida que combate de forma eficaz o «corona». Contexto que pode axudar a entender, que non a xustificar, as lamentables viaxes de botellón e bebedeira a Mallorca dalgúns destes mozos e mozas, das que os seus centros foron alleos, como das súas reaccións irresponsables diante das medidas de confinamento obrigadas polas autoridades sanitarias, cando aínda nin sequera se celebraron as segundas probas da ABAU, que dilapidan nunha semana o traballo educativo concienciudo contra a pandemia de dez meses nos seus institutos.

Sen intención de demonizar a esta minoría de bachareis viaxeiros, por desgraza unha parte deles xa casos Covid activos, ou aos milleiros de mozos, entre eles moitos menores, que se concentran de madrugada nos botellóns da Estrela e de Teófilo Llorente, non está de máis salientar que as familias duns e doutros son tamén corresponsables das consecuencias dos seus comportamentos. A situación da pandemia amosa que abordar para o vindeiro curso un programa de benestar emocional nos centros educativos non abonda sen contar co compromiso e a responsabilidade de apoialo de cada unha das familias do seu alumnado. Este curso pasado demostrou que a escola non o pode todo contra o Covid-19.

Celebremos a Laxeiro

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo a declaración de 2022 por parte da Academia de Belas Artes como Ano Laxeiro:

O 21 de xullo fixéronse vinte e cinco anos do pasamento de Xosé Otero Abeledo, o pintor Laxeiro, un dos xenios indiscutibles da arte galega, figura moi vencellada á cidade de Vigo, sede da súa Fundación. A efeméride que pasou desapercibida, como tantas outras, na axenda cultural viguesa, recuperouse por fortuna esta fin de semana da man da Academia Galega das Artes presidida polo pintor Manuel Quintana Martelo que decidiu por aclamación homenaxear a Laxeiro ao longo do vindeiro 2022 e dedicarlle o 1 de abril, Día das Artes Galegas. Unha efeméride que dende 2015 celebra que tal día de 1188 o Mestre Mateo dirixiu a colocación dos linteis do Pórtico da Gloria, como consta nos mesmos. Tras a difícil celebración entre os anos da pandemia do arquitecto barroco Domingo de Andrade, construtor da Berenguela ou Torre do Reloxo, contaremos con todo un ano para afondar na figura e peripecia biográfica apaixonante e comprometida de Laxeiro e sobre todo para volver sobre unha obra artística inmensa, constituída por máis de dúas mil pezas, decisiva para a renovación da plástica galega de entre séculos e recoñecida de forma unánime polas novas xeracións.

Os seus amigos, o xornalista Celso Collazo Lema e Isaac Díaz Pardo, consideran que Laxeiro, desde o seu arranque en Cuba e despois na República como artista pouco común, se fixo pintor durante a súa primeira instalación en Vigo; cidade á que chegou en 1942 procedente de Pontevedra, onde deixara o mural «O manancial da vida» (1941) do Café Moderno, no que rendía culto á sensibilidade renacentista. Unha intensa década viguesa na que se incorporou ás tertulias do Café Derby (entón, Bar Imperial) da praza de Colón (hoxe da Farola) e da Taberna Compostela, onde atoparía, entre outros, a inseparables como Urbano Lugrís, o propio Collazo, Carlos Maside, Mario Granell, os irmáns Álvarez Blázquez, Paco del Riego ou María do Carme Krukenberg. Un continuo ir de aquí para alí naquel Vigo aínda en guerra en días tristes nos que as chiquitas do aperitivo da taberna de Elixio, as cuncas da rúa Real e os chocolates dos seráns na casa da señora María, case no Berbés, non impediron a Laxeiro pintar de forma incesante no seu estudio da terraza do edificio da «Plancha» do Banco Hispano na propia Porta do Sol. Aí naceron algunhas das súas obras principais da etapa granítica como o extraordinario «Trasmundo» (1946), na que xa funde as orixes románicas e barrocas co expresionismo; cadro que anos despois recuperaría por unha fortuna para depositalo no Museo de Castrelos e hoxe está cedido de forma temporal no Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía.

Tras a instalación en Bos Aires en 1951, na que sería decisiva a súa relación con Luís Seoane e outros exiliados, así como o coñecemento de Eulalia de Prada, a súa compañeira até 1989, Laxeiro regresaría en 1970, tras unha retrospectiva na Art Gallery Internacional de Bos Aires, para fixar os seus estudios e residencia entre Lalín, Vigo e Madrid. Cunha obra pictórica entón xa consolidada e non deixando de procurar novas canles expresivas, Laxeiro comeza a ser recoñecido, como amosa o feito de que dende 1971 participa nas inesquecibles exposicións ao aire libre da Praza da Princesa ou en 1974, sendo conservador de Castrelos Ángel Ilarri, se lle dedique no Museo Quiñones de León un espazo monográfico con diferentes etapas da súa obra. En Vigo pinta afervoadamente no estudio da rúa do Príncipe e instalado na Cafetaría Goya de Urzaiz ou no restaurante Casa Rouco da rúa Llorente, comparte mesa de seu con vellas e novas amizades. Durante os anos 80 e 90 os recoñecementos e homenaxes sucedéronse, sobre todo, desde que os novos artistas do grupo Atlántica organizaran en Vigo (1981) unha antolóxica, «Érase unha vez Laxeiro», coa que pretenderon presentalo como o mestre que unía as vangardas galegas, mostra que coincidiu co legado Laxeiro á cidade de Vigo, sendo alcalde Manuel Soto.

Tras o pasamento en Vigo o domingo 21 de xullo de 1996, poucos días despois da inauguración dunha gran antolóxica no Centro Galego de Arte Contemporánea, que logo viaxaría ao Centro Cultural Conde Duque de Madrid, a obra de Laxeiro nunca deixou de concitar interese. Un feito ao que non foron alleos nin as xuntanzas anuais das súas amizades viguesas cada 23 de febreiro, lembrando o día do seu aniversario, como a creación ese mesmo día de 1999 da Fundación Laxeiro, tras o acordo do concello de Vigo e da familia do pintor. Dende entón, a colección permanente do artista, que pode visitarse na sede da Fundación Laxeiro (rúa Policarpo Sanz 15, 3ª planta), converteuse nun dos reclamos culturais principais de Vigo. A declaración de 2022 como Ano Laxeiro será unha oportunidade para recoñecer outra vez a quen, como sinalou o tamén pintor Antón Patiño, «pintou como quen traballa a terra». Celebremos a Laxeiro.

Vigo rebelde

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar Marxes. Guía do Vigo rebelde:

A publicación de Marxes. Guía ilustrada do Vigo rebelde (Xerais 2021) de Xurxo Martínez González e David Rodríguez Rodríguez constitúe outro fito na construción do proxecto da memoria de Vigo. Unha tarefa colectiva e cívica imprescindible para forxar identidade nesta cidade nosa un chisco esquecediza sometida periodicamente a cantos de sirena e ventos pouco propicios para os seus cidadáns máis humildes. Dirixindo a ollada cara ao Vigo dos de abaixo, o devir das xentes viguesas máis pobres, Xurxo Martínez (Vigo, 1984) e David Rodríguez (Vigo, 1975), dous activistas das causas viguesas, fundadores daquela iniciativa cultural fermosa que foi A Nave das Ideas (2010-2015), reconstrúen corenta historias reais (moitas esquecidas, algunhas agochadas, outras até agora inéditas) que retratan outros tantos episodios relevantes para a historia de Vigo e das súas clases populares. Relatos de Xurxo, un dos investigadores que mellor coñece o Rexurdimento e o século XIX vigués, aos que o ilustrador David Rodríguez engade fotografías, retratos e un mapa da cidade enriquecendo así un texto literario de espírito didáctico, lectura engaiolante e consulta obrigada que tamén pode ser útil como guía urbana para toda persoa lectora desexosa de percorrer a pé os escenarios dos feitos narrados.

Os autores propoñen unha viaxe no tempo dende o relato inicial do Castelo do Penço, fortaleza derruída polos Irmandiños no seu levantamento antiseñorial (1476-1469), pasando polo relato de numerosos episodios de terror do 36, como os estremecedores do bou Eva, as barricadas dos Choróns, a traxedia da familia Fraiz Castellanos e a resistencia dos fuxidos, a folga de 1972 da factoría Hijos de J. Barreras e o papel da Asociación Cultural de Vigo, baluarte do asociacionismo cultural nacionalista e antifranquista, até as mobilizacións no anfiteatro cívico de Urzaiz, ocupado pola cidadanía en momentos decisivos como aquel 4 de Nadal de 1979 contra o Estatuto da Aldraxe, durante as tres folgas xerais de 1984 en solidariedade con Ascón, cando na comarca o desemprego superaba o 33 %, ou hai apenas dúas décadas polas manifestacións de Nunca Máis e o Non a Guerra.

Unha viaxe, tamén, no espazo polo territorio dunha cidade en bisbarra (metropolitana dicimos agora), dende os espazos portuarios do Berbés, a Laxe e a Estación Marítima, a primeira porta de saída da Galicia emigrante, pasando polo Vigo vello e as edificacións pétreas do seu ensanche modernista, até os espazos do periurbano do Val do Fragoso, onde aínda perduran os últimos vestixios da cultura popular agraria. Unha guía protagonizada por viguesas anónimas dende aquelas mulleres do motín da fame de marzo 1847 alzadas contra o prezo excesivo dos alimentos, os canteiros e marmoristas da primeira folga viguesa en 1894, pasando polos labradores que protagonizaron as loitas agrarias da Sociedade de Agricultores de Lavadores, até as empacadoras de Bouzas lideradas en 1931 por María Araújo na loita polo seguro de maternidade e as obreiras de Álvarez que en 1946 se mobilizaron desesperadas pola situación de fame e miseria daqueles anos difíciles de posguerra.

Unha guía dun Vigo cento por cento galego, orgullosamente galeguista, que asumiu a responsabilidade histórica de ofrecerse como a Barcelona atlántica soñada por Castelao e Pedrayo, polo arquitecto Manuel Gómez Román, secretario do Partido Galeguista ou polo pensador anarquista Ricardo Mella, un dos promotores do transporte tranviario metropolitano. O Vigo no que estudou na súa Escola de Náutica (a de Artes e Oficios) o poeta Manuel Antonio e no que o político nacionalista Xosé Velo Mosquera fundou a súa academia. A cidade fotografada por Cándida Otero, a viúva de Prósperi, na que exerceu durante décadas a doutora Olimpia Valencia, a primeira médica galega. O Vigo no que escribiu a poeta Xohana Torres, no que xogou o pichichi Pahiño, no que pintou Urbano Lugrís, no que filmou o cineasta Chano Piñeiro, no que Francisco Fernández del Riego alicerzou a Biblioteca Penzol, a de maior fondo galego e sobre Galicia do planeta. O Vigo no que traballaron o abogado Roberto González Pastoriza, o Padre Seixas, o doutor Antón Beiras García, Xosé Ramón Reboiras Noia e Camilo Nogueira. O Vigo onde se fundou Galicia Socialista e o Partido Galego do Proletariado…

Benvida esta guía única e singular da cidade portuaria acolledora, celme e cifra da Galicia contemporánea. Benvida esta guía do Vigo rebelde como instrumento para construír memoria dunha cidade pouco memoriada. Parabéns a Xurxo e David pola proeza de ofrecer tan completa e veraz cartografía do Vigo máis alternativo e popular. Un libro para ler e reler devagariño, para consultar e repasar con camiñadas compartidas polos vieiros vigueses da memoria.

«No fondo dos espellos» de X.L. Méndez Ferrín

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á aparición de No fondo dos espellos (Universidade de Vigo 2021), libro que recolle unha parte dos textos de X.L. Méndez Ferrín publicados entre 2015 e 2020 na sección homónima de Faro de Vigo:

Non se pode entender a figura cimeira nas Letras Galegas de Xosé Luís Méndez Ferrín sen a súa monumental achega ao xornalismo literario en lingua galega nas páxinas de Faro de Vigo. Unha teimosa tarefa literaria iniciada polas súas colaboracións pioneiras en La Noche (1955-1965), dende aquelas primeiras pezas, «Pondal, forjador de mitos» (10-11-1955) e «Cada coenllo ao seu tobo» (14-06-1956), cando comezou os seus estudos universitarios en Compostela. Tarefa xornalística continuada baixo o heterónimo de Dosinda Areses, primeiro no xornal El Pueblo Gallego (1979), despois na Hoja del lunes de Vigo (1981) e no semanario A Nosa Terra (1982-1983), textos recollidos no libro Dosinda Areses. Prosas completas (Xerais 1998), un dos fitos literarios máis punxentes dos anos da Reforma Política.

Unha colaboración literaria que Ferrín iniciara en Faro de Vigo, sendo director Francisco Leal Insua, apenas con dezaseis anos co artigo «Por tierras lusitanas. Impresiones de una excursión» (24-04-1954), froito dunha viaxe académica a Lisboa dirixida polo profesor Francisco Cerviño Gesteira, cando remataba bacharelato no Instituto de Pontevedra, á que seguiu un segundo, «Cuatro posibilidades de teatro gallego» (01-07-1956). Textos ocasionais durante a dirección de Álvaro Cunqueiro, «De “Foz” a “Fox”» (26-08-1966) e «Socialización, municipalización o estatalización del suelo» (04-02-1967), continuados nalgunha das entregas dos suplementos de «Arte e Letras» (1983) e «Pharo the bego», onde publicou «Su o sol de Satán» (08-03-1986).

En 1984 comezou a aparecer semanalmente a súa sinatura en Faro del lunes cos artigos «A intelixencia ausente» (02-04-1984) e «Nina Hagen / Luxemburgo» (09-04-1984), e a partir de 1988 en Faro de Vigo, que entón dirixía Ceferino de Blas, onde inicia a columna «Segunda Feira» cos artigos «A caste de Celso Emilio» (28-11-1988) e «A victoria final de Rodolfo Llopis» (05-11-1988). Dende entón os seus artigos dos luns se converten en referentes indiscutibles nas páxinas do decano e da propia sociedade viguesa. Textos sempre orixinais, áxiles, ben documentados, escritos nun galego literario de estirpe popular no que expresa a súa teimosa defensa do patrimonio e da natureza ou a súa ollada adiantada sobre a actualidade política e social de todo o que nos atinxe.

Colaboracións que Ferrín ampliou aos venres na columna «Os camiños da vida» co artigo «Do Vigo morto» (21-10-1994) e ás fin de semana no popularísimo «Consultorio dos nomes e apelidos galegos» (2004-2007), recollido en libro de título homónimo (Xerais 2007), no que Ferrín amosou a súa sabedoría e espírito didáctico no eido da onomástica e da historia.  Páxina sabatina que mudou na sección «No fondo dos espellos» (2007-2020), iniciada por un artigo dedicado ao poeta, editor e inventor Alejandro Finisterre (17-02-2007) e por outro, «The importance of being Smith» (24-02-2007), onde ofreceu algunhas das mellor documentadas, máis fermosas e amenas mostras do seu pensamento e erudición cultural, recollida agora en parte no volume No fondo dos espellos. 2015-2020 (Universidade de Vigo 2021).

Unha compilación de 261 textos publicados dende 2015 ao 27 de xuño de 2020, no que a sección chegou ao seu remate, que conforman un océano textual biodiverso no que Ferrín afonda e dialoga sobre cuestións históricas, literarias e científicas, as súas temáticas preferidas dende aquela primeira crónica da viaxe iniciática a Lisboa, ampliadas en espiral cara a toponimia, onomástica, etimoloxía, xeografía, zooloxía (con especial interese pola entomoloxía, tan presente na súa obra narrativa), mais tamén cara a gastronomía, a mitoloxía, as artes escénicas, a edición gráfica e as artes visuais, entre outros saberes e disciplinas.

Como especial interese teñen outros destes textos de Ferrín de inequívoco carácter memorialístico e mesmo autobiográfico, claves para entender a historia do nacionalismo galego durante a ditadura, como «Constitución da UPG» (15-07-2017) e «Nacemento do PSG» (22-07-2017), por apenas citar dúas destas pezas. Como esoutras escritas para contribuír a construción da memoria de Vigo como cidade amada, protagonista dunha manchea de artigos, como o extraordinario «Vigo e Manuel Antonio» (05-08-2017), os varios dedicados a visita de Jules Verne e do Capitán Nemo, a serie dedicada ás tascas e cafés do Vigo ilustrado ou aos conflitos vigueses do 68, nos que a familia Valcárcel foi desposuída da concesión do tranvía, entre moitos outros.

Recomendo vivamente este libro arca e espiral, unha trabe de ouro na obra literaria incesante e continua que de forma asombrosa Ferrín ofrece semana a semana, dende hai case catro décadas, neste espazo liberdade que son as páxinas de Faro de Vigo.

De Vigo a Ourense polo Tea

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana de Faro de Vigo a propoñer o estudo da liña de alta velocidade de Vigo a Ourense polo Tea:

Tras dezasete anos de estudos, proxectos, modificacións de trazados, demoras e repetición de estudos hidroxeolóxicos do AVE de Vigo a Ourense sendo optimistas haberá que agardar á vindeira década para poder despedilo dende a estación de Urzaiz e completar o trazado en canto menos corenta minutos. Mentres, será inevitable continuar facendo a viaxe dende a estación de Guixar polos 132 km da vía do Miño (inaugurada en 1881), cunha duración dunha hora e corenta minutos, ou no mellor dos casos facer un rodeo dende a de Urzaiz por Conxo (174 km), cunha duración dunha hora e cinco minutos, alternativa anunciada por Adif para tratar de evitar as críticas da cidadanía e da propia alcaldía de Vigo a unha mudanza de tren en Santiago. En todo caso, case dúas décadas perdidas para abordar a modernización da conexión ferroviaria de Vigo e Ourense, as dúas rexións urbanas do sur de Galicia, cunha poboación en permanente mobilidade interior, mais que a todas luces tamén perden con esta «solución» competitividade e oportunidades con respecto ás de Santiago e A Coruña.

E o primeiro que chama a atención na conexión de alta velocidade entre Ourense e Vigo é que despois de tanto tempo se descoñeza cal vai ser o novo trazado ou mesmo se vai existir como tal. Cada ano, cada novos orzamentos do Ministerio de Transportes, semella máis claro que o tren por Cerdedo vai quedar en auga de castañas. A conto de que ven entón a lentitude inxustificada na tramitación administrativa da conexión indirecta polo Val de Cercedo (114 km e parada en Pontevedra), que obrigaría a construír unha liña entre Portas e O Carballiño valorada en 2.200 millóns de euros e cunha duración das obras de nove anos e medio? Ou noutras palabras, diante de semellante exercicio de calculada ambigüidade dilatoria e se como todos os indicios agoiran o AVE por Cerdedo se adía sine die ou se desbota de raíz, a saída ferroviaria cara a Ourense e a Meseta podería ser para a cidadanía metropolitana viguesa das dúas vindeiras décadas moi semellante á actual: contaría cunhas poucas frecuencias por Conxo, parando en Pontevedra (todas) e Vilagarcía (algunhas), e noutras (as máis) estaría obrigada a baixar uns minutos en Santiago (vinte na actualidade) para coller os convois procedentes da Coruña. Pode permitirse a primeira rexión urbana do país (case 600.000 habitantes), a que máis viaxeiros achega nas conexións con Madrid, ser discriminada con semellante servizos? Pode permitirse nun modelo de mobilidade sostible que en 2035 a viaxe de Vigo a Ourense por estrada sexa moito máis atractiva ca ferroviaria?

Neste entorno desfavorable para o Vigo futuro é moi de agradecer a alternativa esperanzadora ofrecida polo enxeñeiro Xosé Carlos Fernández, un dos mellores coñecedores e estudosos do ferrocarril en Galicia, propoñendo que se realice un estudo informativo do trazado dunha conexión directa de alta velocidade entre Urzaiz e Ourense utilizando a Saída Sur até as proximidades de Tui e seguindo o curso do río Tea por Mondariz. Un trazado alternativo sobre o menor percorrido posible (86 km) que uniría ás dúas cidades do sur en media hora e homologaría a duración da viaxe entre Vigo e Madrid á de Santiago. Unha liña directa por Mondariz que Fernández valora en 1.900 millóns de euros, cifra inferior ao proxecto por Cercedo, que tras unha década de obras reduciría a viaxe con respecto a esa alternativa en 28 km e ao da volta por Conxo en 88 km, o que permitiría unha redución moi apreciable dos tempos de viaxe, onde reside a cerna da competitividade ferroviaria. Unha solución que, ademais, recoñecería o acceso preferente á cidade de Vigo e o carácter de Urzaiz como estación pasante do tren do eixo atlántico, con conexións procedentes de Lisboa, Porto e Pontevedra, como de saída cara a Ourense e as rotas da Meseta.

A alternativa do enxeñeiro Xosé Carlos Fernández é apoiada pola Plataforma pola Defenda do Ferrocarril Vigo a Ourense por Mondariz (PDFVOM), unha iniciativa da sociedade civil de carácter apartidario, presidida polo editor vigourensán Bieito Ledo, presentada en Vigo a pasada semana coa intención de abrir o debate sobre unha cuestión estratéxica e contribuír a reverter a decepcionante situación actual avalada tanto pola Xunta de Galicia como polos concellos de Vigo e Ourense. Unha iniciativa cidadá transversal, promovida dende ámbitos profesionais diversos, que demostra que hai outras solucións ferroviarias viables e obriga ao Ministerio de Transporte e ás administracións autonómica e locais a incorporar este tema a súa axenda e a definir as súas posicións. Como sucedeu cando chegou en 1881 a primeira locomotora a Ourense, acontecemento celebrado por Manuel Curros Enríquez, tras o tren continúa chegando «a fartura e ¡a luz e o progreso!»

Respecto para unha estatua

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar respecto para a estatua de Castro do escultor Jandro:

A comezos de novembro de 2002 apareceu en Príncipe, diante do Marco, a piques de ser inaugurado uns días despois, a estatua en poliéster de Castro, o derradeiro vendedor ambulante de xornais, obra do escultor vigués Alejandro Rodríguez «Jandro», membro da Fundición Nautilus, institución nacida coa intención de achegar as diversas modalidades artísticas ao público. Unha peza de inequívoca intención realista de tamaño natural que homenaxeaba a Manuel Castro, que percorría de forma incansable o centro de Vigo, dende a Porta de Sol a Urzaiz por Príncipe, onde paraba cos seus fardos diante das galerías de La Norma ou das escadas de Almacéns Alfredo Romero, e de alí baixaba até a Alameda por Velázquez Moreno ou Colón, voceando dende moi cedo as noticias máis frescas de «Faro de Vigo», máis tamén dos xornais da tarde, como o deportivo «Meta», «La Noche» de Santiago ou do diario «Pueblo» de Madrid.

Era a de Castro unha figura inesquecible, tanto polo seu carácter adusto e serio como pola súa habilidade para levar baixo o brazo esquerdo un fardo de faros e ao mesmo tempo aguantar os décimos da lotería nacional, mentres sostiña de forma acrobática un faro sobre o índice da man dereita en difíciles equilibrios. Unha proeza dixital esa do baile dos faros documentada por Magar en 1971 nunha fotografía deste quiosqueiro andante na rúa Reconquista á altura dos leóns de Correos ao que, como a Pepiño do quiosco do Paseo de Afonso, que de mociño tamén voceara «Meta» no barrio de Casablanca, lembramos como un deses jichiños humildes e entrañables que humanizaron o Vigo da nosa infancia.

Porén, a aquela aparición da estatua de Jandro á que lle faltaba o bronce, coincidindo coa apertura do Marco que dirixía Carlota Álvarez Basso, foi tan efémera como polémica. Deseñada a iniciativa propia polo autor en 1998, cando residía en Granada, o goberno municipal de Lois Pérez Castrillo encargoulle que a fundise en bronce para a súa instalación diante do museo. Tras as mudanzas da alcaldía dese ano, primeiro en mans de Ventura Pérez Mariño e despois de Corina Porro, a estatua de 300 quilos e dous metros trinta de altura, permaneceu en Madrid case unha década onde foi fundida por partes. Habería que agardar ao día de noiteboa de 2011 para que fose chantada na localización prevista en Príncipe sendo alcalde Abel Caballero.

Un vergonzoso atraso de oito anos ao que non foi alleo un lamentable episodio de censura, denunciado nestas páxinas de «Faro de Vigo» polo xornalista Fernando Franco en 2004 e recuperado do esquecemento neste ano de homenaxe a Xela Arias. O caso é que coincidiu o momento da fundición da estatua coa marea negra provocada polo Prestige e coa resposta expansiva do movemento cidadán organizado na plataforma Nunca Máis e a colectiva do mundo artístico artellada nas intervencións de Burla Negra. Jandro e o seu compañeiro da Fundición Nautilus, o pintor Xosé Guillermo, deseñaron a peza que faltaba á escultura, o exemplar de «Faro de Vigo» que bailaría no furabolos de Castro. Na portada titularon «Galicia berra ¡Nunca Máis!» e na contraportada reproduciron o poema «Dignidade», escrito por Xela Arias para o libro colectivo «Alma de beiramar» (A Nosa Terra, setembro, 2003), que comeza cos versos: «Marea miseria invade global Galicia / Colleita inepta de intereses financeiros / Burla negra…» Ao goberno municipal de Corina Porro non lle gustou esta solución e Jandro negouse a modificar o deseño, do que por ventura o artista conserva o orixinal no seu taller. Confesou que o facía por fidelidade e homenaxe á escritora activista, que pretendía levar a poesía a rúa e faleceu de forma tan prematura o primeiro de novembro de 2003.

Finalmente sería unha axencia quen deseñaría outros contidos para este xornal de bronce, que tras a inauguración da escultura por Caballero (2011), axiña sería obxecto de continuos ataques vandálicos, dende pintadas até arrincarlle en varias ocasións o exemplar do «Faro de Vigo», repetidos este pasado mes de maio, tras o a finalización do toque de recollida, no que a peza apareceu sen o brazo sobre o que bailaba o faro. Ataques denunciados tanto polos comerciantes como polo propio escultor que reclaman ao concello un sistema de videovixilancia eficaz para unha das iconas artísticas actuais da cidade.

Por todas estas vicisitudes a estatua de Castro de Jandro, autor tamén dun proxecto de escultura urbana semellante do poeta peripatético Carlos Oroza, que agarda polo interese do goberno municipal, constituíuse en dúas décadas en icona da liberdade de expresión e en homenaxe ao papel da prensa no desenvolvemento de Vigo como cidade acolledora, dinámica, liberal e cosmopolita. A estatua de Castro merece que se restitúa o deseño orixinal do seu autor e conte co respecto e protección do que carece.

Sergio, o noso porteiro

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á prematura retirada de Sergio Álvarez Conde, gardameta do Celta:

O anuncio de que Sergio Álvarez Conde, o «Gato de Catoira», colga as luvas debido a unha grave lesión de xeonllo conmocionou ao celtismo pola transcendencia de quen foi o noso porteiro, unha das iconas máis respectadas e queridas do vestiario da Madroa. Un xogador de canteira que soubo manter un compromiso inquebrantable co Celta, desde a tempada 2004-2005, cando sendo apenas un xuvenil procedente do Arousa a súa nai asinou o seu primeiro contrato profesional, pasando polas súas seis tempadas no filial, a súa cesión ao Racing de Ferrol, até ás once consecutivas no primeiro equipo, dende o seu debut en Segunda división da man de Paco Herrera o 4 de xuño de 2011 fronte ao F.C. Cartaxena. Dezasete anos de traballo humilde, tamén de continua mellora, nos que semana a semana, fose na lameira ou agardando no banco, desbaldiu doses xenerosas de afouteza e rigor para non darse nunca por vencido e facerlle fronte ás múltiples dificultades e perigos como tamén da mesura necesaria para compartir as proezas deportivas, que tamén as houbo, no ascenso memorable a Primeira e na Europa Leage (2016-2017) onde foi considerado o mellor porteiro.

Unha traxectoria de máis de 355 partidos como gardameta celeste (132 en Primeira e 10 en competición europea) nos que Sergio protagonizou tardes e seráns memorables. Imposible esquecer o penalti que detivo en Balaídos no seu primeiro derbi, na tempada 2014-2015, con Eduardo Berizzo como adestrador, na que o Gato no minuto 88 e coa táboa de marcas en 2-1 soubo aguantarlle cos brazos abertos ao bosnio Haris Mendunjanin e voar despois cara ao pao esquerdo empurrando coa punta das luvas o balón cara fóra. Unha parada extraordinaria que estalou o entusiasmo no Campo do Fragoso e valeu naquel momento máis que tres puntos, crebando sete anos sen gañar ao noso histórico rival. Como inesquecibles foron outros voos do noso Gato, como os daquela noite no Camp Nou,  tamén na primeira tempada de Berizzo, de quen sería un fixo no seu once, paradas que semellaban imposibles a remates de Messi e Luís Suárez, que permitiron unha vitoria histórica. Ou aqueloutra incrible na catedral de San Mamés despexando unha cabezada de Arduriz ou a noite de afouteza celtiña fronte ao Manchester United en Balaídos, o histórico 4 de maio de 2017, na que Sergio sostivo coas súas intervencións os envites dos diaños vermellos.

Sergio Álvarez pasará historia como un dos porteiros referenciais do Celta, como Ramón Allegue «Padrón», xunto a Rubén Blanco, o máis novo en chegar aos 50 partidos co equipo, autor tamén dunha historia do club publicada nestas páxinas de «Faro de Vigo». Como o foron tamén, entre outros que desempeñaron en Balaídos o noble oficio de gardameta, o «Tolo» Fenoy, o arxentino que paraba e marcaba penaltis, e unha longa relación na que non poden faltar Ibarreche, Patxi Villanueva, Javier Maté, Santiago Cañizares, Pablo Cavallero, Pinto e Yoel. Porén, o que diferenza con eles é que o de Catoira foi gardameta dun só club, dende o inicio até o final da súa carreira, no maldito partido de Copa contra o Mirandés do pasado xaneiro. Sergio priorizou a súa continuidade no Celta a calquera outros cantos de serea, unha rara avis no fútbol moderno, tan mercantilizado como deshumanizado. Unha lealtade celeste que o converteu en emblema do que é o Celta para a afección e o club como institución. E iso ten dobre valor para alguén que nunca o tivo doado, obrigado en agardar pacientemente dende a suplencia a súa oportunidade, a non desistir nunca do seu afán, mesmo cando foi discutido por catro repunantes e obrigado a esforzarse e demostrar a súa valía en cada partido.

Foi tamén Sergio Álvarez modélico polo seu compromiso como deportista coa lingua galega, que utiliza decote nas súas intervencións públicas e que considerou como un plus no contacto como xogador coa afección e un factor que o involucraba na historia do propio club, nacido para representar a Galicia. Como valentes foron as súas declaracións confesándose lector de textos de literatura galega, como a novela «Resistencia» de Rosa Aneiros, unha das súas preferencias literarias, contribuíndo así a conformar modelos alternativos para a nosa mocidade. Sergio entendeu como moi pouco futbolistas profesionais as dimensións deste deporte tanto como espectáculo de masas, que hoxe forma parte da industria do lecer, mais tamén o seu carácter formativo para a mocidade nun amplo catálogo de valores (respecto, lealtade, compañeirismo, esforzo, paciencia…) como o valor de todos os clubs como expresión de emocións, vivencias e identidades colectivas. Hoxe cando anuncia a súa retirada prematura expresamos a nosa admiración pola súa traxectoria impecable, agardando a súa continuidade no fútbol (no seu Celta) como técnico e formador de novos futbolistas.

Fálame galego

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao uso do galego por parte da actual corporación viguesa:

A saída do colexio escoito no coche o informativo local de Radio Vigo no que comprobo que na alocución diaria da alcaldía dende o concello utiliza de forma habitual a lingua castelá e só de forma moi excepcional a galega. Un patrón lingüístico castelanófono seguido nas intervencións ocasionais nos medios radiofónicos e escritos locais pola gran maioría dos membros do goberno local do PSdeG-PSOE como do grupo municipal do Partido Popular. Un retroceso do uso público do galego por parte dos membros da actual corporación con escasos precedentes no período democrático que, coa honrosa excepción dos membros de Marea de Vigo e BNG, fan caso omiso do establecido na Ordenanza Municipal de Normalización Lingüística, aprobada en 1988 e entrada en vigor dende a súa publicación no BOP o 17 de maio de 1989.

Unha ordenanza pioneira na promoción do galego por parte das entidades locais, a primeira do país que desenvolve o artigo 6 da Lei 3/1983 de Normalización Lingüística, aprobada por unanimidade sendo alcalde o socialista e galeguista Manuel Soto Ferreiro, que fixa no seu artigo I.1. «o galego como o idioma oficial do concello de Vigo» e, entre outros compromisos, que será utilizado nas intervencións dos cargos do concello, «sempre que a intervención sexa por razón do propio cargo» (artigo X). Patrón castelanófono da actual corporación reforzado tras a aprobación dunha modificación do Regulamento Orgánico do Pleno (1 de xuño de 2016), promovida no mandato anterior polo goberno municipal, que establece que se ben «o galego é a lingua do Pleno e de toda a súa documentación» «nos debates utilizarase o galego ou o castelán».

Quizais este lamentable abandono do uso público do galego por parte da gran maioría dos corporativos socialistas e populares vigueses non é alleo nalgunha medida á estratexia de confrontación asumida tanto pola alcaldía de Vigo como pola presidencia da Xunta como o seu mellor xeito de facer política en Vigo. Cos resultados electorais na man este enfrontamento político continuo entre o concello vigués e a Xunta, no terreo emocional entre Vigo e o resto de Galicia, beneficia ás dúas instancias participantes  e monopoliza os contidos da axenda viguesa. Xaora como se dun inevitable dano colateral se tratase, neste contexto moi polarizado ambas asumen o prexuízo de asociar o emprego público do galego co autogoberno e coa identidade política galega defendida polo pensamento nacionalista. Prexuízo que como as lentes embazadas levan a unha lectura defectuosa da situación do galego na primeira cidade de Galicia, onde segundo os datos máis recentes do Instituto Galego de Estatística fala de forma habitual apenas o 15,21% da poboación, a cifra máis baixa das sete cidades. Unha situación de emerxencia para o futuro dunha lingua milenaria que desde Vigo,  berce literario de Martín Codax e Mendiño, emite este 17 de maio o seu teimoso «mayday» de socorro: «fálame galego», «fálame galego», «fálame galego».

Escribía Xela Arias en verso luminoso que «tiña o idioma inclinado nas entrañas». E abofé que non lle falta razón a nosa poeta cubista, todos os vigueses e viguesas temos o galego inclinado nas entrañas, tanto os que o falamos de forma habitual e en todos os contextos privados e públicos como aqueloutros que o fan de forma ocasional cando mellor lles peta como os que deciden non utilizalo nunca. Toda a veciñanza viguesa, volvendo a acudir ao manancial de versos de Xela Arias, «despois de recortar os verbos» queda coa lingua que respira en calquera dos espazos e barrios da cidade como primeiro punto de encontro. Como a autora de «Denuncia do equilibrio» lembrou naquel memorable pregón das Letras Galegas, encargado hai agora vinte anos pola alcaldía, o galego é a primeira forma de recoñecérmonos no pouso dos afectos. O galego é o primeiro patrimonio que herdamos os veciños desta cidade de fronteira, tanto os que aquí nacemos como aqueloutros que aquí decidiron facer as súas vidas.

E todos e todas somos responsables do que aconteza co futuro do galego en Vigo, unha tarefa cívica de recuperación imprescindible á que estamos convocados a participar e na que os nosos representantes, os membros da corporación moito poden contribuír co seu compromiso de utilizalo decote nas súas intervencións públicas. Volver a recuperar o compromiso exemplar que o concello de Vigo mantivo noutrora co galego supón apenas ter en conta os acordos recollidos na Ordenanza Municipal de Normalización Lingüística de 1988, como obriga a incrementar a presenza da lingua e cultura galega na actividade municipal, sexa nas festas, na programación de espectáculos musicais ou na programación cultural, hoxe a todas as luces insuficiente para unha cidade que durante moito tempo liderou o renacemento cultural galego.