Vigo despois de Feijoo

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á marcha de Feijoo a Madrid e ás súas relacións co alcalde Abel Caballero:

A marcha de Alberto Núñez Feijoo a Madrid para presidir o Partido Popular e optar á Presidencia do Goberno abrirá unha oportunidade á oposición, que encabeza a nacionalista Ana Pontón no Parlamento de Galicia, para despois de catro lexislaturas mudar o goberno galego. Abandono da política galega que rematará con máis dunha década de desacordos e conflitos con Abel Caballero, alcalde de Vigo, probablemente tamén o seu rival político máis persistente nese período. Trece anos de Feijoo como presidente da Xunta de Galicia que en Vigo deixarán como legado a creación do Hospital Álvaro Cunqueiro, construído baixo o polémico modelo público-privado e inaugurado en 2015; a Cidade da Xustiza, recuperando integralmente e de forma exemplar o edificio do vello pirulí do Couto, a piques de abrir as súas portas, e a Estación intermodal de Urzáiz, xa case finalizada a carón da estación de Vialia.

Tres investimentos en servizos públicos que porén non poden ocultar o listado de agravios denunciados diariamente pola Alcaldía viguesa que fai responsable a Feijoo do fracaso da fusión entre as caixas de aforro e da súa posterior venda e da imposibilidade de constitución da Área Metropolitana de Vigo e da incorporación de Vigo ao servizo de transporte metropolitano. Como tamén doutras ofensas a Vigo como a de impedir que calle a candidatura das Illas Cíes como patrimonio da Humanidade, de negarlle ao concello de Vigo axudas autonómicas tanto para novos voos do aeroporto de Peinador, como para as accións de promoción turística do Nadal ou para as obras de reconstrución do estadio de Balaídos… Relación de aldraxes de Feijoo completada con outras máis recentes como a tardanza na construción dun instituto en Navia ou a de non apoiar institucionalmente nin a chegada a Vigo-Urzáiz do AVE directo dende Ourense á construción en túnel da A-55 entre Vigo e Porriño.

Como certo é tamén que as delegadas territoriais da Xunta de Galicia fan responsable a Caballero de negar o trazado do camiño xacobeo pola cidade, de recoñecer o albergue aberto no Berbés ou de rexeitar a celebración dalgún dos concertos do Xacobeo, acusándoo de «xacobeofobia», como de non ofrecer espazo suficiente para a construción da biblioteca do estado ou de negarse a incorporar a Vigo no transporte metropolitano… Un listado de discrepancias moito máis extenso das aquí relacionadas entre as administracións municipal e autonómica, ás que ademais habería que engadir as relacionadas coa interpretación da normativa sobre Patrimonio, Ordenación territorial e portuaria, nas que decote se nega a posibilidade do acordo interinstitucional, recorrendo as máis das veces a instancia xudicial, o que adía ou encalla sine die as solucións, como ven sucedendo dende hai xa unha década e para a vergonza da cidadanía no caso do conflito metropolitano ou da construción da biblioteca pública.

Mais o chamativo do caso é que esta dinámica de confrontación e agravio permanente entre Feijoo e Caballero beneficiou aos dous, como demostran os resultados das eleccións das tres últimas lexislaturas e mandatos nos que ambos consolidaron de forma contundente as súas maiorías absolutas. Unha polarización, pois, apoiada pola veciñanza e procurada por ambas as dúas partes, que consolidaron na súa procura do centrismo extremo o liderado de Feijoo en Galicia e de Caballero en Vigo. Mais unha estratexia de mercadotecnia política que afasta a Vigo do seu liderado do proxecto do autogoberno galego durante todo o século XX, creando unha sensación de cidade estado illada do resto de Galicia, ensimesmada nas súas afrontas, paralizada nas súas iniciativas e proxectos, cuxas luces non teñen alcance máis alá da ponte de Rande. Unha situación de bloqueo político inaceptable para unha cidade como Vigo que sempre se caracterizou pola súa capacidade de acollida como celme de todas as galicias posibles, como motor urbano da Galicia industrial e máis cosmopolita, como volcán de dinamismos para a súa cultura e fonte para a súa lingua.

A marcha de Feijoo a Madrid abre unha excelente oportunidade para a normalización das relacións entre o concello de Vigo e a Xunta de Galicia, para recuperar a colaboración entre o primeiro concello de Galicia e o goberno galego. Unha oportunidade, antes da convocatoria electoral das municipais de 2023, para abordar de vez os temas prioritarios da axenda estratéxica de Vigo, entre os que non poden faltar as medidas de apoio ao sector industrial vigués, tanto automobilístico, naval como conserveiro, o acordo sobre infraestruturas básicas (porto, aeroporto e tren) como a posta en marcha da organización e servizos metropolitanos (transporte, auga, recollida de residuos e promoción turística…) e a potenciación dos servizos educativos e sociais públicos.

 

Urzáiz ten nome de muller

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á proposta de redenominar a estación de Urzaíz con nome de mulleres viguesas:

Raquel Sánchez, ministra de Transportes, Mobilidade e Axenda Urbana, anunciou que ao longo deste 2022 as principais estacións serán redenominadas con nomes de mulleres. Comezada con Chamartín – Clara Campoamor e a estación de Málaga – María Zambrano, continuada agora coa de Puerta de Atocha – Almudena Grandes, a iniciativa foi xustificada pola ministra como «un xeito de facer visible o compromiso que ten o goberno coa igualdade e as políticas de xénero», «un xesto cargado de simbolismo para lembrar nomes de mulleres que en moitas ocasións a historia invisibilizou». Un anuncio que provocou a reacción dos sectores conservadores da capital, que dubidaron dos méritos da autora dos «Episodios dunha guerra interminable» para renomear Atocha, e que, ao tempo, abriu nas redes sociais as propostas para outras estacións. No caso da viguesa estación de Urzáiz, Ana Miranda, representante do BNG no Parlamento Europeo, apuntou en Twitter o 4 de marzo a posibilidade de que levase o nome de Xela Arias, que aquel mesmo día faría 60 anos.

E abofé que a poeta viguesa homenaxeada o pasado 17 de maio acredita méritos e simpatía popular abondos para este recoñecemento póstumo, xa que parafraseando a reacción de Luis García Montero, o viúvo de Almudena Grandes, cando soubo do nomeamento da súa dona, permitiría que «os trens, como as nosas lembranzas, saiban cal é o seu punto de partida e de chegada». A escritora, editora, profesora e tamén tradutora, representou o compromiso de toda unha xeración cunha cidade que confesaba lle doía, mais da que se amosaba orgullosa polo seu carácter dinámico e contraditorio, o que ela definía como «revolcado». Unha poeta que quixo Vigo como a súa cidade amada, a urbe en arrabalde que coñeceu a súa chegada con sete anos que percorreu dende entón de forma incansable «paseo arriba», «praza abaixo» nun botarse andar aparentemente errático, como o deambular de Carlos Oroza, o poeta peripatético, o primeiro que recibiu a súa poesía nas páxinas de Faro de Vigo como «a fusión do aire no verso e a mar en catarse».

Certo é que a estación de Urzáiz podería levar o nome doutras viguesas pioneiras que acreditan tamén méritos para facer visible decote as mulleres. Nesta relación de viguesas destacadas nunca poderían faltar tres escritoras en lingua galega: Begoña Caamaño, nacida no Calvario (1964), xornalista na radio pública galega, feminista e autora da aclamadísima novela Morgana de Esemelle (Galaxia 2012); Xohana Torres, autora da novela Adios María (1971) ou de libros de poemas memorables como Tempo de ría (Espiral Maior 1992); e María do Carme Krukenberg (Vigo 1926), prolífica autora, na que a poesía tivo un lugar predominante. Relación que máis alá das literatas contaría con outras viguesas sobresaíntes, pioneiras do movemento protofeminista: Emilia Docet Ríos (Vigo, 1915), a «señorita Galicia», deportista; Antonina Sanjurjo Aranaz (Vigo, 1910), profesora mercantil e impulsora do hóckey sobre herba; Urania Mella Serrano (Vigo, 1900), política; Placeres Castellanos (Vigo, 1896), xornalista; Olimpia Valencia (1878), a primeira muller en Galicia que obtivo a licenciatura de medicina e mantivo aberta consulta de xinecoloxía na rúa Príncipe; e Aida Fernández Ríos (1947), bióloga e oceanógrafa, directora do Instituto de Investigacións Mariñas de Bouzas.

Se fose posible que esta escolla de nome de muller para Urzáiz se ampliase ás pioneiras vivas, a relación estaría encabezada pola escritora María Xosé Queizán (Vigo, 1939), a fundadora do movemento feminista galego, figura extraordinaria das letras galegas contemporáneas e de comportamento ético referencial. María Xosé Queizán naceu nunha casa da rúa Urzáiz, xusto fronte ao muro da estación do ferrocarril, nun cuarto –confesa nas súas memorias, Vivir a galope (Xerais 2018)– «que se abría a un balcón do terceiro andar onde se divisaba a ría de Vigo, incluíndo a Guía e as Illas Cíes». Vínculo da autora de Amor de tango (Xerais, 1992), novela cento por cento viguesa, co barrio da estación que mantivo dende a súa primeira infancia, e que confesa nunca perdeu, cando «foi arrolada polas sirenas e aprendeu a camiñar co aroma peixeiro que embriagaba as entrañas de Vigo».

Máis alá do interesante debate aberto pola posibilidade desta redenominación da estación de Vigo – Urzáiz, é imprescindible que os nomes de muller se incorporen de xeito máis intenso tanto ao rueiro vigués, como se estendan ao catálogo dos centros educativos (tamén ás aulas, escaleiras e bibliotecas), ás instalacións deportivas, aos centros de saúde e de persoas maiores, así como ao resto de espazos públicos. A relación de viguesas pioneiras debe ser ampliada coa das contemporáneas que loitan teimosamente pola igualdade real en todos os ámbitos da sociedade.

Arde, meco, arde

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ás figuras de mecos e entroidos:

No Colexio Público de Cedeira queimamos o meco, unha coidada reprodución en cartón do noso deteriorado pavillón deportivo cuxo arranxo a comunidade educativa leva dende hai dúas décadas reclamando aos responsables do concello de Redondela e da Consellaría de Educación. Previa á queima e ao sermón do crego, un texto satírico e moi incisivo preparado polo alumnado de 6º de Educación Primaria esixindo un pavillón novo para Cedeira, desfilaron polo perímetro da vella cancha e aos ritmos de carnaval e do tamboril cada grupo burbulla coas súas mellores e máis extravagantes galas, máscaras e disfraces, cunha importante representación de superheroes de banda deseñada, princesas cadáver, deportistas zombis e onde non faltou un trío de tanxugueiras nosas reclamando coas súas pandeiretas a abolición das fronteiras. Celebrados por ventura na maior parte das escolas de Primaria da comarca viguesa, estes desfiles e nalgúns casos folións de entroido que coinciden co estoupido de cor de mimosas e camelias, cando case todo este inverno (tan benigno) vai fóra, recuperan a ledicia e estrépito, espantan os medos e malestares de case dous anos de restricións e rigorosos protocolos da Covid-19 e anuncian a dispoñibilidade para afrontar a vella normalidade.

O xeitoso meco de cartón do colexio de Cedeira forma parte da tradición máis auténtica do entroido galego, a de representalo mediante un boneco ou forma substitutoria, unha divindade efémera de cartón e palla, que ao xeito de herdeiros de bacos e dionisios clásicos presiden nas aldeas e prazas estas festas nas que celebramos o inicio do abandono do inverno. Ídolos de cartón ou roupas e avíos de refugallo que por Galicia adiante reciben diversos nomes, dende os «Entroidos» ou «Entrudios» do triángulo ourensán (Xinzo, Verín e Laza), que poden ser tanto só un como unha parella «don Entroido» e «dona Entroida», como os «Lardeiros» e «Lardeiras» (Viana do Bolo) e «Mecos» (documentados por Vicente Risco en Allariz en 1948 e hoxe presidindo moitos entroidos urbanos, como os de Vigo e Redondela), pasando polo «Poderoso Señor Deus Momo» (documentado por Xosé María Álvarez Blázquez no entroido vigués de 1877) e o «can Urco» (ser mitolóxico de mal agoiro, protagonista segundo Calros Solla do entroido pontevedrés dende 1876, ano no que o poeta Andrés Muruais se caracterizou de semellante personaxe) até o «Loro Ravachol», o simpático e faladeiro loriño do boticario don Perfecto Feixoo, cuxo enterro dende 1985 pecha o entroido pontevedrés, ou a «Micaela» de Buño, citada por Xosé Manuel González Reboredo, ou «Poñicarpio» ou o nome de calquera outro cacique de sona do que fala Felipe Senén.

Figuras con forma humana de palla e roupas vellas, como o impresionante Meco da Xironda, no concello de Cualedro, de cinco metros de altura e cuns atributos sexuais de gran tamaño, feito o sábado de Entroido para ser queimado o martes na praza da Picota nun lume purificador que pon remate aos días desta festa. Queima a que precede, como sucedeu co mequiño da escola de Cedeira, despois da liturxia e da súa solemne condución acompañado das súas esperpénticas choronas, retrousos, burlas e críticas no día do seu enterro (da sardiña), xeralmente en vilas e cidades, o mércores de cinsa. Liturxia pagá na que o «crego» pronuncia diante dos seus acólitos, vestidos de rigoroso loito, un «sermón» ou «testamento» satírico burlesco no que arremete contra os vicios e escasas virtudes de mecos e entroidos mentres os asistentes responden a súa prédica: «Arde, meco, arde. Arde, meco, arde…». Iníciase así a corentena de Coresma, tempo de xaxún, vixilias e meditación, creado para non ser respectadas.

O que debido ás restricións da pandemia aínda non se puido recuperar nas celebracións escolares do entroido deste curso foron as mesas de convivencia nas que se comparten as froitas de tixola tradicionais, as sobremesas de fariña, ovo e leite propias destas festas: as filloas, marruchos, freixós, as orellas de frade, as follas de limón, as flores e as bicas e biscoitos en todos os seus formatos. En todo caso, algo ten que quedar para celebrar o vindeiro ano, mesmo a pesar de que este entroido que aparentaba tan preñado de esperanza, coincidiu coa noxenta invasión rusa de Ucraína, abrindo outra fenda para a desolación. Xaora, o tempo de entroido no que muda o clima invernal permite que durante apenas uns días o dereito se faga do revés e que os mecos e outra divindades choqueiras presidan as nosas prazas e encrucilladas, nun exercicio de ledicia compartida e contaxiosa como unha beizón profana da terra nosa. «Arde, Meco, arde!» é o contrasinal deste martes de entroido, no que os merdeiros e escabicheiros vigueses volverán impoñer a súa lei na que non se pode circular sen máscara e disfrace no seu territorio.

Operación Rosalía

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Día de Rosalía:

A celebración este ano do Día de Rosalía ven marcada polos importantes achados biográficos sobre a autora da investigadora Sagrario Abelleira recollidos no seu traballo recente «Rosalía e Murguía: datos, datas e documentos (1851-1858)». Esculcando sobre a denominación da praza de Vigo en Compostela, nacida dun irmandamento entre as dúas cidades, que supuxo tamén a inauguración da praza de Compostela en Vigo, Abelleira descubriu os documentos que testemuñan que Rosalía de Castro naceu o 23 de febreiro de 1837, e non o 24 como aparecía na súa partida bautismal. A localización do expediente inédito do casamento de Rosalía de Castro e Manuel Murguía  na igrexa de Santo Ildefonso de Madrid o 10 de outubro de 1858, depositado no Arquivo Histórico Diocesano de Madrid, permitiulle atopar a escritura notarial de 1843, na que a nai de Rosalía, Teresa de Castro, declara por dúas veces que a súa filla naceu o 23 de febreiro de 1837, ás catro da mañá, ademais de recoñecela como filla natural, desmentindo a acta bautismal de que fose filla de pais incógnitos.

Declaración materna que a todos os efectos legais supoñía o seu recoñecemento como herdeira mais que, ademais, confesa que a levou a Ortoño onde foi aleitada durante seis meses por María, unha muller da parroquia, o que afasta a posibilidade de que fose abandonada por ela. O que abondaría tamén, segundo Abelleira, no feito de que Teresa Castro teimaría en que a súa filla recibise unha educación moi superior á que recibían a maioría das mulleres do seu tempo, tratando de formala arredor da Real Sociedad Económica de Amigos del País (1850), onde recibiría formación artística, literaria e musical e participando nas actividades do Liceo da Xuventude, onde coñecería aos poetas Eduardo Pondal e Aurelio Aguirre e probablemente, segundo Abelleira, lle permitiu ter acceso á bibliotecas de persoas que posuían libros en francés, inglés ou italiano. Esculcas de Abelleira sobre a estancia do matrimonio Murguía De Castro en Madrid que amosa a súa colaboración con intelectuais asturianos e a súa correspondencia cos responsables do periódico vigués La Oliva (1856) de ideas liberais e rexionalistas de Alejandro Chao, impreso no prelo de Juan Compañel na rúa Real 14 (que se corresponde ao actual 21, segundo demostrou o investigador Xurxo Martínez).

Relación co editor Compañel que no caso de Rosalía permitiría no ano do seu casamento a publicación do seu primeiro texto en prosa, «Lieders», incluído en «El Álbum del Miño» (1858), considerado o primeiro manifesto feminista en Galicia e a declaración da súa condición como escritora. Colaboración que continuaría coa publicación de «La hija del mar» (1859), a súa primeira novela. A amizade da parella con Compañel levounos a vivir en Vigo na casa do editor durante uns meses do ano 1860, estancia da que pouco sabemos. En todo caso, Rosalía publicaría con Compañel en 1863 os poemarios «A mi madre» e «Cantares Gallegos», o libro fundacional da literatura galega, saído do prelo o 17 de maio. Sabemos por don Francisco Fernández del Riego que Rosalía rematou a correr o libro, apremada polo editor. Contaba don Paco que «só estaba escrito o primeiro prego, que Murguía entregara na imprenta sen coñecemento da autora. Esta viuse obrigada a seguir escribindo, a medida que nas caixas demandaban o orixinal». Vigo quedou así vinculada á xeografía rosaliana, pola proeza de Rosalía e polo necesario estímulo do editor Compañel e do núcleo de liberais vigueses artellado arredor da súa imprenta dende 1855.

Os achados biográficos rosalianos de Sagrario Abelleira supoñen, como ten sinalado o xornalista Manuel Xestoso, un «renacer simbólico» da nosa poeta primeira, icona do noso Rexurdimento como da propia lingua, tanto polo feito de abrir novas liñas de investigación nos estudos rosalianos como pola mudanza da propia data do Día de Rosalía, que a partir deste ano pasa a ser o 23 de febreiro. Unha efeméride literaria que, ademais, este curso 2021-2022 e por vez primeira foi incluída no calendario escolar, o que sen dúbida contribuirá a intensificar as actividades sobre a autora. Como continuarán as múltiples iniciativas promovidas pola Fundación Rosalía presidida polo incansable Anxo Angueira que nesta edición, ademais de seguir coas actividades do 50 aniversario da apertura da Casa de Rosalía (1971), propón organizar lecturas e actos rosalianos, como o previsto na Deputación de Pontevedra, participar nas alboradas organizadas pola Asociación de Gaiteir@s Galeg@s ou convidar aos restaurantes a que esa xornada preparen un Caldo de Gloria, un caldo humilde recollido no poema «Miña casiña, meu lar», no que se relata a épica diaria da supervivencia. Neste primeiro 23 de febreiro, anóvase a celebración da proeza literaria de Rosalía.

Araucaria senlleira

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ás árbores e arboredos senlleiras de Galicia e á conservación da Araucaria excelsa da Alameda da Praza de Compostela de Vigo:

O concello de Santiago impulsa a candidatura do Carballo de Conxo como Árbore Europea 2022. Cofre botánico de 30 metros de altura, 3,75 metros de perímetro e máis de 250 anos de antigüidade, é a icona dunha carballeira, que chegou a contar cun milleiro de carballos, situada ao sur de Santiago de Compostela, onde o 2 de marzo de 1856 tivo lugar o histórico Banquete Democrático de Conxo, no que estudantes e artesáns compartiron mesa, formando parte dende entón da memoria do rexurdimento galego. Gañadora da fase española, o concello de Santiago agarda acadar agora os cen mil votos a prol da candidatura do seu carballo bicentenario na páxina web do certame (https://www.treeoftheyear.org), comprometéndose a plantar por cada apoio unha árbore autóctona até o ano 2030, 19.000 no ano en curso.

Proceso de votación telemática en marcha até o 28 de febreiro, que coincide co convite da Consellaría de Medio Ambiente, Territorio e Vivenda ao concello de Compostela a solicitar a inclusión deste exemplar no «Catálogo galego de árbores senlleiras» do que forman parte na actualidade 143 árbores e 38 masas de arboredo. Creado en 2007 polo goberno bipartito PSOE-BNG, sendo director xeral de conservación da natureza Xosé Benito Reza, promotor tamén da Lei 7/2008 de protección da paisaxe de Galicia, este catálogo estableceu por vez primeira un réxime xurídico para árbores e formacións de arboredo, de procedencia autóctona ou foránea, situadas en propiedades públicas ou privadas, merecedoras de medidas específicas de protección, «fose en atención ás excepcionais características do seu porte, medidas, idade, rareza, significación histórica ou cultural, interese científico, educativo, estético, paisaxístico ou calquera outras circunstancias que as fixesen merecedoras de especial protección» (Decreto 67/2007 de 22 de marzo, modificado polo Decreto 10/2015 de 22 de xaneiro).

Unha catalogación realizada polo Comité de expertos de árbores senlleiras que implica unha protección legal tanto no referido á prohibición de calquera acción que puidese afectar a súa integridade, saúde e aparencia como a da súa contorna máis próxima. Conservación que pretende superar o ámbito estritamente biolóxico, incorporando ademais «o valor antropolóxico desde o punto de vista estético e da sensibilidade do pobo ao seu contorno». Un catálogo de carácter evolutivo, sometido polos expertos a constantes actualizacións, tanto pola incorporación como pola retirada de pezas por motivos de saúde ou conservación, do que forman parte monumentos naturais como A Fraga de Catasós de Lalín, a Carballa da Rocha de Rairiz de Veiga de 400 anos, o Souto da Retorta e «O avó» (eucalipto azul) de Chavín (Viveiro) ou o Souto de Rozavales e o seu singular castiñeiro de Pumbariños en Manzaneda, que se considera pode ter carácter milenario.

Un catálogo galego do que forman parte dende o seu inicio árbores e formacións de arboredo viguesas: a Oliveira do Paseo de Afonso XII (16 metros e 200 anos de idade), inserida no escudo do concello e primeira icona da cidade bicentenaria; os dous tulipeiros de Virxinia (de 33 metros de altura e 110 a 130 anos de idade estimada), o Matusalén de Camelias (8 metros de altura e 100 a 120 anos de idade), os Eucalitos (54 metros de altura, case tres de diámetro e 120 a 130 anos) e as Faias, todos os catro na Finca da Marquesa do Pazo de Castrelos. Catálogo inicial do que forma parte a Casuarina da Alameda da Praza de Compostela (17 metros e 120 a 150 anos de idade), ao que se engadiu en 2017 o Ombú do IES do Castro, árbore nativa dos territorios da Pampa estudada polo profesor Xulio Dobarro, que acreditou foi doada polos membros do Centro Galego de Bos Aires (1928) para ser plantada nun dos paseos públicos da cidade de Vigo.

A este catálogo de árbores senlleiras ben podería incorporarse outros exemplares vigueses, sobre todo algúns dos máis desamparados e esquecidos do xardín da Alameda da Praza de Compostela, un espazo elegante de calma no centro do ensanche con máis de século e medio de historia onde se conservan máis de corenta especies botánicas. Un espazo natural de privilexio no que chantou raíces dende 1890 no extremo coa rúa García Olloqui a Araucaria excelsa, o indiscutible teito do xardín, conífera endémica da illa australiana de Norfolk, ameazada pola carga das bólas e instalación de cables da iluminación de Nadal, aínda non retirados. Araucaria senlleira que emite teimosa un mayday silencioso, que debería ser interpretado polos responsables dos parques e xardíns para evitar que no futuro, como sucede decote coas árbores talladas noutros espazos vigueses, a súa desaparición puidese ser xustificada como inevitable por motivos de saúde ou seguridade para a veciñanza. Defendamos a nosa araucaria senlleira.

Celta galego

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reivindicar a galeguidade do Celta de Vigo:

Ás portas do centenario da fundación do Celta de Vigo (1923) como fusión do Real Sporting Vigo e o Fortuna, non é doado comprender a facilidade coa que a sociedade propiedade de Carlos Mouriño entra en confrontación co seu propio cadro de xogadores, coas súas persoas abonadas e seareiras e a lingua que a todos nos identifica, como sucedeu estes días tras a desafortunada apertura dun perfil en galego en Twitter (@RCCeltaGL), subsidiario do oficial (@RCCelta), creado hai unha década e que conta hoxe con case medio millón de seguidores, no que se viña utilizando de forma habitual e non exclusiva o galego como lingua de vehicular e de referencia sen problema ningún.

Unha decisión na que chovía sobre mollado, tras o desleixo no emprego do galego nos últimos meses no perfil oficial, que coincidiu coa mudanza dos responsables da política de comunicación da SAD, que semella foi parcialmente emendada esta fin de semana, tras a enchente de apupos e críticas do celtismo, cando o galego regresou timidamente á conta oficial con algúns chíos, aínda que en porcentaxe moi inferior ao castelán, lingua utilizada en exclusividade no seguimento do partido co Raio Vallecano.

Polémica sobre uso do galego nas redes sociais que probablemente aos actuais responsables do club poida parecerlles fútil, froito da presión dos sectores galeguistas da bancada do estadio do Fragoso. Porén, o compromiso coa identidade cultural galega e co emprego da lingua nosa forma parte esencial do que foi o Celta durante un século, do que é o Celta na actualidade como primeiro cadro galego e do que agardemos será o Celta dos nosos netos ao remate do século XXI. Abonda con consultar as páxinas da historia celeste do mestre Fernando Gallego ou a biografía de Handicap, Manuel de Castro González, o xornalista deportivo de «Faro de Vigo» (de 1909 a 1944), que ideou a fusión de Vigo e Fortuna para crear o Celta, para entender un compromiso acuñado na escolla do seu nome, equipamento e escudo.

Nome, Celta, escollido entre unha relación de referentes galegos, como Breogán, Galicia ou Atlántico, sometidos a un concurso que Faro de Vigo montou ao efecto. Equipamento no que os fundadores quixeron de forma afouta que o Celta como representante de Galicia levase as cores da bandeira galega, azul celeste e branco, consolidando así o emblema que promovía a xeración Nos e que a ditadura de Primo de Rivera prohibiría. Sen esquecer que no peito dos xogadores celestes latexa o escudo no que aparece estampada a Cruz de Santiago, outra das nosas insignias.

Utilización do galego no fútbol da que foi pioneiro tamén Handicap, a figura, que xa no número 11 da revista «Nós» (26 de xuño de 1922), publica unha crónica en galego da final do campionato de «football» que no vigués campo de Coia diante de «dez mil almas» xogaron o F.C. Barcelona e o Real Unión de Irún. Arbitrado por un xuíz francés, M. Balway, chegado horas antes da capital de Francia, Handicap cualifica o partido «dunha beleza futbolística esceucional».

Notas deportivas neste «Boletín Mensual da Cultura Galega» que continuaría durante varios números do ano 1922 o ourensán José González Viso, amigo de Florentino López Cuevillas, baixo a sinatura de Goal, nas que anuncia «a reorganización en debida forma do Vigo e mais do Fortuna» para enfrontarse como selección galega á catalá «no marco da competición interrexional», a Copa do Rei, na que participaban os vencedores dos campionatos rexionais. Comentario de Goal que anuncia o carácter do Celta dende a súa fundación como autentico representante do fútbol galego nas competicións españolas.

Nos últimos cincuenta anos o Celta tivo outros momentos gloriosos de apoio á lingua e ao país. En 1971 doou 35.000 pesetas, unha por espectador dun Celta-Madrid, ao Patronato Rosalía de Castro, como lembrou estes días o xornalista Alfonso Pato. Inesquecible foi tamén a tarde do 4 de decembro de 1977 na que os xogadores celestes saltaron á lameira de Balaídos erguendo unha gran bandeira galega, mentres soaba o himno galego, compartindo naquel día histórico o esforzo das 300.000 persoas que pola mañá desfilaran polas rúas viguesas reclamando dignidade para Galicia, na maior manifestación da nosa historia.

Ás portas da celebración do centenario (setembro de 2023), os responsables do Real Club Celta SAD non poden esquecer estes alicerces de galeguidade sobre os que se fundou o club nin sobre os que se desenvolveu ao longo dun século a gramática do fútbol celeste. Este é o momento de facer memoria dunha emoción compartida por varias xeracións de celtistas, viguesas, galegas e espalladas hoxe polos cinco continentes. Recuperar a presenza vehicular do galego no perfil oficial de Twitter non é antollo ningún de galeguistas, é apenas manter a fidelidade co espírito dos fundadores.

Baixo Elduayen

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos achados nas obras de Elduayen e na Porta do Sol:

Rematado o trimestre de luces e panxoliñas, que converteu a Vigo por desexo da súa alcaldía na capital do Nadal catódico das cidades felices, a nosa abella da ribeira recupera por outros nove meses o ritmo do seu latexo, unha gráfica con picos, onde non faltan azos para a esperanza nin sobran motivos para a preocupación. Unha diferenciación entre cidades felices e infelices que xa non admitía Italo Calvino no seu libro máis memorable, «As cidades invisibles», do que existe excelente versión galega de Miguel Anxo Murado (Xerais 2000), no que propoñía unha clasificación alternativa das cidades «entre as que, a través dos anos e das mutacións, seguen dando a súa forma aos desexos, e aquelas nas que os desexos ou logran borrar a cidade, ou son borrados por elas».

E abofé que de aceptar como útil esta liña divisoria, trazada nas conversas entre o emperador mongol Kublai Khan e o mercador veneciano Marco Polo, voces das fermosas narracións de Calvino, gustaría que Vigo se continuase adscribindo as primeiras, a aquelas cidades xustas que se constrúen coa pulsión colectiva da cidadanía sobre o substrato da súa memoria. Gustaría, considerando tamén, como propón o filósofo Antón Baamonde, que «unha cidade é un estado de ánimo, un corpo de costumes e tradicións, e de actitudes organizadas e sentimentos», que Vigo tras a invención deste mito natalicio, protagonizado pola alcaldía como estratexia de promoción turística, continuase sendo, como afirma X.L. Méndez Ferrín, ese volcán de dinamismos que ao longo dos dous últimos séculos «mudou con moita rapidez de fisionomía aínda que non de espírito». Gustaría, en definitiva, que o Vigo futuro fose un espazo urbano viable e sostible, innovador e creativo, que sen renunciar a súa identidade e tradición fose capaz de liderar a rede de cidades galego-portuguesas do Eixo Atlántico.

A retirada das luces de Nadal, aínda incompleta a comezos de febreiro no xardín histórico da Alameda e noutros espazos vigueses, sacou a luz nas obras do túnel de Elduayen a Policarpo Sanz, antigas edificacións e a bóveda do túnel de arredor de vinte metros que durante aproximadamente cincuenta anos, entre 1880 e o inicio da Segunda República, uniu a rúa do Príncipe coa canella dos Caños. Achados que non constitúen sorpresa ningunha para as especialistas en arqueoloxía e amantes da historia da cidade, mesmo recoñecibles en varias novelas viguesas, que alertaron reiteradamente da súa existencia cando se anunciou hai dous anos o proxecto do túnel, mais que agora abren un interesante debate cidadán sobre o coñecemento e a conservación do patrimonio cultural e histórico. Achados preciosos para coñecer a composición do palimpsesto urbano vigués, probablemente con vestixios de cando a cidade comezou a retirar a muralla e abrir os seus ensanches urbanos próximos, que constitúen unha oportunidade formidable, probablemente única, para saber máis da historia viguesa e reflexionar sobre as súas carencias e oportunidades.

As investigacións sobre este período decisivo de mudanza da rede viaria extramuros do arquitecto Jaime Garrido Rodríguez, recollidas no seu libro esencial «Vigo amurallado. Origen y evolución histórica» (Instituto de Estudios Vigueses, 2019), permiten coñecer que o trazado da actual rúa Elduayen, entón Travesía de Vigo (1879), proxectado por Manuel Fernández Soler, autor do que quizais puidese considerarse como o primeiro plan xeral de Vigo, obrigou a cortar as rúas do Pracer e da Misericordia, que partían da praza da Herba (hoxe Argüelles). Novo trazado que «obrigou ao derrubo total ou parcial de numerosos edificios e, entre eles, da capela gremial da Misericordia do século XVI, da maior parte da casa-pazo de Fuente-Pita e así mesmo da artística fonte de Neptuno». Vestixios de construcións familiares  como as da rede de sumidoiros da rúa Sombrereiros, contemplados en 1890 no ancheamento da nova travesía a quince metros, que probablemente continuarán aparecendo nas escavacións das vindeiras semanas.

As obras do túnel de Elduayen e da Porta do Sol, unha infraestrutura tan complexa e custosa como claramente innecesaria para a imprescindible peonalización deste espazo urbano de privilexio, constitúen unha oportunidade para debater sobre o tipo de Vigo que se pretende construír: unha cidade alicerzada sobre o palimpsesto da súa tradición e memoria identificable nestes achados ou ben outra que quere borrar esas pegadas ou botar terra sobre elas canto antes. Achados que aconsellan unha estratexia demorada de valoración deste xacemento por parte dos arqueólogos e restauradores, e mesmo a posibilidade, como propón o movemento Vigo Histórico, de deter as obras mentres os técnicos debaten como integrar estes restos históricos no tecido urbano futuro.

Un día para Reimundo Patiño

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Raimundo Patiño, figura homenaxeada no Día da Ilustración:

Coincidindo co día do nacemento de Castelao celébrase cada 30 de xaneiro o Día da Ilustración. Incluída no calendario do libro e da lectura da Consellaría de Cultura, Educación e Universidades, a efeméride pretende, ademais de lembrar e reivindicar o papel dos  profesionais da ilustración na nosa industria cultural, homenaxear a unha figura histórica da ilustración galega. Tras facelo con Álvaro Cebreiro (2017), Camilo Díaz Baliño (2018), Federico Ribas Montenegro (2019), Cándido Fernández Mazas (2020) e Lolita Díaz Baliño (2021), este ano será lembrado nas bibliotecas públicas e escolares de Galicia o pintor, gravador e autor de banda deseñada coruñés Reimundo Patiño (1936-1985), unha das máis senlleiras figuras da cultura galega de posguerra.

Dende pequeno Reimundo amosou unha extraordinaria capacidade para debuxar e unha notoria curiosidade intelectual como un interese pola lectura á que non foron alleas tanto o feito de que como «fillo do 36» fose espectador dos horrores da guerra civil e da represión, que afectou a súa propia familia, como a doenza que o encamou entre os cinco e os dez anos en Monforte de Lemos, que lle deixaría unha coxeira de por vida. Como tamén marcarían o seu fervoroso compromiso político e sensibilidade artística os libros que chegados clandestinamente de alén lle proporcionaba o seu tío o libreiro Antón Patiño (Librouro) como a amizade co escritor Xohán Casal, a quen coñeceu nas aulas da Escola de Comercio da Coruña, cuxa excepcional biblioteca familiar permitiu abrir a ambos os dous as portas da cultura contemporánea.

Tras participar na creación con Casal do «Manifesto da Liga Nórdica» (1953), caracterizado por unha rebeldía atlantista, e con Antón Avilés de Taramancos na Unión de Artistas Ceibes (1954), do que sairía o «Xuramento de Laracha», Patiño trasladouse a Madrid (1958) para traballar nunha oficina bancaria e desenvolver unha intensa actividade artística e política durante máis de dúas décadas. Reimundo foi figura clave na creación do grupo Brais Pinto (1958) e do movemento A Gadaña (1960), introdutor do expresionismo abstracto en Galicia, como participou na creación da UPG (1964) e da Estampa Popular Galega (1967), coa intención de «espallar o gravado na xente e refrexar as súas dores e ledicias». Iniciativas todas coas que Reimundo pretendía desenvolver un proxecto estético, cultural e político que, en palabras do investigador Xulio Carballo,  «impulsase a Galiza cara ao final do túnel que supuña a longa noite de pedra».

Desa pulsión de «punteiro da vangarda», como Uxío Novoneyra cualificaba a Reimundo Patiño na súa fraternal amizade, naceron carteis dos concertos de Voces Ceibes (1968), gravados como «Nais do mundo contra a guerra de Vietnam» (1968), así como as ilustracións de «Arrabaldo do norte» (1964), a primeira novela de Méndez Ferrín. Como a naceu a exposición do cómic mural «O home que falaba vegliota» (1971), obra fundacional da BD galega, sátira da persecución do derradeiro falante dun idioma en extinción, cuxas doce pezas dun metro por un metro forman parte dos fondos do MACBA. Como a publicación xunto a Xaquín Marín de 2 viaxes (1975), o primeiro libro en galego de BD, editado por Brais Pinto Gráfico e por ventura reeditado recentemente pola viguesa editorial Elvira e Fosfatina ediciones, sendo Patiño autor da segunda, «Saga de torna no tempo». Obras nas que o grafismo e a caligrafía inconfundible de Patiño invaden os cadriños distintos en formatos e tamaños, creando así un marco caótico e esperanzador, metáforas dramáticas do futuro que lle agarda ao país, capaces de someter ao lectorado destas historias de ciencia ficción.

Este día da ilustración que en Vigo se celebra na Biblioteca Pública Juan Compañel coa exposición bibliográfica «Reimundo Patiño: ilustrar dende as marxes» é unha oportunidade ademais para recuperar do esquecemento a obra pictórica de Patiño e a súa linguaxe expresionista, dinámica e con aspectos futuristas capaces de enlazar cos membros do grupo Atlántica, que renovaron a plástica galega a comezos dos anos oitenta. Foi Reimundo unha figura ponte xenuína convertendo durante décadas a súa casa no auténtico centro galego de Madrid. Unha figura referencial e acolledora para as novas xeracións de mozos galeguistas, como os que facían a revista «Loia» (1975-1978), Manuel Rivas, Lois e Xosé Manuel Pereiro e Antón Patiño, nos que contaxiou a súa enerxía visionaria, a súa pegada contracultural, a esculca de novos medios e un ferinte desacougo imprescindibles para unha tarefa de renovación artística, comunicacional e política.

Benvido este día da ilustración para Reimundo Patiño na que recuperamos das tebras do esquezo unha figura pioneira para as artes e a edición galegas do noso tempo.

 

Vigo nunha nova Holanda

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a comentar o libro de Antón Baamonde, Unha nova Olanda. De Ferrol ao Porto: as cidades galegas e o norte de Portugal no escenario global:

O debate sobre o futuro das cidades e das formas urbanas no escenario global sitúase cada vez máis no centro da axenda política galega. A pandemia da covid-19 obrigou a todas as cidades a enfrontar os seus problemas de mobilidade, tamaño e competitividade no marco do mapa galego, peninsular e europeo. O corenta aniversario do Estatuto de Autonomía (1981) e do que foi a batalla da capitalidade e do reparto das súas sedes e institucións entre Santiago, na súa maior parte, e A Coruña, ofrece a oportunidade de reconsiderar este modelo hipercentralizado, que danou o lugar de Vigo como primeiro motor urbano de Galicia ao longo do século XX. Como xa non se pode esconder o feito de que, desaparecidas de forma infame as dúas caixas de aforro galegas, as rexións urbanas de Vigo e A Coruña son hoxe dependentes económica e socialmente das súas empresas tractoras, Citroën e Inditex respectivamente; dúas industrias, a da automoción e o vestiario, sometidas a delicados procesos de mudanza climática, dixital e loxística que precisan para desenvolverse e subsistir da posta en marcha en cadansúa área de influencia de novas infraestruturas e procesos de I+D+i aos que non son alleos factores moi complexos de orde planetaria.

O cambio climático e o obrigado proceso de descarbonización sinala un rumbo cara un mundo descoñecido no que un clima moderado como o das nosas cidades portuarias do bordo atlántico pode ser unha vantaxe competitiva para elas, mais aínda fronte a unha previsible crise hídrica no interior da península ibérica. Como o feito de que o futuro de Galicia está unido ao da súa dimensión urbana, xa que as nosas cidades acollen a 1,9 millóns de habitantes, o 70 % da nosa poboación; cidades todas elas consideradas medias, segundo as definicións europeas, capaces de xerar o 82 % do valor engadido bruto e a ocupar o 76 % do emprego. Cifras que ofrecen unha oportunidade e ao mesmo tempo unha obriga para reorientar o proxecto do noso autogoberno e a organización do territorio galego e das súas infraestruturas básicas. Como xa sucedera hai un século cando Antón Villar Ponte e o arquitecto Antonio Palacios reclamaban que Galicia contase cunha grande cidade, «unha potente Barcelona do Atlántico» que recollese «a modo de encoro, a sangría solta da actual emigración», a Galicia por vir está obrigada a repensar de forma estratéxica o seu mapa urbano. En definitiva, o futuro de Galicia será o das súas cidades.

Ideas, datos e reflexións anteriores recollidas dun ensaio recente, «Unha nova Olanda. De Ferrol ao Porto: as cidades galegas e o norte de Portugal no escenario global» (Galaxia 2021), no que o filósofo Antón Baamonde propón que «Galicia ten que pensarse a si mesma como unha única cidade con varios nós», «como un diamante con vértices nas sete cidades» no que cada unha mantén unha identidade marcada polos seus usos e costumes, tradición e carácter propios. Unha idea estratéxica para a modernización dunha Galicia urbana policéntrica, artellada en rede como un diamante de sete puntas, como unha nova Holanda, que procura a súa masa crítica coa complementariedade demográfica e económica que lle ofrece o Norte de Portugal conformando «un eixe atlántico que funcionaría como un imán de atracción de investimentos, poboación, recursos e talento». Constituiríase así para Antón Baamonde unha Metrópole do Atlántico, unha rede urbana de Ferrol ao Porto, de 6,5 millóns de habitantes (superior á poboación de Dinamarca ou Irlanda), dos que 2,7 corresponden a Galicia e 3,8 ao Norte de Portugal, que tería visibilidade no marco das rexións urbanas europeas, sendo alternativa ao actual modelo conservador madrileño que considera a península enteira como o seu hinterland.

Concretar este modelo iberista de metrópole do Noroeste peninsular, xustificado pola complementariedade urbana e forte interrelación social, económica e cultural entre Galicia e o Norte de Portugal, obriga a pensar a outra escala, mirando ao tempo ao mapa europeo e ao peninsular, máis aínda cando as fronteiras están máis diluídas e a globalización estendida até os últimos recantos. Obriga a reconsiderar as prioridades do mapa ferroviario de altas prestacións, priorizando estratexicamente a conexión con Porto, como a recuperar a vella idea da xestión integrada dos aeroportos de Galicia. Como obriga a repensar con outra ollada os proxectos estratéxicos das cidades galegas, como o de Vigo, área metropolitana chamada a converterse por poboación e situación xeográfica no referente do polo galego desta nova Holanda, o que facilitaría a recuperación da confianza perdida nas últimas décadas de autonomía e reafirmaría o seu dinamismo e caos creativo como expresión da súa identidade portuaria, industrial e cultural da que a súa cidadanía se sinte tan orgullosa.

Vigo, fronteira do alén

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a celebrar a publicación da nova edición de Vigo, fronteira do alén (Ir Indo 2021) de X.L. Méndez Ferrín:

Nas mesas de novidades das librarías viguesas destacou este pasado nadal Vigo, fronteira do alén (Ir Indo, 2021), o diálogo entre Lampetusa e Sponsor escrito por X.L. Méndez Ferrín como indagación sobre a cara e o envés da cidade de Vigo. Un texto que tivo a súa primeira edición en 1988, nun formato de libro de mesa, no que foi acompañado de cento cincuenta fotografías a cor de Xulio Gil e dunha escolma de textos literarios sobre Vigo. Unha obra coa que o editor Bieito Ledo iniciaba entón unha viaxe literaria e visual na procura da identidade de cada unha das cidades galegas ofrecendo edicións plurilingües en galego, castelán e inglés, empregando o gran formato (libros de 30 x 30 cm), a encadernación acartonada, os acabamentos en coiro ou tea, así como a presentación en estoxo, criterios e calidades de edición entón moi novidosos para o libro galego. Daquela excelente edición, Ledo rescatou o texto e apenas corenta fotos en branco e negro dándolles unha segunda vida cunha portada de Antón Pulido sobre as faenas do Berbés. E abofé que trinta e catro anos despois este libro máis humilde continúa sendo interesantísimo, tanto pola calidade e lucidez do texto ferriniano como polo feito sinalado no limiar desta segunda edición de que Vigo, sendo a máis dinámica das cidades galegas, «muda con moita rapidez de fisionomía aínda que non de espírito».

Acerta Ferrín cando nesta nova edición non muda nin unha coma no diálogo que a carón da igrexa románica de Castrelos manteñen Lampetusa, a dona que representa a luz da experiencia viguesa (a memoria), e Sponsor, o mozo activo, que quere coñecer, o motor do futuro. O sentir de Vigo, que ambos os dous representan como o dunha cidade portuaria transformada polo tranvía en bisbarra e como «o resumo das diferentes morfoloxías nas que Galicia pode revelarse», mantén toda a súa vixencia no Gran Vigo da terceira década de 2000. Como tamén permanece o «carácter impreciso dos seus territorios», que manteñen a súa nomenclatura clandestina cos nomes arcaicos indemnes (Peniche, os Choróns, as Travesas, os Caños, a Barxa, o Calvario, a Calzada, Casablanca), como o carácter que lle imprime á cidade o porto do Berbés, onde se inician «os camiños do progreso» e «onde reside o seu verdadeiro ventre, a raíz que lle dá sentido» a toda a cidade. «Vigo é moito máis que unha cidade, é un pulo, un volcán de dinamismos», «sempre o mellor da cultura galega». Como manteñen o seu pulo, a pesar da perda de falantes, as variantes do galego de Vigo, de natureza seseante e rica no seu slang, o máis innovador da lingua nosa (“ghicho”, “chaíña”, “choio”…). Como continúa sendo marabillosa a estrañeza que provoca o espectáculo único de ver o mar e as Cíes dende o Paseo de Afonso, ese espazo humilde de proporcións perfectas…

A lectura deste texto dialogado, a camiño entre o narrativo e o a teatral, como a ollada demorada das fotos sen efectos de Xulio Gil, permiten identificar moitas das mudanzas do Vigo das últimas catro décadas como evocar as perdas dalgúns dos seus espazos indefinibles. Cambios que nalgúns casos modificaron a liña do ceo nunha beiramar aterrada de forma brutal ao longo de todo perfil portuario, dende Guixar a Bouzas, e onde toda urbanización intelixente semella chamada ao fracaso e onde a incuria cultural inevitable. Mudanzas que noutros casos evidencian desaparicións de embarcacións tradicionais, guindastres portuarias, comercios como La Favorita de Príncipe, tabernas como as do Porco, cervexarías como a de Joaquín e o seu galo vermello no Areal ou o Quiosco de Pepe do Paseo de Afonso. Mais como salienta o propio Ferrín «a cidade e a paisaxe marítima e rural que representa mudou no tránsito aos días presentes», mais «Vigo non se detén xamais» e lonxe de estimular saudades ou documentar arqueoloxías estas mudanzas forman parte tamén deste Vigo no que «pode sentirse tendo en memoria a terra medieval de Turonio, que, máis ou menos, vai da Ría de Vigo ao Río Miño e segue conservando características diferenciadas».

Esta nova edición de Vigo, fronteira do alén facilitará o acceso ao texto ao público literario do catálogo de Ferrín, ao tempo que permitirá ocupe un lugar preferente na bibliografía viguesa, a carón de textos clásicos sobre Vigo como A cidade e os días (Monterrey 1960, Xerais ) de Xosé María Álvarez Blázquez,  La caracola de piedra (Deputación de Pontevedra, 1982) de Pedro Díaz, Vigo paixón atlántica (NigraTrea, 2001) de Xosé Francisco Armesto Faginas ou o máis recente Camiñar o Vigo vello (Xerais 2018) de Pedro Feijoo.

Parabéns a Ferrín por ofrecer texto tan valioso sobre o carácter de Vigo como un pequeno mundo, como a cifra da Galicia contemporánea, como a fronteira do alén que limita, océano por medio, con Nova York. Parabéns a editora por rescatar este libro recomendabilísimo.