Os tardeiros

/en , , , , , , , , , /por

Unha das novelas recentes en galego que máis me interesaron foi Os tardeiros (Hugin e Munin 2022), a tradución que Alejandro Tobar preparou de Latecomers (1988) de Anita Brookner, considerada unha das mellores autoras inglesas de todos os tempos. Unha novela río na que predomina o estilo descritivo para relatar as vidas paralelas de Hartmann e Fibich, dous amigos orfos de orixe xudía que xestionan de forma moi diferente a memoria da perda das súas familias cando fuxiron de nenos da Alemaña nazi para instalarse en Londres. Unha narración envolvente, onde apenas aparecen diálogos, na que a londiniense non fai concesións, deixando que sexa o público lector quen se enfronte a unha enguedellante historia principal, apuntalada polas fascinantes subtramas protagonizadas por dúas ducias de personaxes; relatos dos que é parte esencial a súa vida sexual e o mundo de soños e pesadelos. Como ofrece para o goce de quen le, curioso, as descricións detalladas de ambientes, cidades, vivendas, mobiliario, roupas ou comidas (coas que se fai un receitario), e o rescate de obras de arte e pezas literarias. Unha novela, aínda non traducida ao castelán, o que constitúe unha aposta moi de agradecer aos editores de Hugin e Munin, que dende hai unha década levan desenvolvemento un admirable catálogo (xa centenario) de narrativa traducida onde prima a excelencia tanto na escolla dos títulos, na súa tradución e tratamento textual, na impresión e acabado dos libros como na súa comunicación editorial. Unha editora independente que tamén admiramos pola súa continuidade (publica dous títulos por trimestre) e coherencia profesional que levou a que o pasado ano renunciase de forma razoada a presentarse na convocatoria de axudas á tradución da Consellaría de Cultura. Recomendo Os tardeiros, como podería facelo tamén con A curmá Phillis de Elizabeth Garkell, modélicos traballos da edición galega.

Publicado en Nós diario: 22/03/2023

Bologna

/en , , , , , , , /por

Afagoume ver nas redes que a Asociación Galega de Editoras (AGE), que celebra en 2023 o corenta aniversario, contou con espazo expositivo e de traballo propios no pavillón 29 da Feira Internacional do Libro Infantil de Bologna, que chegou este ano a súa sexaxésima edición, sendo Grecia o convidado de honra. Unha participación custosa para a entidade presidida por Henrique Alvarellos que, ademais das achegas das editoras participantes, contou coa axuda de Cedro. Unha presenza que expresa a vontade das nosas editoras privadas de exportar os seus contidos infantís e xuvenís, cada vez máis coñecidos e mellor valorados no entorno profesional da edición. Unha estratexia de internacionalización consolidada pola Kalandraka de Xosé Ballesteros e Manuela Rodríguez, presente con espazo de seu no pavillón 26, o da edición italiana, que pola excelencia do seu catálogo multilingüe publicado ao longo das dúas últimas décadas conseguiu ser recoñecida como modelo de excelencia e creatividade. Unha estratexia profesional que nada ten que ver coa participación da Xunta de Galicia nestas feiras do libro, enfocada á habitual promoción turística xacobea ou á realización dalgunha acción de propaganda literaria concibida máis para aparecer na axenda informativa galega ca para interesar a editoras e axencias internacionais. A determinación da AGE de presentarse cos seus medios nun espazo reducido en Bologna, como xa fixera en Frankfurt, merece ser recoñecida polo sector cultural galego pola afouteza que isto supón, ao tempo que evidencia a incapacidade e ausencia de empatía da Secretaría Xeral de Cultura para entender as necesidades do sector editorial galego.  Mágoa non contarmos aínda cunha estratexia compartida polo sector público e privado para promover a literatura, a ilustración e o libro galego no mundo. Apenas outra das medidas bosquexadas na Lei do libro e da lectura (2006) tan teimosamente arredada polos responsables da política cultural dos gobernos de Feijoo e Rueda.

Nós diario: 15/03/2023

Coches amarelos

/en , , , , , , , , , , , /por

Recomendo Non temerás os coches amarelos (Xerais 2023), a obra coa que a xornalista Marta Villar debuta na narrativa galega. Unha novela de lectura engaiolante, unha alegación rotunda contra o machismo e o catálogo das súas violencias, como a prol da autodefensa feminista e a cultura da sororidade, sen menoscabo dun retrato fiel do actual xornalismo impreso protagonizado por profesionais que comparten a cultura tradicional coas formas de vida urbanas hibridadas pola cultura dixital globalizada. Novela de intriga de rexistro realista e coidada arquitectura, escrita cunha magnífica prosa culta e fluída, esculca na raíz familiar das violencias como determinantes para explicalas e erradicalas, como lle sucede a Dina e a súa amiga Sandra, unidas por unha sororidade inquebrantable urdida en días tráxicos da infancia nos que xuraron que xamais serían vítimas. Un relato, tamén, sobre o que semella tránsito imposible da Galicia rural actual, esgazada por unha fenda xeracional que impide o relevo das explotacións agrarias, como sobre as memorias familiares que derrotaron as xeracións das persoas maiores, fosen os anos do volframio e do estraperlo ou os días de fartura nas plataformas do Mar do Norte. Unha diversidade temática abordada dende a ollada dun xornalismo resistente, no que aínda é posible a denuncia das corruptelas inmobiliarias de mangantes e poderosos, o que non impide á narradora desenvolver outras historias de vida, incluídas as dun amor non posesivo, e algunhas homenaxes literarias, como o tributo emocionante a Montalbán. Un debut espectacular o de Marta Villar, narradora que chega cun estilo maduro e afouteza abonda, que nos lembra a outras irrupcións extraordinarias de autoras hoxe referenciais como a Teresa Moure d’ A xeira das árbores (2004) ou a María Reimóndez d’ O club da calceta (2006), coas que probablemente compartirá comunidades de lectoras.

Publicado en Nós diario 08-03-2023

Vémonos mañá

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Outra das lecturas recentes que recomendo é Vémonos mañá (Xerais 2022), a novela de non ficción de Xosé Monteagudo, que relata a separación inesperada de Josefina Arruti Viaño e Bibiano Fernández Osorio-Tafall. Unha conmovedora novela política sobre as esperanzas truncadas pola rebelión militar e sobre a represión oculta, ese espeso silencio que sufriron as mulleres durante o interminable franquismo. Retratos de dúas vidas separadas naqueles días de terror nos que todo é real e documentado mais tamén todo é froito das ferramentas da ficción utilizadas coa destreza de ourive coa que adoita traballar o novelista de Moraña. Un xeito moi eficaz de iluminar acontecementos e zonas de sombra protagonizados por Osorio-Tafall, o que fora alcalde de Pontevedra na República, tamén o funcionario español de maior rango nas Nacións Unidas, o mesmo que na Reforma Política renunciou a ser o Tarradellas galego, representando a lexitimidade do Estatuto do 36 como presidente da comisión intermunicipal que o presentou nas Cortes o 17 de xullo de 1936. Como tamén o é para afondar na figura heroica de Josefina Arruti, cuxa historia desvelara Montserrat Fajardo no recomendabilísimo Un cesto de mazás. Memoria das vítimas do 36 e do tempo que veu (2015), que sufriu meses de cárcere e anos de acoso e estreiteza económica. Unha estratexia narrativa semellante a utilizada por Luis Rei Núñez en O encargo do señor Castelao (2016) e Matarán a Reboiras (2022) ou por Suso de Toro en Un señor elegante (2020). Novelas que amosan as posibilidades da ficción para contribuír á reconstrución de biografías e acontecementos chaves da historia do galeguismo. A narrativa como vía de investigación e achegamento á verdade, como unha forma de xusta reparación das persoas represaliadas e exiliadas, como a parella pontevedresa protagonista desta novela chea de matices e detalles de Xosé Monteagudo.

Publicado en Nós diario 01-03-2023

Bubble

/en , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» de Nós diario saúdo a publicación de Deus salve as raíñas, a terceira entrega da seire «A señorita Bubble» de Ledicia Costas e Andrés Meixide:

Celebrei o comezo de entroido lendo Deus salve as raíñas (Xerais 2023), a terceira entrega da serie «A señorita Bubble» escrita por Ledicia Costas e ilustrada por Andrés Mexide. Unha lectura gozosa dun texto engaiolante e complexo, con vontade inequívoca de clásico infantil, que amosa o talento desbordado da que é hoxe a nosa cabezaleira internacional do xénero. Un novo episodio protagonizado pola xenial inventora e mecánica, que manexa como ningunha outra a tecnoloxía do vapor, chamada desta volta pola raíña Isabel II coa intención de poder recuperar a súa peza máis valiosa desaparecida nun palacio de Buckingham infestado de ratas de cores. Unha historia tinguida de tópicos da cultura british, que permite a Ledicia despregar os recursos ficcionais do subxénero steampunk, que iniciara coa primeira entrega da serie A señorita Bubble (2017) e na que afondara na extraordinaria A balada dos unicornios (2018), mesturando como a ela mellor lle presta os ingredientes da fantasía, a ciencia e o humor retranqueiro. Unha fórmula maxistral lediciana aviada con referencias intertextuais a clásicos xuvenís como Verne (velaí a viaxe de regreso en cepelín, que permite a Meixide reunir aos personaxes) e, sobre todo, Roald Dahl, a quen homenaxea creando un río de queixo Cheddar fundido inundando as principais rúas londinienses, un atrevemento hipercalórico que o galés sometido hoxe aos rigores do politicamente correcto  moito aplaudiría. Despois da publicación de novelas importantes como Golpes de Luz (2021) e A lebre mecánica (2022), o seu terceiro Lazarillo, no que alerta sobre a silenciosa adicción xuvenil ás apostas, Costas amosa a versatilidade do seu potente catálogo ficcional para todos os públicos, capaz de crear mundos de ficción autónomos e singulares en permanente construción, como os das súas tres series: Bubble, Escarlatina ou os Minimortos, e facelo sen perder en cada entrega nin a excelencia nin a capacidade para sorprender nin o devezo de remoer a lectura.

A festa equivocada

/en , , , , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» desta semana en Nós diario recomendo A festa equivocada (Rodolfo e Priscila 2022) de Fran P. Lorenzo:

Unha das miñas lecturas favoritas recentes foi A festa equivocada (Rodolfo e Priscila, 2022), o libro no que Fran P. Lorenzo escolma os artigos que publicou no extinto xornal Galicia hoxe baixo o epígrafe «Vai de blog». Prosas en primeira persoa, nas que emerxe a voz íntima e familiar dun rapaz vigués sen aldea, nalgunha medida tamén debedoras das novas narrativas electrónicas, na década que se xestaron as utilidades das redes sociais. Setenta textos que hoxe lemos como unha brillante crónica do ocaso do absolutismo democrático e caciquil do fraguismo tardío, como da esperanza secuestrada ao goberno bipartito e á vontade colectiva de Nunca Máis, como do posterior inicio do borrado do disco duro dunha nación emprendida polo tecnócrata dos Peares e o seu cadro de eficientes liquidadores. Un exercicio destemido de xornalismo crítico e insurxente, unha ollada luminosa, elegante, urbana, dandi e queer, en palabras da prologuista María Yáñez, interrompida de forma abrupta pola autoridade eclesiástica compostelá que obrigou a rematar esta festa literaria, un reduto de liberdade na contraportada dos xoves daquel xornal en galego que desaparecería en xuño de 2011, sen deixar sequera o seu rastro na rede. Emporiso, os catrocentos textos de Fran P. Lorenzo desapareceron de internet, o que obrigou ao editor Carlos Meixide a un esforzado rescate, a partir dos exemplares conservados na Biblioteca de Galicia no Gaiás. Feito que fai d’ A festa equivocada obra aínda máis valiosa, grazas ao traballo paciente do editor que procura un contido único para ser conservado en formato libro, asumindo que as súas tarefas, ademais da fabricación, comercialización e comunicación, radican na escolla e no tratamento do propio texto. Edición excelente de Rodolfo e Priscila, unha das editoras independentes que está anovando o catálogo do libro galego, merecedora dos nosos parabéns.

8 % en galego

/en , , , , , /por

Na sección semanal «Contafíos» de Nós diario actualizo os principais e máis recentes datos (2021) do comercio interior do libro en galego:

Ás portas da celebración do corenta aniversario da creación da Asociación Galega de Editoras (AGE), o seu presidente, Henrique Alvarellos, confesou decepcionado no Zigzag que o libro en galego, excluído os manuais escolares, supuxo en 2021 apenas o 8 % das vendas das librarías galegas (6,13 millóns de euros), mentres que o libro en éuscaro o 17 % e en catalán o 24 %, en cadansúa comunidade. Un 8 % que se incrementa até o 11,2 %, se computamos as vendas do libro de texto en galego (5,6 millóns de euros no curso 2021-2022), unha actividade editorial en devalo tanto pola reutilización dos libros até seis cursos consecutivos como pola súa substitución polos materias dixitais do programa Edixgal.

Cifras cativas para o comercio interior do libro galego, máis aínda se as comparamos coas de hai unha década, cando a cota de vendas de todo o libro galego era de 13,1 %. Como tamén minguaron en 2021 o número das novidades en galego publicadas polas editoras galegas (769), o volume da súa produción, aínda así millón e medio de exemplares, e o conxunto da facturación do sector, 16,6 millóns de euros, o que supón o 22,53 % menos que hai unha década (21,43 millóns de euros). Vendas actuais, secasí, nas que os libros literarios supoñen o 15 %, nas que se inclúen o 1,5 millóns das de novela, o xénero máis visible, e os libros infantís e xuvenís o 35 % (5,8 millóns de euros), converténdose xa no primeiro piar do sector, mesmo por riba do libro de texto. Vendas que supuxeron 1,46 millóns de euros en dereitos de autoría para un sector que en 2021 empregaba a 171 persoas, case un 30 % menos que hai unha década.

Cifras desacougantes para a que foi a primeira das nosas industrias culturais que tras unha década horribilis, coincidente cos gobernos de Feijoo e Rueda, padece dunha mala saúde de ferro. Os vergonzosos incumprimentos da Lei do Libro e da Lectura (2006) e a ausencia de políticas estratéxicas de fomento do emprego do galego neste período quedan para análise de contafíos futuros.

 

Río Arnoia

/en , , , , , , , /por

Hoxe iniciei a sección semanal «Contafíos» en Nós diario cunha lectura de Río Arnoia (Ir Indo 2022), o libro de grande formato do fotógrafo Plácido L. Rodríguez e do escritor Xosé Benito Reza:

Na Galicia dos dez mil ríos de Álvaro Cunqueiro, o Arnoia ten a singularidade de protagonizar un paradoxo xeográfico, xa que nace nas abas meridionais da Serra de San Mamede, preto de onde tamén o fan o Limia e o Támega, compartindo con eles a proximidade das súas fontes e a diverxencia das súas vidas e tramos. Un paradoxo que para Ferrín conforma unha imaxe da Patria na súa totalidade. Río Arnoia que ao longo de 88 quilómetros, dende o seu berce até o seu afogamento ou inmersión no Miño, vai cosendo dez concellos ourensáns (Vilar de Bario, Baños de Molgas, Xunqueira de Ambía, Allariz, A Merca, Celanova, Gomesende e Arnoia) que en cadanseu territorio expresan a esencia da paisaxe nosa, inzada de cuíñas e espazos interfluviais onde naceron as aldeas hoxe abandonadas.

Río Arnoia é tamén o título da alfaia bibliográfica publicada o pasado ano por Bieito Ledo nas súas edicións Ir Indo, un libro de grande formato (31 por 31 cm) do que son autores o fotógrafo Plácido L. Rodríguez e o escritor Xosé Benito Reza, sendo prologado de forma moi brillante por X.L. Méndez Ferrín. Un traballo excepcional do veterano fotógrafo de Gomesende que convida a descubrir o cordón fluvial ourensán máis longo e a súa bacía, que quixo retratar espida de seres humanos, amosando a súa grandeza e poder, contando apenas coa presenza da natureza e dalgunhas pontes, que abrazan o río coa historia. Un libro no que destaca a poética fluvial que destilan cada un dos textos didácticos e literarios de Reza, que pateou todo o curso dende a mocidade e sabe espremer a beleza de cada cadoiro ou cada manancial e transformala en paisaxe.

Benvido este Río Arnoia, libro marabilla chamado a perdurar, rara avis na actual edición galega privada, que en tempos de hibridación dixital reclama a beleza do libro obxecto impreso; un formato editorial que na década de 1990 tivo a súa idade de ouro, contando con excelentes catálogos que contribuíron a que o libro no noso idioma gañase prestixio e valor engadido.