Discurso de recepción do premio «Lenda do recreo»
Recollo no arquivo do blog o discurso que pronunciei o serán do sábado 9 de novembro no Hematofesti con motivo da recepción do premio «Lenda do recreo».
Pode lerse ou baixarse en formato pdf aquí.
Pacto pola lingua
Tras as xuntanzas do Conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude cos grupos parlamentarios da oposición, coa intención declarada de recuperar o consenso parlamentario e social acadado en 2004 arredor do Plan Xeral de Normalización da Lingua (PXNL), desvelouse a estratexia do goberno de Alfonso Rueda: actualizar o plan sen derrogar o decreto 79/2010 de plurilingüismo. A estratexia de inscribir o triángulo dentro da circunferencia que intentará desenvolver José López Campos, mesmo a pesar das fortes resistencias xeradas no seu partido a modificar nin sequera unha liña do vixente modelo de educación lingüística, cerna de calquera consenso que pretenda ser eficaz na recuperación do número de galegofalantes en idade escolar e na restauración da cadea de transmisión no entorno familiar. Por moito que lles doan os ouvidos aos responsables da actual educación lingüística, é imprescindible incrementar o uso vehicular do galego na educación obrigatoria, sen exclusións das materias STEM; como tamén é estratéxico recuperar o seu emprego na Educación Infantil e no inicio do proceso de alfabetización. Dúas medidas reclamadas no sexto informe do comité de expertos (2024) que avalían o cumprimento da Carta Europea das Linguas Rexionais e Minoritaria, ratificado hai dúas décadas polo estado español. Secasí, no actual marco de polarización da política española, non vai ser doado tampouco que a dirección nacional do Partido Popular prescinda no seu discurso unificador español da doutrina de «imposición del gallego», xa utilizada con éxito por Alberto Núñez Feijoo para derrotar ao goberno de coalición de socialistas e nacionalistas e impoñer de forma unilateral o decreto 79/2010 en cuestión. Como tamén se identifica no discurso do conselleiro a estratexia de subestimar o papel da educación lingüística na actualización do PXNL, proceso que delega no traballo dunha comisión de expertos durante quince meses, período que, vaia coincidencia!, daría paso ao inicio dun novo proceso electoral.
Publicado en Nós diario:30/10/2024
Abalar
Dende a fase de definición do Proxecto Abalar, curso 2009/2010, a Xunta de Galicia no seu programa de educación dixital priorizou os investimentos en equipamentos e infraestruturas sobre os de formación e creación de contidos dixitais. Un vicio inicial, nunca remediado, a pesar da confrontación dialéctica que ao longo da pasada década mantiveron as editoras educativas galegas coas responsables de Amtega, a axencia creada en 2010 por Feijoo coa intención, entre outras, de dotar á cidadanía das competencias e recursos para participar na sociedade da información. Prioridade das máquinas sobre as persoas consolidada co programa E-dixgal –substituto de Abalar dende o curso 2014/2015, que ofrece unha educación completamente dixital– cuxa primeira motivación foi estritamente económica, xa que para Amtega constitúe unha opción máis barata que a defendida polas editoras educativas de utilizar un modelo híbrido, no que se utilizan materias didácticos tanto impresos como hipertextuais, escollidos polo profesorado entre todos os dispoñibles, tanto os comerciais das editoras como os compartidos de forma gratuíta polos centros. Estratexia do Partido Popular apenas cuestionada, mesmo polos grupos da oposición, que ademais de arruinar ao sector da edición educativa galega, non contribuíu, como se agardaba, a enfrontar a cuestión esencial: o incremento da competencia dixital do alumnado e do profesorado. Por iso, chove sobre mollado que diante das queixas recentes das familias sobre o funcionamento de E-dixgal e o anuncio do abandono do programa por parte dalgúns centros que a Consellaría de Educación responda cun «estudo censal corporativo», no que se conclúe que os resultados académicos son parellos con independencia do uso do libro de papel ou dos contidos dixitais de E-dixgal. Noutras palabras, despois de quince cursos de iniciada a experiencia de Abalar, tanto ten a escola de Xan como a de Pericán. Ben sería que Román Rodríguez explicase con cifras e letras semellante misterio.
Publicado en Nós diario: 05/06/2024
O necesario
Coincide este dezasete de maio co vinte aniversario da aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG), un espazo de acordo sobre o fomento do emprego do galego, concretado en 445 medidas transversais, en cuxa redacción participaron un cento de profesionais e sociolingüistas, apoiado no Parlamento por todos grupos e diversas entidades socioeducativas, promovido polo secretario xeral de Política Lingüística o mestre Xesús Pablo González Moreiras. Un delampo de esperanza para o porvir da lingua nosa roto pola manifestación galegófoba do 8 de febreiro de 2008 (na que participou o actual presidente Alfonso Rueda) e esgazado polo decreto 79/2010 para o plurilingüismo de Feijoo, que provocou efectos paralizantes inmediatos no emprego do galego na Educación Infantil e nas matemáticas e outras materias científicas, abrindo dende entón unha quebra imparable de novos falantes escolares. Recuperación do espazo de consenso de 2004 que as posicións galeguistas reclamamos a cada un dos gobernos do PPG como un exercicio de responsabilidade nun momento crítico para o futuro do idioma. Pacto que agardamos se puidese repetir na actual lexislatura, mesmo a pesar das primeiras declaracións de José López Campos, o conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude nas que recunca no reseso argumentario da imposición do galego, ademais de pretender quitarlle ferro ao retroceso no seu uso que non ve «sexa iso un problema». Como é un brinde ao sol que López propoña un pacto pola lingua ao tempo que afirma que considera superado «o famoso decreto do galego e o plurilingüismo» (nunca avaliado en catorce cursos), e que «na rúa non existe debate social» arredor da política lingüística. Ás portas do 17 de maio, dende a rotura do consenso do PXNLG, xornada tamén de reivindicación e defensa da lingua, ven moi o caso rescatar aqueles versos da Luisa Villalta, poeta fondamente social e comprometida: «Escoito a voz / que me silencia:/ comezo a expresar / o necesario.» Bo día das Letras.
Publicado en Nós diario: 15/05/2024
Canles 5
A imaxe de Canles 5 (Xerais 1988), o primeiro libro de texto en galego que recibiu o Premio nacional a material didáctico non sexista «Emilia Pardo Bazán» do Ministerio de Educación, lémbrame a retranca coa que Agustín Fernández Paz, director do proxecto xunto con Xosé Lastra Muruais, celebraba o curioso incidente entre a oración principal e a oración subordinada recollido na primeira edición d’ O noso galego 6. Os camiños da comunicación (Xerais 1981) do colectivo Avantar, o primeiro libro de texto aprobado pola comisión mixta Xunta de Galicia e Ministerio de Educación, tamén un dos primeiros de Xerais, que se estreara en 1979 co manual de Matemáticas de 1º de BUP de Vacaloura. Aquela imaxe do crego de pé e o labrego axeonllado, audaz ilustración para representar un contido gramatical, fora sen dúbida outra das brincadeiras do debuxante, o xenial Chichi Campos, un dos talentos do humorismo gráfico galego daquel tempo. Por ventura, a «ilustración sintáctica» recibira só algunhas protestas, mais provocara moitas máis gargalladas nas aulas. Así se facían na década de 1980 aqueles primeiros manuais de galego, dos que apenas existían os precedentes editados da serie «Lúa nova» de Anaya, promovida polo editor Xulián Maure, e «As nosas letras» de Xoán Babarro de Edicións Casals. Un traballo entusiasta e febril, artesanal e militante, co que os dez membros de Avantar da Ferrolterra pretendían «sistematizar o que eran as súas experiencias de aula partindo do coñecemento e cultivo da lingua galega». Entendo que catro décadas despois a aquela edición heroica da primeira serie «O noso galego» acáelle o que Albert Camus acuñara no seu discurso de agradecemento do Nobel: «cada xeración síntese condenada a reformar o mundo». Os membros do colectivo de Avantar, responsables tamén de Canles 5, foron fieis a esa condena: teimaron reformar o ensino por dentro e por fóra, iniciando o camiño da escola en galego e conseguindo a proeza de recuperar as luces da escola das bolboretas da República, prendidas co inicio do período autonómico, como os valores da escola pública galega e os da incorporación da nosa lingua como vehicular no ensino obrigatorio.
Publicado no libro catálogo da exposición Educación, Xénero e Lectura. Conformar, Reformar, Trasnformar, comisariada por Rita Gradaílle Pernas e Antón Costa Rico para o Museo Pedagóxico de Galicia (2024).
Precariedade estratéxica
As Galegas son o momento propicio para avaliar os logros e os fracasos de sectores estratéxicos para Galicia, como dende 2006 é o do libro e a lectura. Un balance político ao que non poden ser alleas as asociacións empresariais e profesionais, como a Asociación Galega de Editoras (AGE), que lamentaba nestas páxinas o escaso coñecemento da Consellaría de Cultura da realidade do sector do libro. Outro desacordo máis para a representación da edición galega que dende 2009 nunca foi recibida nin por Feijoo nin por Rueda, a pesar de solicitudes reiteradas, como tampouco foron atendidas polos gobernos do PP as súas reclamacións principais, recollidas da Lei 17/2006 do libro e a lectura: un Plan de Lectura, transversal, interxeracional, centrado no libro galego e orzamentado de forma suficiente; e un Plan de Internacionalización para o sector, capaz de proxectar o libro, a lingua e a literatura galega no mundo. Gremio da edición que nestes catorce anos viviu a intemperie, perdeu facturación e emprego, viu reducidas até o 80 % (si, leron ben, 80 %) as compras de novidades editoriais en galego para bibliotecas públicas, padeceu a modificación unilateral do modelo de gratuidade dos libros de texto e dos programas de educación dixital (Abalar e Edixgal), que xunto a implantación nunca avaliada do decreto 79/2010 de Plurilingüismo, co que retrocedeu de forma significativa a presenza do galego nas aulas, levou ás editoras educativas galegas ás portas do colapso. No entanto, este período coincidiu cunha diversificación do tecido editorial, o que axudou a incrementar a variedade do catálogo impreso dispoñible (16.000 títulos) nun mercado no que o libro en galego apenas supuxo o 8 %, como tamén celebrou recoñecementos en todos os xéneros dos Premios Nacionais de literatura (até 25) ou conformou un catálogo dixital de máis de tres mil títulos. Un sector que resistiu na súa precariedade estratéxica, a pesar de carecer do amparo dunha política do libro e fomento da lectura.
Publicado en Nós diario: 07/02/2024
Libro híbrido
Convidado por Galix participei nas xornadas sobre a Lix e os novos soportes de lectura. Unha oportunidade para reflexionar sobre o estado do proceso de tránsito da comunicación textual, no que dende hai tres décadas conviven o modelo analóxico e o dixital, así como sobre os conceptos de libro e de lectura. Superadas as profecías milenaristas que agoiraban a desaparición do libro en papel, definido (dende a invención de Gutenberg) polas características do seu soporte (un número determinado de follas impresas e encadernadas), as novas tipificacións salientan que o libro híbrido é unha orde de palabras e textos escritos ou hipertextuais creados para a súa lectura. Decodificación, que fai da lectura o eixo central do novo paradigma da hibridación da comunicación. Lectura sobre papel ou sobre as pantallas dos formatos máis diversos –que non debe ser identificada como un hábito de lecer de minorías seducidas polo goce das obras literarias impresas–, na medida que é unha competencia cidadá interxeracional, imprescindible para comprender e participar nun mundo saturado de textos impresos ou electrónicos, boa parte lixo ou de procedencia dubidosa. Lectura, concibida como ferramenta crítica, vinculada no caso galego, aos procesos de alfabetización informacional (Alfin) e normalización lingüística, cuxo fomento entre todos os segmentos sociais e de idade debería transformarse na prioridade de todas as políticas culturais, educativas e de igualdade a desenvolver no país. Novos significados para o libro e a lectura híbrido que mudan o papel das escritoras e editoras, centradas agora sobre a creación, produción, distribución e promoción de contidos culturais ou informativos escritos ou multimodais, como das bibliotecas, o servizo público especializado no acceso da cidadanía á lectura, no caso escolar, a primeira aula de cada centro educativo. Como neste novo tecido lector mudan as mediacións, presenciais e virtuais, sexan da crítica, da libraría ou das redes sociais.
Publicado en Nós diario: 24/01/2024
A lix, o libro en papel e o libro dixital
Queda no arquivo o texto da presentación que preparei sobre «A lix, o libro en papel e o libro dixital» nas xornadas de GÁLIX. Desfacendo a RAIA XII arredor do tema «A lix fronte aos novos formatos de lectura».
Detrás de PISA
Nos resultados do informe do Programa para a Avaliación Integral do Alumnado (PISA) 2022, Galicia encabeza os rendementos medios estimados no ranking de Ciencias, situándose por riba do termo medio de España, UE e OCDE tanto en Matemáticas como en Lectura, a pesar de empeorar, como o resto das comunidades e dos estados, nas puntuacións das tres competencias, probablemente polo impacto da Covid_19 nos peches escolares. Datos aos que se podería engadir que no que respecta a equidade, en Galicia as rapazas obteñen mellores resultados en Lectura e os rapaces en Matemáticas e Ciencias; ademais de acadar mellores niveis o alumnado dos centros privados ca dos públicos. Un retrato educativo (moi difundido nas tertulias dos medios e utilizado polas administracións educativas para avaliar as súas políticas) obtido cunha mostra de apenas 1.824 alumnos e alumnas de 15 anos de 58 centros galegos que reflicte os resultados dun test, dunha proba estandarizada, (polo tanto un indicador cuantitativo), que imita ao SAT (a selectividade estadounidense), pesada e pouco motivadora (con formularios de case 60 preguntas), deseñada, administrada, corrixida e difundida pola empresa norteamericana Pearson (líder mundial de materiais educativos e testing), que coas súas moitas limitacións pode servir para identificar tendencias mais nunca como proba irrefutable do estado, funcionamento, eficiencia e equidade dos nosos sistemas educativos. Non nos enganemos, PISA non avalía o estado real da nosa educación, das nosas escolas e institutos, cuestións para ás que cumpriría coñecer o clima escolar, a dotación dos centros, a organización docente, a contorna familiar e cultural, como as propias políticas educativas públicas. O éxito de PISA reside en que os seus resultados se publican en forma de ranking, de táboa clasificatoria, como se de competicións deportivas se tratase, identificando así a mellora da educación co ascenso nestas clasificacións nas que se identifica o «éxito educativo».
Publicado en Nós diario: 13/12/2023
Educación dixital
Tras máis dunha década de educación dixital en Galicia, a Consellaría de Educación non presentou aínda a avaliación do seu modelo. O que chama a atención xa que dende 2009, inicio do programa Abalar, leva investido 84 millóns de euros destinados na súa maior parte a dotar de infraestrutura informática (portátiles para o alumnado, carros de recarga, pizarras interactivas, puntos de acceso wifi e entorno virtual de aprendizaxe para as aulas) aos 469 centros que imparten 5º e 6º de Primaria e 157 de ESO participantes no curso 2023-2024 no programa E-dixgal, case un 60 % da rede de centros públicos. Unha estratexia dixital coa que desapareceron de raíz destas aulas de Primaria os libros de texto impresos, da que se descoñece se foi avaliada algunha vez polas autoridades educativas, tanto no referido ao nivel de adquisición das aprendizaxes e competencias do alumnado, como da súa adecuación ao proceso de hibridación dixital da sociedade galega. Programa, no caso de E-dixgal, iniciado en 2014, que obriga ao profesorado a escoller os contidos dixitais, as secuencias curriculares e a metodoloxía didáctica só entre as tres propostas ofertadas pola Consellaría de Educación (Aula Planeta, Edebé e Netex), que supoñen apenas o 5 % dos fondos investidos no programa, deixando fóra as do resto das editoras. Máis alá da limitación da liberdade de cátedra que para o profesorado isto supón, os estudos académicos que se ocuparon de E-dixgal coinciden en que o profesorado participante sinala, entre outras propostas, a necesidade de introducir cambios no relativo á calidade dos contidos ofrecidos, mellorar a formación do profesorado, incrementar a calidade de conexión e renovar o deseño do Espazo Abalar, fomentando que as aulas compartan as súas actividades interactivas e obxectivos didácticos dixitais. Polo que se ve a educación dixital non vai só de contar con portátiles e pantallas. Urxe que a Consellaría lle dera unha volta, como comezan a facelo outras administracións educativas.
Publicado en Nós diario: 08/11/2023
Últimas anotacións
Lar20 de Novembro de 2024 - 10:22 a.m.
Festa do cabazo19 de Novembro de 2024 - 9:45 a.m.
Pregón da festa do cabazo17 de Novembro de 2024 - 9:02 p.m.
Xigantes da lectura13 de Novembro de 2024 - 10:32 a.m.
Discurso de recepción do premio «Lenda do recreo»12 de Novembro de 2024 - 9:36 a.m.