Dez anos do Marco

No artigo da semana en Faro de Vigo fago un balance do proxecto do Marco con motivo da próxima celebración do seu décimo aniversario.


O Marco, Museo de Arte Contemporánea de Vigo, cumpre dez anos. Insignia da creación cultural viguesa do século XXI é un dos museos máis audaces, dinámicos e visitados de Galicia. Dende aquelas 24.000  persoas do ano inaugural, o museo da rúa do Príncipe acolleu 800.000 persoas, superando nos últimos anos a media dos 100.000 visitantes, duplicando o número dos recibidos polo CGAC de Compostela ou pola megalómana Cidade da Cultura do Gaiás. Un importante aniversario, que non debera pasar  desapercibido, e que será celebrado coa exposición A Balea Negra, mostra colectiva, aberta o pasado venres, que lembra, documenta e reflexiona sobre a catástrofe do “Prestige”, o petroleiro afundido o 13 de novembro de 2012, a mesma data na que era inaugurado o museo.

A do “Prestige” e do Marco será sempre unha coincidencia azarosa e significativa para a historia de Galicia. Como tamén o é o feito de que este décimo aniversario da apertura do museo vigués coincida con dificultades financeiras provocadas polos recortes severísimos que sofre o seu orzamento. Problema ao que non son alleos nin a retirada total do apoio económico da Deputación da Pontevedra e da Fundación Novacaixagalicia nin a redución das achegas e o atraso no seu pagamento que coa institución cultural viguesa manteñen tanto a Xunta de Galicia como o Ministerio de Cultura. A esta altura é o concello de Vigo o que coa súa achega de 800.000 euros mantén case o 80 % dun orzamento total de 1.052.950 euros, que xa nos dous últimos anos foi reducido nun 40%. Unha situación de auténtica asfixia económica sobre o museo vigués á que é moi difícil non atribuír connotacións políticas, cando esta descorresponsabilización económica de tres institucións pertencentes dende o seu inicio á Fundación Marco (Goberno de España, Xunta de Galicia e Deputación de Pontevedra) se produce cando son gobernadas por maiorías do Partido Popular.

Dende o comezo da súa andaina, coa memorable exposición inaugural “Atlántica 1980-1986”, os responsables profesionais do museo non renunciaron a convocar á maior cantidade de público e a participar activamente na dinámica da cidade. Lonxe de calquera elitismo, doenza que padecen outros centros de arte contemporánea en Galicia, Marco soubo sempre producir mostras propias que facilitasen a súa apertura cidadá sobre públicos diversos e interxeracionais. Eis o éxito acadado por exposicións como  “Vigovisións” (2003), “César Portela, arquitecto” (2003), “Diáspora. 10 artistas galegos no exilio latinoamericano” (2005), “Suso Fandiño” (coincidindo co 50 aniversario da apertura da fábrica de Citroën, en 2008), “Virxilio Vieitez” (2010) ou a de “Martín Creed” (2011), a famosísima dos 50.000 globos azuis, coa que gozaron milleiros de persoas o pasado ano. Producións ou coproducións con outros museos, como aquel innovador “Proxecto edición” (2006-2008), que non supuxeron en caso ningún renunciar á exploración radical e análise teórica de formas creativas ou expresivas contemporáneas. Así o demostran exposicións inesquecibles como “A mostra invisible” (2006), na que se convidaba aos visitantes a reflexionar sobre o espazo a partir do son; “O medio é o museo” (2008), na que se nos propoñía explorar as relacións do propio museo como obra de arte; até o ciclo máis recente das cinco exposicións de  “Entrar na obra” (2011) e a mostra “Presencia activa” (2012) na que se relacionaba a trepia formada pola instalación, o artista e o espectador.

Ao longo desta década, o cadro de profesionais do Marco, dirixido con moi bo criterio por Iñaki Martínez, esforzouse por desenvolver, a pesar das estreiteces económicas, un proxecto totalizador e diverso que abranguese todas as formas da expresión artística actual. Un proxecto artístico que vai máis alá da produción das exposicións estendéndose aos ámbitos da investigación, a documentación, as publicacións e a animación didáctica. Probablemente as actividades organizadas pola Aula Didáctica, nas que participan cada ano máis de 150 centros educativos e milleiros de escolares, sexan outras das súas achegas máis valiosas. Como tamén o foi o seu auditorio onde se celebraron centos de actos culturais, dende presentacións de libros, concertos (especialmente os do Festival SINSAL), proxeccións ou encontros formativos.

Como o resto dos museos, bibliotecas e centros culturais públicos, sometidos aos recortes feroces de políticas que minusvaloran o carácter produtivo do sector cultural, sabemos que o Marco deberá pelexar moi duro por manter as súas portas abertas e a súa programación e servizos en marcha. Eis a responsabilidade, que non poden obviar ningunha das institucións que participaron na súa fundación hai unha década. A continuidade do Marco é competencia de todas.

Onte 393: Cifras críticas para o libro galego (IV)

Cos datos achegados pola Panorámica de la edición española de libros 2011, que coñecimos onte, podemos actualizar a nosa serie estatística sobre a edición en galego (1991-2011), que dende hai máis de quince anos vimos realizando. Os datos da panorámica, baseados nas inscricións do ISBN, son os que mellor expresan as tendencias da produción editorial, complementándoas coas estimacións de facturación achegadas polos estudos do Comercio Interior do Libro, aos que xa nos referimos en anteriores anotacións.

A panorámica amosa que en 2011 a edición en Galicia baixou con respecto ao ano anterior un 28, 88 % (3.384 títulos), mentres que a edición en galego o fixo no 16,30 % (2.130 exemplares). A edición en galego realizada en Galicia baixou o 18,60 % (1.647 títulos), mentres que a edición en galego fóra da nosa comunidade decreceu o 6,93 % (483 títulos). A edición en galego en Galicia supuxo o 77,32 % do total da realizada na nosa lingua e o 48,67 % da editada en Galicia.

A edición realizada por editoriais privadas supuxo en 2011 o 90,47 % (1.927 títulos) da realizada en galego, diminuíndo nun 16,00 % con respecto ao ano anterior. A edición pública en galego supuxo o 9,53 % (203 títulos), a procentaxe máis baixa da última década, decrecendo nun 18,80 %. Dentro da edición institucional, é a a realizada polas universidades (59,61 %) a que continúa liderando o sector, a pesar de que diminúe o 31,63 %. A edición realizada polos organismos autonómicos, Xunta de Galicia e Consello da Cultura Galega diminuíu nun 39,28 %, supoñendo os seus 17 títulos apenas o 0,80 % do esforzo editorial anual en lingua galega.

As primeiras edicións supuxeron o 85,87 % (1.829 títulos), mentres que as reedicións e reimpresións o 14,13% (311). O número de primeiras edicións diminuíu con respecto ao ano anterior nun 18,27 %, o que quere dicir que se reducíu o número de novidades, mentres que aumentou lixeiramente nun 1,16 % o de reedicións e reimpresións.

A edición en galego en papel supuxo o 78,35 % (1.669 títulos), mentres que a relizadas en soportes dixitais o 21,65 % (461). A edición en papel diminuíu nun 28,25 %, mentres que a edición dixital duplicouse nun 211,47%, o que amosa unha importante ampliación desta oferta e a aceleración do proceso de substitución iniciado hai unha década.

A edición en galego de traducións supuxo o 27,10% (577 títulos), a maior porcentaxe das dúas últimas décadas. O número de traducións descende apena sun 5,09 %, mentres o de obras orixinais faino no 19,78 %. O castelán continúa sendo a lingua máis traducida, 68,50 % (395 títulos), seguida do inglés, 11,60 % (67), e do francés 6,20 % (36).

Por ámbitos temáticos, a edición continúa concentrándose no eido escolar xa que o libro de texto co 24,50 % (585 títulos) e a literatura infantil e xuvenil co 15,40 % (328) representan o 39,90 % dos títulos publicados. Porén, semella identificarse unha mudanza de tendencia xa que a edición infantil é a que máis diminúe, mesmo nun moi apreciable 40,36 %, mentres que se incrementa nunha porcentaxe semellante a de Ciencias Sociais que xa supón o 29,30 % do sector. Pola súa banda, a edición literaria co 20,20 % (431 títulos) diminúe nun 36,80 %, porcentaxe moi elevada.

Se comparamos a edición en galego coa doutras linguas oficiais, comprobamos que a nosa é a que máis descende (-16,80%), mentres que en castelán diminúe nun 0,13 %, incrementándose en éuscaro nun 2,65 % e en catalán nun 19,67 %. Ademais, se comparamos o número de referencias de ISBN en relación ao número de habitantes de cada comunidade, comprobamos que a oferta editorial en catalán en Cataluña continúa duplicando a existente en galego e eúscaro.

Por último, os datos da nosa serie estatística concentran a oferta editorial en galego no período autonómico, sendo xa do 94,71%. No entanto, hai unha cifra que non debe pasar desapercibida: a finais de 2011 a serie histórica do libro editado en galego acadou as 36.926 referencias.

Onte 391: Liber e Frankfurt

A Xunta de Galicia e a AGE non contarán este ano con estand nin no Liber de Barcelona nin na Feira Internacional do Libro de Frankfurt. Rómpese así unha tradición de máis de dúas décadas de participación institucional conxunta da administración galega e do sector editorial privado nestas dúas citas, que até hoxe semellaban ineludibles. Outro efecto desolador dos recortes sobre as políticas públicas de lectura que amosa, ademais, a inexistencia dunha política estratéxica de promoción do libro e da lingua galega no mundo. O sector editorial privado galego estará presente en ambas as dúas feiras por medio dos editores que contrataron os seus propios espazos e pola viaxe comercial, organizada pola Cámara de Comercio, que a vindeira semana se realizará a Frankfurt. Agardamos que o vindeiro ano, o sector privado e a Xunta de Galicia recuperemos a colaboración no marco dun desenvolvemento estratéxico para o sector do libro que pasa neste eido pola creación dunha Oficina de promoción da literatura e do libro galego no mundo. Unha entidade pública privada que se responsabilizaría da difusión das axudas á tradución de obras publicadas en galego a outras linguas, de organizar a presenza institucional nas feiras internacionais do libro e da información web sobre o libro e a literatura galega. Agardo que vivamos tempos mellores.

Onte 390: Cifras críticas para o libro galego (III)

Unha panorámica sobre a situación actual do sector editorial galego, como que vimos facendo estes últimos días, non pode ocultar a redución dos fondos destinados pola Xunta de Galicia ás políticas públicas de lectura e ás destinadas ao fomento da lingua galega, entre o 50% e o 65% de todas as súas partidas, que se produciu dende 2009. As compras de novidades editoriais en lingua galega destinadas a bibliotecas públicas, reducíronse de 1.250.000 euros (2009) a 500.000 euros (2012), o que supuxo un recurte do 60% ao longo da lexislatura. Redución moi significativa cando pola contra a produción editorial en galego aumentou en número de títulos no mesmo período, debido ao esforzo de dixitalización dos catálogos acometido polos editores galegos sen ningún tipo de axuda por parte da Xunta de Galicia. A resolución da compra de novidades editoriais, correspondente á produción editorial de 2011, amosa que se precisarían triplicar os fondos destinados pola Secretaría Xeral de Cultural para cumprir o compromiso establecido pola Lei 17/2006 do Libro e a lectura de Galicia a este respecto. Outrosí sucede coas axudas convocadas, ao longo de dúas décadas, pola desaparecida Consellaría de Cultura destinadas a Grandes Proxectos Editoriais (non convocadas xa en 2012) e a Tradución de obras para o galego e dende o galego que tras a redución ao 50% do seu importe, sufriron o alongamento do pagamento dos seus importes a un terceiro exercicio. Outrosí acontece coas axudas para a edición de materiais didácticos impresos e dixitais dirixidos ao sistema educativo non universitario convocadas pola Secretaría Xeral de Política Lingüística que pasaron dunha dotación superior ao millón de euros en 2009; a unha redución de case o 50% en 2010 (501.617 euros); a unha inaudita supresión no mes de setembro da adxudicación da convocatoria de 2011 (400.000 euros); á adxudicación da convocatoria de 2012 (350.000 euros), o que supón unha redución do 65% ao longo da lexislatura.

Onte 388: Cifras críticas para o libro galego (II)

A edición impresa que manexamos do estudo de Comercio Interior del libro en España 2011 amosa que o volume da edición e as vendas nas linguas cooficiais (catalán, éuscaro e galego) concéntrase entre o 80 % e o 90 % nos libros de Literatura, Texto, Literatura Infantil e Xuvenil e Ciencias Sociais. Así no caso dos libros editados en galego polos membros AGE o número dos publicados en 2011 destes catro xéneros (1.433) representa o 90,30 %, mentres que a súa facturación supuxo o 87,50 %.

A edición literaria en galego (399 títulos, 509.000 exemplares) supuxo o 25,10 % dos títulos e o 20,40 % dos exemplares fabricados, mentres que as súas vendas (2,84 millóns de €) supuxeron apenas o 13,20 % do total das do libro en galego.

A novela, cunha tiraxe media de 1.632 exemplares, continúa sendo o xénero privilexiado da edición literaria en galego, tanto en número de títulos (218, o 13,70 %), de exemplares (356.000, o 14,30 %) como na súa facturación (2,13 millóns de €, o 9,90 %). É interesante comparar estes datos do mercado da novela en galego cos do conxunto deste subsector de ficción en España, que en 2011 editou 12.642 títulos, imprimiu 56 millóns de exemplares e facturou 507 millóns de €. Se desagregamos máis as cifras, comprobamos que a edición de novela en castelán facturou 461 millóns de € (o 18,70 % do seu mercado), en catalán 41 millóns de € (o 16,90 % do seu mercado total), sendo en galego apenas os citados 2,13 millóns de €. Noutras cifras, o número de novelas en castelán multiplica as galegas por 50, o número de exemplares por 148 e a súa facturación por 216. Se facemos esta comparativa coa edición en catalán, o número de novelas editadas (1.038) quintuplica o das galegas, o número de exemplares fabricados (2.748.000) multiplícaas por oito e a facturación case por vinte. Ademais, se comparamos o mercado da novela en galego (2,13 millóns de €) co total do mercado libro en Galicia en 2011 (160,79 millóns de €) obtemos que a súa cota real no mercado galego do libro é do 1,32 %. Cifras que representan unha pelexa tan desigual como a que desputou David contra Goliat.

A edición de poesía e teatro en galego con 63 títulos en 2011 supuxo o 4,00 % do total, o 3,10 % dos exemplares editados e o 1,30 % da facturación. Mentres que a edición de ensaio e estudos literarios en galego, cunha tiraxe media de 647 exemplares, con 118 títulos representou o 7,40 % do total, o 3,10 % dos exemplares e o 2,00 % da facturación.

A edición infantil e xuvenil en galego con 439 títulos en 2011 supuxo o 27,70 % do total, o 26,10 % dos exemplares editados e o 18,90 % da facturación.  Mentres que a edición de libro de texto en galego con 487 títulos en 2011 supuxo o 30,70 % do total, o 37,20 % dos exemplares editados e o 53,00 % da facturación.

A edición de Ciencias Sociais en galego con 108 títulos en 2011 supuxo o 6,80 % do total, o 4,30 % dos exemplares editados e o 2,40 % da facturación.  Mentres que a edición de libros Científico técnicos en galego con apenas 30 títulos en 2011 supuxo o 1,90 % do total, o 1,40 % dos exemplares editados e o 0,70 % da facturación.

Paga a pena comparar estes datos de 2011 cos dispoñibles no estudo sobre comercio interior do libro galego en 2007. Neste período aumentou a produción de novela en galego, case duplicándose o número de títulos, que pasaron dos 113 de 2007 aos 218 de 2011, como tamén se triplicou o número dos exemplares producidos, que pasaron dos 113.000 de 2007 aos  356.000 de 2011; porén a facturación só se incrementou apenas nun 8,10 % (sen contar a suba de prezos), pasando de 1,97 millóns de € de 2007 a 2,13 millóns de 2011. No caso do libro Infantil e Xuvenil aumentou o número de títulos nun 17,95 %, que pasaron dos 418 de 2007 aos 493 de 2011, diminuíu o número dos exemplares producidos nun 15,00 %, que pasaron dos 759.000 de 2007 aos  652.000 de 2011; manténdose a facturación, en ambos ous dous exercicios arredor do 4 millóns €. Por último, no caso do libro de texto o número de títulos decreceu lixeiramente nun 2,60 %, pasando de  500 de 2007 aos 487 de 2011, aumentou o número dos exemplares producidos nun 16,83 %, que pasaron dos 796.000 de 2007 aos  930.000 de 2011; incrementándose a facturación nun 22,36 %, pasando dos 10,91 millóns de € de 2007 aos 11,35 millóns de 2011.

Agardamos contar axiña cos datos proporcionados polo Estudo do Comercio Interior do libro en galego 2011, encargado pola AGE e a Secretaria Xeral de Cultura da Consellaría de Educación e Cultura para poder interpretalos máis acaidamente.

Revive o Casco Vello

No artigo da semana en Faro de Vigo, a raíz da presentación do libro Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro na JT Photogallery promovo un exercicio de autoestima sobre a rexeneración urbana que se leva desenvolvendo no Casco Vello vigués.

O serán do pasado venres presentouse «Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro», a biografía preparada por Ramón Nicolás para celebrar o centenario do autor de «Longa noite de pedra». Máis alá da importancia desta monumental biografía literaria, que dende o epistolario inédito do poeta e da consulta de milleiros de fontes documentais e orais desvela episodios pouco coñecidos ou polémicos, a novidade de acto foi celebralo no patio da JT Photogallery, inaugurada hai pouco na rúa Abeleira Menéndez. A galería fotográfica de Javier Teniente foi unha agradabilísima sorpresa para case o centenar de participantes –entre os que se atopaba o alcalde Abel Caballero, a deputada Carmela Silva, o cronista da cidade Lalo Vázquez Gil e numerosos escritores– que puidemos comprobar o excelente resultado da recuperación total de dous edificios, cuxos baixos alugados polo Consorcio do Casco Vello están dedicados a actividades culturais e comerciais cunha intención claramente dinamizadora. A rehabilitación moi respectuosa coa tradición do barrio permitíu recuperar para uso público senllos amplos patios, aos que os clientes de “JT Gallery” e “A Tenda do Avó” poden acceder directamente dende as escadas da rúa da Segunda República.

Esta actuación na parte alta do Casco Vello debería presentarse como un modelo a imitar nun proceso de rexeneración urbana que agardamos sexa irreversible. A rehabilitación de vivendas de protección autonómica na parte máis degradada do barrio, nas rúas da Ferraría e San Sebastián, promovida polo Consorcio do Casco Vello desde a súa creación en 2005, como a rehabilitación de edificacións por parte de particulares en todo o perímetro de actuación do Plan Especial de Protección e Reforma Interior (PEPRI) do casco Vello de Vigo, aprobado en 2007, constitúen a cerna dunha estratexia urbana de rehabilitación integral paciente e teimosa dirixida a que o barrio histórico vigués volva ser habitado por familias que queren vivir en outeiro tan fermoso.

Unha estratexia humanizadora á que dende hai unha década contribúe de forma decisiva tamén a recuperación de edificios patrimoniais para ubicar neles servizos públicos e incrementar dese xeito as visitas ao barrio. O pazo da familia Pazos Figueroa e a Casa de Ceta ou Casa Arines, o pazo máis antigo da cidade, construído no século XV, ambas as dúas pezas na praza de Almeida, foron rehabilitadas xa hai máis dunha década para sede do Instituto Camoens. A casa de Pedro Román, coñecida como “edificio Ferro”, construída por Jenaro de la Fuente, na rúa Joaquín Yáñez, foi reconstruída para aloxar a Biblioteca Central de Vigo. O edificio Arte, na praza da Constitución, foi transformado en Centro de Saúde polo Sergas e a Zona Franca hai case unha década. O Pazo Arias Taboada, situado na rúa Abeleira Ménéndez, ao comezo da Ferraría, foi convertido no pasado mandato municipal polo concello en Pinacoteca Francisco Fernández del Riego. O Centro Galego de Fotografía, instalado na rúa Chao con fondos do Concello e do Ministerio de Cultura, aínda está sen inaugurar. O antigo centro parroquial, situado na rúa san Vicente, foi recuperado para Aula da UNED en Vigo. Como o grande caserón do edificio Cambón, ubicado tras da Colexiata, onde se ubicou a primeira reitoría da Universidade de Vigo, foi acondicionado pola consellería de Infraestruturas e Medio Ambiente como centro de interpretación do Parque das Illas Atlánticas, tamén pendente da súa apertura… Recuperacións públicas ás que se deberían engadir os esforzos encomiables realizados polos emprendedores privados que ubicaron no barrio os seus comercios ou negocios de hostelaría.

O proxecto de rehabilitación integral do Casco Vello, no que están implicados tanto o concello de Vigo como a Xunta de Galicia, por medio da súa participación maioritaria no Consorcio do Casco Vello, debería aproveitar as oportunidades xeradas pola crise, incentivando o seu carácter residencial, comercial e cultural como cidade histórica. O Casco Vello é o espazo urbano da memoria viguesa, o celme sobre o que a nosa abella da ribeira xerou durante dous séculos todo os seus dinamismos. Como tal debería ser presentado ás persoas que nos visitan, especialmente aos cruceiristas que poden acceder con enorme facilidade até alí pola pasarela da Pedra. Mais como tal debería ser considerado tamén por todos os vigueses que deben atreverse a ruar sen medo ningún polas súas fermosísimas calellas. Esa é a intención de iniciativas como as «Rutas dramatizadas polo Casco Vello», organizadas os sábados pola asociación Vigovello e pola Agrupación de Centros Deportivos e Culturais de Vigo, coa intención de que os vigueses coñezan de forma divertida a historia da cidade. Por fin, o Casco Vello revive, celebrémolo.

Onte 386: Cifras críticas para o libro galego (I)

Coñecimos onte o contido de senllos informes –Comercio Interior del libro en España 2011 (versión definitiva, impresa) e El sector del libro en España 2010-2012) que amosan a actual situación crítica da edición do libro en Galicia e en galego. Varios son os indicadores recollidos en ambos os dous informes de referencia para o «Observatorio de la Lectura y el Libro» do Ministerio de Educación, Cultura y Deporte, que amosan o retroceso do sector tanto no seu volume de edición e facturación como na perda de empregos directos e indirectos.

A edición en Galicia baixou o último ano un 28,8% pasando de editar 4.754 títulos en 2010 a 3.384 en 2011, mentres que en comunidades como Madrid e Cataluña, que concentran o 60% da edición,  aumentou e no conxunto do estado incrementouse nun 2,1%, até os 116.851 títulos, fenómeno en boa medida explicable debido á edición en soportes distintos ao papel. No entanto, o número de títulos editados polos membros da AGE increméntase nun 2,03 % pasando dos 2.115 (1.566 en galego, 520 en castelán e 27 noutras linguas) do ano 2010 aos 2.156 de 2011 (1.587 en galego, 540 en castelán e 28 noutras linguas); tendencia que se mantén no incremento do 0,14 % do número de exemplares fabricados que en 2011 acadan os 3.360.000. Cifras que permiten que a tirada media baixe apenas un 1,76 %, pasando dos 1,589 exemplares por títulos en 2010 aos 1.561 de 2011.

A edición en galego diminuíu no mesmo período, segundo a Panorámica de Edición Española de 2011 en 16,3% (2.130 títulos) e segundo o Comercio Interior del Libro nun 5,22 %, pasando de 2.028 (1.566 en Galicia, 320 en Madrid, 139 en Cataluña e 4 noutras comunidades) en 2010 a 1.922 os títulos publicados polos editores privados en 2011 (1.587 en Galicia, 265 en Madrid, 67 en Cataluña e 3 noutras comunidades). Datos que amosan que os editores privados galegos manteñen o seu nivel de edición en galego, mentres que baixa o número de títulos na nosa lingua editados fóra de Galicia. A pesar de non contar con datos comparativos con respecto ao ano anterior, é salientable que en 2011 foron editados en galego por editores privados 2.497.000 exemplares, o que supón o 74,31 % dos publicados en Galicia, sendo a súa tirada media de 1.573 exemplares por título.

A facturación do comercio interior do libro en España en 2011 diminuíu nun 4,1 % con respecto ao ano anterior, situándose nos 2.772, 34 millóns de euros, dos que estima corresponden o 5,8 % a Galicia, 160,79 millóns de euros. A facturación das editoras privadas galegas foi de 26,86 millóns de euros, o que supón un decrecemento do 13,3 %, o maior sufrido polos diversos gremios pertencentes a FGEE. Decrecemento que dende 2009 –ano que marcou o teito da facturación do noso sector (33,68 millóns €) coincidindo co inicio da lexislatura que agora finaliza– supón un 25,42 % e dende 2010 o 20,25 %.

O estudo do comercio interior estima en 21,43 millóns de euros a facturación do libro editado en galego en 2011 polas editoras da AGE, cifra que só se pode comparar cos 21,98 millóns de euros do estudo de comercio interior do libro galego de 2007, até agora o último dispoñible. Cifra que amosa un claro estancamento do sector dende entón, que de ser corrixida a prezos constantes amosaría, tamén, un significativa retroceso superior aos dez puntos. Tanto no caso do libro editado en Galicia (26,86 millóns €) como o editado en galego (22,50 millóns €), as librarías independentes  continúan sendo a canle de facturación privilexiada, nun 55,8 % no primeiro caso e nun 53, 6 % no segundo. Convén reparar que relacionando as cifras, obtemos que a cota do mercado do libro en galego foi en Galicia no ano 2011 do 14 %.

O estudo de Comercio Interior de 2011 estima a perda de emprego no sector editorial privado galego nun 5,2 %, sendo 249 persoas as que forman parte dos cadros de persoal das empresas; diminuíndo de forma significativa o número de colaboradoras externas, que se reduce de forma moi significativa dende 2009, pasando das 14 de media por empresa até as 8 na actualidade.

Nunha segunda anotación, debullaremos os datos dispoñibles nestes informes estatais sobre a edición e facturación por xéneros do  libro editado en Galicia, agardando a próxima publicación do Estudo do Comercio Interior do libro en galego 2011, encargado pola AGE e a Secretaria Xeral de Cultura da Consellaría de Educación e Cultura.

Cultura, dignidade e futuro

«Cultura, dignidade e futuro» é o título do chamamento que dende a Fundación Premios da Critica Galicia facemos aos partidos e organizacións políticas con motivo do 21-O. Un texto que reclama a atención que merecen as iniciativas culturais públicas e as industrias culturais privadas en Galicia, reclamando para elas un plan estratéxico, un modelo de financiamento sostible e un funcionamento profesional e autónomo, independente das mudanzas políticas. Agradécese a difusión.

Prioridade para a cultura

No artigo da semana en Faro de Vigo reivindico a prioridade da cultura en tempos de crise.

A cultura é un dos sectores que sofre con maior intensidade os efectos da crise económica e dos recortes impostos polas “políticas de consolidación fiscal” esixidas polos socios e prestamistas europeos. A obriga de reducir o gasto e o déficit público levou a baixar os orzamentos de todas as administracións, dende o goberno do estado a cada un dos concellos, alí onde semellaba que menos doería, o que para case todas elas quere dicir na cultura. Un comportamento político ao que non é allea a prexuizosa consideración do sector cultural como ornamental ou accesorio, apenas un mero capricho, iso si, sen menoscabo das gabanzas protocolarias da importancia do seu carácter identitario ou patrimonial.

Todos os sectores da cultura, dende as iniciativas dos poderes públicos (museos, centros de arte e bibliotecas, especialmente) até as industriais culturais privadas, sexa da edición de libros, do cine, das artes escénicas, da música culta e popular, das artes plásticas ou dos novos medios viven hoxe unha situación de emerxencia que ameaza a súa supervivencia. Sectores culturais que non debemos esquecer chegaron a ofrecer en España no seu conxunto 600.000 empregos directos ou indirectos e supoñían un nada desprezable 4% do PIB. Dende o inicio da crise económica, hai xa máis de catro anos, multiplicáronse a redución de fondos, persoal e horarios de numerosos museos e centros de arte por toda a xeografía española; como diminuí a actividade teatral e musical até límites descoñecidos, así como o número de películas producidas, xa que o das estreadas aínda é moito menor, debido ás dificultades das produtoras para atoparlles un oco no mercado da distribución entre as producións estadounidenses.

Unha situación de precariedade que en Galicia adquire tintes absolutamente dramáticos debido á febleza do tecido profesional das nosas industrias culturais como ao dano (xa irreparable) que para a cultura galega supuxo a ruptura irresponsable do goberno de Feijoo co consenso arredor do estatus da lingua na nosa sociedade forxado ao longo de case tres décadas de Autonomía. Precariedade á que tampouco é allea o lastre (a millonada de euros) que supón a finalización do proxecto da Cidade da Cultura do Gaiás e o desenvolvemento nas súas instalacións dunha programación digna que axude a mitigar o enorme fiasco da escultura xigante do arquitecto Eisenman concibida naqueles temos de fartura e disparate megalómano de Manuel Fraga. Hoxe todas as industrias culturais en Galicia (edición, audiovisual, artes plásticas e artes escénicas), que ocupan a 17.000 persoas e supoñen case o 2% do PIB galego, viven o momento máis crítico da súa historia, tanto pola precariedade das políticas públicas, como pola necesidade específica de cada unha delas de acometer profundas mudanzas estratéxicas nas súas cadeas de valor, motivadas tanto polo tránsito cara a novos modelos de creación e distribución dixital como polos novos requirimentos dos públicos actuais e da necesidade da presenza dos seus produtos nos mercados internacionais.

A suba do IVE até o 21%, que afecta a todos os sectores culturais, coa única excepción dos libros impresos, e a paralización da tantas veces prometida lei de mecenado son senllos golpes durísimos do Goberno de Rajoy que poñen ao sector cultural de novo sobre as cordas. Especialmente alporizante resulta o veto do ministro de Facenda a poñer en marcha unha lei chamada a substituír as políticas de subvención polas de desgravacións, incentivación e racionalización dos recursos destinados ás iniciativas culturais, tanto públicas como privadas. Unha lei de mecenado que incrementaría as deducións fiscais, tanto de persoas físicas como de sociedades, das doazóns destinadas á cultura, o que permitiría un maior peso da sociedade civil sobre o futuro destes proxectos, ao tempo que unha maior independencia con respecto ás administracións públicas e aos caprichos e querenzas dos seus responsables.

Coas subvencións baixo cero, co mercado cultural eivado tanto pola brutal subida do IVE como polos efectos do desemprego e recortes aos funcionarios, mais sen posibilidade tampouco de acudir ao mecenado do capital privado, a ninguén pode estrañar que os diversos sectores e empresas culturais se precipiten cara o abismo. Razón pola que non está de máis apelar ás conciencias lembrando que tanto as iniciativas públicas como as industrias culturais privadas deben ser consideradas como sectores produtivos estratéxicos, capaces de crear valor e emprego, ademais de contribuír a proporcionar un maior benestar e cohesión social. A cultura non pode quedar ao pairo dos avatares da crise. Cada euro que se deixa de investir en cultura empobrécenos un pouco máis. Non se pode esquecer esa prioridade para a cultura.

Onte 346: Nas Fragas do Eume

Foi unha xornada marabillosa a que gozamos nas Fragas do Eume. Ao mediodía visitamos a primeira edición do ETNOeume, unha feira de cultura tradicional xenuína, de auténtica estirpe, cunha importante presenza dos xogos populares e das actividades económicas artesanais. Unha organización comunitaria, baseada na participación veciñal, que constitúe unha alternativa ao modelo neofolclórico das chamadas «feiras medievais» que abrollan no país como cogomelos franquiciados de chourizos á grella e licor café. Esta feira forma parte do proxecto do Museo Etnográfico da Capela, promovido dende hai décadas polo incansable Secundino García Mera, sendo un dos modelos museísticos máis potentes de posta en valor da memoria da cultura tradicional agraria que coñecemos no país. A súa organización e contidos lembráronme os museos folk ingleses, que tanto sempre me gustaron. Merece unha visita moi demorada. Á tarde fixemos unha abraiante camiñada polas Fragas, seguindo o Eume dende os Altos de Fortandión até o Mosteiro de Caveiro, regresando monte arriba pola congostra de Ventureira. É innegable que o incendio da pasada semana santa deixou unha pegada desoladora nalgunhas zonas das fragas, sobre todo nas máis elevadas, onde é probable que afectase de forma irreversible a algún dos endemismos; mais tamén o é que a densidade do dosel arbóreo protexou os espazos de ribeira onde sentimos todas as fragrancias. Mágoa que non exista aínda un proxecto de protección integral dunha das alfaias dos noso patrimonio natural, como tampouco unha vontade de integración do parque natural nas actividades económicas e no desenvolvemento da comarca. Non esqueceremos este día nas fragas nin acollida tan agarimeira de Xabier, María Xesús e Daniel.