Viñetas desde o Atlántico

/en , , , , , , , , , , , , , /por

A dúas semanas da apertura prevista de Viñetas desde o Atlántico nada se sabe dos contidos do programa do festival de cómic da Coruña. Unha situación a todas as luces anómala, denunciada polo editor e autor Kiko da Silva que veu alertando da precariedade na que quedaba a organización do certame dende que no mes de marzo Miguelanxo Prado, fundador e director de todas as edicións, presentara a súa renuncia ao concello da Coruña, administración que se ocupou do seu sostemento económico e infraestrutura, a través da concellaría de Cultura e do equipo de organización de exposicións do Kiosko Alfonso. Nacido coa ambición de achegar a linguaxe da banda deseñada á sociedade galega, máis alá do público afeccionado, ademais de dar visibilidade á creación galega de cómic e ilustración, durante vinte e cinco anos «Viñetas» conseguiu localizar a Galicia no mapa mundial da banda deseñada e colocar a semana coruñesa como referencia ineludible no calendario internacional dos eventos de cómic. Un éxito popular e profesional incuestionable, atribuíble en moi boa medida ao talento e a implicación persoal de Prado, que a pesar do orzamento reducido e conxelado e a asfixiante rixidez administrativa, conseguiu preservar os principios fundacionais acordados en 1998 co concello coruñés de ofrecer un programa para todos os públicos, acoller con agarimo aos artistas convidados e remuneralos de forma digna polos seus servizos e presentar nas mellores condicións os materiais expositivos. Con estes vimbios Prado conseguiu unha cita que xa é patrimonio da Coruña, que como sucedeu noutros eventos culturais de éxito, como Culturgal e O Salón do Libro, ambos os dous en Pontevedra, debe agora enfrontar en condicións incertas unha nova etapa, conservando a ambición inicial e a identidade conformada, mais tamén utilizando un novo modelo de xestión que faga compatibles os patrocinios públicos e a actividade comercial do sector. Velaí o reto moi complexo da nova etapa de Viñetas desde o Atlántico.

Publicado en Nós diario: 26/07/2023

Un libro na man

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Coincidindo coa publicación do Manifesto da revista Luzes do mes de maio dedicado á precaria situación do libro galego, Manuel Rivas lanzou nas redes unha iniciativa viral baixo a consigna: «A mellor protesta, un libro na man». Dende entón foron numerosas as fotos  de persoas erguendo un libro coa intención de expresar o seu malestar pola ausencia en Galicia de políticas sobre o libro e a lectura e apoiar así a un sector (autorías, editoras, impresoras, librarías, bibliotecas e mediadoras), que foi o gran esquecido do goberno galego durante unha «década escura» para a lingua nosa. Imaxes de libros galegos en alto que expresan, ademais, a biodiversidade dunha oferta editorial, cada vez máis ampla e coidada, como o carácter insurxente do libro como ben cultural e crítico e perturbador da lectura como actividade individual (artística, formativa e informativa) con dimensión cívica e transcendencia política. Iniciativa que reclama a recuperación daquel amplo espazo de acordo (sectorial e político) acadado hai dúas décadas e recollido logo na Lei do libro e a lectura (2006). Consenso que os gobernos de Feijoo e Rueda desandaron, amparados nos recortes esixidos pola crise de débeda e logo polas penalidades da pandemia. E así, reduciron con contundencia (nalgúns casos até nun 80 %) os fondos destinados ás políticas públicas de lectura e de fomento do galego, con especial incidencia para os programas de adquisición de novidades editoriais en galego para bibliotecas públicas e de apoio a edicións de interese cultural e social. Hoxe o libro galego precisa saír do gueto no que pretenderon arrecunchalo, recuperar a presenza e brillo nas librarías, medios e redes, incrementar os índices de vendas e de lectura, proxectar a exportación das súas creacións… En resumo, precisa recuperar o seu carácter estratéxico, como primeira industria cultural en galego. Reclamalo empuñando un libro constitúe unha protesta pacífica até o lirismo. Convido a compartila coa etiqueta #UnLibroNaMan.

Publicado en Nós diario: 21/006/2023

Sector estratéxico

/en , , , , , , , , , , /por

Neste mes celébrase o corenta aniversario da Asociación Galega de Editoras (AGE), primeira asociación profesional do sector do libro. Foron cinco as asinantes da acta fundacional, Galaxia, Xerais, Alvarellos, Xistral e Sotelo Blanco, ás que se sumaron outras catro entidades, Escola Aberta, Fundación Barrié, Imprenta Neira e Libro de Oro (Librouro). Presidida primeiro por Bieito Ledo, xerente de Galaxia, e despois por Luís Mariño, director de Xerais, ao fío das posibilidades que abría o desenvolvemento autonómico e o ensino da lingua galega, a AGE traballou coa dupla intención de crear unha industria editorial e ampliar o público para o libro editado en galego, o que supoñía abandonar o resistencialismo que, coa excepción das edicións Castrelos, caracterizaba daquela ao sector. Obxectivos aos que nunca renunciaron as nosas editoras, capaces de ofrecer hoxe un catálogo de máis de 10.000 títulos dos diversos xéneros e tipoloxías e vender dende entón máis de vinte millóns de exemplares, un esforzo compartido na actualidade por case medio cento de editoras. Cifras que non poden agochar o reducido mercado interior do libro galego, apenas o 11,2 % (incluído o de texto), porcentaxe cativa para un sector declarado «estratéxico para Galicia» na Lei do Libro e a lectura (2006), a que quedou en papel mollado co primeiro dos gobernos de Feijoo. Incumprimento que abriu unha fenda entre as teimudas reclamacións da AGE e as políticas cativas dos gobernos de Feijoo e Rueda, as únicas presidencias da Xunta de Galicia que nunca recibiron ás directivas da asociación de editoras, rompendo así os tradicionais encontros anuais con Fraga e Touriño. «Que queren os editores?» preguntoulle Feijoo ao conselleiro Roberto Varela, cando en 2010 a AGE solicitou ser recibida en San Caetano. Dende entón as directivas das editoras agardaron ser convocadas para reiterar a atención que merece un sector estratéxico para a lingua e cultura nosas como para a conformación da propia identidade do país.

Publicado en Nós diario: 14/06/2023

Lectura cidadá

/en , , , , , , , , , , /por

A lectura é unha competencia cidadá imprescindible para o exercicio da cidadanía e para a autonomía persoal no entorno dixital actual, ademais dunha destreza escolar con dimensión cultural. A lectura impregna as nosas vidas. A diario a vida está chea de transaccións escritas, polo que nunca foi tan necesaria unha boa competencia lectora para afrontar os retos do cotián. Comprender os textos que atopamos na rúa, no transporte, nos comercios, na publicidade, nas máquinas e pantallas ou nas redes sociais esixe moito máis que identificar as súas letras e palabras; debemos coñecer as súas funcións, valores e usos sociais e aprender a apropiarnos delas para poder comprendelas de forma crítica. Somos letradas sofisticadas, que lemos tanto sobre soportes impresos e múltiples pantallas como textos multimodais (escritura, vídeo, audio…) e ao tempo plurilingües. Cómpre xaora alfabetizar a cidadanía, por riba da súa idade, no emprego das ferramentas dixitais para evitar a exclusión dos sectores máis vulnerables. A lectura non pode ser consideraba só como o acceso aos libros duns poucos afeccionados á novela ou a poesía, é unha cuestión política, que afecta á calidade de vida da cidadanía toda e, así, debe ser considerada polas administracións públicas. Empregar textos simplificados (lectura fácil), accesibles a todo tipo de lectorado vulnerable (persoas con discapacidade, con trastornos de aprendizaxe ou escasas habilidades lectoras…) constitúe tanto unha estratexia de acceso de xeito comprensible á información, á cultura e á literatura como un dereito cidadán irrenunciable. A aposta por esta estratexia inclusiva nos plans lectores dos concellos, xunto ás políticas de fomento da lectura para todas as idades, á calidade das bibliotecas e apoio ás librarías locais e á lectura en galego, deberían constituír nos concellos prioridades vinculadas ás políticas culturais, educativas, de igualdade e benestar.

Publicado en Nós diario 24/05/2023

Reedicións

/en , , , , , , , /por

O anuncio dunha reedición ou dunha reimpresión dun libro expresa que por ventura a recepción do público lector superou as expectativas de venda inicial estimadas pola editora. Un feito que sempre merece ser celebrado e salientado, sobre todo en mercados cativos, como o do libro galego, onde a colocación de novidades nas mesas das librarías na actualidade apenas acada, con escasas excepcións, entre os cen e os catrocentos exemplares. Celebración merecida, porén, que no actual entorno de hipérbole das redes sociais, debe ser interpretada con mesura xa que non son reedicións todas as que se anuncian como tales (a menos que conteñan actualizacións relevantes, feito que aconsella ser recoñecido cun novo ISBN), e no caso de ser reimpresións (unha nova impresión, apenas coa actualización da páxina de créditos e a corrección de grallas ortotipográficas), a súa relevancia depende da cifra da tirada inicial. En definitiva, que podemos atoparnos nas redes cun título que recibe todos os parabéns por acadar a «a quinta edición nun ano», sabendo que apenas se levan vendidos menos de 1.000 exemplares, cifra que non acada a tirada inicial doutro que non foi reimpreso e leva vendidos o dobre de exemplares. Así de enganosas son as cifras actuais do libro galego no que grazas ás posibilidades da impresión dixital en baixa tirada entre 100 e 300 exemplares, deixa a impresión en offset para tiradas superiores aos 700. Unha auténtica revolución que axusta tiradas ás vendas previstas, evitando ás editoras á custosa amortización dos exemplares en almacén, nun mercado onde o índice de devolución das novidades nas librarías se sitúa arredor do 26 % (datos 2021). Ben sería para a recuperación da credibilidade do sector editorial galego que respectando a lexítima concorrencia competitiva de cada catálogo a utilización dos termos de reedicións e reimpresións e dos seus números evitase en anuncios en redes e faixas publicitarias ridículos alardes que só provocan a confusión ou a gargallada.

Publicado en Nós diario 03/05/2023

 

O Salón

/en , , , , , , , , , /por

Até o 7 de maio está aberto o XXIVº Salón Internacional do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra, a nosa festa da lectura cidadá. Centrado arredor do lema «Libros para xogar!», unha chiscadela agarimosa aos pedagogos italianos Francesco Tonucci e Gianni Rodari, o Salón tece redes con Colombia como país convidado, que presenta a súa literatura infantil e xuvenil e as súas experiencias socialmente transformadoras a partir dos libros e da lectura. Programa ao que o cento de actividades arredor do xogo e a lectura se engaden as merecidas homenaxes á ilustradora Maife Quesada e ao escritor e activista cultural Manuel Lourenzo González, tamén un dos primeiros directores do Salón. É a do Salón, organizado dende 1999 polo concello de Pontevedra, no marco do proxecto municipalista de cidade educativa da alcaldía do BNG de Miguel Anxo Fernández Lores, unha experiencia de éxito, tanto pola súa continuidade (por riba de crises e pandemias) como pola súa capacidade para mudar e sorprender, para actualizarse en cada edición (como ven sucedendo nas últimas), sen perder faragulla ningunha da súa enerxía creativa nin da pulsión da colaboración e empatía cos centros educativos (os protagonistas deste encontro), contando coa presenza dos autores e autoras, ilustradores e ilustradoras, editoras, librarías e persoas mediadoras. O Salón amosa que é posible construír cos libros e coa lectura cidadá (entendendo como tal un fenómeno interxeracional e hibridado en xéneros e soportes) espazos de esperanza. Como demostra a excelencia acadada ao longo destes case cinco lustros pola literatura infantil e xuvenil galega que atopou no Salón unha plataforma de visibilidade e prestixio para a presentación das súas novidades e iniciativas, e máis recentemente coa Residencia Artística do Salón e coa celebración do Congreso Internacional de Mediación Lectora, un espazo tamén para a creación e innovación como para a reflexión e a formación do profesorado comprometido co poder transformador dos libros.

Publicado en Nós diario: 26/04/2023

Todas somos lectoras

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre 0 23 de abril tamén como día da lectura:

A celebración do 23 de abril, día mundial do libro e do dereito de autoría, efeméride creada pola Unesco en 1995 coincidindo co día de San Xurxo, facilita a reflexión sobre o poder dos libros e o valor da lectura como competencia clave para a formación individual e o desenvolvemento comunitario que toda a cidadanía sen excepción debe adquirir e utilizar ao longo da vida. Unha efeméride cívica e escolar que, máis alá da mobilización comercial do sector da edición e a libraría presentando as súas novidades de primavera, actividade que por desgraza en Galicia é cada ano máis cativa e discreta, constitúe un motivo para celebrar a importancia social da lectura e do seu fomento entre as crianzas e a mocidade nos centros escolares e bibliotecas públicas, así como a promoción da creación literaria como a súa expresión artística, a visibilización nos medios e redes sociais dos autores e autoras como os seus protagonistas, e a presenza do libro impreso e electrónico no espazo público, sexa analóxico como dixital.

Semella que tras os días de confinamento e anos de pandemia medrou en España o número de lectoras habituais no seu tempo de lecer. Canto menos iso expresan as cifras do barómetro de hábitos de lectura e compra de libros máis recente (Federación de Gremios de Editores de España, marzo 2022): o 64,40 % das persoas maiores de 14 anos, 61,90% en Galicia, en ambos os dous casos dous puntos por riba que en 2019, ano anterior á Covid-19. Porcentaxe claramente maior no caso das mulleres, que chega ao 69,40 %, o que consolida o fenómeno da feminización do hábito lector ao longo da década. Cifras esperanzadoras tamén na compra de libros impresos, actividade que realizan o 52,30 % das consultadas, sobre todo en librarías e cadeas de librarías (55,40 %) que, coa excepción comprensible da baixa de asistencia a bibliotecas públicas (25,30 %), expresarían unha repunta do hábito de lectura de libros na pandemia. Un crecemento que tamén se produce nas crianzas, tanto entre as de 10 a 14 anos, cun 77,50 % de lectoras, como as de 6 a 9 anos, cun 83,70 %, que dedicarían en ambos treitos, tanto o dos que aprenden a ler como os que aprenden lendo, máis de tres horas semanais á lectura.

Datos que por ventura convidarían a un certo optimismo, nun entorno tan escasamente esperanzoso como o actual, xa que a revolución silenciosa da lectura é das poucas capaces de mudar a nosa forma de vivir e de interactuar no mundo. Alex Quigley, investigador en formación lectora e autor de Todos somos lectores (Plataforma editorial, 2022), salienta que «vivimos nunha época na que o acto de ler está mudando a máis velocidade ca nunca na súa curta historia de cinco mil anos». A hibridación da comunicación textual, na que lemos de forma xa habitual sobre soportes impresos e pantallas hipertextuais, está modificando tanto os nosos comportamentos e preferencias lectoras como a propia aprendizaxe da lectura, unha competencia que actualizamos decontino, mais tamén un proceso arduo e complexo, un desafío para a aprendizaxe para o que Quigley estima cada lectora precisa dedicarlle dous mil días da súa vida, o tempo necesario da infancia á adolescencia para adquirir na escola e no instituto esta destreza mestra, a máis grande e importante das invencións da humanidade. Eis o reto principal (e complexo) da escola actual, a de formar lectoras híbridas e críticas a un tempo, lectoras estratéxicas, capaces de enfrontarse con éxito a todo tipo de textos e soportes, dende os informativos aos propiamente literarios.

A lectura hoxe é fráxil e máis importante ca nunca o foi. O acto de ler –ao que a escritora Eva Mejuto e a ilustradora Bea Gregores acaban de dedicar un fermoso álbum, Cando leo (Xerais 2022)– forma unha parte fundamental do tecido da nosa vida. Cando lemos non existen portas nin fronteiras, cando lemos sabemos que hai alguén que nos fala, como sempre lembraba o mestre Agustín Fernández Paz, citando a Guy Montag, o bombeiro de Fahreint 451 (Xerais, 2000), a distopía de Ray Bradbury que aos activistas da lectura nos continúa emocionando. Mais non podemos esquecer que a lectura para todas non é tan natural como podemos supoñer como tampouco obviar a existencia de fendas lectoras que están comprometendo o éxito dun de cada catro escolares. Pechar esas fendas lectoras na aula e proxectar a lectura máis alá das portas dos centros educativos como actividade transversal son dous retos esenciais para emprazar a lectura na súa dimensión comunitaria, que deben asumir tanto a administración educativa como o resto das administracións públicas nos seus plans de lectura. Non o esquezamos: todas as persoas somos lectoras ao longo das diferentes etapas da vida, unha condición indispensable para exercer cidadanía. Velaí o sentido de celebrar o 23 de abril, tamén como día da lectura.

Stefan Zweig en Vigo

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 85 aniversario da estancia en Vigo de Stefan Zweig:

O luns 10 de agosto de 1936 atracou no porto de Vigo o transatlántico de bandeira inglesa Alcántara procedente de Southampton de onde partira tres días antes. O Faro de Vigo do martes recolleu a noticia na súa páxina dez dedicada á actividade portuaria cunha magnífica foto de Pacheco, engadindo no seu apartado de «Vapores chegados» que transportaba 616 pasaxeiros en tránsito e no de «Despachados» que no Alcántara embarcaran 50 pasaxeiros para Bos Aires. Anos despois coñeceríase que entre aqueles viaxeiros en tránsito, que puideron desembarcar e estirar as pernas durante unhas horas en Vigo, estaba o escritor austríaco Stefan Zweig, probablemente o máis popular da súa época, convidado polo Pen Club Internacional a visitar Brasil e a participar no seu XIV congreso, que convocado baixo o lema «Poetas, Ensaístas e Novelistas» se celebraría na capital arxentina entre o 5 e o 15 de setembro. Zweig, que viaxaba acompañado de Lotte Altmann, a súa segunda dona, lembraría aquela breve experiencia viguesa como marcante tanto nas páxinas do seu libro póstumo El mundo de ayer. Memorias de un europeo (1944; tradución castelá, El Acantilado 2001) como a cualificaría nas do seu diario (El Acantilado 2021) como «incriblemente interesante».

Un paseo que nos parágrafos do diario, estudados por Irene Sueiro Orallo no artigo, «Puerto de Vigo, Guerra Civil Española y Segunda Guerra Mundial» (2006), o vienés lembra nunha «cidade repleta de milicia», «na que o aparello da guerra se puxo en marcha», onde atopa nunha libraría os escritos de Hitler, aos que cualifica de «parvadas», e cando pide un café coñece que hai días que se cortou o subministro de auga. Impresións que Zweig tingue de pintoresquismo cando se refire a beleza das mulleres traballadoras que observa en Vigo, que compara coas que un día despois verá na súa escala en Lisboa. Porén na páxina de El mundo de ayer que dedica a Vigo, Zweig abandona a escrita vital e despreocupada do diario, para asumir un rexistro máis introspectivo e pesimista lembrando que «naquelas poucas horas» viu cousas que lle «deron motivos xustificados para reflexións agoniantes»; sen dúbida referíndose ao recrutamento de mozos conducidos por cregos que vira na casa do concello, «onde ondeaba a bandeira de Franco», cando non pasara aínda un mes do golpe de estado do 18 de xullo e Vigo xa se encontraba «en poder dos franquistas». Escrita nos seus días de Petrópolis, pouco antes do seu suicidio e o da súa dona, Zweig identifica naquel paseo vigués do verán de 1936, «as últimas horas pasadas en Europa», a conexión entre a Guerra Civil Española e a Segunda Guerra Mundial, a extensión pola «nosa infausta Europa da vella barbarie da guerra».

Ao paso de Zweig pola cidade da oliveira dedica Francisco Uría a súa primeira novela, La pequeña librería de Stefan  Zweig (Berenice, 2021), unha delicada e emocionante peza narrativa breve na que o autor alacantino tira dun dos fíos que o vienés deixara solto no seu diario, cando se detivo diante do escaparate dunha libraría viguesa coa intención de mercar un exemplar de El Quijote. Uría imaxina a conversa de dúas horas que Zweig mantivo co libreiro, ao que bautiza como Ramón Castro, na que forxan unha amizade e un legado, recollido nunha das vinte cartas do suicidio do autor austríaco, alicerzada sobre o valor dos libros e da literatura e da liberdade que proporcionan, así como do papel sagrado dos libreiros de facer chegar os libros ás mans dos seus lectores. Un texto de ficción, escrito sobre o coñecemento documentado e admiración de Uría pola obra de Zweig, no que se reitera que a identidade de cada escritor se forxa sobre a relación coa súa lingua: «Non me concibo sen ser escritor e só podo selo na miña lingua alemá. Estou, pois, como xa lle dixen, collido no meu idioma e desexo abandonar xa este cárcere».

A novela de Francisco Uría fixa de forma acaída a relación de Zweig con Vigo, cando era un porto transcontinental e cidade cosmopolita na que recalaban decote figuras internacionais (dende Albert Einstein a Ernest Hemingway) e embarcaban milleiros de humildes emigrantes anónimos, mais tamén no tempo de horror daquel mes de sacas e fusilamentos, como os do 27 de agosto, do alcalde socialista e doutros deputados e sindicalistas vigueses. A excelente novela de Uría, ademais, abre a memoria das librarías viguesas do tempo da República, unha homenaxe á relixión e ao compromiso ao que debe ser fiel todo libreiro como amante dos libros: achegar aos seus lectores todos os libros, mesmo os inalcanzables, os queimados e os prohibidos, conscientes de que «o seu oficio é o máis importante do mundo porque sen el ninguén podería ler». Unha obra a de Uría que se incorpora ao cada día máis amplo e atractivo catálogo de Vigo como cidade de novela, que recomendo vivamente.

Onte 2107: Roger Chartier e a edición en tempos incertos

/en , , , , , , , , , , , /por

No último número de Tramas & Texturas, o 43, leo unha interesentísima conversa con Roger Chartier, un dos investigadores sobre a edición, o libro e a lectura máis importantes da actualidade, na que debulla a situación actual da edición internacional na contorna poscovid. Guiada polo profesor arxentino Alejandro Dujovne e realizada con motivo da Feria virtual de editores de Buenos Aires do pasado mes de agosto, a conversa aborda algunhas das polémicas centrais da edición: o modelo actual da edición sen editores, as mudanzas na comercialización, o papel das feiras do libro, o futuro das librarías, para rematar cunha reflexión sobre a lectura e o papel dos estados na orientación da vida cultural da sociedade.

Interesoume a relectura que Chartier realiza sobre a fórmula da edición sen editores acuñada por André Schiffrin identificando na actualidade tres modelos de edición. A primeira,  na que domina a lóxica puramente comercial sobre a lóxica estética ou intelectual procurando a rendabilidade para cada edición e para cada título, abandonando o modelo utilizado dende o século XVIII de que no balance anual dunha editora os libros que se venden poden equilibrar a aqueloutros que non. A segunda, a edición que abandona a edición e corrección dos manuscritos (o que os editores chaman editing) en colaboración e diálogo cos autores e autoras. E a terceira, a edición concibida como autoedición, facilitada na actualidade polo mundo dixital. Fronte a estes tres modelos de edición sen editores, Chartier cre que «unha política editorial ben concebida pode apostar por libros que, aínda se sabe que non poden ter un proveito inmediato, son libros cuxa calidade e imortancia prometen un destino a máis longo prazo como libros de referencia, tanot na ficción como nas ciencias humanas ou sociais».

Con respecto ás feiras do libro e ao futuro das librarías, Chartier considera que ambas as dúas manteñen toda a súa razón xa que «permiten encontros cos autores, cos editores e, o máis importante aínda, cos libros». Para el o mundo dixital non é capaz de substituír o encontro colectivo que se produce nas feiras do libro, como tampouco o descubrimento que se produce nas librarías, «institucións esenciais do espazo público», «lugares de resistencia e conversa». «As librarías transformáronse en foros de discusión, nun lugar de entendemento e de crítica, o que non ten equivalencia no mundo dixital. Para Chartier as librarías actuais son «un lugar de sociabilidade, de discurso, de discusión, d eintercambio, é un lugar de descubrimento».

Partindo de que para Chartier non hai unha única forma de lectura porque existen distintas comunidades de lectores, con competencias, disposicións e saberes distintos, considera que na actualidade «por primeira vez na cultura da palabra escrita existe unha separación entre o obxecto e o texto, entre a materialidade do soporte e o discurso que soporta». Isto ten importantes consecuencias para a lectura xa que transforma a relación entre o fragmento textual e a totalidade do discurso, moi  forte no caso do libro impreso, inexistente no caso do texto electrónico.

Como ten consecuencias para como lemos hoxe que no mundo dixital «se le para escribir e se escribe para ler», de xeito que «a práctica da lectura nas redes sociais imponse como modelo hexemónico de todas as lecturas, unha lectura acelerada, fragmentada e impaciente». Para Chartier «a consecuencia máis grave desta distorsión é a transformación do criterio mesmo de verdade». «Na lectura manuscrita ou impresa, establecer a verdade dun enunciado supoñía saír do enunciado e confrontalo con outros, buscar información, aplicar o xuízo crítico, investigar, establecer o grao de autoridade e veracidade do enunciado». «Na lectura das redes sociais, o criterio de verdade atópase inscrito dentro da rede mesma […], o lugar compartido onde se atopa é unha garantía suficiente da súa verdade». «É a razón pola cal a tecnoloxía dixital, que permite compartir coñecementos, saberes e sabedorías, transformouse no instrumento máis poderoso para a difusión das teorías mais absurdas, noticias falsas, manipulacións do pasado, falsificacións da realidade e verdades alternativas».

Onte 2088: A reedición de «Catro cartas» do mestre DoCampo

/en , , , , , , , , , , /por

A reedición de Catro cartas (Xerais 2020) de Xabier P. DoCampo, ilustrada por Fino Lorenzo, lembroume a xestación de Sopa de Libros, a colección onde foi publicada a súa primeira edición por Anaya Infantil y Juvenil (2000). Un agasallo que Xabier fixera ao seu amigo o editor Antonio Ventura, entón responsable da colección, onde despois de obter o premio nacional (1994) publicara O pazo baleiro (1997), na edición orixinal en galego e na traducidas para o castelán e o catalán. Foi o de Sopa un proxecto editorial, bautizado de forma informal como «Amadís», no que os directores de tres das editoras con catálogo infantil do Grupo Anaya, Emilio Pascual (Anaya Infantil y Juvenil), Ramón Besora (Barcanova) e eu mesmo (Xerais) intentamos deseñar unha colección de lecturas graduadas de calidade na que se trasvasasen de forma normalizada textos e ilustracións procedentes das tres linguas (castelán, catalán e galego) a carón de textos traducidos europeos.

Aquel proxecto Amadís con espírito de clásico de cabalaría, finalmente, naceu como Sopa de Libros e  sen a presenza de Xerais durante os primeiros anos, noutra das periódicas reviravoltas da relación da editora viguesa coa súa propietaria. Tras aquel vello e decepcionante trasacordo, non podo agochar o meu entusiasmo polo feito de que aquelas Catro cartas de Docampo, testemuña imperecedoira e extraordinaria sobre o valor do libro, a lectura e a literatura, sexan publicadas vinte anos despois por Xerais, feito que sei moito hai que agradecer a María Xesús Bello Formoso e Daniel Puente Bello, as herdeiras de Xabier. Un libro breve, apenas corenta páxinas ilustradas por Fino Lorenzo, o mestre galego da colaxe e da ilustración povera, mais unha obra esencial para entender a concepción da literatura como unha emoción compartida, poética que Xabier defendeu ao longo de toda a sua obra.

Catro cartas, que son cinco, que o mestre cheirego escribe a súa amada («os libros foron un lugar de encontro ao que vamos procurándonos»), ao fillo («eu sei que a miña vida durará tanto como eu perdure no teu recordo»), a mai («a lectura é un traxe que lle senta ben á alma e faina máis fermosa..»), a R.L.S. («aprendín a ler, a convertir cada lectura nunha aprendizaxe») e ao lector ou lectora das cartas anteriores («ler e escribir son dúas iniciativas individuais que nos axudan a indagar en nós e, ao mesmo tempo, substanciarse no outro, por medio da entrega, da xenerosidade, do amor…»)

Transcorridos vinte anos daquela primeira edición, confeso que a lectura destas Catro cartas, libro de cabeceira ao que volvín en moitas ocasións, produciume aínda maior emoción xa que identifiquei nestas páxinas boa parte das hélices do ADN literario de Xabier. Identifiquei os argumentos das súas intervencións orais sobre o valor da lectura como a semente de textos de creación ou de crítica posteriores, xa que para Paco (así o chamaba o mestre Agustín) «toda escritura é sempre un treito da viaxe que nos conduce a nós mesmos». Como aquí aparece que a lectura é para cada lectora unha indagación sobre unha mesma, na procura do amor, da tranquilidade, do coñecemento, da salvación… Ideas e fíos que Docampo desenvolveu en libros fulcrais como O libro das viaxes imaxinarias (2008) ou A illa de todas as illas (2013). Como nestas páxinas está tamén a súa convición de que a lectura constitúe unha creación e recreación de cada lector nun exercicio que a todos converte en narradores, xenerosos doadores de palabras e de historias.

Benvida esta reedición de Catro cartas, agora en Merlín (a outra colección graduada de Xerais que conta xa con 300 títulos!), un texto ideal para volver a reflexionar sobre o valor da lectura literaria como vieiro mellor para vivir unha vida máis plena, unha das causas polas que entregou a vida e a palabra o mestre Xabier. Parabéns a herdeiros e editora por tan excelente iniciativa.