Sempre Aspas

/en , , , , , , , /por

Noutra noite inesquecible de emocións desbordadas, o Celta de Iago Aspas, o mago que batía a marca de partidos xogados co Celta (534), demostrou que tamén sabe gañar diante de rivais europeos de entidade coma o Nice. Segunda vitoria consecutiva en Balaídos na competición continental que amosa tanto o excelente nivel competitivo do equipo de Giráldez (noveno de trinta e seis participantes nesta Liga Europa) como algunha das costuras deixadas á vista por Marcos Garcés, o director deportivo, á hora de confeccionar o cadro para a tempada actual; sendo a máis evidente a ausencia dun enganche creativo de talento, que substituíse a Fer López e Gabri Veiga, proporcionando a fluidez e a calidade que neste inicio de curso se están botando tanto en falta.
Responsabilidade asumida por Iago Aspas, na noite da súa emocionante homenaxe como o céltico que xogou máis partidos. Un espectáculo extraordinario, precioso, iniciado pasadas as once da noite, tras a finalización do partido e coa bancada emocionada nos seus asentos, que pola súa orixinalidade e beleza pasará a historia dos días felices do celtismo. Outra alfaia máis dese excelente traballo de comunicación do club de Marián Mouriño, baseado na creatividade, utilización punteira das tecnoloxías dixitais e orgullosa das voces do relato en lingua galega.
E se non abondase, foi tamén Aspas o mellor dos celestes diante do Nice, un equipo incómodo, moi físico que, como lle sucedera ao Celta coa Real Sociedade, xogou unha hora en inferioridade numérica, tras a dobre tarxeta amarela de Clauss, o seu capitán. Merlín de Moaña ou Príncipe das bateas que nesta noite europea e aos seus trinta e oito anos xogou ao máximo nivel os noventa e catro minutos disputados. Un Aspas que nunha forma física envexable e cunha madurez na concepción visionaria do xogo marcou apenas transcorridos dous minutos, no primeiro ataque, cun cacheirón dende vinte e cinco metros na frontal da área, potente e preciso, un xute tecnicamente sofisticado ao alcance só das estrelas.
Inicio magnífico de Iago dun partido que se presentaba prometedor para os de Giráldez, ao que os de Haise non lle perderon nunca a tensión e empataron decontado, apenas no primeiro cuarto de hora. Foi na enésima empanada da tempada dos centrais celestes, a que permitiu a Abdul Samed detectar o desmarque do seu compañeiro Cho que de excelente xute cruzado bateu a un Radu vendido. Igualábase un partido no que se mediron dous debuxos tácticos idénticos de tres centrais, catro medios e tres puntas, aínda que distintos no seu funcionamento, con máis variantes o de Claudio, que ensaiaba unha parella inédita de medio centros, Beltrán (atrás) e Miguel Román, moi por diante, cun resultado discreto.
O empate deulle azos aos xigantes franceses, moi contundentes (até o límite) nos duelos e na presión, o que dificultaba a saída ordenada que tanto lle gusta a Claudio. Tras un saque de recanto, Radu salvou unha cabezada de Abde que vimos como entraba. O Celta pasou momentos de confusión superados en canto Aspas se fixo cargo da creación de espazos e Carreira e Bryan Zaragoza, o extremo na súa mellor actuación como celeste, toleaban cos seus caneos e mudanzas de ritmo á defensa francesa. Desa dinámica naceu a expulsión de Clauss no 37’, que revirou o devir do partido.
Tras o intervalo e coa entrada de Borja Iglesias, o xogador hoxe máis diferencial do cadro, que substituíu a un Hugo Álvarez irrecoñecible e desconectado do grupo, comezou o tremendo asedio celeste que durou media hora, até que o compostelán marcou o gol que daría os tres puntos. Sen perder nunca a paciencia e a confianza, os célticos intentaron asaltar a portaría de Diouf. Entraron dende as bandas de Zaragoza e Pablo Durán, xutaron dende a frontal Román e Beltrán e desembarcaron novas ideas e pernas frescas para as bandas coa entrada de Rueda e de Mingueza. Sería o catalán quen atopou a fenda na área para que Borja rematase, o porteiro despexase con apuros e o compostelán empurrase o balón a portaría, para que o defensa francés Oppong acabase de introducilo entre as redes.
Fieis ás tradicións celtistas máis xenuínas, co resultado a favor, os minutos finais devolveron os temores á bancada que medrosa (o silencio en Balaídos é escaso e pouco frecuente) comprobaba como os franceses, que até entón deixaran a Radu como mero espectador, con cada unha das conducións polas bandas e catro saques de recanto seguidos, nos que subiu a rematar o porteiro, creaban o pánico entre os celestes que non daban avío e ameazaban derreterse como os xeados nunha tarde de verán. Por ventura, a pesar da incomprensible distracción xeneralizada dos nosos, os visitantes amosaron nula eficacia na finalización, todo un alivio.
Co derradeiro asubío do colexiado neerlandés, abriuse a merecida e emocionante homenaxe ao capitán celeste. Axiña o voo dos drones, o relato épico da súa traxectoria deportiva e as súas palabras agradecidas racharon coa pana e fixeron esquecer os minutos vividos do celtismo do padecer.

Publicado en Faro de Vigo: 25/10/2025

Amazon

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Das mudanzas provocadas na edición pola disrupción dixital a máis relevante foi a aparición dun novo actor, Amazon. Desde que asinou os primeiros contratos coas editoras hai quince anos, o seu poder non deixou de medrar. Acumulou unha cantidade inxente de datos de clientes que comezaron a mercar libros utilizando a súa plataforma de distribución, até chegar a ser hoxe o minorista dominante na venda de libros impresos, libros dixitais (na plataforma Kindle), e mesmo audiolibros, creando ademais un ecosistema para a produción, difusión e consumo en múltiples formatos e linguas. En galego conta hoxe cun catálogo de vinte mil referencias, semellante ao de Todostuslibros.com, a web das librarías independentes e de proximidade. A revolución dixital, ademais de empregar as utilidades hipertextuais, abriu novas posibilidades de publicación e lectura, en formatos pdf e epub, mais tamén deu lugar á organización máis poderosa que a industria editorial coñeceu ao longo dos seus cincocentos anos de historia. Poder dos datos que Amazon, inicialmente especializada na loxística inocente de libros, ampliou a calquera tipo de produtos, ademais de crear un novidoso negocio gratuíto de libros autoeditados na plataforma Kindle Direct Publishing (KDP) desde a que desenvolveu con éxito de público algúns xéneros de ficción mainstream –como a novela romántica, de ciencia ficción e fantasía– por parte de autores e autoras debutantes ou que quedaron á marxe das editoras tradicionais, onde a lingua galega comeza a contar cunha certa presenza. Amazon funciona como monopolio do comercio electrónico, cunha facturación abraiante de 500.000 millóns de euros, dos que a España corresponden 8.000 (de libros apenas 75) e estimamos que a Galicia 480, onde conta con dúas estacións loxísticas no Porriño e Cambre. Intimida que unha soa empresa estadounidense poida exercer formas de poder sobre a nosa cultura e consumo en virtude da súa posición como plataforma loxística dominante. Convén pensalo, antes de utilizala.

Publicado en Nós diario: 22/10/2025

 

Paseo e horizonte

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a beirarrúa voada do paseo de Afonso:

A estrutura de formigón do edificio Ardora do Barrio do Cura xa impide ás persoas que se asoman ao miradoiro do paseo de Afonso ver os tellados da igrexa e do convento de San Francisco. Nada estraño para quen visite os espazos virtuais da promotora, onde se poden identificar como as alturas en superficie do edificio, que vai dende a baixada de San Francisco á que foi a fonte e lavadoiro da Barroca na rúa Poboadores, ocultarán a vista do mosteiro máis antigo da vila e cidade de Vigo, incendiado por Drake en 1589 e do que xa tiñamos constancia no plano esbozo de Vigo de 1597 de Leonardo Turriano, no que no promontorio elevado sobre o mar se identifica a capela de Santa Marta fundada polos monxes cistercienses de Melón. Igrexa e convento franciscano rematados en 1774, cuxos membros participaron en episodios da Reconquista, onde tras a exclaustración se fundou en 1839 a Casa de Caridade, hoxe centro de menores e comedor social. Edificación inmortalizada polo inglés George Vivian nun gravado, que constituíu, xunto ao castelo do Castro, a imaxe máis emblemática do primeiro Vigo urbano.

Primeira decepción visual da intervención urbanística sobre o Barrio do Cura, que non será a última, xa que a construción dos outros dous edificios, Lúa e Estrela, que ocuparán as rúas Pi e Margall, Llorente e Santa Marta, cegarán as vistas desde unha parte da beirarrúa voada dos estaleiros e do porto de Bouzas e mesmo unha parte da illa sur de Cíes. Contando cos permisos urbanísticos do concello e cos de patrimonio da Xunta de Galicia, roubarase a viguesas e visitantes unha propiedade comunal de valor emotivo incalculable, ese anaco de horizonte, no solpor a imaxe máis luminosa e fermosa da propia cidade, onde cada serán no miradoiro case centenario, ao abrigo da oliveira, centos de persoas atopabamos os ollos do porvir e os camiños do mar da nosa cidade atlántica. Certo é que nas páxinas da promotora, prométese recuperar algunha das derradeiras vivendas mariñeiras viguesas, como reclamo etnográfico e de protección do patrimonio, ademais de anunciar que a nova praza miradoiro de acceso público constituirá «un innovador ámbito comercial, que xerará un foco de actividade económica e social importante». O que traducido a fala viguesa significa que os promotores pensan que empreñamos co vento e ademais das vistas espectaculares anunciadas para as vivendas máis exclusivas, con prezos ao alcance de moi poucos, no novo miradoiro se instalarán bares «cool» con terraza con vistas a ría e o Berbés para o gozo dos que poidan pagalos.

Xaora, a cuestión do miradoiro –proxectado en 1928 por Jenaro de la Fuente como balconada artística e remodelación de todo o paseo de Afonso, para substituír o deteriorado muro de contención sobre a rúa Poboadores e permitir duplicar a vía do tranvía– ten gran importancia para o patrimonio vigués polo que esta actuación supuxo de modernización urbana. Empregou o formigón armado para soster a beirarrúa voada, apenas 0,75 metros sobre o muro. Coidou o acabamento artístico nas balconadas rectangulares e dúas semicirculares máis voadas que o resto, onde alternan floreiros coas figuras dos querubíns pétreos sostendo os escudos de Vigo e de Galicia, pezas escultóricas, obra de Camilo Fernández «O Roxo». Como novidoso foi o forxado da varanda, probablemente realizado nos obradoiros de La Industriosa de Sanjurjo Badía, como pensa o historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga. Paseo de Afonso que ten a súa orixe en 1875 arredor da fonte da Falperra, concibido como punto de encontro, a saída e entrada do Vigo que comezaba a estenderse seguindo a estrada de Baiona. Paseo de Afonso, onde ademais do bulevar arborado e a beirarrúa voada, a oliveira e as súas fontes, cómpre non esquecer o quiosco para venda de flores, proxectado con linguaxe racionalista por Emilio Bugallo Orozco e inaugurado o 28 de marzo de 1943, dedicado a partir da década de 1950 a venda de prensa.

Lamentar este roubo dunha liña do horizonte é un exercicio lexítimo de melancolía e xustiza poética, que ninguén pode impedirnos, coma xa provocaron respostas emotivas outras desfeitas urbanísticas viguesas ou a equivocada retirada do tranvía en tempos de Portanet. Secasí, os cidadáns posuímos ademais o dereito de opinar e propoñer, como sucedeu cando hai máis de dúas décadas solicitabamos a peonalización do paseo de Afonso, hoxe por ventura irreversible, convertido en gozosa sala de estar do tardeo vigués e da celebración de solpores espectaculares dende os seus miradoiros. Razón pola que non estaría de máis que o propio concello de Vigo fose quen solicitase a declaración da beirarrúa voada, incluídas as súas esculturas, farois e enreixado de ferro, como Ben de Interese Cultural, gozando así dunha protección que impida un futuro espolio. O ben feito ben o parece.

Emparrumado

/en , , , , , , , /por

O Celta de Giráldez continúa emparrumado, adxectivo propio da fala viguesa que cualifica ao ceo cando está escuro, cincento ou con néboa. Calquera dos tres estados acáelle a este Celta que transcorridas nove xornadas, case un cuarto do campionato de liga, foi incapaz de gañar un partido tanto en Balaídos como lonxe do seu estadio. Vitorias que mudou por dúas derrotas (co Xetafe e Elche) e sete empates), tantos coma puntos, números que o fan o equipo máis empatador, mais tamén o único da liga que non gañou partido ningún. Un balance contraditorio, xa que amosa un cadro ao que resulta moi difícil gañar, o que expresaría unha capacidade táctica importante, unha resistencia e unha solidariedade envexables, como unha portaría, responsabilidade o internacional romanés Radu, un dos porteiros con mellores cifras no que vai de campionato. Porén, tantas igualadas a un idéntico resultado (1-1), amosan unha preocupante febleza atacante, motivada por unha insuficiente capacidade goleadora, por debaixo dun tanto por partido (8 en 9 encontros). Números que expresan a situación confusa do Celta, un balance a todas luces negativo, máis aínda se consultamos a táboa clasificatoria, na décimo sétima posición, o que comeza a imitarse moito o que sucedía nas tempadas anteriores, sendo presidente Carlos Mouriño, cando nos salvabamos na derradeira xornada cun sufrimento horrible.

Tempos de precariedade que, tras a sétima posición da gran tempada anterior, que nos permite na actual de gozar en Balaídos, canto menos, de catro partidos europeos, pensabamos estaban superados, que contabamos cun grande adestrador da casa que botando man das promesas da canteira permitiría dar un salto de calidade no terreo de xogo e maior tranquilidade na clasificación. Secasí, por desgraza, o mal arrinque da liga, mesmo nunha pretempada con dificultades para gañar e marcar esixe reaccionar e abandonar os discursos autocompracentes recentes das tres instancias deportivas do club, dende a presidenta e dirección deportiva até o propio adestrador, que nas súas comparecencias continúa instalado no seu discurso riquiño de que cómpre ser paciente, que o equipo está formándose e que os goles e as vitorias chegarán polo seu propio peso. Paciencia que lle sobra ao celtismo como capacidade de sufrimento, unha das hélices do seu ADN, mais ao paso de sapoconcho do Celta na clasificación actual da liga, Mouriño, Garcés e Giráldez poden ter moi serios problemas.

E como mostra deste Celta emparrumado e gris, abonda o botón do partido da tarde de onte coa Real Sociedade, no que os de Giráldez sufriron outro dos seus temibles “microictus”, un derrame deportivo que dura apenas uns segundos, mais que pode deixar danos importantes no desenvolvemento e resultado do partido. Neste caso o máis grave foi o que sufriu Starfelt, o capitán naquel momento, que tendo xa un cartón amarelo, no 45 de xogo, cando un compañeiro despexara un saque de recanto, empurrou por detrás a un atacante rival. Un derrame de xenio nórdico, que lle custou, naturalmente, a expulsión deixando aos nosos cun xogador menos durante toda a segunda parte. Este comportamento propio dun parvaxola, inadmisible nun profesional experimentado, integrante do que a presidenta Marián Mouriño identifica co “club dos 6” (os que máis cobran), condicionou o desenvolvemento da segunda parte e o resultado final. Até entón, os txuri urdin intentaron coa súa presión moi alta dificultar a saída do Celta até controlar a posesión e contar con ocasións claras de gol, erradas a maioría, outras evitadas por Radu, con diferencia, o mellor dos celestes. Sen a pelota, o Celta estaba moi incómodo, o que levou a Giráldez a estirar o xogo polas bandas. Chegou así o gol celeste no minuto 20 nunha xogada preciosa de pizarra, na que Borja Iglesias aproveitou no medio do terreo un saque de porta, que retrasou co taco sobre Jutglá, o catalán filtrou a pelota pola banda dereita, na que Mingueza superou por velocidade a Aihen e a conduciu coa súa luva de seda até enviala sobre Pablo Durán que chegados a area rematou con precisión superando a Remiro.

Tras o intermedio, O Celta en inferioridade numérica resistiu de forma heroica durante corenta e catro minutos o asedio continuo dos visitantes, que puideron empatar en numerosas ocasións, o que evitou un extraordinario Radu, amosando unha axilidade e capacidade de resposta propia dun porteiro de balonmán. Giráldez, sempre afouto, cos trocos non se limitou a reordenar a defensa en bloque baixo, confiou tamén nos vinte minutos finais na velocidade de El-Abdellaoui para contraatacar. O magrebí, uns poucos minutos despois de entrar na lameira, tivo un man a man con Remiro que resolveu cun xute lixeiramente desviado do pao esquerdo. Aí estragou un gol feito, ese segundo tanto que tería liquidado o partido coa primeira vitoria dos celestes. A Real teimou no seu asedio até que no 89, Guedes inventou un centro na proximidade da área pequena onde apareceu Soler que de cabeza superou a Radu. O sétimo empate celeste, co que a bancada quedou aliviada e un chisco decepcionada.

Publicado en Faro de Vigo: 20/10/2025

Premios da Crítica de Galicia 2025

/en , , , , , , , , , , , , /por

Para o arquivo deixo a crónica que fixen dos Premios da Crítica de Galicia 2025 que ditaminamos o sábado 18 de outubro. No discurso de acollida que pronunciei como presidente da asociación homenaxeamos a Luis Suárez Marconi, primeiro secretario dos premios, ademais de animador e organizador das nosas convocatorias. Anunciei a celebración en 2027 do cincuentenario dos premios e expresei o noso chamento a que parase o xenocidio palestino, uníndonos a solicitude de entidades pacifistas de todo o mundo.

Edición e IA

/en , , , , , , , , , /por

A Intelixencia Artificial (IA) xerativa e os LLM (Large Language Models), modelos extensos de linguaxe, tecnoloxía utilizada polos chatbots como ChatGPT de Open AI ou Gemini de Google xa impactaron na industria editorial. Modelos que precisan de ser adestrados a partir de grandes cantidades de texto, dos que unha parte deles están protexidos por dereitos de autoría, sendo utilizados sen permiso dos seus lexítimos beneficiarios para o lucro comercial de empresas tecnolóxicas como Alphabet ou Microsoft. Outro episodio da guerra entre a industria editorial e as industrias dixitais que se ven librando desde que se agoiraba a desaparición do libro. Conflito caracterizado polo uso que a IA xerativa fai de textos e imaxes con copyright publicados en formato libro ou polo emprego cada vez máis frecuente por parte das editoras de programas de tradución e locución automática. Como calquera outra mudanza tecnolóxica, a IA xerativa achega posibilidades creativas insospeitadas, esfuma a distinción entre o que entendemos por real e por virtual, facilitando a creación de contidos textuais e gráficos, extraídos de fontes editadas, que se fan pasar por propias, sen consentimento por parte das súas autorías, apenas un eufemismo para expresar a tan vella práctica do plaxio. Situación que provoca un grave desamparo para algunhas editoras e autorías, sobre todo de libro gráfico, denunciado en Galicia por editores como Kiko Da Silva, que solicitan a intervención dos gobernos para regular o emprego desta ferramenta e mesmo dos tribunais para ditaminar a legalidade ou non destas prácticas e destes produtos da IA. Xaora, non está de mais lembrar que a irrupción irreversible destas utilidades dixitais, cuestiona cal é a función do editor e obriga a redefinir o seu papel. Tras dúas décadas da crise provocada pola irrupción do libro electrónico, o futuro da edición pertence hoxe as editoras que saiban manter ao seu lectorado –non a tecnoloxía– como verdadeiro centro de gravidade da súa actividade.

Publicado en Nós diario: 15/0/25

Xenocidio palestino

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao xenocidio palestino:

A excelente resposta a cada unha das convocatorias da Plataforma Cívica Pro-Palestina de Vigo, na que se integran 42 colectivos sindicais, políticos e cidadáns vigueses, amosa que a pesar da aparente apatía actual hai unha maioría da cidadanía viguesa disposta a mobilizarse coa intención de denunciar e parar o xenocidio que Israel está perpetrando na Faixa de Gaza.

Manifestacións nas que se denuncia que o de Palestina non se trata dunha guerra, que xa se alonga dende 1967, senón dun xenocidio coidadosamente planificado polo actual goberno israelita, presidido por Benjamin Netanyahu, que pretende a expulsión do pobo palestino  do seu territorio, baixo o eufemismo de «desprazamento», contra o criterio dun millón novecentas mil persoas, a maior migración obrigada da historia recente.

Un ataque do exército israelita que en dous anos matou a 68.000 persoas da sociedade civil, das que o 70 % son crianzas e mulleres, entre as que se contan 1.600 sanitarias, 300 cooperantes da UNRWA (Axencia da ONU para os refuxiados palestinos) e 250 periodistas. Lista de vítimas ás que se suman 170.000 persoas feridas (incluídas 40.000 crianzas) e, ollo, 14.400 persoas desaparecidas entre os escombros, das que 4.400 son mulleres e menores, as principais vítimas dos bombardeos, causantes, como denuncia a organización Save the Children, do maior número de amputacións pediátricas da historia e da morte de 169 bebés. Un balance que levou a Antonio Guterres, secretario xeral das Nacións Unidas, a dicir que «Gaza é un cemiterio de crianzas»; o conflito máis mortífero do que vai de século XXI, que a revista The Lancet estima supuxo a morte do 2,9 % da poboación de Gaza de hai dous anos, un de cada 35 habitantes.

Vítimas ás que se suma a destrución de edificios de vivendas, hospitais, escolas, campos de refuxiados, igrexas, mesquitas, museos, espazos arqueolóxicos, refuxios da ONU, estradas, infraestruturas básicas de comunicación, electricidade e auga, instalacións agrícolas e mesmo pesqueiras. Destrución dirixida polo goberno de Netanyahu que a Comisión Internacional Independente de Investigación sobre os territorios palestinos ocupados, tras indagacións exhaustivas, cualifica como xenocidio, xa que cumpre as condicións previstas na Convención para a Prevención e a Sanción do delito de Xenocidio, aprobadas polas Nacións Unidas en 1948. Xenocidio que a ONU identifica con actos «perpetrados coa intención de destruír total ou parcialmente, a un grupo nacional, étnico ou relixioso sexa pola matanza dos seus membros; pola cesión grave da súa integridade física ou mental; polo sometemento do grupo a condicións que supoñan a súa destrución, física total ou parcial; polas medidas destinadas a impedir os nacementos ou o traslado por forza dos menores». Condicións que cumpre a actual intervención israelita bombardeando Gaza de forma intensa e desapiadada, coa intención de decimar a súa poboación, deixala sen alimentos, auga, electricidade e acceso a axuda humanitaria e destruír as súas infraestruturas, incluída a sanitarias.

Situación que provocou unha grande fame, para as Nacións Unidas, cifrada nun consumo de calorías da poboación gazatí inferior ao que recibiron as vítimas do campo de exterminio de Auschwitz. Israel utiliza a fame como arma de guerra, unha estratexia coa que pretende expulsar do seu territorio á poboación palestina para substituíla polos seus colonos , apenas unhas 8.000 persoas que no 20 % do territorio da faixa posúen xa o control do 40 % das terras cultivadas e da maioría dos recursos hídricos. Estratexia semellante á que empregou Hitler na súa invasión de Polonia de 1939, que xustificaba pola necesidade de espazos agrícolas para os colonos nazis e mandaba matar sen piedade a homes, mulleres e crianzas polo seu delito de «ser polacos».

O acordo entre Israel e o Movemento de Resistencia Islámico (Hamás) para o cesamento do fogo e o inicio da primeira fase do plan de paz auspiciado por Trump, froito en boa medida das presións da comunidade internacional, da Flotilla global da faixa e dos estados árabes mediadores, non exime aos que promoveron este xenocidio asumir as súas responsabilidades diante dos tribunais internacionais. Non esquezamos que a Corte Penal Internacional, órgano xudicial independente creado polo Estatuto de Roma, ditou en novembro de 2024 orde de detención por presuntos crimes de lesa humanidade contra Netanyahu, o seu ex-ministro de defensa Yoav Galleat e Mohammed Deif, comandante de Hamás, morto nun ataque aéreo israelita. Recuperar a solución dos dous estados e o respecto á legalidade internacional, baixo o marco das Nacións Unidas, son retos inmediatos no cumprimento duns acordos de paz que agardemos sexan respectados e paren dunha vez o xenocidio palestino.

Ecoedición

/en , , , , , , , , , , /por

A edición en todas as etapas da súa cadea de valor ten a obriga de asumir a transición ecolóxica e a descarbonización como un reto crítico para a súa supervivencia e competitividade. Un proceso, coñecido como «ecoedición» no que a famosa regra dos «tres erres», como propoñen Rivera e Gil (Trama y texturas 57, 2025), debe ser reinterpretada como: Recoñecer que a edición de libros ten impacto en todo o seu ciclo; Repensar a forma de editar para evitalo e Reivindicar o papel da edición como axente medioambiental. O modelo actual de edición e distribución, cun movemento continuo de abastecemento de novidades e devolución constantes, obriga a impresión innecesaria de millóns de exemplares, que nunca se venderán nas librarías, que representaron en 2021 en España máis de 79.253 toneladas de CO2, das que arredor de 5.000 corresponderían a Galicia. Cifras de emisións baixas, se as comparamos coas dunha consulta de Google, 500 gramos por segundo a atmosfera, máis que obrigan a edición a repensarse como «ecoedición sostible» xestionando de forma innovadora os seus procesos: recuperando a impresión local evitando os grandes centros de impresión; utilizando de forma xeral os papeis reciclados e os certificados como FSC, empregando tintas con aceites de orixe vexetal ou de base acuosa ou inxectables que substitúan a tintas e tóneres contaminantes; ponderando as tiradas á previsión das vendas, escollendo entre a impresión offset e a dixital, suprimindo os retractilados para «protexer» o produto e utilizando na distribución caixas de cartón, até chegar a ofrecer un selo de ecoedición garante desta trazabilidade e da pegada ecolóxica por exemplar, como comeza a facerse en Catalunya. Proceso, non o esquezamos, que afecta a edición dixital, que de forma ningunha pode ser considerada hoxe como máis verde e limpa ca impresa. Superado o dilema da edición en papel ou dixital, o reto da ecoedición propón o da edición ou non sostible, ámbito no que queda na edición galega aínda moito por facer.

Publicado en Nós diario: 08/10/2025

533 de Manolo e Aspas

/en , , , , , , , /por

Vigo, Balaídos. Celta vs Atlético de Madrid

Ao remate do empate co Atlético de Madrid, a familia Mouriño expresou o recoñecemento do celtismo ás maiores lendas da súa canteira: Manolo e Iago Aspas, cando o de Moaña remataba o seu encontro 533 como céltico, igualando a cifra acadada polo «gran capitán» celeste da década de 1970. Si, Manuel Rodríguez Alfonso «Manolo», o central que formou parella con Costas, membro da selección subcampioa europea sub-23 de 1969, o xogador que até agora máis veces vestira a camiseta celeste, desde que como promesa se incorporou aos 15 anos ao xuvenil, pasando logo polos cadros de 1ª e 2ª durante dezaseis tempadas consecutivas, dende a do seu debut, a 1966-1967, até derradeira, a 1981-1982, na que colgou as botas e recibiu unha homenaxe en Balaídos nun partido entre o Celta e a selección de Polonia, que preparaba a súa participación no Mundial 82, no que xogaría en Vigo contra Italia.

533 partidos de Manolo, cifra que en apenas dúas semanas superará Iago, o xogador máis importante na historia do Celta centenario. Serendipia que me lembrou a polémica que o central de Cangas mantivo con Cruiff a raíz da tremenda patada no xeonllo dereito que o holandés lle propinou o 27 de xaneiro de 1974. Manolo saíu en padiola do Camp Nou, mentres Johan nin sequera foi amoestado. O galego sería intervido en varias ocasións, o que lle impediu, no seu mellor momento, ser traspasado ao Real Madrid e seleccionado por Kubala. Non esquezo a decisión do gran capitán que, tres anos despois da grave lesión que tronzou a súa carreira, renunciou a capitanía na visita do Celta a Barcelona para evitar darlle a man a Cruiff, capitán culé. Decisión criticada pola prensa deportiva, que obrigou a Manolo a restarlle importancia ao asunto e darlle a man ao holandés no Barça-Celta do 24 de abril de 1977.

Páxina de pura afouteza celtista de Manolo, que na noite do domingo recuperou Iago, a quen tamén lle acae coma anel o sintagma de «gran capitán». Contando apenas con media hora de xogo, Aspas reactivou a un Celta incapaz de dobregar até entón a un Atlético de Madrid en inferioridade, tras a expulsión de Lenglet no minuto 40. Outra intervención estelar de quen entrando en xogo no 60 conseguiu nuns poucos minutos contaxiar aos seus colegas das doses de compromiso, creatividade e confianza precisas para acadar a igualada. E así con semellante reactivación chegou no minuto 68 o gol do astro de Moaña, un remate de afouteza destilada, apenas empurrando un balón rexeitado por Oblak, que in extremis fora rematado por Borja Iglesias, o mellor dos celestes, tras unha magnífica asistencia de Mingueza, que se transforma coma unha bomba de creatividade e sutileza na creación de espazos cando se pode asociar con Iago e co Panda compostelán. Presenza de Aspas no campo que ofrece a creatividade e a experiencia necesarias para competir con garantías e que traspasados Fer López e Gabri Veiga, prescindíndose no seu día de Denís Suárez, non cubre ningún outro xogador. Carencia grave que asusta de cara ao futuro, por moito fútbol que lle quede ao de Moaña na biqueira, á que o propio Claudio Giráldez se referiu con retranca, días antes de pechado o mercado de verán, como «a guinda do pastel». Unha guinda de talento capaz de desenredar unha entupida rede de dúas liñas de defensores dispostas por Simeoni no campo propio para resistir en bloque e no caso dunha recuperación botar a correr e collerlle as costas aos inocentes célticos. Así sucedeu apenas comezado o partido, no minuto 7 coa carreira de Barrios orixe do gol en propia meta de Starfelt. Estratexia visitante antipática e intimidatoria á que o adestrador arxentino engadiu sen escrúpulos a súas simeonadas, onde se abandona calquera versión do manual do «fair play» ou boas maneiras deportivas, para perder tempo, confundir ao rival e anoxar a afección local.

Certo é que Claudio, despois do partido europeo co PAOK, introduciu poucas novidades. Primeira: a de Damián e Beltrán como parella de mediocentros. Mágoa que utilizasen un ritmo gris na posesión, fosen incapaces de dobregar a Koke e Barrios e superar algunha das liñas visitantes, entendo que pola dificultade do segundo capitán celeste de atopar o seu punto físico e anímico óptimo. Segunda: a de Borja e Jutglá como dupla de puntas atacantes, que estiveron mellor na súa batalla a cara de can cos centrais de Simeoni ca na definición entre os tres paos. Mágoa da cabezada de Borja no minuto 3, que vimos dentro, ou dun remate do compostelán dun balón centrado polo dianteiro catalán, comprometido no colectivo, mais ao que só lle falta superar o malfado que lle nega o gol coa camisola celeste.

En todo caso, a pesar deste empate que sabe a pouco e á clasificación próxima ao descenso, o Celta deste mes de outubro comeza a ser recoñecible ao da tempada pasada. O novo parón de seleccións é unha boa oportunidade para coller pulo e afinar pezas. Beizóns a Borja Iglesias convocado por De La Fuente.

Publicado en Faro de Vigo: 08/10/2025

Vigo ateneístico

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reconstruír o fío do Vigo ateneístico:

Nas palabras de gratitude que pronunciei no Ateneo Atlántico, lembrei varios fitos destacados do asociacionismo que en Vigo contribuíron a facer da nosa unha cidade moderna e cosmopolita. Percorrido iniciado o 2 de decembro de 1847 cando se constituíu o Circo Recreativo de Vigo, que en 1859 pasará a chamarse Casino de Vigo, o primeiro espazo de encontro das clases altas viguesas, onde se celebraban bailes e festas, ademais de conferencias coa pretensión de satisfacer as súas inquedanzas culturais.

Cidade que, tras o fracaso da revolución galega e levantamento liberal do ano anterior, comezaba a organizar os seus intereses colectivos: Ángel de Lema e Marina abría unha pequena imprenta, a primeira estable dunha poboación de dez mil habitantes, que xa reclamaba a construción dun ferrocarril a Madrid; o mesmo ano no que un grupo de mulleres, dada a carestía da vida, protagonizaron o chamado «motín da fame» na saída de Vigo cara a Redondela, e na que estaban abertas 15 escolas rexidas por 19 mestres e 2 mestras tituladas, en locais alugados e precarios.

Constitución do Circo, logo Casino, que coincide coa aparición de dous xornais claves para o futuro de Vigo, o conservador Faro de Vigo (1853) e o galeguista La Oliva (1856), ademais doutras iniciativas colectivas ben diferentes: dende a primeira mutualidade «La Sociedad de Socorros Mutuos a Todas las clases de la Ciudad de Vigo», coa intención de procurar solucións á problemática social e sanitaria dos seus membros; pasando pola primeira Federación do Comercio de Vigo (1859) até a Sociedade Caritativa, precedente da Confraría do Santísimo Cristo da Vitoria, fundada en 1933.

Asociacionismo burgués creador de novas sociedades como La Tertulia, El Recreo Artístico e El Gimnasio (1878), a primeira sociedade deportiva, que promoveu en 1884 as doazóns para a estatua de Casto Méndez Núñez. Foi La Oliva, creada en 1885 como sociedade coral, a que en 1903 impulsou a creación do Vigo Football Club, coñecido inicialmente como Arte e Sport, unha das sementes que dúas décadas despois agromaron como Celta de Vigo, ademais de encargarse de organizar as comitivas de entroido, que percorrían as rúas dende o Campo de Granada até a Alameda. Como foi La Oliva, presidida polo arquitecto Manuel Gómez Román, quen promoveu a estatua do poeta Manuel Curros Enríquez, inaugurada na Alameda en 1911, como tamén a entidade organizadora das conferencias de Antonio Palacios para presentar o seu proxecto urbanístico, coa pretensión de facer de Vigo a Barcelona atlántica e sede do Pazo Rexional.

Asociacionismo cultural que adquiriu carácter ateneístico, propio da tradición obreira e republicana, o 26 de abril de 1921 cando no edificio Ferro se fundou o Ateneo de Vigo, promovido polo activista cultural Herberto Blanco Rodríguez, profesor e bibliotecario da Escola de Artes e Oficios. Organizado en dez seccións, entre elas Belas Artes, Literatura e Historia ou Estudos Mercantís, promovía a participación das mulleres nas numerosas conferencias e actividades sobre temas políticos, históricos, pedagóxicos e artísticos. Ateneo que anos de apoxeo pretendía que se construíse un edificio que acollese a todas as entidades da sociedade civil que participaban no espectacular espertar vigués. O Ateneo de Vigo funcionou até 1937 cunha notable actividade artística, como a que mantiveron tamén a Sociedad de Amigos da Arte de Vigo (1931-1941), o Centro de Hijos de Vigo (1932), xurdido para fomentar o «Viguismo» ou a recuperada Sociedad Recreo de Vigo, entidades estudadas por José Luis Mateo Álvarez, membro do IEV.

Asociacionismo ateneístico, recuperado no Tardofranquismo pola Sociedade Cultural de Vigo, fundada en 1965 e presidida polo enxeñeiro nacionalista Camilo Nogueira Román, onde naceron centos de iniciativas como o programa radiofónico «Raíz e tempo» ou a Compañía de Teatro Popular Galego. Sen esquecer o asociacionismo veciñal, nacido coa Reforma Política (1976), motor cívico indispensable dende entón, agrupado na Federación Veciñal Eduardo Chao, vivindo hoxe unha difícil e triste travesía.

Precedentes asociativos do actual Ateneo Atlántico de Vigo, fundado en 2017 coa pretensión de crear un espazo cultural plural de análise, debate e investigación, inserido na mellor tradición viguesa de asociacionismo cívico centenario. Con trescentas persoas asociadas e máis dun cento de actividades anuais (entre conferencias, debates, club de lectura, saídas, cinemateneo, premio literario Exeria, manifestos…), a entidade presidida pola pedagoga e escritora feminista María Luisa Abad constituíse en referente principal de pluralismo, independencia e rigor no debate cívico vigués. Beizóns ao Ateneo Atlántico e longa vida ao espírito ateneístico vigués.