Educación lenta

/en , , , , , , /por

Defendo que a lentitude é unha calidade da educación. Posición que coñecín coa publicación do ensaio Elogi de l’educació lenta (Graó 2009), onde o mestre Joan Doménech propoñía unha nova ollada centrada no tempo educativo coa intención de obter aprendizaxes de calidade. Reivindicación da lentitude como cerna do acto de aprender recollida polo mestre Gianfranco Tavalloni en  La pedagogía del caracol. Por una escuela lenta y no violenta (Graó 2011) e plasmada na imaxe do vagaroso cascarolo que enfundado na súa casa andante percorre os camiños, deixando unha brillante estela o seu paso. Doménech e Tavalloni defenden diminuír a velocidade dos procesos educativos, que insisten máis nos procesos avaliadores ca na calidade das aprendizaxes. Como denuncian que a velocidade é responsable indirecta da actual crise planetaria, tanto polo incremento da velocidade no consumo enerxético superior ao da súa creación; como a velocidade de produción de refugallo é superior á da natureza para reabsorbelos. Estratexia educativa decrecentista que pasa por introducir estratexias didácticas de desaceleración que, a pesar de que poidan parecer vellas, pagan a pena recuperar. Van unhas cantas para as aulas de infantil e primaria: dispoñer de tempo abondo para escoitar, conversar e xogar entre todos e todas; recuperar a boa letra nos cadernos, compartir a lectura en voz alta, debuxar en vez de fotocopiar, cantar e danzar, camiñar a pé cos colegas, escribir cartas aos nosos correspondentes, enviar tarxetas postais, cultivar na horta escolar, recoller os datos da estación meteorolóxica, mirar as nubes do ceo ou só mirar con curiosidade pola fiestra… Reclamemos unha escola lenta que, no marco do actual deseño universal de aprendizaxe, é tamén a que mellor acolle a diversidade e a neurodiverxencia. Convenzámonos que na escola, como noutros moitos ámbitos, paga a pena ser máis lentos e volver gozar das paradas para coller folgos. Perder tempo para gañar tempo, porque a velocidade apréndese na lentitude.

Publicado en Nós diario: 19/03/2024

Editar pola paz

/en , , , , , , , , , , , /por

Aristófanes na súa comedia As aves (estreada no 414 AC) representa os seus concidadáns atenienses precipitándose as librarías «cara os libros», despois de almorzar, coa intención de coñecer as novidades e discutir alí mesmo sobre os seus méritos e defectos. As librarías, xa daquela, convertéranse en punto de encontro e lugar de conversa para o público con intereses literarios. Tito Pomponio «Ático», o primeiro editor-libreiro romano do que se sabe, editor das obras do seu amigo Cicerón, tiña unha profunda cultura, adquirida durante a súa estancia en Atenas (entre 88 e 65 AC), de aí o seu alcuño, e un apaixonado interese polo coñecemento e o progreso da sociedade romana, ademais dunha marcada predisposición pola actividade comercial. Ao longo da historia, moitos editores e libreiros, máis alá de produtores e vendedores de libros, tarefas que nos son propias, asumimos que coas nosas publicacións somos produtores e difusores dos valores e principios máis acaídos para a convivencia: a liberdade, a democracia, a igualdade, a solidariedade, a diversidade, a inclusión, a lectura na lingua propia, a paz… A edición, dende a creación da imprenta no século XV, quedou impregnada dos principios do Humanismo e xa, de forma máis decidida a partir, da Ilustración, converteuse no vehículo primeiro para a difusión dos valores republicanos. Empregando as ferramentas que á edición lle son propias, as palabras e as imaxes dialogando sobre a páxina impresa en esixente harmonía, os libros foron os soportes primeiros da cultura de paz. Nun mundo, no que hoxe está en serio perigo a democracia e a guerra ignora de forma sistemática o dereito internacional humanitario, velaí o xenocidio palestino ou as guerras ocultas de África, as editoras deben actualizar coas súas publicacións novos vieiros para a construción da paz. Razóns polas que cada 30 de xaneiro –celebrado en Galicia dende 1983, a instancias do profesor Xesús R. Jares, como «Día Escolar pola Paz»– cómpre presentar novas edicións pola paz.

Publicado en Nós diario: 29/01/2025

Día escolar pola paz

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar as primeiras celebracións en Vigo do Día escolar pola paz (30 de xaneiro):

A primeira celebración en Galicia do Día escolar pola paz (30 de xaneiro) aconteceu en Vigo en 1983, hai polo tanto corenta e dous anos, promovida polo profesor Xesús R. Jares, no Colexio Público García Barbón dirixido pola profesora Marina Cabeza. Unha efeméride instituída en 1964 polo inspector de educación mallorquín Llorenç Vidal co nome de Día escolar de la no violencia y la paz (DENYP), en conmemoración da morte de Gandhi. Celebración que coincidiu coa fundación, tamén en Vigo, do grupo de Educadores pola paz dentro de Nova Escola Galega (NEG) co obxectivo, entre outros, de sensibilizar sobre a necesidade de incorporar nos proxectos educativos de todos os niveis e áreas os valores da paz, a convivencia democrática, os dereitos humanos e a solidariedade. Intencións educativas ás que en 1983 non eran alleas á conxuntura mundial presidida pola atolada carreira con armamento nuclear entre os dous bloques. Como non ignoraban que naqueles cursos non rematara o proceso de cesión ás comunidades autónomas das competencias educativas e tampouco se realizara a necesaria mudanza curricular democrática, que chegaría coa LODE (1985) e LOXSE (1990).

Da celebración do día escolar pola paz nun centro, que contou co apoio das familias e a vinculación das actividades extracurriculares con este proxecto, pasouse o ano seguinte (1984) a súa convocatoria pública, a participación dunha ducia de centros de Vigo e bisbarra, ademais de ser secundada polos departamentos de educación dos concellos de Vigo e Santiago cuxos alcaldes, Manuel Soto e Xerardo Estévez respectivamente, emitiron cadanseu bando (textos históricos) animando á veciñanza a celebrar a efeméride do 30 de xaneiro. Apoios aos que se engadiu o pronunciamento do entón conselleiro de Educación, Víctor Vázquez Portomeñe, recomendando aos centros a celebración da data, que sería incorporada ao calendario escolar en 1988 co goberno presidido por Fernando González Laxe. Entre as actividades de concienciación desenvolvidas en Vigo destacaron a primeira concentración de estudantado e profesorado pola paz (unhas mil persoas na rúa do Príncipe) e a realización de varios programas radiofónicos. Como quedou para a historia a publicación o 18 de xaneiro de 1984 dun monográfico sobre Educación para Paz no número 14 do suplemento de educación «A Pizarra» do xornal Faro de Vigo. Escrito por Xesús R. Jares e por min mesmo, incluía un texto literario precioso, «Néstor e os crepúsculos», de Paz Raña Lama. Monográfico que Faro de Vigo repetiría o 27 de xaneiro de 1985, coa incorporación de traballos de escolares no caderno «O Pizarrín».

Aquela celebración de 1984, argallada por Xesús R. Jares, falecido en 2008, pasará a historia da educación en Galicia polo lanzamento do «Manifesto dos ensinantes galegos pola paz e o desarme», elaborado polos membros de NEG de Vigo e Ourense, coa intención de denunciar a carreira de armamentos, a importancia da presión pública internacional para adoptar medidas de desarme e a reivindicación da Educación para a Paz como elemento esencial para conseguir a paz no mundo. Texto que conseguiu 920 sinaturas de profesionais galegos da educación. Como impacto cidadán obtivo en Vigo a celebración entre o 13 e o 18 de xaneiro de 1984 das «Primeiras Xornadas de Educación para a Paz», que terían continuidade nas edicións de 1985 e 1986, celebradas co aforo sempre completo no Auditorio da rúa Rosalía de Castro da Caixa de Aforros Municipal de Vigo, entidade tamén patrocinadora.

Hoxe o mundo non é aquel universo bipolar de cabezas nucleares anterior ao derrubo do muro de Berlín. Porén, a Educación para a Paz e os dereitos humanos, como a celebración do 30 de xaneiro, son tan necesarias como hai corenta anos. Hoxe o mundo transformouse nun espazo multipolar, onde non cesan as guerras locais e non se respecta nin o dereito humanitario nin a autoridade das Nacións Unidas. Velaí o que sucede co xenocidio palestino (con 41.000 vítimas estimadas), mais tamén en Ucraína ou nas guerras agochadas de África. Velaquí a estigmatización actual das migracións pola dereita extrema, os milleiros de vítimas nas fronteiras (só no Mediterráneo case trinta mil persoas na última década. Por non falar da precaria saúde do planeta, ameazada polo negacionismo climático, encabezado polo actual presidente dos EE.UU., apoiado polas multinacionais tecnolóxicas, mais tamén, non o esquezamos, polas petroleiras e polo complexo militar industrial, que reclama aos membros da OTAN o incremento da porcentaxe do PIB dedicado a defensa até o 5%. Como hai catro décadas, a cultura de paz e do respecto aos dereitos humanos non pode considerarse apenas un obxectivo educativo máis, cando forman parte esencial das finalidades da educación. Paga a pena reparar no 30 de xaneiro.

O triángulo vermello

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

Luís González López «Ferreiro», militante do Partido Comunista durante sesenta anos, nunha das viaxes que compartimos co profesor Xesús Alonso Montero, agasalloume cun pequeno triángulo vermello invertido, unha insignia que dende entón levo sempre prendida orgulloso na lapela da miña chaqueta. Explicoume que se trataba da marca empregada nos campos de concentración nazis para distinguir os presos políticos, inicialmente para os comunistas, despois tamén para socialistas, anarquistas, sindicalistas ou masóns. Hoxe o triángulo vermello é unha insignia que honra a memoria daquelas combatentes que a levaron hai oitenta anos, un símbolo afirmativo das persoas antifascistas das máis diversas adscricións. Triángulo vermello que Mercedes Núñez Targa levou cosido enriba do número 43225 que a identificaba como presa política do campo de Ravensbrück, sobrevivente despois ao Kommando HASAG, liberada do horror nazi o 14 de abril de 1945, xusto o día no que fóra anotada para ser transportada ao crematorio polo «delito» de padecer escarlatina e tuberculose. Vida desta muller de nai catalá e pai galego, marcada polo sufrimento e pola loita contra os réximes de Franco e Hitler, que tras a liberación a levou a converterse en París no exilio en voz de denuncia do fascismo e despois da morte de Franco, instalada en Vigo, onde morreu o 4 de agosto de 1986, como activista da recuperación da memoria da represión franquista, que a levará a escribir o inesquecible Cárcere de Ventas (A Nosa Terra 2005, tradución galega precedida dun estudo biográfico de Carme Vidal). Relato vital silenciado, recuperado agora como biografía emocional pola propia Carme Vidal e por Pablo, o fillo de Mercedes Núñez, nun álbum ilustrado por Belén Diz Juncal e publicado por Xerais na súa colección «Pequena Memoria», dirixida por Eva Mejuto. Para min, O triangulo vermello é o libro en galego ilustrado (empregando apenas un bolígrafo BIC) máis fermoso, estremecedor, e de edición máis coidada do ano 2024. Recomendabilísimo!

Publicado en Nós diario: 25/12/2024.

Con Palestina

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a situación do territorio palestino ocupado:

O pasado xoves un centenar de persoas convocadas pola Plataforma Cívica Vigo Pro Palestina na Porta do Sol botaron abaixo un muro de caixas de cartón que representaba o peche que dende hai un ano sofre a poboación da Franxa de Gaza, onde o exército israelita non permite a entrada nin de alimentos nin de auga nin de medicinas. Acción performativa que continuaba a xornada «Gaza (a catástrofe Nakba)», organizada o día anterior polo concello de Vigo e as asociacións Hoy por ti e Juezas y jueces por la democracia, na que diversos expertos de organizacións humanitarias como Open Arms e Médicos sen fronteiras, o xornalista Ernesto Elkaizer e o vicepresidente da Comisión Europea Josep Borrell abordaron a situación actual de Palestina, cando se fai o 76 aniversario da «Nakba», a expulsión de 700.000 palestinos do territorio que dende 1948 conforma o estado de Israel. Dúas accións que pretenden sensibilizar á sociedade viguesa, até agora pasiva e conformista cunha guerra na que de forma sistemática se conculca o dereito internacional, unha situación rexida pola lóxica perversa da barbarie na que foxen cara a ningures milleiros de persoas civís, que nas últimas semanas se repite na fronteira do Libano, onde o exército israelita utiliza tamén a forza de forma desproporcionada e os civís están absolutamente desprotexidos.

Un asedio completo a Gaza, resposta do presidente Benjamin Netanyahu ao ataque sorpresa indiscriminado de Hamas e outros grupos armados o 7 de outubro de 2023, na que foron secuestradas 200 persoas (das que 100 continúan), a maior parte civís, e segundo o Ministerio de Saúde de Israel morreron 1.200 persoas e case 3.500 resultaron feridas. Resposta israelita iniciada con bombardeos a Franxa de Gaza, que incluíron hospitais, campamentos de persoas refuxiadas, centros educativos, mercados e outras instalacións civís, nos que segundo Amnistía Internacional morreron nun ano 42.000 persoas palestinas, entre elas máis de 11.000 nenos e nenas e outras 96.000 resultaron feridas; mortos sen razón aos que se engaden as máis de trescentas de vítimas do persoal do ONU e de diversas organizacións humanitarias. Ataques aéreos e terrestres que obrigaron a desprazarse internamente ao 90% da poboación de Gaza, ao tempo que sufrían a privación deliberada de alimentos, auga, atención médica e axuda humanitaria, provocando un cruel sufrimento sen precedentes no conflito. Prácticas, nas que non paran de incrementarse o número de vítimas civís palestinas, que constitúen para Amnistía Internacional probas irrefutables de crimes de guerra ou que para a Tribunal Internacional de Xustiza da ONU poñen a poboación palestina en perigo de xenocidio e limpeza étnica, o que é o mesmo que dicir que se trata dun crime contra a humanidade.

Diante de semellante escalada de violencia, xa traspasada a fronteira do Líbano, que ameaza estenderse a Siria, ao Mar Vermello e provocar un conflito de consecuencias inimaxinables cunha potencia nuclear como é Irán, a comunidade internacional (se existe como tal) ten a obriga de esixir as partes un alto o fogo inmediato e a liberación incondicional e inmediata de todos os reféns civís retidos por Hamas e outros grupos armados e as persoas palestinas detidas de forma ilexítima por Israel. Mentres a guerra e a destrución se prolonga sen enxergar un horizonte para o seu remate, non hai outra posibilidade que reclamar este alto o fogo, o respecto ao dereito internacional e os dereitos de todas as vítimas á verdade, a xustiza e a reparación. No entanto como lembra Agnès Callamard, activista de dereitos humanos e secretaria xeral de Amnistía Internacional, este primeiro aniversario doutro episodio dunha guerra prolongada e interminable dende hai décadas constitúe «un recordatorio instrutivo para esculcar nas causas profundas deste conflito, para cortar o subministro das armas a todas as partes, así como poñer fin a prolongada impunidade coa que as forzas israelitas, Hamas e outros grupos armados desprezaron o dereito internacional durante décadas sen temer consecuencia ningunha».

Unha guerra é un fracaso da humanidade. Mais o que tamén resulta inaceptable é a pasividade e a inacción de quen pretende normalizar estes conflitos armados e toda a súa crueldade como inevitables. Ausencia de compaixón coa poboación palestina manifestada ao longo deste ano polos estados occidentais, singularmente algúns da Unión Europea como Alemaña, incapaces de conmoverse coa situación dantesca que se vive na Franxa de Gaza e manterse inanes para mobilizar a comunidade internacional, como reclama Eduardo Guterres, actual secretario xeral da Nacións Unidas. Nada pode xustificar o castigo do pobo palestino nin sacrificar toda unha xeración de cativada que só coñece a dor e o odio. Nada.

Cando sopra o vento

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Coincide a celebración deste 30 de xaneiro, Día escolar da non violencia e a paz, coa publicación de Cando sopra o vento (Retranca editora 2024) de Raymond Briggs, unha obra clásica da historia do cómic. Anosada ao galego por Alejandro Tobar, tras excelente e complexo traballo de tradución, e coidada con esmero polo editor Kiko Dasilva, esta novela gráfica aparecida en 1982, non perdeu ápice de interese e emoción. Tras o aspecto dunha peripecia de dous velliños que xa sufriran os bombardeos da segunda guerra mundial, asustados agora por un ataque nuclear soviético, está a historia lancinante de todas as persoas que alleas as que ditan as guerras padecen os seus horrores. Por desgraza, un argumento que anticipou as penalidades de accidentes nucleares que pouco despois se desencadearon en Chernobyl (1986) e máis tarde de Fukushima (2011). Cómic que, ademais, deu pé en 1986 ao filme homónimo de Jimmy Murakami, con excepcional BSO na que participaron Roger Waters e David Bowie, por certo, emitido pola TVG en 1990, o que hoxe semella incrible. Novela e filme utilizados como recurso didáctico nas celebracións de cada 30 de xaneiro, organizadas polo grupo de Educadores pola Paz de Nova Escola Galega, creado polo inesquecible Xesús R. Jares, seguindo a proposta do inspector de mallorquín Llorenç Vidal, creador desta xornada educativa en 1964, hai cincuenta anos coa intención de conmemorar nas escolas o aniversario do pasamento de Gandhi, asasinado o 30 de xaneiro de 1948. Celebración que hai catro décadas estaba moi mediatizada pola loita a prol do desarme antinuclear nun mundo bipolar, amedrentado pola posibilidade do emprego dos mísiles nucleares. Un mundo en guerra que hoxe persiste no xenocidio palestino e na guerra de Ucraína, mais tamén nas guerras ocultas en África e nos milleiros de persoas refuxiadas que se enfrontan en varios continentes aos valados do unilateralismo xenófobo. Tempo no que educar nos valores da cultura da paz continúa sendo imprescindible.

Publicado en Nós diario: 31/01/2024

A saca da curva de Puxeiros

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á saca da curva de Puxeiros do 15 de setembro de 1936:

Como é de xustiza, o 27 de agosto lembrouse no cemiterio de Pereiró aos dez executados contra o seus muros tal mañanciña de 1936. Execucións tras a causa 124/1936, pola que foron levados a xuízo sumarísimo os responsables do socialismo vigués, acusados de oporse ao golpe de estado e repartir armas entre a veciñanza: o alcalde de Vigo, Emilio Martínez Garrido; o impresor Enrique Heraclio Botana, responsable da UXT en Vigo durante catro décadas; o mestre Apolinar Torres López, presidente da agrupación socialista e responsable da «Página Pedagógica» de Faro de Vigo; o médico e veterano concelleiro Waldo Gil Santostegui; o concelleiro Ramón González Brunet; o panadeiro e candidato da Frente Popular Ignacio Seoane Fernández, así como Manuel Rey Gómez, delincuente común coñecido como «Vilagarcía». Fusilamentos aos que se engadiron os da causa 140/1936, pola que o 22 de agosto foron xulgados o alcalde de Lavadores, José Antela Conde e os irmáns Antonino e Demetrio Bilbatúa Zubeldía, membros dunha familia socialista fortemente castigada polos sublevados.

Dous consellos de guerra moi rápidos e sen garantías ningunhas, que despois dos máis de corenta mortos na Porta do Sol, tras a lectura o 20 de xullo do bando de guerra polo capitán Carreró, e dos combates nas barricadas de Lavadores, sinalaron o comezo do terror en Vigo e na súa bisbarra. No libro recomendabilísimo, O soño crebado. Da República á Guerra Civil en Vigo e na súa bisbarra (IEV, 2019), o historiador Xoán Carlos Abad, presidente do Instituto de Estudios Vigueses, estima que só no período que coincide coa duración da Guerra Civil en Vigo foron fusilados preto de 100 veciños, 48 en Tui e outro en Nigrán. Vítimas ás que habería que engadir as provocadas, ademais dos coñecidos como «paseos», polas «sacas» criminais de grupos de presos seleccionados que agardaban pola investigación das súas posibles responsabilidades, mais que unha noite serían sacados do cárcere da rúa do Príncipe ou do Frontón de María Berdiales ou das cortes da Garda Civil da rúa Magallanes por un grupo armado composto decote por gardas civís e falanxistas para aparecer ao día seguinte asasinados en lugares afastados.

Para Xoán Carlos Abad, a primeira daquelas «sacas» foi especialmente sinalada, «xa que foi dirixida contra un grupo de reclusos que tiñan unha especial relevancia dentro da cidade». Tratábanse de sete presos sacados sen explicación ningunha do cárcere vigués na madrugada do 15 de setembro de 1936, cuxos corpos baleados na caluga foron atopados de mañanciña na estrada por un grupo de leiteiras de Mos nunha curva inmediata ao cemiterio de Puxeiros. Cadáveres identificados como os do xinecólogo Eugenio Arbones Castellanzuelo, impulsor do Ateneo vigués e deputado socialista nas Cortes constituíntes; do médico Adolfo Morgade Pazos, militante de esquerdas; de Segundo Echegaray García, fillo do primeiro presidente de Tranvías Eléctricos de Vigo, tesoureiro da Federación Galega de Atletismo e considerado masón; do funcionario Luís Bilbatúa Zubeldia, xefe do servizo de Telégrafos, cuxos irmáns Antonino e Demetrio foran fusilados en Pereiró apenas dúas semanas antes; do empresario Inocencio Taboada Montoro, exportador de peixe; do palentino Abraham Muñoz Arconada, funcionario de prisións e socialista e do metalúrxico Marcial Araújo Conde, sindicalista comunista.

A saca da curva de Puxeiros, que coincidiu con varios sinistros «paseos» froito nalgúns casos de vinganzas persoais, quizais polo feito de tratarse de persoas moi coñecidas en Vigo, nalgúns casos con amizades entre os sublevados que impuñan o novo réxime, obrigou a que as autoridades militares xustificasen as sete mortes. E o fixeron, como demostra Xoán Carlos Abad, falsificando un documento no que «atribuían as defuncións ao resultado dun tiroteo sufrido polos vehículos policiais cando estes pasaban pola zona de Cabral, por parte duns descoñecidos, momento que aproveitaron os presos para tentar fuxir; e como lamentablemente non fixeron caso ás ordes de deterse, a forza viuse na obriga de ter que disparar contra eles». Sinistra falacia, que non puido agachar que a nai de Segundo Echegaray, Inocencia García fose sancionada economicamente e axudada en tan difícil transo polo industrial Eugenio Fadrique. Saca de Puxeiros que precedería aqueloutra do 16 de outubro de 1936 de nove persoas, case todas afiliadas ao Sindicato de Industrias Pesqueiras o Espertar de Panxón e ao Sindicato de Mariñeiros de Baiona, vinculados ambos os dous á CNT, sacadas por vinganza dos cárceres de Vigo, cuxos cadáveres apareceron na curva da Bombardeira de Baredo, lembrados de forma subversiva durante o franquismo con nove cruces vermellas gravadas na terra, coñecida agora como «A volta dos nove».

Ilustración Frontón de María Berdiales: Evaristo Pereira. Moitas grazas.

Mil grúas para Hiroshima

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar o 78 aniversario dos bombardeos atómicos de Hiroshima e Nagasaki:

A estrea de Oppenheimer, a longametraxe de Cristopher Nolan, coincide coa lembranza dos bombardeos atómicos sobre as cidades de Hiroshima, o 6 de agosto de 1945, e Nagasaki, tres días despois, masacres nas que morreron unhas 250.000 persoas e coas que rematou a Segunda Guerra Mundial. Unha casualidade polémica que non pexa o interese narrativo dun excelente thriller político e xudicial nin a elocuencia dos seus diálogos nin do impacto visual, sonoro e emotivo que provocan algunhas das súas imaxes nin sequera da memorable actuación de Cillian Murphy camiño do Óscar. Xaora ao fío da haxiografía sobre o físico teórico alemán, Prometeo americano que asumiu en 1942 a dirección científica do proxecto (secreto) Manhattan de desenvolvemento das primeiras armas nucleares (de destrución masiva), o filme de Nolan, a pesar do seu discurso moral ambiguo, reabre o debate sobre temas como as consecuencias éticas do bombardeo das cidades xaponesas, o inicio da era atómica e posterior proliferación nuclear ou sobre os dilemas da comunidade científica entre racionalidade, progreso e benestar da humanidade.

Confeso que como educador pola paz durante a proxección, tanto nas secuencias da detonación da proba Trinity como da bomba Little Boy, momentos estelares da película, veume á cabeza a historia de Sadako Sasaki, á que tantas veces recorremos nas aulas para lembrar as vítimas dos bombardeos nucleares. Sadako, unha picariña de dous anos, vivía coa súa familia perto da ponte Misasa na cidade de Hiroshima. Cando estourou a bomba, a case dous quilómetros da súa casa, voou a través dunha fiestra, mais coa fortuna de quedar sen ferida ningunha e poder fuxir coa súa nai entre a choiva negra. Nove anos despois aparecéronlle no colo e detrás das orellas os primeiros síntomas dunha leucemia da que foi tratada no hospital da cruz vermella onde coñeceu a unha estudante de secundaria, dous anos maior ca ela, tamén doente de cancro. Foi esta rapaza quen lle contou a lenda xaponesa que promete a quen pregue mil grúas de origami concederlle o seu desexo, sexa o dunha vida longa ou a recuperación dunha doenza. Durante os oito meses ingresada, até o seu pasamento o 25 de outubro de 1955, Sadako fixo con esa intención, segundo os seus pais, 1.400 grúas (probablemente menos de mil, segundo outras fontes) aproveitando envoltorios de medicamentos e dos papeis máis diversos, ás que se engadirían outro milleiro de grúas preparadas polas súas compañeiras de escola, que serían enterradas ao carón do seu corpo.

Tras o pasamento de Sadako desenvolveuse a iniciativa de construír con doazóns chegadas de todo Xapón un monumento que lembrase as crianzas mortas polos bombardeos. Tres anos despois, no Parque Memorial da Paz, construído no que fora o espazo comercial máis visitado de Hiroshima para lembrar a memoria do horror nuclear e promover a paz mundial, inaugurouse o Monumento da Paz das Crianzas, a estatua dunha nena cos brazos estendidos e unha grúa de papel pregado sobre ela, que homenaxea a iniciativa de Sadako e desexa un futuro de paz. Máis de sesenta anos despois, escolares de todo o mundo envían cada curso ao parque de Hiroshima o resultado do reto da creación do seu milleiro de grúas de papiroflexia e da escrita de cadansúas mensaxes pola paz para ser exhibidas no entorno da estatua da nena da bomba atómica. Excelentes traballos escolares que os responsables xaponeses do parque aconsellan complementar co estudo dos antecedentes do monumento e da situación actual das armas nucleares no mundo coa intención de que poidan contribuír a crear novos espazos de estudos para a paz e o diálogo mundial.

Dinámica didáctica de sensibilización pola paz desenvolvida na nosa área metropolitana ao longo do curso 2018-2019 pola grupo de 2º de Educación Primaria no Colexio Público de Laredo (Chapela) que superou o reto da preparación do milleiro de pezas e enviou 1.237 grúas ao parque da Paz de Hiroshima, o que foi agradecido pola embaixadora pola paz Tomoko Aikawa, tamén asesora da fundación Sadako, co convite á alcaldía de Redondela de integrarse na rede internacional de alcaldías pola paz. Como inequívoco compromiso de procurar a paz e renunciar a posuír, fabricar e utilizar armas nucleares (proclamado pola constitución de Xapón de 1947), debería ser referendado polos líderes actuais nun mundo no que ademais da ucraína están abertas outras guerras (Palestina, Siria, O Iemen, Myanmar, Afganistán…), asumidas con aparente indiferenza pola comunidade internacional. Benvidas as iniciativas das grúas escolares como a reflexión que no público adulto suscita Oppenheimer se axudan a reflexionar sobre como foi o desenlace nuclear da guerra mundial e da proliferación de armas atómicas coas que dende entón a humanidade convive suspendida dun fío.

Os valores de Agustín

/en , , , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Hoxe hai sete anos do pasamento de Agustín Fernández Paz, cabodano que coincide co peche da admisión de orixinais do premio de narrativa infantil e xuvenil pola igualdade que leva o seu nome. Unha exitosa convocatoria literaria anual do Instituto de Estudos Chairegos (IESCHA) e o concello de Vilalba que, ademais de recoñecer a excelencia dun novo texto, contribúe a non esquecer o rastro de valores deixados polo mestre e escritor e as súas fondas conviccións na forza das palabras para mudar o mundo e para facelo coas propias vidas. Foi a do chairego unha voz literaria lúcida, que sempre contou co apoio da forza dos públicos lectores galegos, fose o das crianzas ou o das persoas adultas, capaz ademais de contaxiar o optimismo e a esperanza na construción dun futuro mellor. Unha confianza activista que Fernández Paz mantivo, mesmo nas condicións máis adversas, como a dos anos de enfermidade, tamén os da imposición do Decreto de Plurilingüismo (2009), contra o que se mobilizou participando na plataforma Prolingua, da que foi promotor e incansable redactor de posicións. Compromiso que o levou a renunciar en 2010 ao Premio da Cultura Galega no apartado de Letras outorgado pola Consellaría de Cultura e Turismo. Unha decisión valente, coherente coas posicións defendidas por Prolingua sobre o carácter deses premios, que nunca se repetiría, a pesar de que o modelo de educación plurilingüe dos gobernos de Feijoo nunca fora modificado nin sequera avaliado, como prevía a disposición adicional do propio decreto. Lembrar hoxe a firmeza daquela resistencia pacífica e teimosa adoptada polo mestre Agustín, semellante a mantida pola activista Rosa Parks, á que homenaxeou na novela Non hai noite tan longa (Xerais 2011), supón identificar o rastro da dignidade, da coherencia e lucidez que deixou na súa traxectoria pública. Un rastro de valores que convén seguir en tempos nos que se repiten as ameazas sobre a lingua galega, as liberdades e os dereitos conquistados. Sempre Agustín!

Publicado en Nós diario: 12/07/2023

Educación Pública

/en , , , , , , /por

Nova Escola Galega (NEG) celebrou o seu corenta aniversario actualizando o modelo de Educación Pública (EP) que de forma pioneira acuñara en 1989. No marco da consideración da educación como un grande proxecto político e un servizo público fundamental, como da complexidade dos retos que na actualidade provoca a súa mercantilización, a hibridación dos ecosistemas de información e coñecemento e da acelerada crise na cultura e lingua galega, os membros de NEG apostan por unha educación conectada coa vida, cos problemas da contorna e co seu pluralismo de manifestacións, organizando os ensinos desde un enfoque de educación permanente, inclusiva, crítica, intercultural, coeducativa e laica. NEG aposta pola redución do programa de concertos cos centros privados, a xestión pública directa dos servizos de transporte, comedores e coidados, reclamando a concreción galega da política educativa desenvolvendo todas as competencias das que arestora dispón Galicia, como tamén avances progresivos  e efectivos da normalización lingüística, única garantía para unha adecuada estratexia plurilingüe. NEG non esquece que a EP debe continuar sendo a mellor garantía de igualdade de oportunidades e de equidade social, promotora da cohesión social, reclamando atención singular a escolarización no ámbito rural como garantía dun equilibrio territorial e demográfico así como unha esixente xestión democrática dos centros escolares, tamén como unidades de elaboración e axuste curricular. Remata NEG o seu modelo de EP reclamando un novo Estatuto Docente e a incorporación ao sistema educativo de novos perfís profesionais como a das educadoras sociais. E coma fixera en 1989, NEG continúa apelando a contribución decisiva da EP á vertebración democrática dunha sociedade máis xusta e ao logro de mellor Humanidade, contribuíndo a eliminación das guerras, do ecocidio e da discriminación entre os pobos e os seres humanos. A EP como fábrica de luz e produtora de depósitos de esperanza. Non é pouca cousa.

Publicado en Nós diario: 05/07/2023