Publicada a segunda edición do Mapa Literario de Vigo, proxecto da Biblioteca Pública Municipal Xosé Neira Vilas de Vigo, non hai dúbida ningunha da importancia literaria da cidade nosa. Iniciativa moi novidosa na promoción da lectura dende unha biblioteca pública, presentada o día do libro de 2018, esta nova entrega dun documento, que adopta o formato dun mapa do transporte urbano de Vigo, amplía a doce as liñas que conectan os principais puntos literarios. Engade unha rota Circular, que identifica e xeolocaliza obras que deitan unha ollada máis global, e outra Especial dedicada a fitos e referentes da historia viguesa presentes en textos literarios, como a batalla de Rande, a Reconquista, o Celta, o Faro de Vigo, Radio Vigo ou Vitrasa. Un repositorio de 3.307 referencias, 153 autores e autoras e 285 obras, dispoñible na web mapaliterariodevigo.com. Corpus bibliográfico, onde non faltan os textos de escritores que deixaron pegada da súa escala no porto, como Jules Verne, que dedicou á baía de Vigo o capítulo oitavo de Vinte mil leguas de viaxe baixo os mares (1870), antes das súas visitas de 1878 e 1884, ou as páxinas viguesas de George Borrow na súa Biblia en España, ou de Stephan Zweig no Diario e nas memorias El mundo de ayer.
Secasí, entre estas referencias de escritores viaxeiros destaca as que deixou Ernest Hemingway, premio Nóbel de literatura 1954, a primeira vez que desembarcou en Vigo, e España. Foi nunha lancha motora o 18 de decembro de 1921, procedente de Nova York, camiño de Le Havre, acompañado da súa primeira muller Hadley Richardson, a bordo do transatlántico Leopoldina, cando o de Chicago tiña 22 anos, vivía en París e xa publicaba no The Toronto Star Weekly. Apenas un paseo de catro horas por Vigo que provocou no escritor unha fonda emoción, impresionado pola paisaxe que rodeaba o porto, polos prezos tan baratos do coñac, a catro pesetas litro, e a do viño, apenas dúas pesetas o cuarto, e polos bancos de atúns dun metro de largo, que «parecía facían ferver a auga da ría».
Daquela breve escala deixou constancia nunha carta para a súa familia do 20 de decembro na que se refire ao porto de Vigo como grande escondedoiro para os submarinos alemáns na guerra do 14, sen esquecer contarlles que viron unha balea preto de cabo Fisterra. Noutra carta do mesmo día, enviada ao seu amigo William B. Smith JR, escribe: «Vigo. España. Este si que é un sitio para un macho! Un porto case pechado e case tan grande coma o de Traverse Bay, onde se pode mercar un barco de vela latina por cinco dólares. O Gran Hotel [refírese ao Moderno na Porta do Sol] custa un dólar por día». A carta remata dicindo: «Imos volver».
No entanto, será no artigo publicado o 18 de febreiro de 1922 no The Toronto Star Weekly, titulado «A pesca do atún en España», onde fará unha crónica memorable da visita a Vigo, sobre todo do espectáculo que coñeceu dos pescadores nunha ría chea de peixe. Un texto que forma parte da historia do Vigo literario que, traducido por Carlos Casares, comeza así: «Vigo é unha cidade que parece de cartón, con rúas de lastro, revocada en branco e laranxa, erguida á beira dun porto grande e case pechado de todo, que practicamente podería ter amarrada a toda a flota británica. Os montes queimados polo sol métense no mar coma vellos dinosauros fatigados e a cor da auga é tan azul coma unha litografía da baía de Nápoles. Unha igrexa gris de cartón con torres xemelgas e un castelo aplanado, de aspecto triste, que coroa o monte sobre o cal se ergue a cidade, miran cara a baía azul, a onde se dirixirán os bos pescadores…»
Na ría de Vigo atopou Hemingway a «valentía solitaria» dos seus pescadores, esa conduta física que transmite un verdadeiro sentimento de admiración, que tanto lle serviría trinta anos despois para retratar o protagonista d’ O vello e o mar (1952), novela traducida ao galego por Carlos Casares (1998), convertido en pescador canario emigrado a Cuba e transformando os atúns grandes e prateados en peixes espada.
O que empezara en Vigo non deixou de empuxar a Hemingway a coñecer case toda Galicia. Fixo outras cinco viaxes, fascinado pola paisaxe e xente galega e sobre todo por Santiago de Compostela, á que consideraba «a cidade máis fermosa de España», onde pasou varias tempadas aloxado no hotel Suízo, e pola catedral que confesaba significaba para el máis que calquera outro edificio do mundo. Conducindo o seu Ford visitou tamén Ourense, Verín, Lugo e A Coruña, «unha gran cidade metida no vello atlántico, sen beirarrúas nin cunetas». Para Hemingway Galicia era un fermoso país montañoso, moi parecido a Terranova, «onde a choiva é tan natural que parece que non te mollas».
O 15 de maio de 1931 desembarcaría de novo en Vigo, a bordo do Volendam, procedente da Habana, mais xa marchou directamente para Madrid. Non hai constancia de viaxes posteriores.
Giulielmo Marconi, enxeñeiro italiano, inventor da radiografía sen fíos, Premio Nobel de Física en 1909 en recoñecemento das súas contribucións no desenvolvemento da telegrafía inalámbrica, visitou Vigo en tres ocasións, 1924, 1928 e 1932, a bordo do seu iate Elettra. Na primeira chegou o 21 de agosto de 1924, camiño de Lisboa, acompañado da súa primeira muller Beatrice O’ Brien. Polo publicado Faro de Vigo sabemos que deron un paseo pola cidade nunha visita motivada, quizais, pola necesidade de recargar ou por algún contratempo da embarcación.
A segunda durou catro días, do xoves 10 ao domingo 13 de maio de 1928, acompañado pola súa segunda dona. Mantiveron unha axenda pública preparada por Guido Paganini, cónsul italiano en Vigo, membro pioneiro coma o propio Marconi do Partido Fascista italiano, industrial da salgadura, coa intención de que coñecesen a fábrica de conservas de Massó en Bueu, unha das máis modernas das Rías Baixas. A tarde da súa chegada visitaron de incógnito a cidade, mais na mañá do día seguinte o alcalde Mauro Alonso, o presidente da Cámara de Comercio, Tomás Mirambell e outros presidentes das institucións viguesas acudiron ao Elettra para saudar aos visitantes e agasallar a Cristina Bezzi-Scali cun ramo coas fitas das bandeiras italiana e española. Ao mediodía, o concello convidounos a un banquete no Hotel Moderno, entón o establecemento máis acreditado da cidade, inaugurado en 1906 por Jesús Fernández Otero, propietario do hotel Continental da Laxe. Durante o xantar algúns participantes fixéronlle apuntamentos sobre as instalacións radiográficas do Monte Vixiador, desmanteladas pola Compañía Nacional de Telegrafía sen fíos. Marconi e a súa dona asinaron na segunda páxina do Libro de ouro da cidade e foron agasallados con dous libros moi coidados de recente publicación, o Álbum de Vigo 1927 de P.P.K.O e as Estampas compostelanas do fotógrafo Ksado, 55 láminas impresas en sepia por Gráficas Villarroca.
Tras o xantar, Paganini tiñálles organizada unha viaxe en automóbil até a península do Morrazo, na que pasaron por Redondela, Figueirido, Santa Cristina de Cobres, subiron ao monte Xaxán, para dirixirse despois á fábrica de Massó de Bueu. De regreso, embarcaron en Cangas nos botes do Elettra, que os trasladaron a bordo do buque laboratorio, cunha tripulación de trinta e dúas persoas ao mando do capitán Lauro. A embarcación contaba con seis camarotes e un equipamento de transmisores e receptores que permitían unha comunicación con territorios asiáticos de ultramar. Fora adquirida polo inventor en 1922 por 21.000 liras, sendo o seu nome orixinal o de Rovenska, utilizada como buque patrulla da Royal Navy na Canle da Mancha durante a Guerra do 14.
Parece que Marconi non fallou ao seu compromiso cos Massó e visitou as rías nunha terceira ocasión, aínda que non temos constancia dela nos medios. O 26 de novembro de 1932 inaugurou o museo que os Massó abriron en Bueu, do que deixou constancia asinando no libro de ouro do Museo Massó, que continúa aberto tras nove décadas, como herdanza desta visita. Marconi investigaría no seu buque laboratorio até o seu falecemento en 1937, tras nove infartos, sobre o campo das microondas, que daría pé a tecnoloxía dos radiofaros. Á morte de Marconi, o Elettra sería vendido ao Ministerio de Telecomunicacións italiano, lrequisado pola armada nazi e atacado e fundido pola aviación aliada o 22 de xaneiro de 1941.
