Ferreiro nacionalista galego

/en , , , , , , , , , , , /por

Luís Gonçales Blasco «Foz», unha das dez persoas participantes no acto fundacional da UPG o 25 de xullo de 1964, ofrece en Celso Emilio Ferreiro, nacionalista galego (Xerais 2023) o retrato do comportamento político do autor de Celanova no que salienta a súa participación no movemento nacionalista e antifascista galego. Turrando de memoria e de documentación detallada esclarecedora, «Foz» relata a militancia de Ferreiro dende os dezasete anos nas Mocedades Galeguistas  (1932), a súa participación na creación da UPG e algunhas das súas achegas ao partido como a organización en trepias, células de tres membros nas que unha contactaba cunha cuarta, ou o nome de Terra e Tempo para o órgano de propaganda. Como reconstrúe os anos de amargura en Venezuela, aclara o proceso da súa expulsión da UPG (1974) e contextualiza na Reforma Política a súa incorporación ao PSG de Xosé Manuel Beiras e a participación na Candidatura Democrática Galega ao Senado (1977) pola provincia de Ourense e a creación da Irmandade Galega de Madrid (1978), como a posterior militancia anecdótica na agrupación viguesa do PSOE nos seus derradeiros meses coa intención (inxenua) de galeguizalo. Secasí a cerna da obra atopámola na reivindicación da figura de Celso Emilio Ferreiro como poeta nacional galego, tras a campaña sectaria e calumniosa de desprestixio que sufriu tras o seu pasamento (1979) e unha década despois, cando se lle dedicou o Día das Letras Galegas, ao fío da que algúns críticos e poetas amigos negaron o seu nacionalismo e o cualificaron de poeta bilingüe. «Foz», como xa anunciara en traballos anteriores sobre esta polémica, ofrece un relato alternativo e veraz, alicerzado sobre a propia obra do poeta, que constitúe a xusta e necesaria reparación da dignidade de quen foi patriota galego. Recomendo esta valente biografía política tan esclarecedora sobre a figura de Ferreiro.

Publicado en Nós Galicia 05/04/2023

Matria

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á Matria, a longametraxe de Álvaro Lago protagonizada por María Vázquez:

O 25 de novembro de 1989 estreouse no cine Fraga Sempre Xonxa, a primeira longametraxe de Chano Piñeiro, tamén a primeira rodada en 35 mm do cinema galego e durante case tres décadas o filme en galego máis visto da historia. Estrea que formaba parte de Cinegalicia, nacido en Vigo coa vontade de ser o grande festival de cinema en Galicia, aínda que despois quedase nunha única edición na que tamén se estrearon outras dúas películas en galego, Urxa de Carlos A. López Piñeiro e Continental de Xavier Villaverde. Sesión recordada decote por Uxía Blanco, a Xonxa da fita do chorado boticario de Torrecedeira, hoxe concelleira viguesa de Muller e Normalización Lingüística, por aquel aplauso de quince minutos da platea en pé do Fraga, que serviu de adral da fantasía colectiva que procura dende entón facer cinema en Galicia e na lingua nosa. Acontecemento xeracional que Uxía Blanco lembrou no pase privado en Vigo de Matria, a película do director vigués Álvaro Gago, protagonizada por María Vázquez, tamén unha das rapaciñas do elenco infantil de Sempre Xonxa, que perseguía bolboretas tras Caladiño, serendipia afortunada que pecha o círculo iniciado polo soño cinematográfico amador de Piñeiro co trazado agora pola profesionalidade de Gago, que entón contaba apenas con tres anos.

Despois de máis de tres décadas, o cineasta vigués, que regresou ao país despois de formarse en teatro en Chicago e ampliar estudos de cinema na London Film School, presentou Matria, a súa primeira longametraxe na pasada Berlinale, na sección Panorama, e a súa protagonista María Vázquez, obtivo a Biznaga de prata á mellor interpretación feminina no Festival de Málaga, recoñecementos que aventuran unha grande acollida do público na súa estrea a vindeira fin de semana. Proxecto que Gago iniciara en formato curtametraxe cunha peza homónima de 21 minutos, dedicada e protagonizada por Francisca Iglesias Bouzón, actriz non profesional, a muller que coidara ao seu avó despois de quedar viúvo, premiada polos xurados dos festivais de Sundance, Cans e Seminci, como do Premio da Crítica de Galicia de 2018 de Cine e Artes Audiovisuais, que entón destacara que Gago «asumía o risco narrativo de fusionar a ficción cos recursos documentais coa intención de deitar unha ollada que desmitificase o mito do matriarcado galego». Continuidade dun proxecto narrativo, agora de 90 minutos, protagonizado tamén por Ramona, esa muller incansable que inmersa na precariedade laboral intenta sobrevivir nunha vila do Salnés como mellor pode.

Conservando os vimbios temáticos da curta, aos que se incorporan, entre outras novidades, a conflitiva relación interxeracional e de desapego coa filla cando a moza procura o seu camiño vital, a sororidade coas amigas pendentes do teléfono (marabilloso o cameo de Francisca Iglesias como responsable do bar) ou o acougo da relación co señor Pepe e co seu can, a interpretación monumental de María Vázquez, no papel dunha Ramona renacida unha década máis nova, sostén todo o urdime narrativo, sendo capaz de hipnotizar e emocionar ao público apenas coa súa presenza tan permanente como trepidante na pantalla. Gago, Vázquez e Catoira, directora de fotografía, que utiliza un estilo sobrio e intuitivo, moi próximo ao  documental, ofrecen un retrato memorable dunha muller brava, dunha antiheroína que bulindo sen parar dun traballo a outro, sempre mal pagado, se ocupa dos coidados das outras persoas pero esquece os dela mesma. Unha narración cativadora e abraiante, concibida para facer visible o traballo oculto das mulleres da conserva e dos frigoríficos, mariscadoras,  limpadoras ou coidadoras obrigadas a non poder parar nunca. Matria é a traxedia gravada co lume da cotiandade de mulleres invisibles que sofren a precariedade en soidade e soportan a rutina do maltrato.

Consciente do carácter político do seu cine, na liña do dos belgas irmáns Dardenne e dos retratos de clase de Ken Loach, Gago non renuncia nin as sutilezas do humor retranqueiro nin a explorar a ollada da esperanza nun inesquecible plano final, cheo de matices, amosando que o cine é unha arte emocional de proximidade. E como sucedera na curta, Gago conserva a fala dialectal do Corbillón, Vilanova e da illa de Arousa, onde se localiza tamén a longa, sabendo que o retrato de Ramona debía estar tamén definido pola lingua que emprega e por como a emprega. Unha lingua utilizada para definirnos e facernos visibles no mundo, un modelo que agardamos se consolide en todo ese cinema galego indie, cando comeza a abrirse un espazo nos festivais internacionais e nas querenzas de públicos diversos.

Recomendo moi vivamente que acudan ao cine a emocionarse con Matria, que aventuro está chamada a constituír un acontecemento para o noso cine e para a nosa cultura contemporánea.

Vémonos mañá

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Outra das lecturas recentes que recomendo é Vémonos mañá (Xerais 2022), a novela de non ficción de Xosé Monteagudo, que relata a separación inesperada de Josefina Arruti Viaño e Bibiano Fernández Osorio-Tafall. Unha conmovedora novela política sobre as esperanzas truncadas pola rebelión militar e sobre a represión oculta, ese espeso silencio que sufriron as mulleres durante o interminable franquismo. Retratos de dúas vidas separadas naqueles días de terror nos que todo é real e documentado mais tamén todo é froito das ferramentas da ficción utilizadas coa destreza de ourive coa que adoita traballar o novelista de Moraña. Un xeito moi eficaz de iluminar acontecementos e zonas de sombra protagonizados por Osorio-Tafall, o que fora alcalde de Pontevedra na República, tamén o funcionario español de maior rango nas Nacións Unidas, o mesmo que na Reforma Política renunciou a ser o Tarradellas galego, representando a lexitimidade do Estatuto do 36 como presidente da comisión intermunicipal que o presentou nas Cortes o 17 de xullo de 1936. Como tamén o é para afondar na figura heroica de Josefina Arruti, cuxa historia desvelara Montserrat Fajardo no recomendabilísimo Un cesto de mazás. Memoria das vítimas do 36 e do tempo que veu (2015), que sufriu meses de cárcere e anos de acoso e estreiteza económica. Unha estratexia narrativa semellante a utilizada por Luis Rei Núñez en O encargo do señor Castelao (2016) e Matarán a Reboiras (2022) ou por Suso de Toro en Un señor elegante (2020). Novelas que amosan as posibilidades da ficción para contribuír á reconstrución de biografías e acontecementos chaves da historia do galeguismo. A narrativa como vía de investigación e achegamento á verdade, como unha forma de xusta reparación das persoas represaliadas e exiliadas, como a parella pontevedresa protagonista desta novela chea de matices e detalles de Xosé Monteagudo.

Publicado en Nós diario 01-03-2023

Historias do Celta

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar 100 historias do Celta de Eduardo Rolland:

Ás portas da celebración do centenario, o xornalista Eduardo Rolland publicou 100 anos de Historia do Celta. Un século escrito con afouteza e corazón (Ardemar Edicións 2022), libro no que ofrece medio cento de textos que resumen o primeiro século de fútbol celeste. Historias que contribuíron a forxar a identidade e o carácter do club nacido en Vigo coa intención de constituír un equipo de dimensión galega, competitivo a escala internacional, nunha disciplina que os entusiastas traballadores da Eastern Telegraph Company practicaban de forma afeccionada dende facía case tres décadas. Unha tradición futbolística pioneira, vinculada á dimensión portuaria da cidade, consolidada a partir de 1895, ano no que os empregados do Cable Inglés fundaron o Exiles Cable Club, o primeiro club de fútbol vigués. Práctica deportiva que adquiriría índole profesional coa creación dos dous clubs que se fusionarían o 10 de agosto de 1923: o Fortuna (1908) do campo de Bouzas e o Real Vigo Sporting Club (1914) da chamada “catedral” de Coia, entidade que a súa vez xurdira da fusión do New Club Vigués (1906) e do Sporting Club (1911). Clubs vigueses que dende 1906 até 1923 monopolizaron os títulos do Campionato de Galicia, o único oficial até a creación da Liga en 1929.

Rolland ofrece unha historia literaria e singular, renunciando a proporcionar estatísticas e clasificacións, coa intención de salientar así as figuras celestes máis icónicas (xogadores, adestradores e directivos), os acontecementos deportivos principais (fosen vitorias como derrotas inesquecibles) e os momentos críticos ou tráxicos dun club, que uniu o seu devir ao da propia cidade da que foi (e continúa sendo) o seu primeiro emblema no mundo. Relatos para os que o autor escolle a lingua galega, o que merece beizón, tanto por tratarse dunha achega importante para o catálogo do libro en galego, como pola coherencia coa propia historia dun club nacido para representar ao seu país. Velaí a escolla de nome entre as propostas de Breogán e Celta, tras un concurso popular auspiciado, como o proceso de fusión, por Manuel de Castro “Handicap” dende as páxinas de Faro de Vigo. Velaí a escolla do equipamento, en principio o vermello e branco da bandeira viguesa, pouco tempo despois, xa en competición oficial, mudado polo azul celeste e calzón branco, como sinalou Juan Baliño Ledo, o secretario da mesa fundacional do club, «xa que desde o principio sempre se quixo que o Celta representase a Galicia».

Utilizando a prosa fluída e documentada, tinguida das pingas de retranca de obras anteriores, como Galicia en guerra (Xerais 2006) e Reconquista (Xerais 2009), Rolland ofrece nestas prosas celestes algúns retratos memorables. Velaí o do inglés Francis Cuggy, primeiro adestrador, escollido entre os trinta nomes propostos pola Federación Inglesa de Fútbol, que acadou en dúas tempadas o campionato galego. Como inesquecible é o do escocés que se fixo chamar Míster Cowan, cuxo verdadeiro nome era William Raeside, todo un impostor que non abandonada o seu rostro flegmático e a súa pipa, co que o Celta fixo unha boa tempada (1927-1928), rematada cunha xira por Arxentina e Uruguai. Como merece lectura atenta a participación nesta historia celeste de Laureano Álvarez Rodríguez, aquel telépata madridista de orixe galega que de forma “desinteresada” prometía levar ao Celta de novo a primeira división, o que para Derviche «a directiva sopesaba contratar, como o bruxo de Pereiró e un famoso curandeiro», na mesma temporada (1959-1960) na que iniciaría unha das décadas máis decepcionantes da súa historia en segunda división, cando as “circunstancias adversas” mandaban, como salientaba Ramón Allegue “o Tigre Padrón”, o mítico gardameta celeste, autor doutra interesantísima historia do Celta, desta volta en primeira persoa, publicada por entregas nas páxinas dominicais do decano.

Rolland relata as tres finais de copa perdidas in extremis, como lembra o escándalo de Jaburú e a traxedia de Quinocho, rescata con saudade a era da rianxeira, os ascensos da esperanza, algunhas das vitorias máis contundentes dos derbis ou retrata con agarimo algúns dos mitos celestes de sempre: o león Ruiz, Sansón, Pahíño, Nolete, Ademir, o capitán Manolo, Gudelj ou o Mago de Moaña, entre outros. Como non esquece a traxectoria na competición europea, dende a maldición da primeira eliminatoria co Aberdeen (1971), a participación en Champions hai dúas décadas, a épica semifinal de Old Tratford (2017), como o feito de que en 2000 o Celta gañase a Copa Intertoto, o único título europeo do fútbol galego.

Recomendo estes 100 anos de Historia do Celta, unha achega valiosa de Eduardo Rolland para a recuperación da memoria colectiva dun Celta centenario como para a historia da propia cidade de Vigo.

 

Bubble

/en , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» de Nós diario saúdo a publicación de Deus salve as raíñas, a terceira entrega da seire «A señorita Bubble» de Ledicia Costas e Andrés Meixide:

Celebrei o comezo de entroido lendo Deus salve as raíñas (Xerais 2023), a terceira entrega da serie «A señorita Bubble» escrita por Ledicia Costas e ilustrada por Andrés Mexide. Unha lectura gozosa dun texto engaiolante e complexo, con vontade inequívoca de clásico infantil, que amosa o talento desbordado da que é hoxe a nosa cabezaleira internacional do xénero. Un novo episodio protagonizado pola xenial inventora e mecánica, que manexa como ningunha outra a tecnoloxía do vapor, chamada desta volta pola raíña Isabel II coa intención de poder recuperar a súa peza máis valiosa desaparecida nun palacio de Buckingham infestado de ratas de cores. Unha historia tinguida de tópicos da cultura british, que permite a Ledicia despregar os recursos ficcionais do subxénero steampunk, que iniciara coa primeira entrega da serie A señorita Bubble (2017) e na que afondara na extraordinaria A balada dos unicornios (2018), mesturando como a ela mellor lle presta os ingredientes da fantasía, a ciencia e o humor retranqueiro. Unha fórmula maxistral lediciana aviada con referencias intertextuais a clásicos xuvenís como Verne (velaí a viaxe de regreso en cepelín, que permite a Meixide reunir aos personaxes) e, sobre todo, Roald Dahl, a quen homenaxea creando un río de queixo Cheddar fundido inundando as principais rúas londinienses, un atrevemento hipercalórico que o galés sometido hoxe aos rigores do politicamente correcto  moito aplaudiría. Despois da publicación de novelas importantes como Golpes de Luz (2021) e A lebre mecánica (2022), o seu terceiro Lazarillo, no que alerta sobre a silenciosa adicción xuvenil ás apostas, Costas amosa a versatilidade do seu potente catálogo ficcional para todos os públicos, capaz de crear mundos de ficción autónomos e singulares en permanente construción, como os das súas tres series: Bubble, Escarlatina ou os Minimortos, e facelo sen perder en cada entrega nin a excelencia nin a capacidade para sorprender nin o devezo de remoer a lectura.

A festa equivocada

/en , , , , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» desta semana en Nós diario recomendo A festa equivocada (Rodolfo e Priscila 2022) de Fran P. Lorenzo:

Unha das miñas lecturas favoritas recentes foi A festa equivocada (Rodolfo e Priscila, 2022), o libro no que Fran P. Lorenzo escolma os artigos que publicou no extinto xornal Galicia hoxe baixo o epígrafe «Vai de blog». Prosas en primeira persoa, nas que emerxe a voz íntima e familiar dun rapaz vigués sen aldea, nalgunha medida tamén debedoras das novas narrativas electrónicas, na década que se xestaron as utilidades das redes sociais. Setenta textos que hoxe lemos como unha brillante crónica do ocaso do absolutismo democrático e caciquil do fraguismo tardío, como da esperanza secuestrada ao goberno bipartito e á vontade colectiva de Nunca Máis, como do posterior inicio do borrado do disco duro dunha nación emprendida polo tecnócrata dos Peares e o seu cadro de eficientes liquidadores. Un exercicio destemido de xornalismo crítico e insurxente, unha ollada luminosa, elegante, urbana, dandi e queer, en palabras da prologuista María Yáñez, interrompida de forma abrupta pola autoridade eclesiástica compostelá que obrigou a rematar esta festa literaria, un reduto de liberdade na contraportada dos xoves daquel xornal en galego que desaparecería en xuño de 2011, sen deixar sequera o seu rastro na rede. Emporiso, os catrocentos textos de Fran P. Lorenzo desapareceron de internet, o que obrigou ao editor Carlos Meixide a un esforzado rescate, a partir dos exemplares conservados na Biblioteca de Galicia no Gaiás. Feito que fai d’ A festa equivocada obra aínda máis valiosa, grazas ao traballo paciente do editor que procura un contido único para ser conservado en formato libro, asumindo que as súas tarefas, ademais da fabricación, comercialización e comunicación, radican na escolla e no tratamento do propio texto. Edición excelente de Rodolfo e Priscila, unha das editoras independentes que está anovando o catálogo do libro galego, merecedora dos nosos parabéns.

Redondela na ollada dos Cal

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación do libro A ollada dos Cal. 100 anos de fotografía en Redondela:

Á recente publicación das biografías de José Gil e da parella Filippo Prosperi e Cándida Otero uniuse a d’ A ollada dos Cal. 100 anos de fotografía en Redondela (Cal-3 2022), libro álbum no que se reconstrúe o relato vital e se escolma o legado artístico e documental de tres xeracións de fotógrafos da vila dos viadutos: Saturno Cal Muíños (1875-1952), fotógrafo profesional, colaborador da revista gráfica Vida Gallega, alcalde de 1924 a 1930, comprometido coas ideas agraristas e republicanas; o seu fillo, Avelino Cal Fernández (1901-1985), fotógrafo amador, apaixonado do fútbol e membro do Partido Galeguista; e os seus sobriños, Raimundo e Félix Cal Cortizas, responsables do estudio fotográfico Cal-3, aberto en 1975 nun baixo da rúa do Adro, no mesmo espazo onde estiveran gardadas as placas de vidro do arquivo de Saturno, o fundador da saga familiar.

Un libro de sobremesa de coidado deseño e magnífica edición de Alberte Román Losada, responsable tamén da redacción dos excelentes textos biográficos de Saturno e Avelino e das clarificadoras entrevistas con Mundo e Félix, que constitúe outra ollada á memoria visual de Redondela, como fora hai dúas décadas a daqueloutro álbum de tarxetas postais da colección de Luís Borines, con textos emocionantes de José Ángel Xesteira, publicado por Xerais e o libro colectivo no que no mesmo ano (2001) Cal-3 celebraba o seu vinte e cinco aniversario. En todos os tres casos testemuñas fotográficas da vida social e comunitaria redondelá como das transformacións profundas da súa paisaxe urbana ao longo do século XX. Cartóns da memoria dunha vila de raíces campesiñas e mariñeiras, que aproveitando a desembocadura do río Alvedosa formou unha espléndida marisma, máis que ao longo do período crítico do último terzo do século pasado se afastou do mar sen posibilidades ningunhas de retorno.

Unha mudanza irreversible que se pode identificar en pezas de Saturno, o máis importante cronista gráfico de Redondela durante o primeiro terzo do século XX, cando era aínda claramente unha vila feita no mar que chegaba á praia, atravesada por un camiño real que cruzaba a súa parte agrícola. Velaí as súas fotografías da que era unha vila mariñeira e campesiña ao mesmo tempo: a Ribeira co viaduto (1920), a vista xeral da vila desde Quintela (1930), a rúa Alfonso XII durante as festas da Coca de 1925, a procesión ao seu paso pola Ribeira (1930) ou o partido de wáter-polo no pozo da marisma de Santa Mariña (1930)… Fotos nas que se identifican os dous viadutos, a presenza do mar na Ribeira, os eidos traballados con esmero e o que é aínda máis relevante, que a paisaxe arquitectónica mantén a harmonía das proporcións entre a altura das edificacións e anchura dos viarios, coas casas asomándose ao mar, permitindo a contemplación da saída e chegada das embarcacións que faenaban na ría, como salienta o historiador José Martínez Crespo, no limiar do libro.

Vila aberta ao mar que aínda mantiña toda a súa esencia fotografada durante as décadas de 1950 e 1960 por Avelino Cal Fernández, o elo que conecta as tres xeracións dos Cal. Un traballo fotográfico e de gravación fílmica amador, feito fóra de foco, á marxe da súa actividade profesional como contable da conserveira JOB, cun ollar calmo, como foi toda a súa vida, e un lugar onde se refuxiar nun tempo que sabemos o incomodaba. Unha ollada de Avelino sobre actividades cotiás como a das mulleres que lavan no río, os mariñeiros e redeiras que falan no areal, tres picariños no peirao, escenas da festa da Coca e da procesión da virxe das Angustias ou vistas sobre os viadutos (1950 e 1960), a Xunqueira (1960) e a Ribeira (1965). Ollada de vontade artística onde procura a converxencia da fotografía e da pintura en pezas sobre o lugar da Portela ou a impresionante de canastros en Santa Mariña.

Con todo, constitúe o miolo do libro a escolma do traballo que os irmáns Mundo e Félix Cal iniciaron co final do franquismo, un tempo de entusiasmo no que enfrontaron algún que outro pao na roda, cando toparon ao inicio dos 80 con quen era párroco do Viso daquela. Un arquivo esencialmente social e de estudio, mais que tamén documentou calquera acto ou acontecemento relevante, constituíndo así unha crónica social, política, deportiva e cultural da Redondela das últimas cinco décadas, como as relacionadas coas manifestacións para salvar Regojo (1978) ou do conflito de Telanosa (1986). Como tamén se escolma parte do traballo de Mundo Cal como fotógrafo solidario nas súas viaxes a Nicaragua, México, Ecuador, Cuba…

Recomendo vivamente o libro da Redondela dos Cal, unha obra activadora da memoria colectiva, que contribúe a comprender que a ollada da Redondela do porvir tamén está acuñada nestas placas case centenarias. Parabéns a Mundo e Félix por iniciativa tan valiosa.

Onte 2156: «Pequena historia de Vigo»

/en , , , , , , , , , /por

Gustoume o resultado da colaboración creativa entre o escritor Pedro Feijoo e o ilustrador e creador de banda deseñada Xosé Tomás en Pequena historia de Vigo (Edicións Embora 2022). Un álbum que sintetiza en dúas ducias de dobres páxinas os tópicos esenciais da historia de Vigo, dende o seu carácter castrexo até cidade da movida da década de 1980, dende o Vicus romano ao do «desarrollismo« franquista, dende a invasión do caudillo viquingo Gundraed ao Vigo dos grandes arquitectos de comezos do século XX. Tópicos que non esquecena a presenza de Rosalía naquel Vigo de Chao e Compañel nin do Vigo corsario dos primeiros fomentadores nin tampouco aquela vila transformada en cidade tras o episodio da Reconquista.

Como tamén lembra a historia da oliveira, icona da cidade, e non esquece a recuperación de viguismos, como ghicho, manises ou patatillas, utilizados na nosa fala popular. Feijoo e Tomás combinan con habilidade as olladas panorámicas sobre os grandes acontecementos dunha historia bimilenaria coas notas de detalle, unha fórmula de fino espírito didáctico que aventuramos contribuirá a interesar a escolares (non só de Primaria) e persoas curiosas na historia dunha cidade que quizais pensaban carecía dela.

Un traballo excelente, referencial e divulgativo, froito do excelente e documentado guion de Pedro Feijoo, un dos mellores divulgadores da memoria viguesa, como do debuxo arquitectónico (e polo tanto preciso) de Xosé Tomás, que non renuncia ao seu humor retranqueiro nin a desenvolver páxinas memorables (como ese perfil da tan maltratada Porta do Sol) e homenaxes intertextuais emocionantes (velaí a  presenza do diario Galicia de Paz Andrade, Siniestro total ou a editora Xerais, entre outras). Parabéns por tan magnífica edición a ambos os dous coautores como á editora de publicación cen por cen viguesa.

Vigo en corso

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao libro de Ramón Patiño Gómez, El corso en  la ría de Vigo y en las islas gallegas (IEV, 2022):

Desde que Juan Miguel González Fernández, un dos grandes  historiadores da cidade e fundador do Instituto de Estudios Vigueses, publicara no cuarto número de Glaucopis (1998), a revista anual do IEV, o seu referencial artigo «El corso vigués del siglo XVIII», ampliado nos seus numerosos traballos posteriores sobre a historia de Vigo na Idade Moderna, a práctica corsaria é entendida como un dos piares que explican a transformación de Vigo de aldea medieval á cidade portuaria atlántica que coñecemos. Unha tese referendada e ampliada no recente libro do arqueólogo mariño e historiador Ramón Patiño Gómez, El corso en la ría de Vigo y en las islas gallegas. Siglo XVI – Siglo XVII (Instituto de Estudios Vigueses 2022), obra monumental de case catrocentas páxinas, froito dunha concienciuda e pioneira esculca documental sobre o tema nos arquivos, singularmente os de Indias e Simancas, na que se explica a transcendencia deste fenómeno na actividade portuaria viguesa, dende a chegada da carabela A Pinta a Baiona até a batalla de Rande, dous séculos decisivos nos que Vigo fraguou o seu papel hexemónico no comercio naval da península e achou unha vía de capitalización que permitiu o seu desenvolvemento como cidade ao longo dos séculos posteriores.

Comeza Patiño aclarando conceptos sobre o corso e o seu exercicio, salientando o seu carácter de actividade marítima privada regulada pola Coroa. Un lucrativo negocio consistente en aparellar e artillar naves de cabotaxe para apresar buques mercantes de países inimigos coa finalidade de desvalixalos, mais para o que se requiría contar coa autorización do goberno que lle proporcionaba ao armador a patente de corso, unha licenza en forma de carta (de represalia, contramarca ou marca) na que se lle autorizaba a facer o corso e se sinalaban as normas específicas para abordar, rexistrar, deter e tomar posesión deses buques, así como o período de actuación e os lugares onde facelo. Actividade lucrativa tamén para a Coroa xa que obrigaba aos corsarios a depositar unha fianza, por se non se cumprían as normas establecidas na patente, e a que as presas fosen sometidas ao arbitrio dos tribunais que determinaban se eran boas ou malas. Patiño refírese despois á historia da actividade corsaria, que no caso galego se remonta ao tempo de Xelmírez, arredor do ano 1125, aínda que non sería regulada até 1621, cando Felipe IV ditou a primeira «Ordenanza da súa Maxestade para navegar en corso», ampliada e actualizada ao longo do século XVIII en varias ocasións, a derradeira en 1801, até a abolición desta actividade polo Tratado de París de 30 de marzo de 1856, ao que España tardaría tres décadas en adherirse.

Constitúe o miolo da obra de Ramón Patiño o relato detallado da actividade corsaria na ría de Vigo e nas illas atlánticas, dende os seus antecedentes, que identifica antes da chegada dos romanos coa presenza regular dos púnicos nas costas nosas, como testemuñan vestixios como os ídolos de Toralla, pasando polo comercio marítimo da época romana, a aparición dos piratas viquingos e normandos a partir do século IX, en virtude do chamado «dereito do puño», o dereito do máis forte para apoderarse dos buques do inimigo, até a chegada dos sarracenos a partir do século X. Crónica que Patiño amplía mesmo á navegación pesqueira, na que documenta en 1255 a presenza de pescadores portugueses na ría de Vigo ou as primeiras expedicións dende o porto de Baiona xa en 1541 para chegar ás costas de Terranova, «terra dos bacallaus».

Con todo, o lectorado atopará a cerna da esculca de Patiño na crónica, enfiada década a década, do sucedido nos séculos XVI e XVII, auténtica idade de ouro do corso na costa galega, así como na recuperación dalgúns documentos e os seus oportunos comentarios, algúns tan interesantes como o fragmento do Atlas do Rei Planeta (1634) do cartógrafo portugués Pedro Teixeira que relata o seu percorrido pola costa galega en 1621. Xaora, a obra de Patiño ten grande importancia para a historiografía viguesa por demostrar que a corsaria foi unha das actividades económicas que forxaron o destino de Vigo, xunto á pesqueira, industrial e comercial vinculada con América e cos portos do Norte de Europa. Unha actividade corsaria de cabotaxe consolidada na segunda metade do século XVII que permitiu incrementar as achegas de Vigo ás arcas reais, ao tempo que pulou pola actividade dos comerciantes vigueses, incrementou á poboación da vila até preto dos 3.000 habitantes, e iniciou o carácter cosmopolita do seu porto, considerado base corsaria multinacional, onde bulían tripulacións de orixe diversa.

Parabéns a Ramón Patiño por obra tan relevante como aos responsables do IEV pola súa incesante actividade investigadora e editorial a prol da historia da cidade da que se cumpre xa 30 anos.

Onte 2154: Vida de infancia de Lois Pérez

/en , , , , , , , , /por

Prestoume acompañar a Lois Pérez nas presentacións en Vilalba, o 16 de outubro, e en Ribadeo o 23, da súa novela A gruta da torre (Xerais 2022), gañadora do Vº Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade convocado polo IESCHA e o Concello de Vilalba. Dous seráns literarios memorables, onde rimos moito e emocionámonos máis, falando dunha novela da memoria, algo moi singular na nosa lix, unha achega a aquelas vidas de infancia do verán de 1990 que viviron unha cuadrilla de preadolescentes, entre os que se atopaba o propio narrador, que homenaxea aqueloutra de pandas do mestre Agustín, As flores radiactivas, publicada na primavera daquel mesmo ano. Unha novela dos días felices dunha rapazada que baixa a tumba aberta polas rúas de Ribadeo, unha espectacular localización para unha narración, onde non falta o contexto de acontecementos como a presenza da foca Cuquita na ría do Eo e a súa amizade cun rapaz ribadense ou da represión no 36 a cargo do nefasto «Rabioso».

A gruta da torre é unha novela de aventuras coral e trepidante, unha intriga iniciada a partir dun documento atopado nun libro da biblioteca municipal da Torre dos Moreno, artificio de ficción, como o da escritura do diario daqueles días, que permite ao autor ofrecer un retrato emocionante da amizade ás portas da adolescencia, do espertar do amor ou de como afrontar as discriminacións e desigualdades. Unha narración, tamén, sobre como afrontar os medos que provoca percorrer o pasadizo entre a infancia e a adolescenica, entre a ficción e o real, entre o mundo dos libros e a vida.

A gruta da torre tamén é unha homenaxe aos libros e a lectura, seguindo o fío da lectura da Viaxe a Samoa de Marcell Schwob, o que lle permite a Lois Pérez exaltar o xénero de aventuras e o propio feito da lectura tecida coas historias que atravesan o tempo contra o escuro. Unha novela de fronteira, como sinalan os propios editores encadrándoa na actual colección Camaleón, que terá lectorado preadolescente mais que aventuramos contará coa entusiasta da xeración do autor, rememorando as súas vidas de infancia. Un magnífico premio Agustín Fernández Paz que recomendamos vivamente.