Onte 436: Premios da Crítica Galicia 2012

/en , , , , /por

A denuncia dos recortes no eido da cultura e da investigación foi unha das cuestións que estivo mías presente na cerimonia na que se deu a coñecer o ditame dos Premios da Crítica Galicia 2012. Fíxoa Agustín Fernández Paz, gañador do premio de Creación literaria por Fantasmas de luz, cando lembrou o memorable discurso final d’ As uvas da ira de John Ford que remata en «Nós somos o pobo». Fíxoa Patricia Fra, a editora de Regreso a Compostela de Edith Warthon, que reiterou o chamamento do xurado de Investigación aos poderes públicos «para que o apoio e recoñecemento a investigación realizada en Galicia, non se vexa gravemente afectado polos recortes. O xurado entende que se non hai unha axeitada inversión en I+D+I non será posible acadar un desenvolvemento económico e social que asegure o benestar das xeracións futuras». Fixerona Margarita Viso e Juan Vara, membros da Asociación Galega de Compositores, premio de Música, cando defenderon o papel esencial da música para a conviencia cidadá. Fixérona Xan Rodríguez e Antonio Moure, membros da Asociación O sorriso de Daniel, premio de Iniciativas Culturais, cando reivindicaron a necesidade da protección do patrimonio galego, sobre todo no eido rural. Fíxoa Carmen Nogueira, a vídeoartista viguesa, premio de Artes Plásticas e Visuais, reclamando atención para as políticas públicas de cultura, con especial atención aos museos. Fíxoa Gustavo Pernas que recolleu en nome de Xosé Manuel Olveira «Pico», o premio de Artes Escénicas e Audiovisuais, no que foi o discurso máis explícito e apaixonado da noite, que rematou enfatizando con enerxía «Nunca máis aos recortes na cultura».

Na fotografía destacada: Agustín Fernández Paz, Patricia Fra, Juan Vara (Asociación Galega de Compositores), Carmen Domínguez, Antonio Moure e Xan Rodríguez (ambos os dous, Asociación O sorriso de Daniel). Na foto da escaleira: os membros dos seis xurados e membros da Fundación Premios da Crítica Galicia.

Un éxito colectivo

/en , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo volvo sobre as orixes dos Premios da Crítica Galicia, que se celebrarán na edición 2012 o vindeiro sábado, 17 de novembro.

O pasado venres publicouse nestas páxinas de “Faro” unha reportaxe de Amaia Mauleón sobre os Premios da Crítica Galicia con motivo do seu 35 aniversario. Ilustraban o texto senllas fotografías de Magar e outra do desaparecido Llanos nas que puidemos identificar a relevancia que estes premios, creados en 1978 polo Círculo Ourensán Vigués, a entidade recreativa da rúa Venezuela daquela presidida polo libreiro Bieito Ledo, tiveron para a cultura galega.

Na primeira das fotos, a que máis me impactou, aparecen as sete persoas que formaron parte do primeiro xurado de creación literaria, o que escollería como gañador o poemario “Mar e naufraxio” de Alfonso Pexegueiro, editado polo Círculo de Investigacións e Estudos Sociales (CIES). Na foto de Magar aparecen arredor de dúas mesas rectangualres seis homes barbados e unha única muller, a profesora de literatura galega Pilar Vázquez Cuesta. O catedrático Emilio de Gregorio, secretario do xurado en representación do Círculo Ourensán, e Basilio Losada, profesor da Universidade de Barcelona, acompañaban a catro dos escritores máis relevantes da literatura galega das últimas cinco décadas Carlos Casares, Paco Martín, Xosé Luís Méndez Ferrín e o poeta Celso Emilio Ferreiro, un ano antes do seu pasamento. Este xurado de auténtica excepción afirmou no texto do seu ditame que no libro de Pexegueiro se realiza “un esforzo importante no camiño de conquerir unha renovación das técnicas expresivas da lingua poética galega”, ademais de salientar tamén o interese doutra obra que considerou longamente, “Silabario da turbina” do colectivo poético Rompente, “que mostra unhas especiais caraterísticas renovadoras no que facer poético”. Dende aquela, a creación literaria en galego, como o conxunto da oferta editorial galega, deu un chimpo de xigante. Paga a pena lembrar que entón se editaban en galego cada ano apenas 150 títulos, mentres que na actualidade, a pesar das dificultades das crises da industria editorial, son bastantes máis de dous mil. Foi, pois, aquel do Hotel Samil un decisivo momento alboral dun proceso de crecemento, ao que os Premios da Crítica nunca serían alleos.

Mais a foto de Magar, que sen dúbida pasará á historia da literatura galega, non informaba sobre o que sucedía extramuros daquel cuarto do Hotel Samil, onde se celebraron as deliberacións, ou do salón onde aquel 16 de maio tivo lugar a primeira “Cea das Letras”, na que é ben lembrar que cada un dos asistentes, o certo que de moi diversa condición, pagou as 800 pesetas do menú. Extramuros fervía o Vigo revolcado, que comezaba a enfrontar a primeira das súas nunca concluídas reconversións navais, unha cidade que sofría un momento de devalo económico, ao tempo que coas liberdades, aínda non completamente conquistadas, os partidos e forzas políticas abordaban o complexo debate do texto constitucional e das aspiracións da nación galega ao seu autogoberno e á recuperación plena da súa lingua e da súa cultura.

Nese fervedoiro social e político, que foi tempo de incertezas e oportunidades, cocéronse as primeiras edicións dos Premios da Crítica Galicia. Impulsados por unha xeración entusiasta de profesionais vigueses, pertencentes a un espectro político plural, mais vinculados coa esquerda e co galeguismo, os Premios da Crítica (nacidos primixeniamente co nome de “Premios Martín Codax”), como outras actividades organizadas polo Círculo Ourensán Vigués (Romería das Letras Galegas en Castrelos, Semana da Cultura Galega no norte de Portugal) acreditaron na potencia das iniciativas da sociedade civil e na consideración da cultura e a lingua galegas como un patrimonio de todos. Iniciativas todas as tres alicerzadas sobre un xeito mancomunado de entender o país e un traballo cultural “vivo e incitante”, co que se pretendía, lonxe de calquera intención elitista, “chegar a amplos sectores sociais”, por utilizar os termos dos seus textos fundacionais.

Ese espírito de galeguismo aberto, inequivocamente integrador e antiseitario, esa vocación de presentar a cultura galega na súa verdadeira estatura e diversidade (dende a creación literaria, a investigación, o ensaio, atá a iniciativa cultural, o disco, as artes plásticas, escénicas e audiovisuais), sen complexos nin chovinismos, permitíu a consolidación e a continuidade ininterrompida dos Premios da Crítica Galicia, a pesar das dificultades económicas e das circunstancias políticas de tres décadas e un lustro. A forza destes Premios, que na súa edición 2012 se fallarán o vindeiro sábado, 17 de novembro, debeuse tanto a ese espírito agarimeiro como á grande vitalidade da cultura galega, representada por esas máis de duascentas persoas e entidades que premiadas nas diversas modalidades ao longo da súa historia. Un éxito colectivo!

Onte 410: Libro cero

/en , , , , , /por

Foi onte día de análises e reflexións sobre o futuro que nos agarda. Ronseis publicou esta peza publicitaria da campaña chilena a prol do ive cero para os libros. Gustoume moito o guión argumental retranqueiro e a idea gráfica que lle imprime un ritmo trepidante para denunciar a situación de crise do sector cultural en Chile. Un recurso que paga a pena arquivar.

Onte 408: «Ler para Conectar», sobre o Plan de Lectura do País Vasco

/en , , , , , /por

«Ler para Conectar» é o lema escollido polo Plan de Lectura do País Vasco que onte coñecimos polo noso bo amigo Txetxu Barandiarán. Unha iniciativa interesantísima que se convertirá, a partir de agora, en referencia nas políticas públicas de lectura futuras. O plan vasco asume un concepto de lectura 2.0, tanto dende a súa dimensión educativa (a lectura é a ferramenta de aprendizaxe indispensable de acceso ao coñecemento ao longo de toda a vida), económica (o modelo produtivo actual esixe capital humano con competencias avanzadas en lectura e escritura dixital e analóxica) como cívica (a actual lectura sobre diversos soportes e con presenza nas redes sociais ten un forte impacto sobre a convivencia cidadá). Outrosí sucede coa súa inequívoca aposta pola lectura no contexto dixital, polo desenvolvemento dunha nova rede bibliotecaria e por unha ampla mobilización social a prol da lectura. Parabéns aos promotores dunha iniciativa que seguiremos dende Galicia coa maior atención.

Onte 404: O século de Llanos

/en , , , , , , /por

Só catro días despois do pasamento de Guillermo Cameselle, aos 97 anos morreu Ángel Llanos, o fotógrafo todoterreo, a memoria dun século na cidade de Vigo. Como Prosperi e Pacheco, Ángel formaba parte dunha xínea familiar con presenza en Vigo dende hai 125 anos, cando chegou o seu avó procedente de Valencia. Fotógrafo independente dedicou oito décadas ao fotoxornalismo, colaborando con todos os xornais, ademais da foto de empresa e de estudio. Fotografou sen descanso as paisaxes urbanas viguesas e retratou aos seus cidadáns até conformar un arquivo familiar extraordinario (135.000 imaxes), adquirido hai tres anos pola Consellaría de Cultura e conservado dende entón no Museo Etnolóxico de Ribadavia. Ben sería que volvese a Vigo para expoñerse no futuro Centro Galego de Fotografía do Casco Vello.

Bibliotecas sen libros

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo critico que o Goberno suprimise dos Orzamentos Xerais do Estado de 2013 a partida destinada a adquisición de libros e fondos bibliotecarios.

José Ignacio Wert deixará ás Comunidades Autónomas sen cartos para a adquisición e distribución de libros e outros fondos documentais para a mellora das bibliotecas públicas durante o ano 2013. Entre os chamamentos a españolear a educación catalá e os anuncios publicitarios de dotar de mochilas dixitais aos escolares protagonizados polo ministro de Educación e Cultura, a noticia da precarización brutal das bibliotecas públicas pasou case desapercibida para os medios e, por suposto, non mereceu espazo ningún nas televisións públicas tan proclives en período electoral a facerse eco dos escándalos no mundo da cultura.

Wert remata dunha plumada co histórico programa do seu ministerio de apoio ás adquisicións bibliográficas da rede de bibliotecas públicas que co Goberno Zapatero chegou a supoñer 30 millóns de euros dos Orzamentos Xerais do Estado. Un investimento que as CC.AA. conveniaban co Ministerio de Cultura co compromiso de achegar unha cantidade idéntica dos seus fondos para o programa. Este modelo de colaboración permitiu que a Xunta de Galicia destinase o pasado ano 1.272.600 euros (636.000 euros dos seus orzamentos) para a adquisición de novidades editoriais para a rede das súas seis bibliotecas nodais, así como na compra de libros en galego para o seu reparto na Rede de Bibliotecas de Galicia, un total de 240 bibliotecas, coa finalidade de dotalas de coleccións actualizadas e potenciar a lectura na nosa lingua.

Desde a súa chegada ao ministerio, a Wert semellantes cantidades investidas en libros e lectura deberon parecerlle un desbalde do que se podía prescindir sen custe político ningún. Fíxoo cando na primavera suprimíu este programa, deixando ao pairo os compromisos adquiridos polas CC.AA. Volveuno facer a comezos deste curso escolar cando impuxo unha redución do 76 % das axudas para a adquisición de libros de texto, outro recorte brutal que afectou a máis de medio millón de familias. Medidas que para este ministro de moita labia nin sequera merecen ser explicadas nin xustificadas xa que forman parte da política de redución do déficit público presentada como indiscutible e inevitable polo goberno do que forma parte. “Se non hai cartos para medicamentos, tratamentos hospitalarios ou atención a persoas dependentes (por poñer casos carenciais que comezamos a sofrir), quen pode reclamalos para a compra de libros?” Eis outra das tantas falacias perniciosas deste tempo de rescate e miseria moral no que dende o Ministerio de Cultura se emite a mensaxe explícita á sociedade de que os libros son bens prescindibles, mesmo para as bibliotecas públicas e para os centros escolares, as dúas institucións especializadas en lectura. Sen apenas custe dialéctico, o moi liberal Wert traspasa así a liña vermella que xustifica deixar á intemperie á rede bibliotecaria pública, o esquelete cultural da nosa sociedade.

Esta rede lectora pública supera hoxe con moito o número de socios dos clubes de fútbol profesional e o seu número de usuarios de todas as idades é maior co dos espectadores que acuden decote aos estadios. Valla como exemplo que na Coruña durante o ano 2011 o número de socios das bibliotecas públicas foi de 86.525 persoas, triplicando de lonxe aos do Deportivo, sendo o número de persoas usuarias de máis de 900.000. Cifras que amosan o impacto social da biblioteca pública, un lugar de convivencia e encontro interxeracional como de acceso especializado á información e aos contidos culturais nos diversos soportes, tanto os impresos como os dixitais.

As bibliotecas son a primeira institución cultural de cada unha das comunidades locais, entidades culturais sen ánimo lucro, portos seguros onde sabemos, como sinala Javier Celaya, que “os nosos datos persoais relacionados co consumo de produtos culturais non serán utilizados para fins comerciais nin como pretexto para aceeder de forma gratuíta a determinados contidos culturais”. As bibliotecas públicas, como salienta a recente Lei de Bibliotecas de Galicia, aprobada o 5 de xullo pasado, constitúen servizos culturais e informativos de máxima relevancia para unha sociedade avanzada, xa que permiten o acceso de todos á cultura, a participación da cidadanía na vida cultural, ademais da conservación e promoción do patrimonio bibliográfico.

As bibliotecas públicas son institucións esenciais para a convivencia e para a educación permanente, tendo un papel fulcral no proceso actual de alfabetización informacional e de acceso á sociedade dixital. Unha realidade que o ministro Wert ten a obriga de coñecer e a responsabilidade de asumir con todas as consecuencias. Que durante todo o vindeiro ano 2013 o Goberno non poña cartos para que a rede de bibliotecas públicas españolas compre fondos é un auténtico escándalo.

Dez anos do Marco

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago un balance do proxecto do Marco con motivo da próxima celebración do seu décimo aniversario.


O Marco, Museo de Arte Contemporánea de Vigo, cumpre dez anos. Insignia da creación cultural viguesa do século XXI é un dos museos máis audaces, dinámicos e visitados de Galicia. Dende aquelas 24.000  persoas do ano inaugural, o museo da rúa do Príncipe acolleu 800.000 persoas, superando nos últimos anos a media dos 100.000 visitantes, duplicando o número dos recibidos polo CGAC de Compostela ou pola megalómana Cidade da Cultura do Gaiás. Un importante aniversario, que non debera pasar  desapercibido, e que será celebrado coa exposición A Balea Negra, mostra colectiva, aberta o pasado venres, que lembra, documenta e reflexiona sobre a catástrofe do “Prestige”, o petroleiro afundido o 13 de novembro de 2012, a mesma data na que era inaugurado o museo.

A do “Prestige” e do Marco será sempre unha coincidencia azarosa e significativa para a historia de Galicia. Como tamén o é o feito de que este décimo aniversario da apertura do museo vigués coincida con dificultades financeiras provocadas polos recortes severísimos que sofre o seu orzamento. Problema ao que non son alleos nin a retirada total do apoio económico da Deputación da Pontevedra e da Fundación Novacaixagalicia nin a redución das achegas e o atraso no seu pagamento que coa institución cultural viguesa manteñen tanto a Xunta de Galicia como o Ministerio de Cultura. A esta altura é o concello de Vigo o que coa súa achega de 800.000 euros mantén case o 80 % dun orzamento total de 1.052.950 euros, que xa nos dous últimos anos foi reducido nun 40%. Unha situación de auténtica asfixia económica sobre o museo vigués á que é moi difícil non atribuír connotacións políticas, cando esta descorresponsabilización económica de tres institucións pertencentes dende o seu inicio á Fundación Marco (Goberno de España, Xunta de Galicia e Deputación de Pontevedra) se produce cando son gobernadas por maiorías do Partido Popular.

Dende o comezo da súa andaina, coa memorable exposición inaugural “Atlántica 1980-1986”, os responsables profesionais do museo non renunciaron a convocar á maior cantidade de público e a participar activamente na dinámica da cidade. Lonxe de calquera elitismo, doenza que padecen outros centros de arte contemporánea en Galicia, Marco soubo sempre producir mostras propias que facilitasen a súa apertura cidadá sobre públicos diversos e interxeracionais. Eis o éxito acadado por exposicións como  “Vigovisións” (2003), “César Portela, arquitecto” (2003), “Diáspora. 10 artistas galegos no exilio latinoamericano” (2005), “Suso Fandiño” (coincidindo co 50 aniversario da apertura da fábrica de Citroën, en 2008), “Virxilio Vieitez” (2010) ou a de “Martín Creed” (2011), a famosísima dos 50.000 globos azuis, coa que gozaron milleiros de persoas o pasado ano. Producións ou coproducións con outros museos, como aquel innovador “Proxecto edición” (2006-2008), que non supuxeron en caso ningún renunciar á exploración radical e análise teórica de formas creativas ou expresivas contemporáneas. Así o demostran exposicións inesquecibles como “A mostra invisible” (2006), na que se convidaba aos visitantes a reflexionar sobre o espazo a partir do son; “O medio é o museo” (2008), na que se nos propoñía explorar as relacións do propio museo como obra de arte; até o ciclo máis recente das cinco exposicións de  “Entrar na obra” (2011) e a mostra “Presencia activa” (2012) na que se relacionaba a trepia formada pola instalación, o artista e o espectador.

Ao longo desta década, o cadro de profesionais do Marco, dirixido con moi bo criterio por Iñaki Martínez, esforzouse por desenvolver, a pesar das estreiteces económicas, un proxecto totalizador e diverso que abranguese todas as formas da expresión artística actual. Un proxecto artístico que vai máis alá da produción das exposicións estendéndose aos ámbitos da investigación, a documentación, as publicacións e a animación didáctica. Probablemente as actividades organizadas pola Aula Didáctica, nas que participan cada ano máis de 150 centros educativos e milleiros de escolares, sexan outras das súas achegas máis valiosas. Como tamén o foi o seu auditorio onde se celebraron centos de actos culturais, dende presentacións de libros, concertos (especialmente os do Festival SINSAL), proxeccións ou encontros formativos.

Como o resto dos museos, bibliotecas e centros culturais públicos, sometidos aos recortes feroces de políticas que minusvaloran o carácter produtivo do sector cultural, sabemos que o Marco deberá pelexar moi duro por manter as súas portas abertas e a súa programación e servizos en marcha. Eis a responsabilidade, que non poden obviar ningunha das institucións que participaron na súa fundación hai unha década. A continuidade do Marco é competencia de todas.