Pahiño, o pichichi lector

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a Pahiño, aquel mítico dianteiro de Navia lector de Tolstoi e Dostoievski:

Na entrevista que o humorista David Broncano fixo a Iago Aspas en «La Resistencia» apareceron dous nomes de canteiráns celestes míticos: a do pichichi Manuel Fernández Fernández «Pahiño» e a do defensa Joaquín Fernández Santomé «Quinocho». O nome do dianteiro de San Paio de Navia esvarou entre as brincadeiras cando o humorista comentou a estatística dos mellores goleadores da historia celeste, na que o Merlín de Moaña co seu cento de goles en primeira (polo momento, 122) xa superou a Pahiño, o único celeste que até agora acadou o premio Pichichi, con 23 tantos, naquela tempada de 1947-48 na o Celta adestrado por Ricardo Zamora acadara a final de Copa e o cuarto posto na Liga, a súa mellor clasificación en primeira división, que só repetiría na 2002-03 da man do fútbol de salón de Mostovoi e compañía. Un comentario que levou despois a Iago a lembrar a Quinocho, asasinado nas oficinas do club en Balaídos a tarde do 20 de outubro de 1988, cando como xerente de club estaba preparando o desprazamento a Atocha. Quinocho foi apuñalado no corazón cando quixo arrepoñerse con afouteza a un dos dous ladróns. Un tráxico acontecemento que conmocionou hai tres décadas a cidade marcando un fito de afouteza no celtismo.

Esta homenaxe espontánea de Aspas a dous dos mitos da historia celeste inseriuse na liña das crónicas vibrantes, que cada domingo Ramón Allegue, o gardarredes celeste coñecido como o «Tigre de Padrón», publica nas páxinas de «Faro de Vigo». Máis alá do seu interese literario, destaca nesta engaiolante historia de «Padrón» o nivel de detalle co que reconstrúe a traxectoria do Celta como unha ansia permanente, onde cómpre valorar case sempre máis a intención e o esforzo cos trofeos traídos para Vigo. Velaí o relato da tempada do vinte e cinco aniversario celeste, na que acompañaban a Pahiño xogadores da talla de Miguel Muñoz, Yayo, Hermidita, Aretio ou Roig, que por merecementos no campo de xogo debeu ser pechada co primeiro gran trofeo, o de Copa. Unha ansia que, porén, despois de catro partidos agónicos de semifinal contra o Español, rematou cunha derrota co Sevilla, tras un partido igualado no que foi decisiva a lesión de Simón, o gardarredes celeste, obrigado a abandonar a lameira conmocionado, tras unha arriscada saída aos pés de Juanito Arza, o dianteiro andaluz que despois adestraría ao propio Celta. Unha final heroica, na que tamén sería expulsado Pahiño, na que o Celta, en palabras de Padrón, foi «vencido polas circunstancias», o que dende entón semella se repetiría moitas outras veces.

Tras tan extraordinaria tempada do 47-48, o Real Madrid fichou por pouco máis dun millón de pesetas a Pahiño e Miguel Muñoz, as dúas estrelas nosas, que axiña se converteron tamén en figuras do novo Chamartin. Pahiño repetiría como pichichi na 51-52 sendo referencia no ataque madridista até a chegada de Alfredo Di Estéfano, o que o obrigou a fichar no ano 1953 polo Deportivo da Coruña, onde o vigués tamén triunfaría como goleador xunto a canteiráns como Arsenio Iglesias, Luís Suárez ou o porteiro Luís Acuña «Xanetas». Non se sabe con certeza se o alcuño Pahiño se debeu a que este era o segundo apelido do seu pai (Paíno) ou se fai referencia a que xa de rapaz gustaba ir a xogar co balón á praia coma se fose un paíño, a ave mariña máis pequena das Cíes, que sabemos cría no illote Boeiro, da que Manuel Rivas escribiu que era «a derradeira conexión que os mariñeiros sinten coa terra cando se enfrontan co océano». Teña o seu nome unha ou outra orixe, Pahiño foi un extraordinario dianteiro na lameira, bo no remate de cabeza e de punteira, entre os dez mellores da liga de todos os tempos, admirado por todas as afeccións onde xogou, o que non lle impediu ser rebelde e afouto fóra dos estadios. Así o despedía de forma moi emocionante nestas páxinas de «Faro de Vigo» o xornalista Armando Álvarez para quen a historia de Pahiño é a dunha «rebeldía constante  contra os defensas agresivos, as directivas escravistas e a abafante vixilancia á que foi sometido polas autoridades franquistas».

Xaora, quizais o que mellor retrata o carácter rebelde de Pahiño foi a súa condición de lector, formado por don Emilio Crespo, o mestre republicano da escola da súa parroquia. Na década dos corenta e cincuenta, o nove de Navia non desaproveitaba as viaxes para ler aos narradores rusos como Tolstoi e Dostoievski ou a escritores como Hemingway ou o noso Ramón Cabanillas, o que era considerado polos seus compañeiros como unha sospeitosa rareza. Un comportamento que lle supuxo críticas severas dos medios franquistas, como as súas conviccións de esquerda e antifascistas, era considerado «un rojo», impediron que fose convocado pola selección para participar no Mundial de 1950 no Brasil. Grazas a Iago Aspas por lembrar a Pahiño, o pichichi lector.

Campo do Fragoso CCXXX

/en , , , , , /por

DEPRIMENTE

Fiel ao seu libriño, Fran Escribá non modificou apenas a súa proposta de xogo fronte a un Xetafe de Bordalás que acudiu á mina de Balaídos co propósito de roubar os tres puntos. E abofé que para acadalo só tivo que superar os vinte minutos iniciais nos que semellaba que a entrada de Toro Fernández facía ao equipo un pouco máis intenso e ofensivo. Foi un espellismo, xa que o Celta sen variacións tácticas, despois dun mes de derrotas, volveu as súas trasnadas habituais, ofrecendo un xogo deprimente, perdendo todas as pelexas que os disciplinados visitantes propoñían, amosando unha severa incapacidade para chegar á área rival e intentar xutar ou rematar a portaría. Conseguiuno por vez primeira Lobotka, cando no minuto 17, tras roubar na saída de balón do Xetafe xutou en carreira e Soria despexou a córner con moitos apuros. Intentouno pouco despois Iago Aspas cun saque directo dende a frontal, mais quedou lixeiramente desviado do pao dereito, amosando que esta tempada aínda non conseguiu destapar o frasco das súas xenialidades salvadoras.

Dúas oportunidades celestes estragadas que animaron aos de Bordalás a presionar sobre a saída do Celta e a envurullar o xogo con faltas e múltiples interrupcións teatrais. Estratexia que lles daría un magnífico froito no 37’ cando Araújo enviou de forma defectuosa un pase horizontal sobre Aidoo, que o internacional ghanés non foi capaz de controlar, o que permitiu que fose interceptado por Kenedy, que progresou pola banda en velocidade, sen que tampouco Mallo puidese detelo, para finalmente xutar sobre o pau longo, e bater a Rubén. Un agasallo de noite de Samaín decisivo que fundiu ao Celta e arruinou o pouco xogo ofensivo do seu comezo prometedor. Tras o intervalo, e os primeiros apupos da bancada, non mudou nin o escenario nin a actitude deprimida dos celestes. Certo é que Hugo Mallo e Brais Méndez tentaron algunha parede pola banda dereita, como tamén o é que o noso capitán foi onte o xogador máis perigoso para o gardarredes visitante.

Sen embargo, o momento máis determinante do partido foi cando no 64’ Escriba decidiu retirar da lameira a Denís Suárez para darlle entrada a Pione Sisto. Un troco disparatado, que fundía na desolación ao rapaz de Salceda, amosando a escasa capacidade empática de Escribá con algúns dos seus xogadores, ao tempo que introducía unha nota de humor macabro nas evolucións extravagantes de quen no seu día chegou a ser un dos xogadores celestes máis desequilibrantes e admirados pola bancada. Un troco sintomático, tamén, no que identificamos as máis que probables tensións internas dun vestiario destrozado e desconcertado tanto pola evolución dunha tempada moi distinta á soñada pola operación de reencontro de canteiráns como polas escasas variantes que o adestrador introduce ao longo de cada encontro.

Como veu sucedendo en derrotas anteriores, neste Celta de Escribá xa nin sequera existe a posibilidade da remontada heroica nin un dispendio de afouteza imprevisto. Os de Bordalás botaron man do frasco da paciencia e deixaron correr o reloxo ao tempo que este Celta dos apoucadiños devalaba cara ao burato negro das posicións de descenso. Actitude deprimente semellante a dos afeccionados que no remate apuparon a Escribá e aos celestes de forma máis rutineira ca verdadeiramente anoxada.

Tras esta triste derrota e a probable substitución do adestrador, o Celta comeza xa no mes de novembro a difícil liga dunha salvación que xa se puxo moi cara na táboa clasificatoria. E non debemos confiarnos nin na lámpada do Mago de Moaña, que polo visto estes dous meses perdeu un pouco do seu fulgor, nin nas inxeccións periódicas de afouteza provocadas polos recibimentos dos seareiros, xa que os milagres (por definición) non se producen todos os anos e por esta vía xa se salvou o Celta a tempada anterior. Como tamén errariamos se pensamos que coa mudanza do equipo técnico xa está resolto o problema da ausencia de xogo ofensivo, que ben sabemos obedece tamén a baixa forma alarmante dalgúns dos considerados xogadores indiscutibles. En momentos difíciles coma este, o sentidiño aconsella recuperar os conceptos básicos da gramática do fútbol celeste: afouteza, canteira, unión e confianza nas propias posibilidades do equipo, que por ventura son moitas máis das despregadas dende o inicio de tempada.

Estrela Rosalía

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñesa Ío de solicitar o nome Rosalía para a estrela HD149143:

Recibimos con entusiasmo a noticia, achegada pola Agrupación Astronómica Coruñesa Ío, da aceptación por parte da Sociedad Española de Astronomía da súa candidatura «Rosalía e Río Sar» para darlle nome ao sistema exoplanetario designado para España pola Unión Astronómica Internacional (IAU), dentro do seu programa «NameExoWorlds», a estrela HD149143 e o seu planeta HD149143b. Unha designación que se producira entre unha ducia de propostas –entre as que está, tamén, a de «Breogán e Ith», presentada polo Observatorio da UAM– en base aos votos recollidos por cada unha delas até o 12 de novembro na web: www.nombraexoplanetas.es. Nomeamento que como parte da celebración do seu centenario realizará a IAU a mediados do mes de decembro, conxuntamente cos nomes das estrelas e planetas doutros países, escollidos todos por medio da participación cidadá.

O sistema proposto para España está na constelación de Ofiúco, chamado tamén Serpentario, da que forman parte estrelas como Rasalhage e Cebalrai. A estrela HD149143 forma parte do catálogo Henry Draper de estrelas, compilado a comezos do século XX pola astrónoma Annie Jump Cannon e as súas colaboradoras do Observatorio de Harvard. É unha estrela anana amarela, semellante ao noso Sol, situada a 240 anos luz da Terra. A súa magnitude relativa é de 7,89, o cal permite que poida ser visible con prismáticos en ceos escuros. Pola súa banda o exoplaneta HD149143b foi descuberto en 2005 polo Observatorio da Alta Provenza coa técnica da espectroscopia Doppler. É un xigante gasoso, un pouco maior ca Xúpiter, moi próximo a súa estrela, que tarda só catro días en dar unha volta completa ao seu redor, sendo o que se coñece por un planeta de tipo xúpiter quente.

As persoas investigadoras e amantes da Astronomía permiten que cada día coñezamos mellor o Universo, nunha extraordinaria procura da Humanidade para explorar os centos de miles de millóns de estrelas. Esta causa incesante da ciencia e da tecnoloxía na esculca astronómica permitiu identificar en 1995 a presenza dun corpo que orbitaba a estrela Pegasi51, confirmando así a existencia de exoplanetas (na actualidade case catro mil), planetas que xiran arredor doutras estrelas. Unha descuberta imparable da comunidade astronómica internacional a que moito contribuíu o desenvolvemento das tecnoloxías de observación que permitiu, tras a invención do telescopio, a observación dos planetas Urano e Neptuno e que obrigou a que IAU aprobase a creación, non sen polémica, de novas categorías como a dos «planetas ananos» do sistema solar onde foron clasificados corpos como Ceres (descuberto en 1801), Plutón (1930) e os novos identificados polo telescopio Hubble da NASA no que vai de século XXI (2005): Eris, Makemake, bautizado co nome dunha deidade do pobo Rapa Nui e Haumea, designado como nome da deusa hawaiana da fertilidade.

O feito de que a estrela HD149143 recibise o nome de Rosalía suporía un recoñecemento universal para quen é a figura primeira da nación e da cultura galega. Anticipada ao seu tempo, convencida feminista, crítica con toda clase de inxustizas, entregada con paixón á reivindicación da paisaxe galega, cantora da terra e da natureza, Rosalía integrou na súa poesía o firmamento e os corpos celestes, nun tempo onde non existía a actual contaminación luminosa e todas as persoas convivían con naturalidade coa noite. Símbolo de soidade e tristeza, a noite será para a autora de Follas novas refuxio e compañía, ao tempo que a Lúa e as estrelas serán interlocutores dos seus sentimentos máis íntimos: «durmo alumada pola lámpada que ós probes lle luz dá».

Esta decisiva designación astronómica (na anterior, realizada en 2015, foi escollido como nome da estrela española, Cervantes, e como os seus exoplanetas Quijote, Sancho, Dulcinea e Rocinante), constitúe unha oportunidade formidable de proxección mundial para que a cultura galega coloque no firmamento os nomes de Rosalía e Río Sar, un dos territorios mais íntimos da nosa cantora, proposta que os membros da Agrupación Ío, a quen se debe tan acertada nominación, engaden os doutros topónimos asociados á vida e obra de Rosalía, como Laíño, Lestrobe, Bastavales, Conxo ou Iria, que serian utilizados no caso de que se descubrisen máis exoplanetas da estrela Rosalía.

Nestes días de Samaín e San Martiño, festa de cabazas, magostos e exaltación da noite, cómpre unha mobilización de toda a comunidade galega de Internet, con atención especial ás tan activas dos centros e bibliotecas escolares, para en man común pór no ceo a estrela Rosalía e o exoplaneta Río Sar: «colleume a noite, / noite brillante, / cunha luniña / feita de xaspes, / cas estreliñas / para guiarme, / que aquel camiño / solo elas saben.»

Os paneis informativos sobre a candidatura elaborado pola Agrupación Ío poden baixarse en pdf aquí.

Podes votar á candidatura Estrela Rosalía aquí.

 

Campo do Fragoso CCXXIX

/en , , , , , /por

O CELTA NA ENCRUCILLADA

Tras a derrota coa Real Sociedad un Celta moi deprimido enfronta a primeira encrucillada desta tempada a de continuar ou prescindir do seu actual adestrador. A táboa clasificatoria e moi teimuda e transcorrida xa unha curta parte da liga (dez partidos) a puntuación é de descenso e o xogo está moi por baixo das expectativas creadas tras a operación retorno dos canteiráns expatriados. Unha situación máis crítica que a superada por Escribá hai tres semanas cando cun xogo moi semellante e idéntica proposta táctica o Celta gañou ao Athletic Club, grazas ao primeiro (e único) gol de Iago Aspas. Unha derrota diante dunha Real, que soubo agardar a súa oportunidade, encaixada con certa indiferenza por unha afección moi fría, decepcionada e un chisco resignada, diante dun xogo tan plano e aburrido que (por algúns xestos captados na lameira) tampouco parece convencer por igual a todos os xogadores.

Con Rafinha e Kevin lesionados na bancada, Escrivá sacou no equipo de gala a oito xogadores que pasaron pola Madroa, colocando por vez primeira a Pape Cheikh como pivote defensivo e recuperando a Brais para artellar con Mallo a banda dereita. Porén, iso apenas mudou o debuxo táctico ao que se aferra Escribá dende a súa chegada. Unha proposta que certo é, tanto en Balaídos coma fóra de casa, permite ao Celta competir polo control no campo propio, utilizando centos de pases curtos horizontais (velaí as enganosas estatísticas de posesión), mais que polo momento resulta insuficiente para xerar as superioridades imprescindibles para xutar a porta (sendo moi optimistas) unha media ducia de veces ao longo dos noventa minutos. Ese é o caderno de Escribá capaz de desfacer en seis meses toda a tradición de xogo atacante que con máis ou menos fortuna, con altos e baixos, desenvolveu o Celta dende o último ascenso, hai seis tempadas. Como tantos celtistas resulta doloroso recoñecer que esta tempada para a maior parte dos rivais que visitan Balaídos o Celta é un equipo previsible no seu xogo como tan asequible para roubarlle os tres puntos.

Non seríamos xustos se non recoñecésemos que a derrota de onte estivo moi condicionada pola expulsión no minuto 65 de Pape Cheikh, quen até entón conseguira secar a Odegaard e a toda a liña de creación txuri urdin. A pesar da entrada de Beltrán, que mellorou as prestacións defensivas de Denís (mágoa que o rapaz de Salceda aínda non atopase o seu sitio!), o Celta en inferioridade numérica non foi capaz de suxeitar ao noruegués que no 82 conseguiu pasar entre liñas ao sueco Isak, que acababa de entrar na lameira, para que este se anticipase a Aidoo e Sáenz, xutando coa perna esquerda soíño diante de Rubén. Gol inapelable que puido repetir pouco despois nunha acción semellante, mais nesta ocasión o noso Rubén rexeitou o seu xute, noutra das súas intervencións extraordinarias.

Unha derrota que puido ser evitada, se os de Escribá tivesen máis cobiza e máis acerto na definición durante a primeira parte na que Santi Mina dispuxo de até tres ocasións claras, tamén todo o saldo ofensivo celeste do partido. Mágoa que Santi non estivese fino cando no 34 encarou en carreira a Remiro, nin que un minuto despois cabezase preto do pao dereito un saque de recanto de Denís ou que no 41 enviase a cabezada moi alta tras un centro de Olaza dende a esquerda, finalizando a mellor xogada de Aspas (moi contrariado e nervioso) pola banda contraria.

A pesar de que aparentemente leva o control dos partidos, este Celta de Escribá apenas ataca, polo que non resulta estraño que marcase só cinco goles en dez encontros, a cifra máis baixa da categoría, só igualada polo Leganés e polo Espanyol. Como non se pode ocultar tampouco que ten un problema de identidade do seu xogo, atribuíble, probablemente, a unha incompatibilidade entre o esquema ao que se aferra con teimosía o técnico valenciano e o tipo de xogadores dos que dispón esta tempada. Un nobelo que non pode desenguedellarse máis alá desta semana decisiva na que xogará en Sevilla co Betis e en Balaídos co Xetafe. De como se resolvan estes dous partidos dependerá tanto o futuro de Escribá como os obxectivos do equipo nesta liga. O Celta chegou a primeira encrucillada e debe escoller cal vai ser a súa deriva.

En galego Vigo vai

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a situación do idioma galego ao fío da enquisa estrutural a fogares do IGE sobre coñecemento e uso do galego e do castelán en Galicia:

A recente enquisa estrutural a fogares sobre o grao de coñecemento e uso (oral e escrito) do galego e do castelán, realizada en 2018 polo Instituto Galego de Estatística, amosa o preocupante estado da nosa lingua, sobre todo entre as xeracións novas e nos espazos urbanos. Unha radiografía sobre a realidade social do seu uso que expresa a consolidación dunha fenda lingüística xeracional, xa que a pesar de que o galego é lingua coñecida polo 88,05 % da poboación maior de 5 anos e falada polo 52, 29 %, o castelán xa é a primeira lingua das xeracións novas, tanto para a poboación en idade escolar, entre os 5 a 14 anos (73,88 %), como para a mocidade, as persoas entre os 15 a 29 (62,61 %).

Situación que se mantén no ámbito familiar onde o 44,34 % dos pais e nais falan en galego sempre cos seus fillos, cifra que se reduce ao 34,12 % nas súas relacións de amizade, ao 29,57 % cos colegas de traballo ou ao 27,88 % cos médicos. Fenda lingüística que se agranda a nivel dos usos escritos habituais, onde o galego apenas acada o 16,88% das persoas enquisadas, porcentaxe que sube até o 36,19% entre aquelas falan sempre en galego. Cifras, en todo caso, que expresan a consolidación da tendencia de substitución do galego polo castelán, tanto no seu uso como coñecemento, o que semellaría máis incomprensible, tras a entrada do galego na escola dende hai catro décadas. En definitiva, un número considerable de cidadáns mantén a súa lealdade coa utilización do galego como a súa lingua vehicular primeira, aínda que este uso diminúe nos espazos sociais formalizados. Expresado doutra forma, canto máis vellos somos, máis galego falamos; e canto máis novos, utilizamos máis o castelán.

Sen esquecer, ademais, que canto máis grandes son as localidades se reduce de forma moi apreciable a utilización do galego como primeira lingua habitual dos fogares: un 45,70 % nas de menos de 10.000 habitantes e só un 5,66 % nas de máis de 50.000. Entre as sete grandes cidades ábrese outra fenda lingüística, xa que é importante a diferenza existente entre o 44,70 % da poboación do concello de Lugo que fala habitualmente en galego e o 15,21 % da do concello de Vigo. Cifras de galegofalantes habituais entre as que se sitúan a do concello de Ferrol (17,69 %), da Coruña (19,98 %), de Pontevedra (23,00 %), de Ourense (33,51 %) e de Santiago de Compostela (43,89 %). A maior cidade galega, Vigo, é na que se emprega máis o castelán de forma habitual (84,80 %), o que non impide que a cifra de galegofalantes aumente até o 25,50 % no conxunto da comarca de Vigo (territorio que inclúe Redondela, Val Miñor e Louriña) e ao 40,56 % no Morrazo. É ben triste recoñecer que a altura de 2018, o concello de Vigo é o pechacancelas da clasificación de galegofalantes.

Porcentaxes que apuntan a un devalo considerable do número de galegofalantes (a metade en apenas dúas xeracións), como a unha preocupante tendencia á desaparición do idioma galego, sexa pola súa incapacidade para facerlle fronte á presión homoxeneizadora da cultura urbana como para preservar a súa transmisión xeracional nas cidades metropolitanas, mesmo a pesar da resistencia (heroica) de moitas familias comprometidas en non rachar esa cadea milenaria. Cifras que expresan o fracaso das políticas lingüísticas no ámbito educativo, onde a pesar dunha teórica utilización parella de ambas as dúas linguas dentro das aulas, o seu emprego oral nos patios de recreos redúcese á metade. Como tampouco podemos considerar satisfactorio para o futuro do galego que a pesar de que o seu uso protagonice o 26,28 % dos textos das redes sociais, supoña apenas o 3,96 % da lectura de prensa ou o 5,14 % da de libros.

Diante de situación tan inxusta e desigual para o futuro do idioma galego, non é momento para o conformismo nin para agardar unha doce agonía. Cómpre actuar tanto dende as competencias e responsabilidades das administracións públicas como dende a iniciativa colectiva cidadá, sen menoscabo do imprescindible compromiso individual, tan necesario para crear modelos de comunicación alternativos e superar tantos prexuízos, un dos virus máis perigosos para o futuro do galego.

No caso do concello de Vigo abandonar a derradeira posición no emprego do galego debería constituír unha ansia compartida por todas as institucións, asociacións e cidadanía viguesas. Non estaría de máis actualizar e velar polo cumprimento da Ordenanza de Normalización Lingüística de 8 de novembro de 1988, aínda en vigor, a primeira das aprobadas en Galicia. Como tampouco estaría de máis, rememorando aquela modélica campaña en man común de 1994 «En galego vivo Vigo, en galego Vigo vai», promovida polo concello de Vigo e a Xunta de Galicia, que os responsables públicos se comprometesen a utilizar o galego de forma preferente nas súas intervencións.

 

O que arde

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar O que arde, o filme memorable de Oliver Laxe:

A estrea en vinte salas galegas do filme O que arde de Oliver Laxe coincide co segundo aniversario dos incendios que puxeron en perigo a coroa vexetal da área metropolitana viguesa e provocaron dúas vítimas mortais en Chandebrito aquel fatídico domingo, 15 de outubro de 2017. Unha coincidencia fortuíta que convida a compartir esta extraordinaria película, protagonizada por Benedita e polo seu fillo Amador, mais tamén a reflexionar sobre o sucedido tras aquela vaga incendiaria e sobre as promesas e compromisos para mudar a política forestal.

Recoñecida co premio «Un certain regard» do Festival de Cannes 2019 ­–un certame onde Laxe xa fora premiado en 2010 pola súa opera prima, Todos somos capitáns, localizada nun centro de menores de Tánxer, e onde volveu ser recoñecido coa súa segunda longametraxe en 2016, Mimosas, gravada no Atlas marroquí– dende a primeira até a derradeira escena O que arde é unha película impresionante de beleza estarrecedora, onde os montes dos Ancares galegos son considerados non só como unha paisaxe marabillosa se non tamén como outro protagonista máis da narración. Velaí ese comezo inesquecible, no que o espectador asiste atónito a caída de altísimos eucaliptos, arrasados por unha escavadora, ao ritmo dun andante de Vivaldi, como da sobrecolledora batalla final que contra o lume libran os afoutos bombeiros forestais, filmada de forma documental e case heroica por Oliver e polo seu director de fotografía, Mauro Herce, de xeito que conseguen facer sentir na sala escura o latexo da terra ferida e a violencia do lume incontrolado.

Xaora, O que arde é unha historia familiar do regreso a casa de Amador, un pirómano que volve do cárcere e non quere ser axudado nin confesar o que sinte nin pensa. Un relato contado apenas por elipses visuais, por diálogos esenciais e longos silencios, rotos por frases chave, como esta de Benedita: «se provocan sufrimento é porque sofren». Narración inzada de momentos de tenrura e compaixón a carón da cociña de ferro, ou outros lírico-simbólicos, como esoutro da Benedita abrigada do ballón na cortiza dun castiñeiro, marcas narrativas dun director obsesionado en toda a súa filmografía en afondar no máis recóndito da dignidade humana e na súa relación íntima coa natureza.

Definido por Laxe como un «melodrama de bágoas contidas», O que arde retrata un mundo que morre entre a dignidade dos humildes sen renunciar a perpetuar a beleza desa Galicia aldeá agonizante. Como fixera tamén a redondelá Diana Toucedo en Trinta lumes (2018), Laxe filma como membro dunha tribo en vías de extinción identificando as pegadas na memoria das vivendas e nas cortes, como se se tratase dun fantasma sen recambio demográfico nin produtivo, fenómeno que algúns xa chaman o «holocausto rural de Galicia», estudado nun ensaio recentísimo, A morte de Galicia (Xerais 2019), volume de lectura moi aconsellable, coordinado polo historiador Isidro Dubert.

O que arde non pretende ser unha tese sobre a problemática incendiaria en Galicia, máis alá da animadversión do director pola presenza invasora do eucalipto sobre o territorio e das talas sobre as que axexa o propio Amador cando acompaña as vacas. Con todo, Laxe deita unha ollada sobre o fenómeno dos pirómanos chea de tolerancia, quizais para salientar así a ausencia de medidas políticas sobre os intereses arredor do sector forestal en Galicia, sobre a propiedade do monte, o devalo demográfico ou do propio cambio climático, que tamén forman parte das causas desta noxenta industria do lume en Galicia.

O que arde é un filme sobre xente rota, que ama e sinte dor en silencio. Unha película conmovedora e emocionante, capaz de abrir conciencias e corazóns no seu intento de representar sen renunciar a beleza a extinción da cultura tradicional da Galicia de montaña. Unha película que, ademais, obriga a repensar as políticas forestais que provocaron catástrofes como a lembrada en Chandebrito e preguntarse se dende entón mudaron, se se puxeron en marcha máis medidas de prevención, se as zonas devastadas foron limpadas e comezaron a ser repoboadas, se foron mobilizados os predios abandonados e incorporados ao banco de terras para ser cultivados..

Esta inquedante película en lingua galega de Oliver Laxe,  demostra que aínda existen fendas na industria para ofrecer un cinema de autor sen aditivos de azucre nin conservantes de saudade. Tras unha década de traxectoria, tras tres longas premiadas en Cannes, aquel Oliver Laxe, que nos descubrira o crítico Martin Pawley en 2008 na curta París#1, coa que o director coruñés pretendía responderse á pregunta que é Galiza, é hoxe unha das figuras europeas indiscutibles do cine de autor. Vaian ao cine a compartir a emoción deste cume do cine galego, hoxe unha das expresións máis punxentes da cultura na nosa lingua.

U-lo problema da biblioteca de Navia?

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo para reiterar a reclamación dunha biblioteca para Navia:

Lin no xornal dixital do concello de Vigo (xornal.vigo.org) que o alcalde avanzou que «a nova biblioteca de Navia abrirá as súas portas con 200 postos de lectura, que dispoñen de conexión wifi, ampliables se existise demanda». Unha noticia chocante xa que este novo equipamento socio-comunitario para unha cidade recente de máis de dez mil habitantes de poboación moi nova non pode ser considerado como «biblioteca», xa que carece de acceso a contidos bibliotecarios, sexan libros impresos e dixitais, nin conta tampouco con ordenadores de uso público nin cunha programación estable de fomento da lectura. Esta confortable sala de lectura sen libros e sen persoal bibliotecario non satisfai as necesidades lectoras reclamadas pola veciñanza de Navia.

Como sucedera coa procura dun terreo municipal onde construír a Biblioteca do Estado, asunto que despois dunha década de ires e falares parece resolto na zona do Chouzo, o fracaso de Navia é outro capítulo desa estraña relación que Vigo mantén coa noción de biblioteca pública, concibida universalmente como a institución cultural primeira de cada comunidade local e cerna de todas as políticas interxeracionais de lectura. Ademais de expresar a decepción que provoca a perda da oportunidade de contar por fin cunha segunda biblioteca municipal, de características semellantes á Xosé Neira Vilas do Calvario (a terceira sería a prevista en Teis), é inevitable preguntarse se os responsables do concello pretenden con esta sala de estudo atenuar o déficit bibliotecario endémico, que sitúa a Vigo na cola das estatísticas nesta materia.

Como tamén cómpre salientar, a pesar de que coñecemos o actual proceso de mudanza do concepto de biblioteca provocada pola hibridación dixital dos soportes da lectura, que non existen precedentes de bibliotecas públicas sen libros impresos e dixitais, sen revistas, sen xornais, sen computadoras e, sobre todo, sen servizos e sen persoal bibliotecario técnico que facilite á cidadanía de todas as idades e de todas as condicións o acceso en igualdade á información e á creación literaria. Velaí a cerna desta inacabable polémica sobre cal debe ser o futuro das bibliotecas públicas en Vigo.

Sabendo que hoxe Vigo, unha cidade de 300.000 habitantes, conta cunha biblioteca central (de xestión autonómica) e outra de proximidade (de xestión municipal), abonda consultar as pautas de INTAMEL (Asociación Internacional de Bibliotecas de cidades metropolitanas) ou da IFLA (Asociación Internacional de Bibliotecarios) para reclamar a creación en Vigo doutras cinco bibliotecas municipais. Criterio presente tamén na Lei 5/2012 de bibliotecas de Galicia que no seu artigo 15 establece que os concellos de mais de 20.000 habitantes deberán prestar o servizo bibliotecario de lectura pública de forma descentralizada por medio de bibliotecas de proximidade. Modelo que desenvolveu con grande éxito o concello da Coruña (244.850 habitantes) que conta cunha rede de dez bibliotecas municipais, creada polo alcaldía de Francisco Vázquez, cun orzamento anual arredor dos 2,5 millóns de euros, ademais da Biblioteca Pública da Coruña Miguel González Garcés de xestión autonómica. Modelo desenvolto tamén polos concellos de Xixón (271.843 habitantes), que conta cunha central e 11 bibliotecas de proximidade, L’ Hospitalet (261.068 habitantes), cunha central e 7 de proximidade ou Vitoria-Gasteiz (249.176 habitantes), cunha central e 12 bibliotecas de barrio.

O atraso de Vigo para desenvolver un modelo bibliotecario equiparable en extensión e calidade o destas catro cidades de poboación inferior á viguesa non ten que ver nin cunha capacidade financeira superior dos seus concellos (con orzamentos inferiores ao de Vigo) nin tampouco que puidesen recibir maiores axudas por parte das súas respectivas CC.AA. O fracaso de Vigo obedece nin máis nin menos ao escaso valor que as diversas corporacións outorgaron ás bibliotecas e ás políticas públicas de fomento da lectura.

O custe do funcionamento anual dunha biblioteca pública como a Xosé Neira Vilas, modélica nas súas actividades de fomento da lectura e no servizo aos seus máis de 16.000 socios e socias, excluídos os gastos de limpeza, seguridade e mantemento, supón 256.499,56 € do orzamento do concello. Se a nova sala de lectura de Navia ten previsto un custe anual de funcionamento de 80.000 €, é factible que entre os 257 millóns de euros dos seus ingresos o concello de Vigo destinase apenas 200.000 € para que en Navia funcionase de marabilla unha biblioteca con libros impresos e dixitais, con persoal técnico bibliotecario e servizos dinámicos de fomento da lectura e de acceso á información. Boten contas, apenas o 0,07% do orzamento anual do concello. U-lo problema da biblioteca de Navia?

Tesouros Humanos Vivos

/en , , , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa da Asociación Veciñal e Cultural Casco Vello de declarar os seus Tesouros Humanos Vivos:

Tiven a fortuna de acompañar a Pedro Feijoo na presentación de Camiñar o Vigo Vello (Xerais 2018) dentro das IV Xornadas do Mar organizadas pola Asociación Veciñal e Cultural Casco Vello na Casa Arines. Outra oportunidade para reflexionar sobre o proceso de recuperación do Vigo Vello e para compartir memorias dos traballos e das vidas na ribeira do Berbés, dende as rúas de San Francisco e Poboadores até a rúa Real. Xornada pechada cun serán solemne do Orfeón Mariñeiro do Berbés, que coas súas voces e cantareas ocupou a praza de Almeida e encheu de emoción, ledicia e danza o espazo urbano conservado máis antigo da nosa cidade.

Xaora, o serán máis emocionante desta cuarta convocatoria arredor do mar de Vigo, unha referencia na programación cultural viguesa do mes de setembro, foi o do pasado día 6 no que se proclamou a Dolores Hernández Iglesias «Loli», a propietaria de Casa Fernández da rúa Real, a cantina coñecida popularmente como «A Guinda», fundadora tamén das Cantadeiras do Berbés, como «Tesouro Humano Vivo do Casco Vello 2019». Unha homenaxe moi merecida a unha das persoas maiores do barrio, que conserva a memoria da comunidade ao longo de case un século, ese patrimonio cultural inmaterial que a UNESCO chamou a protexer coa denominación de «Tesouros Humanos Vivos» (THV) na súa 32ª Conferencia xeral de outubro de 2003.

Para a UNESCO os «Tesouros Humanos Vivos son individuos que posúen os coñecementos e as técnicas necesarias para interpretar ou recrear determinados elementos do patrimonio cultural inmaterial». Persoas depositarias das tradicións de artes e oficios artesanais, mais tamén de rituais e actos festivos, de xogos infantís e ritos anuais, e sobre todo do idioma e das tradicións orais (os relatos, os contos, as lendas, mais tamén o folclore das cancións, melodías e danzas populares) que forman a identidade de cada comunidade. Un patrimonio vivo que a UNESCO convida a todos os estados membros a protexer, promover, valorizar, revitalizar e transmitir ás novas xeracións como parte esencial do patrimonio cultural inmaterial de toda a humanidade.

Recoñecendo a Loli da Guinda como THV do Casco Vello e gravando o seu testemuño oral nunha peza audiovisual magnífica, dirixida por Xerado Feijoo, incansable curador deste patrimonio inmaterial, e realizada por Gus Abreu, consérvase unha lastra de memoria dunha vida vivida toda na rúa Real, o eixo urbano primixenio do primeiro Vigo, que unía as chabolas do Berbés coa Colexiata. Un documento no que en primeira persoa e nun galego fermoso na súa variante mais xenuinamente viguesa Loli tira do fío da súa memoria familiar, situándose detrás do mostrador da cantina mariñeira aberta polo seu avó en 1920 e que ela rexeu día e noite até o seu traspaso arredor do ano 2000.

Loli lembra o algareo da rúa Real onde se intensificaba a vida coa chegada da frota de bous con peixe fresco cada seis ou oito días, o que animaba a actividade de establecementos como a Chimpona, o zapateiro de Noia, a Arca de Noé ou de bares como La fecha e o Noia, que alugaban camas as mulleres que viñan recoller aos seus homes. Recorda a actividade da fonte e lavadoiro da Barroca en Poboadores, a vida sen saír do barrio en zapatilla bamba e como as mozas se arranxaban para pasar da Colexiata para arriba e ir a Vigo e dar «o paseo de sete» por Príncipe ou ir ao cine Tamberlick ou o Cinema Radio. Recrea con saudade as tardes de baile en La Oliva da praza da Constitución, as verbenas de Radio Vigo nas Cabañas ou os entroidos de mascaritas, vestindo o que tiñan na casa, para ir ao Copacabana de Teis.

Un relato no que desvela tamén os días difíciles dos anos da droga, que destrozou a moitas familias do barrio, ou a presenza na Guinda de pintores como Laxeiro e Lugrís, de escritores como Cunqueiro ou doutros artistas que viñan de madrugada do cabaret no único bar de Vigo que tiña permiso para estar aberto día e noite. Particularmente emocionante é o seu relato protagonizado por Urbano Lugrís, que pasaba alí moitas noites, porque non tiña onde dormir, tomando café e pintando con carboncillo os veladores de mármore das mesas que logo ela fregaba e fregaba con lixivia cada mañá. Sen esquecer a memoria da súa avoa que contaba como a señora da Casa Bárcena foi enterrada en caixa de cristal ou as despedidas dos emigrantes na estación Marítima camiño da Arxentina.

O testemuño de Loli, como os dos anteriores Tesouros Humanos Vivos do Vigo Vello, Amparo Conde Campos, traballadora da colla, e Isidro Alonso Marcial, mariñeiro de todas as artes de pesca e buques de mercante, ambos os dous nacidos na rúa Poboadores, todos os tres vigueses anónimos e heroes do cotián, contribúen a construír a nosa memoria colectiva. Paga moito a pena recoñecer a iniciativa da Asociación Veciñal e Cultural do Casco Vello de poñela en valor e transmitila.

Emerxencia feminista

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á emerxencia feminista:

O triple feminicidio da pasada semana acontecido no lugar de Carracido da parroquia de Cordeiro no concello de Valga volveu activar a emerxencia feminista galega nun verán que, tras o asasinato en xullo de María del Carmen Vázquez en Vilalba, resultou particularmente catastrófico para as mulleres. O triple asasinato confesado por José Luis Abet (45 anos), que cunha arma de fogo asasinou a súa ex-muller, Sandra Boquete (39), a súa ex-sogra, María Elena Jamardo (58), e a súa ex-cuñada, Alba (27), que acudiran no auxilio da primeira, abre outra páxina terrible na crónica negra desta violencia machista que a pesar do incremento da mobilización social feminista non cesa. Cometido cando os fillos de 4 e 7 anos da parella (divorciada dende comezos de 2018) agardaban no coche da nai para ir ao colexio, este feminicidio múltiple pon en evidencia as eivas do sistema de protección das vítimas (no sistema VioGén do Ministerio do Interior non existía denuncia ningunha das vítimas por violencia machista) como da normativa vixente xa que por estraño que pareza nin a nai nin a irmá de Sandra constarán en estatística ningunha como vítimas mortais de violencia machista.

Estatísticas, tanto as elaboradas polas administracións públicas como polo movemento feminista (moi interesante é o seguimento da páxina: geo.feminicidio.net), que coinciden en salientar a gravidade da violencia machista e do incremento do número das súas vítimas (cada ano máis de 150.000). Datos de emerxencia, como o das 1.016 mulleres asasinadas dende 2003 polas súas parellas ou ex-parellas, cuxos nomes son lembrados na listaxe colocada ás portas da Deputación de Pontevedra. Feminicidios que no que vai de 2019 acadan en España a cifra das 74 vítimas (42 no cómputo oficial, ao que hai que engadir outras 32), das que máis da metade (39) se produciron dende xuño. Cifras que no caso galego son tamén moi inquedantes. 5 son as vítimas no que vai de ano, 38 dende 2010, ás que habería que engadir outras 15 que non aparecen na estatística oficial, correspondendo 10 a feminicidios familiares, 3 a infantís e 2 a feminicidios non íntimos (casos de Diana Quer e Marta Sequeiro). Cifras ás que habería que engadir no que vai de ano a das 42 agresións sexuais múltiples en España (9 en xullo), conformando unha cultura da violación en manada, ou as 3 violacións diarias denunciadas en comisaría, apenas a punta do iceberg do fenómeno das agresións e violacións de madrugada denunciadas polo movemento feminista.

Cifras que demostran que en España ser muller é moito máis perigoso ca ser home. Hoxe todas as mulleres son vítimas potenciais dunha violencia enraizada na cultura patriarcal que de facto continúa sendo a hexemónica no ámbito do privado, un campo de batalla do íntimo onde os agresores, abusadores, maltratadores e violadores continúan sendo os amos e señores. Unha cultura machista do patriarcado presente en todos os ámbitos e expresións da vida social, xudicial, económica ou educativa, nos que dunha ou doutra maneira pervive a desigualdade entre homes e mulleres, como amosan as fendas salariais e educativas ou algunhas sentenzas xudiciais incomprensibles ou mesmo algúns tratamentos informativos desafortunados destes asasinatos.

Machismo inoculado dende o berce, que chega a ser asumido como natural por algunhas mulleres e boa parte dos homes. Fenómeno que explica como unha parte da sociedade nosa permanece como espectadora destas violencias, como se os feminicidios, as agresións e os abusos nada tivesen que ver con ela e a súa denuncia fose apenas froito dos intereses políticos de progres e feministas. Urxe superar esa indiferenza conformista, compracente e cómplice e substituír esta cultura patriarcal, onde se atopa o celme das violencias e das desigualdades denunciadas, polos valores da igualdade feminista. Unha reacción protagonizada polas mulleres e o movemento feminista organizado, mais que require que os homes non permanezamos nin calados nin cómplices nin inanes.

Unha reacción que obriga, tamén, aos partidos políticos a actualizar a Lei Órganica 1/2004 de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero, de xeito que contemple todas as violencias machistas, máis alá do ámbito da parella ou ex-parella, na liña do establecido no Convenio de Istambul de 2016 sobre prevención e loita contra a violencia contra as mulleres ratificada xa por 34 países do Consello de Europa, como a facer efectivas as 290 medidas contempladas no documento refundido do Pacto de estado en materia de violencia de xénero de 2016, aprobado polo Congreso e o Senado o 13 de maio de 2019. Coma cómpre, no caso galego facer efectiva con máis recursos a pioneira Lei 11/2007 para a protección e tratamento integral da violencia de xénero.

Na honra da familia Fraiz Castellanos

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a memoria da familia Fraiz Castellanos:

O pasado sábado fixéronse oitenta e dous anos do fusilamento de Víctor Fraiz Villanueva, militante comunista, mestre nacional de 50 anos, con escola en Coia, na rúa Tomás Alonso nº 62, e de Manuel Rodríguez Careu «Chato», comerciante de 46 anos, veciño de Bouzas. Ambos os dous foran xulgados en Vigo por rebelión militar co resultado de sentenza a pena de morte e executados ás sete da mañá do 14 de setembro de 1937 no monte do Castro. O seu delito foi ser dirixentes sindicais, Víctor un dos fundadores da Federación de Traballadores do Ensino da UGT, o «Chato» do Sindicato de Transporte Marítimo da CNT de Bouzas.

Aquela negra xornada foi lembrada durante moitos anos pola esquela que Salustiano, un do sete fillos de Fraiz, publicaba nas páxinas de Faro de Vigo cada 14 de setembro, lembrando «aos seus mártires»: ao seu pai, a súa nai Placeres Castellanos Pan e aos seus tres irmáns, Víctor, Vicente e Moncho, vítimas dunha ou doutra maneira daqueles anos de terror, tras o golpe de estado contra a legalidade republicana.

A figura de Víctor Fraiz Villanueva pasará a historia viguesa por representar xunto ao tamén mestre nacional, sindicalista de FETE e xornalista educativo Apolinar Torres López –executado o 27 de agosto de 1936 en Pereiró, xunto aos alcaldes de Vigo e Lavadores, Emilio Martínez Garrido e José Antela Conde e outros cinco militantes socialistas, noutra das xornadas máis infames para a cidade– as luces de progreso e igualdade emitidas pola educación republicana.

Mestre, fillo, neto e irmán de mestres, dende as súas escolas de Pontecaldelas, Vilaza e Coia, Víctor loitou ao longo de vinte e cinco anos de profesión pola causa do maxisterio. Fraiz foi un activista da educación nova organizando aos mestres, que entón vivían en condicións moi precarias, nun sindicato que os defendese, artellando reunións e festas escolares, creando batallóns de boys-scouts, promovendo cadros de declamación, equipos deportivos, pronunciando conferencias, publicando artigos nos xornais ou en revistas profesionais como Escuela Vivida (1935).

Víctor Fraiz e a súa compañeira Placeres Castellanos, a primeira muller da agrupación socialista de Vigo (1933), pagaron un prezo enorme pola súa angueira educativa e republicana. A súa familia – fotografada por Pacheco nun dos seus retratos en escala máis característicos– foi destrozada dende o mesmo día do alzamento que sorprendeu a Placeres en Madrid nunha reunión do Socorro Vermello Internacional, organización da que ela era secretaria do comité de Vigo. Víctor agachouse nunha casa de Gondomar e logrou pasar a Portugal, o que provocou a detención en Vigo do seu fillo Víctor Jesus (19 anos), que dende había pouco era funcionario en Madrid e viñera a visitar a súa moza. Recluído no frontón de María Berdiales, habilitado como cárcere, o rapaz correu idéntica desgraza ca do xornalista de Faro de Vigo Manuel Lustres Rivas (48 anos), xa que despois de ser conducidos á illa de San Simón aparecerían paseados noutra noite de terror o 10 de novembro de 1936 no Alto da Concheira, na parroquia redondelá de Trasmañó. Tras a detención doutros dous dos seus fillos, Vicente e Moncho, Víctor Fraiz decidiu entregarse no consulado de Uruguai a cambio de que os liberasen e tivese un xuízo xusto.

Depurado como mestre nacional en 1937, o prego de cargos, recuperado polo catedrático de Historia de Educación da USC Antón Costa Rico, amosa toda a iniquidade do réxime de Franco co profesorado fiel ás luces da educación republicana. Como tamén dúas cartas de despedida de Víctor ao seu irmán Celso e a súa muller Placeres, escritas no cárcere o 15 de agosto de 1937, exhumadas en 2002 polo seu biógrafo Emilio Garrido Moreira, expresan o desgarro atroz sufrido por esta familia.

Estremecedora foi tamén a peripecia de Placeres Castellanos, investigada pola escritora Elsa Quintas Alborés, lonxe de Galicia e impotente ante a traxedia que sufría a súa familia. Mestra e enfermeira no Madrid resistente, en 1938 desprazouse a Valencia onde traballou como secretaria da Solidariedade Galega Antifascista. Tras a caída da República, exiliouse e incorporouse en Francia en 1941 á terceira brigada da resistencia contra os nazis como guerrilleira 35.435, desempeñando un importante papel como enlace.

Unha peripecia que, finalizada a segunda guerra mundial, continuaría coa súa participación en 1945 no Congreso Internacional de Mulleres de París e co reencontro con Manuel, o seu fillo máis novo, con quen embarcaría en 1949 para Arxentina, onde vivía Celso Fraiz, o seu cuñado. Placeres regresaría a Vigo en 1955 e finaría o 25 de xuño de 1971, sendo enterrada no cemiterio de Pereiró xunto ao seu amado Víctor.

A memoria resistente da familia Fraiz Castellanos forma parte da historia viguesa e da súa loita contra a barbarie fascista. Continuemos lembrándoa cada 14 de setembro.