Cultura dixital

/en , , , , , , , , , , /por

Nacidos en Vigo o 17 de maio de 1978, adiantándose ás institucións da Autonomía, os Premios da Crítica de Galicia mantivéronse sen interrupción como manifestación da vitalidade cultural de Galicia e do desenvolvemento das súas industrias culturais. Nacidos con cinco modalidades –Creación literaria, Ensaio, Investigación, Música e Iniciativas culturais–, ás que na segunda convocatoria se engadiría unha sexta –Ciencias e artes da representación–, estes premios sen dotación económica, organizados por unha asociación plural e independente e outorgados por xurados especializados, pretenderon recoñecer cada ano a excelencia e a relevancia da produción cultural, dos labores individuais e colectivos máis destacados nos ámbitos da literatura, música, artes escénicas, artes plásticas, cine, cultura gastronómica e da investigación en Galicia e, singularmente, da realizada en galego. Case ás portas do seu cincuenta aniversario, tras a renovación da asociación organizadora, acaba de ser convocada a edición dos Premios da Crítica de Galicia correspondente a 2024 que, por vez primeira, contará con dez modalidades, de xeito que ás oito habituais na última década, se lle engade unha nova, –Cultura dixital–, e se desdobra a de Investigación en Ciencias e Tecnoloxía, por unha parte, e Ciencias Sociais e Humanidades por outra. Un fito novidoso nesta cuadraxésima sétima edición que expresa a vontade da cultura galega para hibridarse (e por tanto normalizarse) no paradigma dixital como a dimensión adquirida pola investigación científico técnica realizada ou promovida maioritariamente en Galicia e na lingua de noso. Modalidade de Cultura dixital, outorgada xa de forma pioneira no Carballo Interplay, coa que a organizadora pretende recoñecer a relevancia de iniciativas como a creación e produción de contido dixital en galego para redes, de videoxogos, podcasts, aplicacións e outras creacións hipertextuais. Actualizacións dos Premios da Crítica de Galicia que hoxe merecen ser compartidas.

Publicadoo en Nós diario: 29/05/2024

Museo de Vigo na Panificadora

/en , , , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño a creación do Museo de Vigo na Panificadora:

Vigo precisa un museo de historia da cidade. Unha vella reclamación do Instituto de Estudios Vigueses e doutras entidades culturais que dende hai décadas reclaman a creación dun museo municipal que contribúa a conservación do patrimonio histórico e cultural vigués e a memoria dunha cidade portuaria bicentenaria. Un museo de Vigo para o que por ventura podería contarse cunha localización de privilexio dentro do proxecto de recuperación da Panificadora, catedral laica da cidade, situada no corazón do Vigo Vello, a carón do Campo de Granada e do paseo de Afonso, entre o Berbés e o monte do Castro, ambos os dous espazos de orixe da propia cidade. Unha oportunidade extraordinaria, probablemente única, que tras catro décadas de abandono podería transformar as arruinadas edificacións de panificación centenarias, deseñadas polo arquitecto Manuel Gómez Román e os enxeñeiros Otto Werner e Jorge Buchi, nun moderno centro de interpretación dirixido tanto ao desfrute da veciñanza viguesa, con atención preferente a súa utilización educativa por escolares e persoas maiores, como a procurar a atención das visitantes, tanto as que fan noite en Vigo como aqueloutras que fan escala durante unhas horas na Estación Marítima.

Sei que hai quen pensa que ese Museo de Vigo xa existe en Castrelos, desde que o 12 de decembro de 1924 o Marqués de Alcedo cedeu ao concello de Vigo o pazo e parque da súa propiedade para «transformalo en museo de arte rexional». Mais quen teña visitado o Pazo Quiñones de León, aberto en 1935 e xestionado durante catro décadas por Ángel Ilarri Gimeno, comprende axiña o estado precario da extraordinaria colección da sala de Arqueoloxía, inaugurada en 1959 e ampliada a partir das escavacións do Castro de 1970, que precisa de máis espazo e dos recursos da moderna museoloxía dixital para presentar os seus fondos de Prehistoria, Cultura Castrexa e Romanización. Unha sala de arqueoloxía, celme do Vigo castrexo e romano, na que pezas tan senlleiras como o cipo púnico de Toralla ou as estelas e aras romanas da necrópole do Areal descubertas en 1953 non reciben o tratamento que merecen estas iconas viguesas. Como é moi cativo o departamento de historia do Museo de Castrelos, que non ofrece un relato cronolóxico completo da historia viguesa, mesmo de episodios tan destacados como as guerras con Portugal, a batalla de Rande ou da Reconquista, a pesar de conservar pezas emblemáticas como o sabre do Mariscal Soult ou a bandeira das alarmas do Fragoso.

Vigo precisa un museo histórico potente que entre as súas finalidades figure a de recuperar o patrimonio vigués espallado polo mundo en diversos museos. Unha lista de pezas, outras tantas iconas viguesas, onde non pode faltar o tímpano de pedra da igrexa gótica de Santa María de Vigo, hoxe no Museo de Pontevedra; a imaxe de Cristo Salvador da igrexa románica de Santiago de Vigo, hoxe no Museo Arqueolóxico de Madrid; o estandarte e a aguia napoleónica da fragata Atlas, hoxe no Museo Naval de Madrid; o pergameo Vindel coas cantigas musicadas de Martin Codax, hoxe na The Morgan Library de Nova York; o arquivo fotográfico Llanos, hoxe en Ribadavia, entre outras. Museo de Vigo que reunise a decena de grandes arquivos fotográficos vigueses, dende Pacheco a Magar, como o catálogo esencial do monumental Vigo granítico e dos seus arquitectos do século XX, con interese especial ao Patrimonio Arquitectónico Industrial e ao Vigo de vontade metropolitana deseñado polo tranvía (1914-1968). Museo de Vigo que debería ser centro de interpretación do oppidum do Castro e do mito fundacional da Reconquista. Museo de Vigo que é tamén o do seu porto e das súas actividades pesqueiras e industriais, tamén das súas liñas transoceánicas e de visitantes destacados, dende Verne a Einstein, tamén o da súa actividade editorial e o seu asociacionismo empresarial, sindical e social.

A proposta da instalación do Museo de Vigo na renovada Panificadora non obedece só a cuestións de oportunidade, como tamén do deseño ao seu arredor dunha rede de institucións e entidades municipais próximas vinculadas coa investigación e conservación do patrimonio: o Arquivo municipal na Casa do Concello, a Biblioteca Penzol na Casa Galega da Cultura, a Biblioteca Juan Compañel no Casco Vello baixo, o Instituto de Estudios Vigueses no Berbés, a Pinacoteca Francisco Fernández del Riego no Casco Vello alto, o Marco en Príncipe, a Casa das Artes en Policarpo Sanz… Un Museo de Vigo concibido como estratexia de acción cultural compartida e preferente no horizonte de 2050, que liderada polo concello debería implicar ao resto das administracións (Unión Europea, Zona Franca, Deputación de Pontevedra e Xunta de Galicia) e ao tecido asociativo e á industria cultural viguesa. Toca remar a todos polo Museo de Vigo.

A tempada de Tangana

/en , , , , , , , /por

A Ricardo Fernández Barcia, mestre panadeiro de Casablanca e celtista.

Aventuro que a tempada do Centenario pasará historia do Celta polo extraordinario himno da oliveira dos cen anos de C. Tangana. E iso que na lameira houbo moito que sufrir nas vinte e oito xornadas gobernadas polo conformismo de Rafael Benítez, felizmente tronzadas por as dez últimas de entusiasmo guiadas pola incrible afouteza de Claudio Giráldez. Anverso e reverso da moeda no banco celeste, ao que non foron alleas tampouco dúas ideas contraditorias de dirección deportiva, a do portugués Luis Campos de ollada financeira de grande angular, destituído nos días de Nadal; a do mexicano Marcos Garcés de ollada máis próxima e atenta ao detalle deportivo, o que resultaría esencial para provocar en marzo a desrupción que precisaba o equipo, cesando ao veterano adestrador madrileño e o seu equipo, mesmo a pesar do seu contrato millonario, tras un vergoñento catro a cero no Bernabeu. Como ao longo da tempada do Centenario resultaría decisiva a elección de Marián Mouriño como primeira presidenta do club, abandonando así os vicios da xestión do seu pai e reorientando cuestións esenciais da comunicación do club co seu entorno, tanto cos abonados, peñistas e milleiros de celtistas espallados polo mundo, como abrindo unha nova etapa de colaboración leal co concello de Vigo no momento decisivo de pechar o proxecto da Grada de Gol, derradeira fase do novo coliseo do Fragoso.

A pesar do escaso engado da proposta do fútbol de Benítez, aburrida e acomplexada, propia dun equipo sen apenas historia, para min unha falta de respecto a un equipo no que xogaron Mostovoi e Mazinho, a mocidade volveu a encher Balaídos, que superou decote os máis de vinte mil espectadores. Como ao longo de dezanove xornadas o estadio volveu a encherse de emoción cada inicio de partido, cando o celtismo interpretaba o himno de Tucho, como unha emocionante declaración de amor as cores celestes e unha disposición a padecer as penalidades que inevitablemente esa condición posúe, fosen severidades arbitrais na sala VAR, fosen froitos do descoñecido que levan os balóns a paus e traveseiros ou sinxelamente as provocadas pola incerteza desacougante que supón sempre este deporte de pelota, sobre todo cando os marcadores están moi axustados e os tempos engadidos se fan interminables na bancada.

Coa permanencia resolta compareceu o equipo de Giráldez na súa derradeira data cun Valencia do Pipo Baraja que xa perdera o tren europeo. Unha oportunidade que o adestrador de Cans aproveitou para ofrecer outro once de gala insólito, no que debutaba o central canteirán Yoel Lago, volvían a banda dereita Kevin e Miguel Rodríguez, Iván Villar regresaba baixo os paos e, por fin, Douvikas se convertía en referente de remate. Moitas primicias para a derradeira xornada que lle custou media hora dixerir aos celestes, cando os visitantes xa se puxeran por diante no minuto 4, cando Carlos Domínguez marcou en propia porta, finalizando unha gran xogada de Thierry que superou en velocidade a Kevin, moi nervioso no día da súa (probable) despedida. Primeiro período no que o Valencia foi superior e puido abrir fenda cando insistía polas bandas, mais que como xa recoñecemos no xogo de Giráldez, que nunca perde o seu esquema, grazas ao tempo que marcaron onte Beltrán e Hugo Sotelo, non impediu que o Celta fose contando coas súas ocasións, como o pao de Aspas, rematando como un acróbata un pase do seu socio Mingueza. Mais foi tras o descanso, cando os celestes saíron a pola igualada, que conseguiron axiña grazas a un claro penalti sobre Williot executado pola capitán de Moaña.

E o caso foi que daquela o estadio estaba máis entretido en celebrar a permanencia que en seguir o que sucedía na lameira, onde o xogo de ambos os dous equipos se fixera ruín. Co empate, educados xa en remontadas por Giráldez, o Celta recuperou certa ilusión, axiña rota polo penalti que provocou Beltrán e transformou Alberto Marí, que poñía de novos aos laranxas por diante. Con todo, os celestes tiveron afouteza de recompoñerse axiña grazas a un balón longo de Iván Villar sobre Aspas que con boas pernas serviu ao espazo para que Douvicas rematase as redes e conseguise un digno e xusto empate. Co golazo do internacional grego finalizaba unha tempada de moitos padeceres e longos desacougos apenas compensada nos últimos meses por ledicias tan intensas como efémeras. Remate de tempada do Centenario que deixa a herdanza de C. Tangana como referente e abre unha xanela á esperanza da man do proxecto deportivo de Garcés e Giráldez. Agardemos que acerten ordenando as saídas necesarias ou inevitables (no maldito fútbol moderno) nun cadro (hoxe) de 33 xogadores e fagan algunha fichaxe que mellore o proxecto recuperado de canteira.

Publicado en Faro de Vigo: 27/05/2024

Dous discursos

/en , , , , , , , , , /por

Non fai falta ser sociolingüista para identificar que nos discursos do 17 de maio sobre o estado da lingua, o presidente da Xunta de Galicia e o conselleiro de Cultura utilizaron argumentos e linguaxe non verbal alternativos. Mentres Alfonso Rueda, moi serio e con escasa empatía, transformaba o día das letras galegas no día das linguas cooficiais, alegando que «as linguas son para comunicar, non para provocar ningún conflito ou ningunha liorta», o conselleiro José López propoñía con certa empatía un grande pacto pola lingua, sen precisar detalles, mais que tivese en conta que «perdemos falantes e non acabamos de construír un proxecto para as novas xeracións», abrindo unha fenda de autocrítica e posibilidade de recuperación do acordo roto en 2009. Futuro para o idioma que na mesma mañá reclamaron en Compostela as 15.000 persoas participantes na mobilización convocada pola plataforma Queremos galego e o propio presidente da Real Academia Galega que nunha entrevista radiofónica reclamaba con contundencia a derrogación do Decreto de Plurilingüismo (2010). E cabe preguntarse se a proposta de pacto de José López é sincera e compatible co discurso negacionista do conflito lingüístico utilizado decote por Rueda? Xaora, máis alá das interpretacións especulativas sobre estes discursos, o goberno galego ten a obriga de presentar a avaliación (anual) de resultados prevista na disposición adicional quinta do Decreto 79/2010 de Plurilingüismo. Un imprescindible exercicio de claridade, pendente dende hai máis dunha década, cuxos resultados contribuirían a reorientar o actual modelo de educación plurilingüe cuestionado pola maioría dos claustros. Con todo, como sucede co programa Edixgal de educación dixital, tamén pendente de avaliación de resultados, temo que a Consellaría de Educación volva a desentenderse de cuestión tan decisiva para o futuro do idioma. Ben salientou Freixanes o 17, diante de Rueda, que no tema do galego «ou avanzamos ou retrocedemos». Velaí os dous discursos.

Publicado en Nós diario: 22/05/2024

Reloxos vigueses

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos reloxos públicos vigueses:

A Academia Galega define a palabra reloxo como «un instrumento de diversas formas e sistemas de funcionamento, que mide o paso do tempo e indica a hora que é». Utilizado dende a civilización exipcia para medir os movementos do sol e sinalar as partes do día, a historia do reloxo foi mudando ao fío dos avances da tecnoloxía mecánica, instalándose en igrexas e edificios públicos como referentes da vida de cada unha das cidades, vilas e comunidades. Este foi o caso de Vigo que, ademais de contar co horizonte do seu reloxo natural da ría, no que ao longo do día vai avanzando o sol até agocharse en Cabo Home, conta con moitos outros reloxos públicos moi populares, algúns desaparecidos como xa temos sinalado neste espazo de Campo de Granada. Foi o caso do instalado no balcón de Radio Vigo (1950), en Príncipe 53 primeiro, ou daqueloutro do Cable Inglés, instalado a comezos do século XX, na fachada da Casa Bárcena de Velázquez Moreno, un reloxo electromecánico que cada 60 minutos recibía por cable a hora exacta do meridiano de Greenwich, tendo unha exactitude que non tiña ningún outro na cidade, servindo de referencia para o resto dos reloxos públicos, sendo substituído en 1914 por outro de maior tamaño; facéndose popular entón en Vigo a frase «levo a hora do Cable». Como tamén desapareceron os catro reloxos do farol de Urzaiz de Jenaro de la Fuente, cando foi trasladado a Bouzas.

A pesar destas perdas, aínda paga a pena pasear devagariño pola cidade identificando ou fotografando nas alturas os reloxos públicos vigueses. Un itinerario que debe comezar localizando os tres reloxos de sol do Vigo vello. O primeiro, o que se pode contemplar na casa Pereira de Castro (século XVIII), alí onde a praza da Constitución fai esquina coa rúa Triunfo. O segundo, o cuadrante solar declinante da Colexiata, gravado en 1837 no lateral da igrexa da rúa da Palma, polo reloxeiro Juan Agustín Domínguez, peza que Xosé María Álvarez Blázquez elixiu para ilustrar a cuberta do seu libro A cidade e os días. Calendario histórico de Vigo (Monterrei 1960, Xerais 2008) e converteu nunha das iconas da propia cidade. Reloxo de sol moi complexo que José Espinosa Rodríguez na súa Tierra de Fragoso (Faro de Vigo, 1949) di lembra o que eran de uso obrigado durante a idade media en igrexas e castelos e que observados polos vixías servían para que estes anunciasen as horas con cornos ou campás. E o terceiro, apenas un gnomon, unha peza de ferro duns escasos vinte centímetros, chantado á altura do balcón do primeiro andar da casa dos Pazos Figueroa (século XVI), na praza de Almeida, reloxo rescatado polo escritor Pedro Feijoo en Camiñar o Vigo vello. Un paseo pola historia da cidade (Xerais 2018) e do que o mestre Pedro Díaz Álvarez xa daba pistas no seu libro A caracola de pedra. Percorrido polo barrio histórico de Vigo (1982, 1998). Reloxos de sol aos que cómpre engadir o da igrexa de Bouzas e o recuperado na estación marítima.

Paseo que continúa na vista da torre da Colexiata, onde en 1860 se instalou un reloxo mecánico, substituído en 1973 por outro eléctrico. Itinerario onde non pode faltar o reloxo do edificio central da Caixa de Aforros, dunha esfera de dous metros, instalado con mecánica suíza o 6 de decembro de 1958 baixo a escultura de seis metros do anxo do aforro de José Planes. Peza para a que o reloxeiro vigués Botana preparou un carillón que dende entón interpreta un programa musical coñecido pola veciñanza toda: a «Alborada» de Pascual Veiga ao amencer (ás oito), o «Ave María» de Schubert  ao mediodía e «Negra sombra» ao solpor (ás dez), substituídos en Nadal pola panxoliña «Noite de paz». Outrosí é icona viguesa, o reloxo da torre do Instituto Santa Irene na praza de América (1946), o único mecánico que queda en Vigo, parado durante décadas, rehabilitado non hai dous anos e utilizado para dar as doce badaladas do aninovo. Como tamén recuperou a hora (2006) o reloxo do Marco da man da viguesa reloxaría Pagán (1921) de María Berdiales, especializada na instalación e conservación deste tipo de pezas, como as dos edificios de Correos na Alameda, do Santander e Bankinter na praza do farol de Urzaiz ou o reloxo da fachada da Estación Marítima, entre outros.

Constitúen un tipo especial de reloxos públicos vigueses, as sirenas das factorías de Beiramar, que xunto as guindastres forman parte da paisaxe industrial, tamén da memoria, sonora e visual da cidade nosa. Sirenas que marcaban as entradas ou cambios de quenda dos obreiros de estaleiros como Barreras, Freire e Vulcano ou de Casa Mar e outras conserveiras da ría. Como forma parte deste legado o grande reloxo da Lonxa do Berbés, inaugurada en 1949, hoxe no Museo do Mar de Galicia, ou os reloxos de fichar de Alfageme ou Albo, testemuñas de como o control do sistema de produción afectou os horarios e condicións de traballo.

Canteira heroica

/en , , , , , , , , /por

Coa chegada ao banco de Claudio Giráldez agroma un novo celtismo no coliseo do Fragoso. Cada partido pola salvación constitúe unha peza dramática de cen minutos de duración en cuxa trama se van debullando en porcentaxes variables o medo, a tristeza, a afouteza e a ledicia. Un emocionante argumento, asumido con entusiasmo pola bancada (por ventura rexuvenecida e moito máis numerosa esta temporada do centenario), no que nunca faltan os lances decisivos protagonizados polos rapaces da inesgotable canteira da Madroa, a herdanza máis valiosa do legado de Carlos Mouriño.

E como xa sucedera diante do Villarreal, na noite do mércores os de Giráldez desenvolveron o argumento dunha heroica remontada protagonizada pola canteira, tras un episodio inicial de terror, un fermoso gol olímpico de Berenguer ao 23 minutos, o mellor dos temibles leóns que visitaron Balaídos; un saque de recanto extraordinario sobre o pao longo que pillou nas verzas a Iván Villar, que reaparecía tras a inesperada doenza vírica do mestre Guaita. Un argumento dun conto de medo ao que contribuíu o propio adestrador da Cans revolucionando o seu once de gala, deixando no banco as súas tres pezas até agora imprescindibles: Aspas, Mingueza e Hugo Álvarez. Un ataque forte de adestradorite, xustificado probablemente pola necesaria rotación de efectivos en semana de tres partidos decisivos e coa intención de darlle aire novo as bandas, mais que deixou durante toda a primeira parte que a sombra do medo, si, moito medo, paralizase a unha bancada que tanto maldicía a contemplación do Sevilla co seu Cádiz afortunado, reflectida nas pantallas dos seus teléfonos, como fregaba os ollos vendo como eran asoballados os celestes por un Athletic peleón que pretendía os tres puntos.

Unha primeira parte de moito barullo e pouco xogo, onde nin Carles nin Bamba nin Manu Sánchez aproveitaron a súa oportunidade para reivindicarse, na que apenas emerxeu a luz constante e precisa de Damián Rodríguez, o mellor dos celestes, o mediocampista de vinte e un anos que impón con autoridade o sentido e o ritmo que precisa o xogo do equipo en cada momento. Luz do ponteareán que se fixo máis nítida cando na segunda parte entraron na lameira as tres pezas de calidade que lle faltaban ao Celta para recuperar o recoñecible estilo xiraldino. E así só coa presenza de Aspas na lameira, Damián comezou a imprimir máis velocidade ao xogo, e coa axuda de Mingueza na banda dereita, estirou a un Celta que comezou a saber atacar espazos, a roubar no medio e a contar coa primeira oportunidade para Larsen, outra das súas cabezadas ao traveseiro. Un xogo que en poucos minutos enmeigou o partido cara os celestes que chegaban con facilidade diante de Unai Simón, que diante de semellante panorama preferiu pedir o troco para defender así o seu bendito Zamora. E razón non lle faltou ao gardameta de Murguía, xa que apenas seis minutos despois da súa fuxida chegaba o primeiro dos goles celestes, tras un remate de Williot que na área pequena aproveitou unha asistencia marabillosa de Hugo Álvarez, tras desfacerse pola banda dereita dun par de leóns. Un empate que impulsou aínda máis aos de Giráldez, que coa mudanza de banda de Hugo atoparon a chave necesaria para entrar a saco na área visitante. E así no 71’ marcou Hugo Álvarez o gol da vitoria, nacido nunha recuperación con cambio de orientación de Aspas sobre Damián que filtrou decontado para que o ourensán gañase o espazo en carreira, encarase e xutase dende vinte metros, sen que Agirrezabala puidese meterlle a man. Probablemente un gol definitivo para Hugo Álvarez que, como sucedera o pasado ano con Gabri Veiga, presentou en toda regra o seu proxecto de figura e nova icona celtista. Un gol, ademais, que pasará a historia polo abrazo tremendo dos catro canteiráns protagonistas desta remontada heroica, a dos tres participantes na xogada e a do formidable Carlos Domínguez, sempre un baluarte na defensa.

Co marcador favorable e con vinte e cinco minutos de xogo por diante, Claudio soubo navegar e gardar a roupa, dispuxo as súas pezas para resistir e correr. Dinámica valente que non impediu que se repetisen na lameira os minutos de terror cada vez que se achegaban e, máis aínda, se centraban os visitantes sobre a meta de Villar. Mesmo houbo o seu minuto de pánico, cando o canfurneiro Raúl García marcou en clara falta sobre Starfelt, o lance que faltaban para provocar unha crise de ansiedade na avultada conta do padecer dos celtistas que cos seus constantes apupos (marabilla da rapazada de Marcador!) tamén defendían como podían o axustado resultado. Por ventura, semella que está a piques de comezar a devecida manobra de atraque no porto da salvación.

Publicado en Faro de Vigo: 17/05/2024

O necesario

/en , , , , , , , , , /por

Coincide este dezasete de maio co vinte aniversario da aprobación do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG), un espazo de acordo sobre o fomento do emprego do galego, concretado en 445 medidas transversais, en cuxa redacción participaron un cento de profesionais e sociolingüistas, apoiado no Parlamento por todos grupos e diversas entidades socioeducativas, promovido polo secretario xeral de Política Lingüística o mestre Xesús Pablo González Moreiras. Un delampo de esperanza para o porvir da lingua nosa roto pola manifestación galegófoba do 8 de febreiro de 2008 (na que participou o actual presidente Alfonso Rueda)  e esgazado polo decreto 79/2010 para o plurilingüismo de Feijoo, que provocou efectos paralizantes inmediatos no emprego do galego na Educación Infantil e nas matemáticas e outras materias científicas, abrindo dende entón unha quebra imparable de novos falantes escolares. Recuperación do espazo de consenso de 2004 que as posicións galeguistas reclamamos a cada un dos gobernos do PPG como un exercicio de responsabilidade nun momento crítico para o futuro do idioma. Pacto que agardamos se puidese repetir na actual lexislatura, mesmo a pesar das primeiras declaracións de José López Campos, o conselleiro de Cultura, Lingua e Xuventude nas que recunca no reseso argumentario da imposición do galego, ademais de pretender quitarlle ferro ao retroceso no seu uso que non ve «sexa iso un problema». Como é un brinde ao sol que López propoña un pacto pola lingua ao tempo que afirma que considera superado «o famoso decreto do galego e o plurilingüismo» (nunca avaliado en catorce cursos), e que «na rúa non existe debate social» arredor da política lingüística. Ás portas do 17 de maio, dende a rotura do consenso do PXNLG, xornada tamén de reivindicación e defensa da lingua, ven moi o caso rescatar aqueles versos da Luisa Villalta, poeta fondamente social e comprometida: «Escoito a voz / que me silencia:/ comezo a expresar / o necesario.» Bo día das Letras.

Publicado en Nós diario: 15/05/2024

Mil primaveras máis

/en , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao discurso de Álvaro Cunqueiro no que acuñou o sintagma «Mil primaveras máis»:

Por coñecida que fose, sempre emociona ler, e aínda moito máis escoitar, a apoloxía que en defensa de Galicia e da súa lingua fixo o escritor Álvaro Cunqueiro o 24 de abril de 1980 na histórica homenaxe que recibiu no hotel Samil de Vigo. Un texto oral, pronunciado de forma improvisada e emocionada, sen mediar apunte escrito ningún, concibido como manda do seu epitafio, que un ano despois se convertería en extraordinario legado ao futuro da lingua e patria galegas. Homenaxe que lembra moi ben o editor Bieito Ledo, entón xerente da editorial Galaxia, onde se argallou e presentou como iniciativa dun grupo de amigos, coincidindo coa aparición no catálogo da editora de Reconquista 1 do primeiro volume da obra en galego completa, o de poesía e teatro, e dun disco (elepé) con poemas do mindoniense recitados na voz de Xohana Torres e acompañamento da arpa de Emilio Cao. Iniciativas promovidas coa intención de subirlle o ánimo a don Álvaro, entón moi baixo, fose polas súas penalidades de saúde como pola aldraxe que o 28 de xaneiro moito o amolara, no acto de investidura como doutor honoris causa da Universidade de Santiago de Compostela, xunto a Camilo José Cela e o filólogo alemán Joseph M.Piel, tras unha protesta estudantil dirixida, sobre todo, contra o reitor José María Díaz Suárez Núñez.

Lembra Bieito Ledo que ao acto non puido acudir o alcalde Manuel Soto, mais que si acompañara ao autor de Merlín e familia no descubrimento da placa que dende entón leva o seu nome. Como non esquece o editor de Padroso ás numerosas adhesións recibidas, entre elas a dos Reis de España, nin que foi Carlos Casares quen deu paso ás intervencións do reitor da universidade, de Domingo García Sabell, entón presidente da Real Academia Galega, e de Paco del Riego, o amigo de toda a vida, que precederon ao memorable discurso de Cunqueiro, que por ventura quedaría gravado (e accesible hoxe en Youtube). Unha alocución de construción maxistral alicerzada toda sobre a expresión máis xenerosa e ampla da gratitude: «Quero dar as gracias a Deus por haber nacido nesta nación galega entre vós, por haber nacido no voso tempo e ser amigo voso…» Estratexia oral que lle serve, tamén, para dar conta da fala como cerna da identidade nosa: «Louvado seña Deus tamén por terme dado o don da fala nosa, por haberme ensinado a decir “rula” e “abidueira” e “dorna” e “ponte” e “fonte”, e entón eu, sabendo estas palabras, era verdadeiramente dono da rula e da abidueira e da dorna e da ponte e da fonte.»

Peso decisivo da fala que don Álvaro pondera no contexto do seu compromiso como escritor de ficcións, tarefa que non é outra que contribuír a crear e fortalecer o idioma, unindo o seu futuro co da propia Galicia, mesmo cando aínda non se constituíra o primeiro goberno autonómico galego (1981): «As miñas invencións e as miñas maxias teñen, nembargantes, un senso máis fondo: por riba e por baixo do que eu fago, eu quixen e quero que a fala galega durase e continuase, porque a duración da fala é a única posibilidade de que nós duremos como pobo. Eu quixen que Galicia continuase e, ao lado da patria terrenal, da patria que son a terra e os mortos, haxa esta outra patria que é a fala nosa. Se de min algún día, despois de morto, se quixera facer un eloxio, e eu estivera dando herba na terra nosa, podería decir a miña lápida: “Aquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis”.» Unha formidable ollada política na Galicia do porvir na que Cunqueiro, no cabo da súa vida, asume que a duración da nosa comunidade de mortos e vivos (o pobo galego e a súa memoria) depende da subsistencia do seu idioma. Desexo de don Álvaro de «mil primaveras máis para Galicia» que o discurso galeguista axiña transformou polo de «mil primaveras máis para a lingua galega».

O discurso de Cunqueiro e o sintagma das mil primaveras callou como icona galeguista sendo adoptado dende entón para identificar diversas iniciativas galeguizadoras. En Vigo é inevitable lembrar a campaña «Mil primaveras máis», promovida na primavera de 1986 por Radio Popular de Vigo e a Asociación de Pais en Defensa da Lingua (APADEL), reclamando o ensino en galego, que conseguiu máis de 2.500 asinaturas encabezadas polas de X.L. Méndez Ferrín e a do propio alcalde Manuel Soto, sempre comprometido coas iniciativas de fomento de uso do galego, que fixo do Vigo daquela referente na defensa da lingua. Como tamén foi inesquecible a campaña «Por min o galego terá mil primaveras máis», promovida por Prolingua na primavera de 2014, solicitando un compromiso individual que tecese unha rede de afectos ao redor do idioma. «Mil primaveras» acuñadas hoxe nos premios homónimos, promovidos dende 2019 pola CTNL, que recoñecen cada ano os mellores proxectos de fomento do galego. Grazas, don Álvaro, por esas mil primaveras máis para Galicia e a súa lingua!

Porrúa editor

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

O editor Paco Porrúa recibirá na Gala dos Premios Follas Novas do Libro Galego unha homenaxe cando se fan dez anos do seu pasamento en Barcelona, onde vivía dende 1977. Tributo que faltaba para un xigante da edición literaria do século XX, fundador hai setenta anos de Minotauro, editorial referente da ciencia ficción en castelán, e asesor, despois, director literario da editorial Sudamericana durante case dúas décadas, nas que apostou por obras hoxe esenciais na literatura contemporáena, como Rayuela (1963) de Julio Cortazar ou Cien años de soledad (aparecida o 30 de maio de 1967) de Gabriel García Márquez. Afortunado e intuitivo nas súas escollas e nas obras que traduciu, entre elas Crónicas marcianas (1955) de Ray Bradbury, que asinou como Francisco Abelenda e O Señor dos Aneis (1977) de J.R.R. Tolkien, firmada por Luis Domenech, ensinou que no exercicio do seu oficio, o editor debe ser anónimo e discreto, consciente de que non é outra cousa que o seu catálogo e que cando morra non quedarán máis que os seus libros. Sabía que a primeira función do editor era a de lector, para escoller os mellores textos, logo editalos ben e conversar e acompañar sempre aos autores. Prácticas que lle permitiron legar un catálogo extraordinario, encabezado polos autores citados, aos que engadiu tantos outros nomes, como os de Alejandra Pizarnik, Onetti e Sarduy, entre os sudamericanos, e Italo Calvino, Philip K. Dick, Ursula K. Le Guin ou Angela Carter, entre os traducidos. Nacido en Corcubión (1922), educado na Patagonia, onde emigrou con dous anos, nunca perdeu a súa relación con Galicia, a que regresou durante dous anos da súa adolescencia, o que non lle impedía confesar «ser un galego sen saudade». Retratado o 7 de xaneiro de 1973 na serie «Figuraciós» de La Voz de Galicia, Luís Seoane recoñecía no seu amigo Paco Porrúa «a paixón polos grandes escritores aparentemente sen lectores». Rescatalo do esquecemento e reintegralo á memoria da nosa edición histórica merece todas as beizóns.

Publicado en Nós diario: 08/05/2024

Vigo gresítico

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación do libro Vigo gresítico (IEV, 2024) do arquitecto Antonio Alonso Fernández:

Cada cidade é un palimpsesto inacabado, identificable pola arquitectura e materiais das súas edificacións, que foron mudando por factores económicos, políticos e sociais. No caso de Vigo, a carón das trazas da vila amurallada e portuaria do século XVII emerxeu dende finais do XIX a cidade monumental do ensanche promovida polo pulo industrial e comercial dunhas cantas familias burguesas e construída coa pedra das canteiras de Matamá e Castrelos por canteiros formados na Escola de Artes e Oficios e deseñada por mestres de obras ou primeiros arquitectos académicos. Estudado polo profesor Xosé Ramón Iglesias Veiga e polos arquitectos Xaime Garrido e José Antonio Martín Curty, aquel Vigo granítico construído durante máis de cincuenta anos conformou unha impresionante memoria en branco e negro recollida nas postais, tamén un catálogo de estilos arquitectónicos, onde identificar o ecléctico do edificio Bonín do arquitecto Jenaro de la Fuente, o Gran Hotel de Michel Pacewicz ou o Teatro García Barbón de Antonio Palacios, pasando polo modernismo do edificio Simeón de Manuel Gómez Román, até o racionalista dos primeiros rañaceos Albo e Curbera de Francisco Castro Represas.

Vigo granítico que se iría modificando nas dúas primeiras décadas de posguerra, nas que se respectou a cantería e o granito, tanto nas edificacións públicas, como o instituto Santa Irene do arquitecto Antonio Cominges ou o cine Fraga de Luis Gutiérrez Soto, como nas vivendas que no ensanche da Gran Vía e nas Travesas ofrecían novas residencias para unha cidade que en 1959 acadaba os 150.000 habitantes. Un Vigo que, coincidindo co salto demográfico que supuxo a instalación da factoría de Citroën e a modernización das industrias portuarias e pesqueiras, case de repente, gañou algo de cor na súa paisaxe, ao tempo que desenvolveu a malla urbana da Gran Vía, entre Urzáiz e a Praza de España e entre esta e a Praza de América, e abriu por fin a avenida de circunvalación do Castro, nomeada como das Camelias. Década de 1960 do personalismo do alcalde Rafael Portanet, responsable de numerosas barbaridades, entre outras o derrube do edificio Rubira e a desaparición dos tranvías, mais tamén foron anos da modernidade do Vigo Ye-Ye, dos comercios bonitos, como Chavalín ou Curtidos Blanco, ou de bares de moda como o Teide de Colón, o Choco de Afonso XIII ou a terraza Flamingo de Príncipe.

O arquitecto Antonio Alonso Fernández propón un paseo pola arquitectura viguesa dos anos sesenta nun libro de publicación recente, Vigo gresítico (Instituto de Estudios Vigueses, 2024), caracterizada polo emprego do gresite, un material modesto de revestimento, pensado para baños e piscinas, mais que serviu daquela para achegar unha imaxe moderna e de cor a fachadas de edificacións nas que se mantiña en menor medida a cantería. Un material utilizado en Vigo por vez primeira na fachada do edificio Aurora Polar de Urzaiz, proxectado polo arquitecto Jenaro de la Fuente Álvarez, que repetiría no instituto feminino de Travesas. Gresite que dialogaba co granito no edificio da rúa Progreso 1, proxectado por Fernando Araújo. Material presente tamén nas fachadas do Liceo Marítimo de Bouzas, no Colexio Irmáns Maristas, no Colexio das Xesuitinas, proxectado por Antonio Cominges, na Piscina do Náutico, proxectada polo estudio de Francisco Castro Represas e Pedro Alonso Pérez, no edificio de obras sociais dos pais Xesuítas, proxectado por Tomás Pérez-Lorente, no pavillón dos deportes de Travesas, proxectado por Antón Román, entre outros. Mapa amplísimo do Vigo gresítico que se estendeu por vivendas de nova construción do Centro, Peniche, Pizarro, Travesas, Bouzas, Alcabre, Calvario e Lavadores, nas que se buscaba un resultado moderno e colorista, ao tempo que pretendía abaratar o proceso de construción utilizando materiais prefabricados cuxa colocación requiría unha man de obra menos especializada.

Pasados os sesenta, a cidade abrirá un atoleirado «desarrollismo» arquitectónico, que levará á práctica desaparición do gresite e da cantería, substituídos por plaquetas cerámicas de gres ou ladrillo. Se o Vigo granítico deu paso ao gresítico, este fíxoo ao Vigo plaquético, unha das formas que adoptou o feísmo arquitectónico da década de 1970. Pasada a moda do gresite, algunhas destas fachadas, que trouxeron cor e modernidade á paisaxe urbana, foron substituídas por outros materiais, mesmo sen deixar rastro do orixinal, e outras parecen ter os días contados por carecer de axeitada conservación. Con todo, a maioría das fachadas do Vigo gresítico consérvanse en bo estado, como outra marca icónica da historia viguesa. Parabéns a Antonio Alonso Fernández, autor de tan completo mapa do Vigo gresítico, recollido nun excelente e moi recomendable libro.