Libro de texto – Brétemas

Sete por cento

12 de Novembro de 2025/en A Portada, Artigos, Contafíos, Cultura, Edición, Editores, Librarías, Libro de texto, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Poesía, Promoción do libro, Recurso_didáctico/por bretemas

A cota de mercado do libro galego acada un novo teito negativo: «SETE POR CENTO». Iso acredita o Informe de Comercio Interior del Libro 2024 da Federación de Gremios de Editores de España, sector que recupera músculo comercial superando os tres mil millóns de facturación e un crecemento anual do 6,3 %. Máis alá da dificultade de interpretar no informe as cifras do libro en galego e do libro editado en Galicia, que non cadran (para cando un informe monográfico do libro en galego, como o de 2007, contabilizando o editado en Madrid e Barcelona?), o devalo do comercio do libro en galego se acentúa, xa que acada os 13,4 millóns de euros, a metade da facturación das editoras da AGE, 27,5 millóns, que retroceden apenas un 0,4 % con respecto ao ano anterior. Cifras fracas que contrastan co excelente momento do libro en Galicia, un mercado de 194 millóns de euros, o 6,4 % do sector español, moi por riba do que nos corresponde por poboación. Esforzo editorial en galego compartido por 47 editoras (ás que habería que engadir as tres ou catro non asociadas aínda na AGE), o que amosa un sector diversificado, que no seu catálogo vivo depende cada menos das dúas “editoras tractoras”, no que a edición infantil e xuvenil se consolida como primeiro subsector, 31,3 % das novidades e o 39, 1 % da facturación, mentres o literario (“ficción” no informe) mantén a súa tradicional mala saúde de ferro, ofrecendo un terzo das novidades e unhas vendas de apenas o 11,8 %. Cifras que amosan a resiliencia dun sector que procura a súa viabilidade nas edicións electrónicas impresas de baixa tirada e na redución dos seus custes de creación editorial. Con todo o informe achega tamén algunhas cifras esperanzadoras, como as do incremento do emprego, unhas duascentas persoas nos cadros de persoal e outras tantas colaboradoras, tras máis dunha década de perdas continuadas, e as do mantemento do sector da libraría en vendas do 55,4 %, a pesar do incremento de Amazon, o que deixa varias luces acesas para o futuro.

Publicado en Nós diario: 12/11/2025

Dixitalización

17 de Setembro de 2025/en A Portada, Artigos, Contafíos, Edición, Editores, Educación, Libro de texto, Libro_electrónico, Lingua, Literacidade, Xerais/por bretemas

O trasacordo da Consellaría de Educación, contemplando que nas aulas de quinto e sexto de Primaria participantes no programa E-dixgal se poden utilizar libros de texto impresos en tres materias, como xa sucedía en dúas da ESO, reorienta por vez primeira, desde a posta en marcha do programa Abalar 2010, a estratexia de dixitalización da administración educativa galega cara un modelo híbrido de uso de recursos didácticos, onde conviven os impresos e os dixitais. Modelo de “hibridación” defendido polos membros da Asociación Galega de Editoras que publicabamos materiais educativos e que despois de máis dunha década, supón o regreso á casa de partida, a de artellar o proceso de dixitalización nos centros educativos. Cuestión que vai moito máis alá da escolla do soporte dos recursos educativos ou da participación ou abandono de E-dixgal, xa que como sinalan as expertas do Grupo Cavila de Nova Escola Galega (NEG) a dixitalización «obriga a unha profunda mutación do paradigma pedagóxico, das prácticas organizativas e didácticas na aula», que respondan aos requirimentos do Deseño Universal da Aprendizaxe como as necesidades educativas da sociedade dixital actual. Rectificación necesaria do equipo de Román Rodríguez, unha oportunidade para que os centros volvan a esa casa de partida do taboleiro e deseñen dende aí os seus plans de dixitalización, tanto os participantes en E-dixgal, coma os que non, xa que a todos obriga esta hibridación dos recursos educativos, termo que non se debería confundir co dos libros de texto e manuais escolares. O Grupo Cavila de NEG propón que cada centro conte cun plan estratéxico de dixitalización, asumido polo claustro e a comunidade educativa, adaptado ao seu contexto, de xeito que centrado no desenvolvemento da competencia dixital garanta ao alumnado e profesorado a súa accesibilidade, equidade, inclusividade e sostibilidade. Aproveitar este reseteo de E-dixgal para reconsiderar onde vai a dixitalización é unha oportunidade que cada centro non debería perder.

Publicado en Nós diario: 17/09/2025

Híbrida

15 de Xuño de 2025/en A Portada, Artigos, Contafíos, Cultura, Edición, Editores, Educación, Lectura, Libro, Libro de texto, Libro_electrónico, Lingua, Recurso_didáctico, Tecnoloxías/por bretemas

Tras a posta en marcha en 2010 do Proxecto Abalar como estratexia de dixitalización nas aulas, a Consellaría de Educación admite por vez primeira na súa Resolución de 13 de maio de 2025 que os centros participantes no proxecto E-dixgal, nacido en 2014/2015, poderán incorporar libros impresos, en tres materias no caso da Primaria e en dúas das obrigatorias de tres horas na ESO. Unha medida imprescindible para salvar in extremis un modelo de dixitalización educativa promovido por AMTEGA contra vento e marea, nunca debatido nin sometido a avaliación externa, cuestionado por profesorado e familias, do que desertan cada ano máis centros insatisfeitos pola baixa calidade dos materiais dixitais, fose pola súa escasa interactividade e orixinalidade como pola precariedade metodolóxica do seu deseño didáctico; sen menoscabo dos efectos nocivos do uso prolongado e único das pantallas como soporte lector e formativo neste alumnado en plena adolescencia. Modelo de educación híbrida, no que nas aulas se comparte o uso de recursos nas computadoras e pantalla dixital co de libros de texto e outros soportes impresos, defendido dende 2008 polas editoras galegas, que nunca fomos escoitadas nin consideradas á hora do desenvolvemento deste modelo dixital. Outra decisión traumática co libro galego do primeiro goberno de Feijoo, disposto entón a rebentar o que algún dos seus membros chamou «burbulla editorial galega» que, xunto co decreto de Plurilingüismo, levou case ao colapso do noso sector editorial educativo. Benvido este paso atrás do equipo do conselleiro Román Rodríguez, ao que non parece allea a intención de conter á hemorraxia prevista de abandonos do programa E-dixgal e incorporar outros vinte novos centros. Mágoa que por desgraza chegue tarde, cando as nosas editoras ofrecen a concorrencia máis reducida da súa historia na renovación desta oferta hibridada. Rectificar é de persoas sabias, o que en todo caso se agradece e abre o camiño para outras emendas pendentes aquí reclamadas.

Publicado en Nós diario: 11/06/2025

Independentes

7 de Maio de 2025/en A Portada, Artigos, Contafíos, Cultura, Edición, Editores, Libro, Libro de texto, Libro_electrónico, Xerais/por bretemas

Gustei da profunda mudanza do elenco de editoras premiadas nos Follas Novas 2025 con respecto a edicións de hai unha década. A ducia de obras gañadoras este ano quedou repartida entre unha decena das editoras que pertencen a AGE, o 90 % do sector empresarial do libro galego. Un resultado novidoso para un gremio creado hai corenta e dous anos como unha alianza estratéxica entre as editoras de tradición galeguista (Galaxia, Ediciós do Castro e Xistral) coas novas editoras, como Alvarellos, Xerais e Sotelo Blanco, creadas no inicio da Autonomía e da oficialización do idioma. O feito de que fosen recoñecidas a excelencia das producións infantil e xuvenil de Cuarto de Inverno, a poética da colección Cera labrada de Apiario (que o mesmo día acadou o Premio da Crítica), a banda deseñada de Retranca editora, a tradución de Irmás Cartoné ou a edición literaria de Positivas, Kalandraka e Alvarellos amosa a madurez do sector destas chamadas «editoras independentes» e a normalización dun gremio que vive á intemperie nun mercado moi reducido e sofre a anomalía institucional de non ser recoñecido polo goberno como sector estratéxico. Por ventura, en Galicia edítase moito mellor que hai trinta e cinco anos, como existe por vez primeira unha edición especializada (educativa, infantil, traducida, poética, literaria…) dirixida a públicos diversos. Unha fortaleza destas editoras independentes, nas que traballan apenas dúas ou tres persoas comprometidas cun proceso artesanal de edición e un forte compromiso co emprego do galego. Modelo editorial facilitado posibilidade de reducir o volume das tiradas, utilizando os medios da impresión dixital e dunha reimpresión case baixo demanda, como pola apertura dunha canle de subscrición de novidades ou da visibilidade achegada polas novas mediacións das redes sociais, nas que participan con altas doses de creatividade e continuidade. Velaí o carácter insurxente e o pulo entusiasta e contaxioso das editoras galegas independentes, merecedoras de apoio.

Publicado en Nós diario: 07/05/2025

Discurso Premio Follas Novas

27 de Abril de 2025/en A Portada, Cultura, Culturgal, Edición, Editores, Educación, Lectura, Librarías, Libro, Libro de texto, Libro_electrónico, Lingua, Política, Premios, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Queda para o arquivo o discurso que pronunciei o sábado 26 de abril de 2025 con motivo da aceptación do Premio Follas Novas honorífico da edición outrogado pola Asociación Galega de Editoras.

A miña beizón polos agarimos recibidos.

O texto pode baixarse en pdf aquí.

Discurso de recepción do premio «Lenda do recreo»

12 de Novembro de 2024/en A Portada, Blogs, Cultura, Edición, Editores, Educación, Internet, Lectura, Librarías, Libro, Libro de texto, Libro_electrónico, Lingua, Memoria, Premios, Promoción do libro, Vigo, Xerais/por bretemas

Recollo no arquivo do blog o discurso que pronunciei o serán do sábado 9 de novembro no Hematofesti con motivo da recepción do premio «Lenda do recreo».

Pode lerse ou baixarse en formato pdf aquí.

Pacto pola lingua

30 de Outubro de 2024/en A Portada, Artigos, Contafíos, Cultura, Edición, Educación, Galeguismo, Libro de texto, Lingua, Nacionalismo, Política/por bretemas

Tras as xuntanzas do Conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude cos grupos parlamentarios da oposición, coa intención declarada de recuperar o consenso parlamentario e social acadado en 2004 arredor do Plan Xeral de Normalización da Lingua (PXNL), desvelouse a estratexia do goberno de Alfonso Rueda: actualizar o plan sen derrogar o decreto 79/2010 de plurilingüismo. A estratexia de inscribir o triángulo dentro da circunferencia que intentará desenvolver José López Campos, mesmo a pesar das fortes resistencias xeradas no seu partido a modificar nin sequera unha liña do vixente modelo de educación lingüística, cerna de calquera consenso que pretenda ser eficaz na recuperación do número de galegofalantes en idade escolar e na restauración da cadea de transmisión no entorno familiar. Por moito que lles doan os ouvidos aos responsables da actual educación lingüística, é imprescindible incrementar o uso vehicular do galego na educación obrigatoria, sen exclusións das materias STEM; como tamén é estratéxico recuperar o seu emprego na Educación Infantil e no inicio do proceso de alfabetización. Dúas medidas reclamadas no sexto informe do comité de expertos (2024) que avalían o cumprimento da Carta Europea das Linguas Rexionais e Minoritaria, ratificado hai dúas décadas polo estado español. Secasí, no actual marco de polarización da política española, non vai ser doado tampouco que a dirección nacional do Partido Popular prescinda no seu discurso unificador español da doutrina de «imposición del gallego», xa utilizada con éxito por Alberto Núñez Feijoo para derrotar ao goberno de coalición de socialistas e nacionalistas e impoñer de forma unilateral o decreto 79/2010 en cuestión. Como tamén se identifica no discurso do conselleiro a estratexia de subestimar o papel da educación lingüística na actualización do PXNL, proceso que delega no traballo dunha comisión de expertos durante quince meses, período que, vaia coincidencia!, daría paso ao inicio dun novo proceso electoral.

Publicado en Nós diario:30/10/2024

Abalar

5 de Xuño de 2024/en A Portada, Age, Artigos, Contafíos, Edición, Editores, Educación, Libro de texto, Libro_electrónico, Lingua, Recurso_didáctico, Tecnoloxías/por bretemas

Dende a fase de definición do Proxecto Abalar, curso 2009/2010, a Xunta de Galicia no seu programa de educación dixital priorizou os investimentos en equipamentos e infraestruturas sobre os de formación e creación de contidos dixitais. Un vicio inicial, nunca remediado, a pesar da confrontación dialéctica que ao longo da pasada década mantiveron as editoras educativas galegas coas responsables de Amtega, a axencia creada en 2010 por Feijoo coa intención, entre outras, de dotar á cidadanía das competencias e recursos para participar na sociedade da información. Prioridade das máquinas sobre as persoas consolidada co programa E-dixgal –substituto de Abalar dende o curso 2014/2015, que ofrece unha educación completamente dixital– cuxa primeira motivación foi estritamente económica, xa que para Amtega constitúe unha opción máis barata que a defendida polas editoras educativas de utilizar un modelo híbrido, no que se utilizan materias didácticos tanto impresos como hipertextuais, escollidos polo profesorado entre todos os dispoñibles, tanto os comerciais das editoras como os compartidos de forma gratuíta polos centros. Estratexia do Partido Popular apenas cuestionada, mesmo polos grupos da oposición, que ademais de arruinar ao sector da edición educativa galega, non contribuíu, como se agardaba, a enfrontar a cuestión esencial: o incremento da competencia dixital do alumnado e do profesorado. Por iso, chove sobre mollado que diante das queixas recentes das familias sobre o funcionamento de E-dixgal e o anuncio do abandono do programa por parte dalgúns centros que a Consellaría de Educación responda cun «estudo censal corporativo», no que se conclúe que os resultados académicos son parellos con independencia do uso do libro de papel ou dos contidos dixitais de E-dixgal. Noutras palabras, despois de quince cursos de iniciada a experiencia de Abalar, tanto ten a escola de Xan como a de Pericán. Ben sería que Román Rodríguez explicase con cifras e letras semellante misterio.

Publicado en Nós diario: 05/06/2024

O necesario

15 de Maio de 2024/en 17_de_maio, A Portada, Artigos, Contafíos, Cultura, Edición, Educación, Libro de texto, Lingua, Política/por bretemas

Coincide este dezasete de maio co vinte aniversario da aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG), un espazo de acordo sobre o fomento do emprego do galego, concretado en 445 medidas transversais, en cuxa redacción participaron un cento de profesionais e sociolingüistas, apoiado no Parlamento por todos grupos e diversas entidades socioeducativas, promovido polo secretario xeral de Política Lingüística o mestre Xesús Pablo González Moreiras. Un delampo de esperanza para o porvir da lingua nosa roto pola manifestación galegófoba do 8 de febreiro de 2008 (na que participou o actual presidente Alfonso Rueda) e esgazado polo decreto 79/2010 para o plurilingüismo de Feijoo, que provocou efectos paralizantes inmediatos no emprego do galego na Educación Infantil e nas matemáticas e outras materias científicas, abrindo dende entón unha quebra imparable de novos falantes escolares. Recuperación do espazo de consenso de 2004 que as posicións galeguistas reclamamos a cada un dos gobernos do PPG como un exercicio de responsabilidade nun momento crítico para o futuro do idioma. Pacto que agardamos se puidese repetir na actual lexislatura, mesmo a pesar das primeiras declaracións de José López Campos, o conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude nas que recunca no reseso argumentario da imposición do galego, ademais de pretender quitarlle ferro ao retroceso no seu uso que non ve «sexa iso un problema». Como é un brinde ao sol que López propoña un pacto pola lingua ao tempo que afirma que considera superado «o famoso decreto do galego e o plurilingüismo» (nunca avaliado en catorce cursos), e que «na rúa non existe debate social» arredor da política lingüística. Ás portas do 17 de maio, dende a rotura do consenso do PXNLG, xornada tamén de reivindicación e defensa da lingua, ven moi o caso rescatar aqueles versos da Luisa Villalta, poeta fondamente social e comprometida: «Escoito a voz / que me silencia:/ comezo a expresar / o necesario.» Bo día das Letras.

Publicado en Nós diario: 15/05/2024

Canles 5

13 de Marzo de 2024/en A Portada, Artigos, Autores, Edición, Editores, Educación, Exposicións, Historia, Igualdade, Lectura, Lecturas, Libro de texto, Lingua, Premios, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

A imaxe de Canles 5 (Xerais 1988), o primeiro libro de texto en galego que recibiu o Premio nacional a material didáctico non sexista «Emilia Pardo Bazán» do Ministerio de Educación, lémbrame a retranca coa que Agustín Fernández Paz, director do proxecto xunto con Xosé Lastra Muruais, celebraba o curioso incidente entre a oración principal e a oración subordinada recollido na primeira edición d’ O noso galego 6. Os camiños da comunicación (Xerais 1981) do colectivo Avantar, o primeiro libro de texto aprobado pola comisión mixta Xunta de Galicia e Ministerio de Educación, tamén un dos primeiros de Xerais, que se estreara en 1979 co manual de Matemáticas de 1º de BUP de Vacaloura. Aquela imaxe do crego de pé e o labrego axeonllado, audaz ilustración para representar un contido gramatical, fora sen dúbida outra das brincadeiras do debuxante, o xenial Chichi Campos, un dos talentos do humorismo gráfico galego daquel tempo. Por ventura, a «ilustración sintáctica» recibira só algunhas protestas, mais provocara moitas máis gargalladas nas aulas. Así se facían na década de 1980 aqueles primeiros manuais de galego, dos que apenas existían os precedentes editados da serie «Lúa nova» de Anaya, promovida polo editor Xulián Maure, e «As nosas letras» de Xoán Babarro de Edicións Casals. Un traballo entusiasta e febril, artesanal e militante, co que os dez membros de Avantar da Ferrolterra pretendían «sistematizar o que eran as súas experiencias de aula partindo do coñecemento e cultivo da lingua galega». Entendo que catro décadas despois a aquela edición heroica da primeira serie «O noso galego» acáelle o que Albert Camus acuñara no seu discurso de agradecemento do Nobel: «cada xeración síntese condenada a reformar o mundo». Os membros do colectivo de Avantar, responsables tamén de Canles 5, foron fieis a esa condena: teimaron reformar o ensino por dentro e por fóra, iniciando o camiño da escola en galego e conseguindo a proeza de recuperar as luces da escola das bolboretas da República, prendidas co inicio do período autonómico, como os valores da escola pública galega e os da incorporación da nosa lingua como vehicular no ensino obrigatorio.

Publicado no libro catálogo da exposición Educación, Xénero e Lectura. Conformar, Reformar, Trasnformar, comisariada por Rita Gradaílle Pernas e Antón Costa Rico para o Museo Pedagóxico de Galicia (2024).