Artes Visuais – Páxina 7

Os monos de Laxeiro

11 de Xullo de 2018/en Artes Visuais, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cultura, Humor, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a exposición sobre a obra de humorismo gráfico do pintor Laxeiro:

Dentro do cativo panorama expositivo vigués actual chamou a miña atención a apertura na Casa das Artes da mostra «Os monos de Laxeiro. Obra humorística na prensa», onde até o 21 de setembro se expoñen os 49 deseños, entre viñetas e debuxos, publicados por Laxeiro, entre o 13 de setembro de 1928 e o 24 e xaneiro de 1930, nos xornais «Faro de Vigo» e «El Pueblo Gallego». Unha mostra realizada a partir de imaxes fotográficas tomadas das coleccións impresas dos xornais, que rescata a totalidade dunha obra esquecida, que se estende coa publicación dun libro homónimo (Laiovento 2018), no que se reproducen todas as imaxes do que foi o primeiro traballo profesional no eido artístico do xenio de Botos, acompañadas de tres textos críticos magníficos: «Cando Laxeiro tiña vinte anos» de Javier Pérez Buján, director artístico da Fundación Laxeiro, promotora da exposición; «Os monos de Laxeiro» de Manuel Igrexas, comisario da exposición; e «Laxeiro e a idade de ouro do humor gráfico galego» de Félix Caballero, investigador de referencia no eido do humorismo gráfico en Galicia.

Unha exposición sorprendente que axuda a entender mellor aquel primeiro Laxeiro que cando tiña vinte anos, apenas regresado de Cuba, aproveitou o seu oficio de barbeiro de feira para tomar apuntes dos seus clientes e paisanos. Un período de decisivo de aprendizaxe para quen entón era un debuxante compulsivo e extraordinario retratista de simplicidade clásica, como demostra no seu «Retrato da miña avoa» (1930), co que comeza a súa particular reinvención do mundo, do ser humano e da propia vida. Un período formativo no que consolidou o seu nome artístico, co que asina todas estas viñetas e que tamén utilizou no seu primeiro autorretrato a acuarela (1930), roubándollo a súa avoa, a Laxeira, natural da Laxe, unha aldeíña de Lalín. Uns anos decisivos nos que coñeceu a Manuel Colmeiro, o pintor de Silleda, quen, segundo Manuel Igrexas, é posible o animase a presentar o seu traballo a «Faro de Vigo», xornal onde dende 1923 e con periodicidade case diaria publicaba o melloriño do humorismo gráfico galego, dende os inesquecibles Federico Ribas e o Castelao de «Cousas da vida», pasando por Álvaro Cebreiro, Ignacio Senra, até o ponteareán Vidales Tomé, o marinense Manuel Torres ou o propio Colmeiro, entre outros.

Como tamén foi daquela cando Laxeiro coñeceu da man do seu amigo de Silleda ao pintor arxentino Enrique Larrañaga, que tiña un estudio na viguesa rúa de Policarpo Sanz, que lle aconsellou se puxera a pintar ao óleo e lle deu as primeiras leccións desta técnica. Unha guía que Laxeiro entendeu como unha lección de liberdade, concretada axiña en pezas como «Desnudo» (1930), da súa muller, Luísa, embarazada, onde para o crítico Antón Castro se define a súa «querenza polo cromatismo terroso, ocre e negro e a súa escolla pola rugosidade escultórica, preludio do que sería a súa característica estética do granito». Xaora, foi probablemente o seu amigo, o xornalista Xesús Froiz, correspondente de «Faro de Vigo» en Lalín, quen intermediou co xornal para a publicación dos dez primeiros «monos», como eran coñecidos entón estes debuxos humorísticos, nos que Laxeiro se achegaba a vida da aldea cun tipo de humor choqueiro e nos que case sempre aparecía un diálogo como desenlace da situación: «No día da festa», «O viño novo», «A volta da feira»… Temática popular que Laxeiro continuou nas súas 39 colaboracións en «El Pueblo Gallego», mais que vai ampliando a outros temas de actualidade, en pezas como «A Asueroterapia» ou mesmo de política internacional, como «Con cal dos dous?».

Un traballo de humorismo gráfico moi depurado onde Laxeiro utiliza de xeito exclusivo o galego, tanto no título das pezas como na lingua empregada polos personaxes. Como tamén destaca a súa fasquía gráfica, onde se identifican tres estilos, dende as primeiras pezas sen fondos nin sombreados, como «Vergoña» ou «Curiosidades», a outras, as máis, nas que imitando a técnica do gravado e sen abandonar a liña sinuosa e sintética inicial engade un fondo raiado, utilizado para contextualizar a escena. Como hai unhas terceiras, pezas como «Pra diante» e «Inda veremos», as máis innovadoras, onde o trazo achégase a unha estética expresionista e de avangarda, case cubista, que lembra a Grosz ou a traballos futuros de Luís Seoane. Monos que Laxeiro, a pesar da notoriedade gañada, interrompeu en 1930 para concentrarse na súa obra pictórica na que imaxinou historias e mitos que conforman todas as patrias posibles. Case medio cento de «monos» onde Laxeiro se anticipou a ilustrar o mundo da cultura agraria tradicional, hoxe xa desaparecida.

A Casa das Artes ofrece unha exposición valiosa que pon en valor unha das facetas menos coñecidas dun dos grandes da plástica galega de todos os tempos.

Onte 1976: Presentación de «Falemos de caricatura» na Coruña

24 de Maio de 2018/en Artes Visuais, Autores, Cultura, Humor, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais, Xornalismo/por bretemas

Acompañamos onte a Siro e a Félix Caballero na presentación do seu libro Falemos de caricatura no Espacio Lector Nobel da Coruña. Un acto que constituíu, tamén, unha humilde homenxe a Siro, como pai da caricatura xornalística galega, ao tempo que unha reivindicación do humorismo gráfico galego como unha das expresións máis xenuñinas das artes visuais.

Despois de expresar a súa ledicia por participar nun libro con Siro, «o que constitúe un privilexio«, Félix Caballero lamentou que aínda existía pouca investigación sobre o humorismo gráfico galego. Lembrou cando coñeceu a Siro e como fora o presentador en Compostela do seu primeiro libro, Pienso, luego embisto. Pra rematar considerou que Falemos de caricatura é un libro tanto teórico como práctico, sendo «un acerto o seu carácter conversa, que permite unha lectura amena ao tempo que ofrece a posibilidade de desvelar de forma natural algún segredo da técnica da caricatura».

Na súa intervención Siro lembrou que publicara o seu primeiro libro en 1971 recollendo viñetas que publicara en Ferrol diario. «Aquel meu primeiro pecado orixinal foi un desastre de edición. Como sucedeu tamén co segundo que publiquei en 1975. Decidín, dende entón, que non publicaría un libro até que non estivese completamente satisfeito. E así o fixen en 1980 cando Galaxia me editou Pecados capitais., o que podo considerar o meu primeiro libro. Dende entón quedei satisfeito con todos os libros que publiquei. Con todo, desde hai tempo quero publicar só libros sobre temas que non se teñan abordado no noso ámbito. Así o fixen nos libros que preparei sobre o humor no Quixote e sobre a relación de Castelao coa arte europea, que me acaba de publicar Garañón, a nova editorial de Ferrol. E así xurdiu este libro sobre a arte da caricatura que foi a actividade que me deu de comer ao longo da miña vida».

Siro lembrou como se incorporara á redacción de La Voz de Galicia en 1983, despois de traballar na oficina técnica de Bazán como deliñante. «Quería facer humor gráfico, pero os directores fixéronme caricaturista político. Juan Ramón Díaz pediume que fixese a caricatura política do día. E así, ao longo de vinte e un anos fixen máis de nove mil». «Desque me xubilei tiña unha débeda coa caricatura. E propúxenme facer un tratado da caricatura que non existía como tal, nin pola profundidade nin polo rigor do libro que presentamos».

Siro comentou despois a caricatura da portada do libro, a que Cebreiro preparou de Castelao, «unha xenialidade dunha elegancia insuperable, que podería figurar en calquera antoloxía da caricatura no mundo enteiro», «unha caricatura que une na mesma imaxe ao mellor caricaturista que deu Galicia, Cebreiro, e ao creador do humor gráfico galego, Castelao». Rematou lembrando a figura de Xosé María Cao Luaces, «o patricarca da caricatura en Arxentina a principios do século XX, que era de Cervo, marchou aos vinte e cinco anos para Bos Aires onde chegou a director da revista Caras e caretas; unha publicación que sabemos chegaba a Rianxo e que sen dúbida coñecía Castelao». Como lembrou taén a figura de Juan Carlos Alonso, «un rapaz que fuxiu como polizón dende Ferrol, entrou como recadeiro na redacción de Caras e caretas e que se puxo a debuxar alí con dezaoito anos para chegar a ser o mellor debuxante do seu tempo. Este ferrolán foi o inventor do photosop con lapis, acuarelas e pastel. Alonso é o mellor caricaturista que coñezo».

Redeiros da Gran Vía

2 de Maio de 2018/en Artes Visuais, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Polémicas, Política, Urbanismo, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á polémica arredor da modificación do bulevar e do arborado da Gran Via de Vigo:

Inaugurada por Franco o 24 de agosto de 1945, sendo alcalde Luis Suárez-Llanos Menacho, a Gran Vía foi a arteria principal de circunvalación do Vigo do século XX. Proxectada en 1910 no Plan de Ordenación Urbana do enxeñeiro Ramiro Pascual, que prevía o ensanche do barrio de Casabranca e a chegada da cidade a Travesas, o primeiro treito, o ascendente, entre a rúa Lepanto e a Praza de España, comezou a executarse en 1939, e o segundo, o descendente, dende o Couto até a praza de América, entre as veigas e campos do barrio do Regueiro, en 1942. Transcorridas sete décadas, esta rúa formidable de trinta metros de ancho, disposta en dúas calzadas laterais para a circulación de vehículos e un bulevar central arborado para o paseo e o lecer dos peóns, serviu para artellar o crecemento urbano de ambas as dúas abas do Castro (non sempre con resultado afortunado). Xaora, a nivel simbólico, a Gran Vía constituíu, até a apertura nos anos setenta da súa continuación até acadar a praia de Samil, o que é hoxe a avenida Castelao, o único exemplo existente en Vigo de vías bulevar, ou vías parque para a cidadanía, ao xeito das existentes en Cataluña coas súas ramblas ou noutras cidades europeas tan emblemáticas como París e San Petersburgo.

Neste contexto histórico, é difícil entender cales son as razóns obxectivas polas que o concello de Vigo pretende modificar, ao fío das actuacións previstas no proxecto de Vigo vertical, o aspecto dunha rúa tan emblemática como a Gran Vía, na que ademais, se atopan construcións pétreas protexidas, como o edificio Albo do número 2, unha das alfaias da nosa arquitectura racionalista debida a Francisco Castro Represas, ou a construída nos números 4 e 6 polo arquitecto Antonio Cominges. Como tampouco é comprensible que a instalación de ramplas mecánicas, que faciliten o ascenso até a praza de España a persoas con mobilidade reducida, o que non xustificaría o alcance da actuación, supoña a desaparición do bulevar arborado de laranxeiras e camelios, tal como foi concibido, substituído por outro acristalado e axardinado apenas con macetas de especies de baixo porte. Como tampouco parece xustificado trasladar do bulevar o Monumento ao traballo, os famosos redeiros ou forzudos, un dos espazos da cidade máis fotografados polos visitantes e queridos polos vigueses, concibidos expresamente polo escultor Ramón Conde para o arrinque da costa e moito menos que sexan substituídos no cruzamento da rúa Nicaragua por unha Peixesebe, vendida xa como se do Puppy de Jeff Koons se tratase, continuando a tan desafortunada liña rechamangueira da dinosebe da Porta do Sol e doutras actuacións polémicas que xa non veñen nin ao caso citar.

Outro tanto podemos expresar sobre as noticias preocupantes da posible actuación da motoserra sobre as vellas castiñeiras de indias e os tilos das beirarrúas laterais da Gran Vía, frondosas resistentes nunha das zonas máis contaminadas da cidade, ameazadas dunha tala, xustificada neste caso polos técnicos do proxecto pola súa mala saúde provocada por podas erradas e pola súa proximidade a algúns edificios, que se anuncian serán substituídas pola plantación de «árbores singulares» e pola presenza de «vexetación colgante» nalgunha das zonas do bulevar acristalado. Razóns nas que xa chove sobre mollado nunha cidade onde as bautizadas como humanizacións supuxeron case sempre a desaparición das raíces das árbores e a súa substitución por maceteiros decorativos, o que dificilmente podería ser considerar nalgún outro lugar como unha política medioambiental sostible. Como tampouco parece que o sexa o elevado custe enerxético que suporán o funcionamento das ramplas mecánicas, unha actuación do Vigo vertical de utilidade moi diferente a dos elevadores da rúa Segunda República ou dos elevadores previstos no parque Camilo José Cela, entre Torrecedeira e Pi e Margall.

O feito de que o goberno municipal conte cunha folgada maioría absoluta non debería ser óbice para que en actuacións tan emblemáticas e custosas (máis de oito millóns de euros) como a prevista na Gran Vía se procurase acadar o maior consenso dentro da corporación como a participación da veciñanza e dos comerciantes da zona. Mudar de forma irreversible o aspecto dun espazo urbano, como se pretende despois de setenta anos coa Gran Vía viguesa, debe estar moi xustificado, tanto dende o punto de vista técnico xurídico –sexa polo seu impacto sobre o patrimonio, a mobilidade, a seguridade como sobre o propio medio ambiente– como inserido nun proxecto da cidade futura que cada xeración pretende ceder ás posteriores. Cremos que aínda hai tempo para que a alcaldía reconsidere con xenerosidade este proxecto desafortunado do arranxo da Gran Vía que afecta a memoria e a identidade do conxunto da cidade.

O Marco de Caballero

27 de Marzo de 2018/en Artes Visuais, Artigos_Luzes, Cultura, Museos, Vigo/por bretemas

No artigo de Luzes da semana reflexiono sobre a crise do proxecto do Marco como Museo de Arte Contemporánea:

Foi a do Marco unha morte anunciada desde que Iñaki Martínez Antelo, o director deste proxecto museístico durante máis dunha década, anunciou a súa marcha. Non abondaron a recollida de seis mil sinaturas da Agrupación Amigos do Marco nin a indignación dos artistas vigueses para convencer ao alcalde Abel Caballero e ao seu concelleiro de Cultura Cayetano Rodríguez da intención de transformar o máis visitado dos museos vigueses nunha sala de «grandes exposicións» e de actividades sociais no corazón da cidade comercial.

Mentres o museo se mantén pechado e baleiro e o padroado da súa Fundación, no que tras a modificación de estatutos ten maioría o concello de Vigo, non ten previsto convocar a praza de dirección, o goberno municipal anuncia que no mes de abril recalará alí a exposición «Julio Verne. Los límites de la imaginación» da Fundación Telefónica, para a que se encargaron a fume de carozo contidos vigueses, coincidindo coa efeméride literaria do 150 aniversario da chegada do Nautilus a ría de Vigo. Programación municipal que se completará no vindeiro ano e medio cunha retrospectiva de Colmeiro, un proxecto de investigación sobre os estaleiros e unha mostra de artistas galegos contemporáneos. Un anuncio que supón a desaparición do Marco como proxecto de museo de arte contemporánea denunciada polo manifesto «Marco #Asi Non» no que medio millar de artistas reclaman a recuperación do proxecto fundacional e a elección dunha nova dirección do museo por concurso público.

Esta debacle de Marco ten que ver, en primeiro lugar, co fracaso do seu modelo de financiamento interinstitucional, con participación pública e privada. Tras a retirada das achegas de Afundación, do Ministerio de Cultura e da Deputación de Pontevedra, como da diminución moi considerable das da Xunta de Galicia, o concello de Vigo quedou en solitario sostendo un orzamento que hai dez anos duplicaba os 740.000 euros de 2015, moi por baixo do utilizado por institucións de características semellantes. Crise á que tampouco foi allea a incapacidade da concellaría de Cultura viguesa para artellar un plan estratéxico para as infraestruturas culturais básicas, tanto dunha rede municipal de bibliotecas da que a chamada «capital editorial de Galicia» aínda carece, como dunha rede de museos municipais, boa parte deles, como o Verbum ou o Centro Arte Fotográfica de Vigo, tamén baleiros e pechados. Mais seriamos inxustos, se agochásemos o conformismo con este estado de cousas dos grupos municipais da oposición, para os que a política cultural tampouco merece unha atención preferente na súa axenda.

Como sucedeu co conflito do Alfageme na Ronda de Coia, da Dinosebe na Porta do Sol, non é difícil para o grupo de Caballero utilizar na crise do Marco os argumentos da discriminación da Xunta de Galicia con Vigo e, sobre todo, o da súa lexitimidade para tomar as decisións que considera oportunas outorgada por unha maioría contundente (17 actas sobre 27), que non sería estraño se incrementase en 2019. Lexitimidade popular que se enfronta aos intereses duns culturetas elitistas, neste caso uns poucos artistas plásticos, que organizados como lobby pretenden conservar a toda costa os seus privilexios nunha institución que cómpre reconducir cara «o popular» xa que até agora resultaba allea para o resto da cidadanía. Sen dúbida, unha versión actualizada daqueloutro clásico do populismo de Xesús Pérez Varela dos 90, que nunca deixou de ser utilizado por boa parte dos poderes públicos en Galicia: «Quen paga, manda». Unha desas afirmacións de pé de banco, tan difíciles de rebater na política galega. Cómpre pagar a un profesional da xestión cultural na dirección do Marco, se quen mellor sabe facer a programación do museo é quen foi elixido polos cidadáns para ofrecerlles o que a eles lles gusta?

No caso do Marco de Vigo estrágase todo o texto do protocolo de boas prácticas en Museos e Centros de Arte, elaborado polo Ministerio de Cultura en 2007, sendo ministra Carme Calvo e asumido dende entón por todas as administracións públicas, no que se recomenda contar co maior consenso posible entre os expertos e interlocutores do mundo da arte na definición do proxecto artístico de cada institución, así como a presenza na composición dos patronatos de membros da sociedade civil e de expertos e científicos, e a utilización dun concurso entre profesionais para a elección da dirección. Como tamén, ao fío da crise do Marco de Vigo, se pon de manifesto a necesidade de reclamar en todos os concellos a constitución de Consellos Municipais de Cultura, ao abeiro do establecido no artigo 69 da Lei Reguladora de Bases de Réxime Local de 1985, como organismos de participación e información cidadá dos diversos sectores da industria e da creación cultural e de seguimento das actuacións dos concellos nos eidos da cultura.

No entanto, estas recomendacións de boas prácticas de xestión e participación no eido da cultura non rexen para o Vigo actual. Xaora, non e difícil agoirar que o do Marco de Vigo non vai ter arranxo, xa que como anuncia Abel Caballero na entrevista que para o Luzes 53 preparou Suso Iglesias: «Non vou ceder nunca a grupos de presión. Nesta cidade mandan os cidadáns, non mandan os grupos de presión». Este é o Marco de Caballero.

Ferrín co Laxeiro

27 de Febreiro de 2018/en Artes Visuais, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Autores, Cultura, Premios, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao premio Laxeiro que recibiu Xosé Luís Méndez Ferrín:

O xoves na roda de prensa celebrada no concello de Vigo na que se anunciou a celebración o 24 de febreiro do xantar no que a Fundación Laxeiro entregou o seu premio de 2018 a Xosé Luís Méndez Ferrín, o autor de «Con pólvora e magnolias» confesou que o mestre Laxeiro, a quen coñeceu cando o pintor regresou da Arxentina na década de 1970, subministráralle material para a súa imaxinación en forma de soños. Desde que na súa adolescencia coñecera na sala de billar do café Moderno de Pontevedra aquel mural de Laxeiro titulado o «Outro Mundo», aquelas figuras grotescas que danzaban ao son dun laúde cuadrangular, Ferrín tivo numerosos soños dentro dos seus cadros, «nunca puiden saír fóra da súa pintura», xa que o artista de Lalín «ofrecía en cada cadro ou en cada mural unha mensaxe oculta, xa que en todos se agochaba algún misterio, xa que todos eran dunha ou doutra forma narrativos, xa que todos contan unha historia».

Unha débeda artística con Laxeiro que Méndez Ferrín xa recoñecera en 1996 nun texto moi fermoso incluído no catálogo publicado polo CGAC con motivo da exposición antolóxica dedicada á obra do lalinense, sendo directora artística do museo Gloria Moure, no que lembra aquel día pontevedrés no que descubriu o «Outro Mundo», mural que define como «festival transgresor de toda severidade, unha pintura que convocaba á transgresión e o riso universal, a un país de Ningures que Ninguén visitara». Unha noitiña de invernía na que Ferrín confesa sentiuse chamado a penetrar no interior do propio cadro, sentíndose «recoñecido polas máscaras a participar no folión». Unha experiencia marcante para o autor de «O crepúsculo e as formigas» xa que recoñece que «desde aquela festa nunca deixei de soñar, de vez en cando, imaxes ocres con figuras carnavalescas dotadas da capacidade de me alegrar o ánimo e, simultaneamente, de me amosar as extremas da loucura e as marxes do terror».

No xantar do sábado no que recibiu o seu merecido Laxeiro, Ferrín tivo moi presente aquela experiencia pontevedresa e orgullouse de que os cadros e os murais do pintor de Botos contribuíran á formación da súa sensibilidade estética contemporánea e do seu universo literario: «Teño pensado moitas veces que o meu traballo poético fundamental foi darlle nomes descomunais a algúns bonecos ideados por Laxeiro». Como recoñeceu a seguir que «as figuras, formas, cores, liñas, silencios ópticos que me atraían e desconcertaban sendo rapaz dos cadros de Laxeiro, formaban parte dos meus propios soños e se prolongaban nas miñas fantasías diurnas». Como escribira en 1996, «Laxeiro tamén me ensinou a aprezar as calidades da textura, a soñar nelas e, consecuentemente, a deixarlle paso a Burri, a Tápies e a Fautrier nos territorios dos meus pesadelos, facéndoos máis tráxicos, máis materiais, máis terrestres, máis sórdidos». Como tamén daquela gabara a capacidade de Laxeiro de entregarse á abstracción con idéntico espírito, «coa consciencia de pura procura plástica, co aviso permanente da fronteira e do medo que lle eu dera coñecido en Pontevedra cando entrei no seu cadro».

Moi emocionantes foron as palabras de Ferrín o sábado cando no seu discurso reivindicou a súa condición de «laxeirano militante» e a adscrición de Laxeiro ao Vigo literario e plástico, o que o autor de «Estirpe» ten acuñado nos seus artigos de «O confín dos espellos» de «Faro de Vigo» como o «Vigo de Manuel Antonio», outro dos compoñentes do ADN vigués, como o do Vigo obreiro que curta chapa de aceiro nos estaleiros de Beiramar. Laxeiro forma parte do Vigo plástico, como o pintor Serafín Avendaño, que asegurou estaba presente na sala en forma de «querido fantasma», e outros pintores «como Urbano Lugrís, Carlos Maside, Manuel Colmeiro, en diversas partes das súas vidas, con outros e outras, contribuíron a facer desta nosa cidade a capital artística de Galicia, labor que [enfatizou] continuarán algúns artistas aquí presentes». Unha referencia sutil á continuidade do protagonismo de Vigo na cultura galega contemporánea, sobre todo no eido das Artes Plásticas, cando está en perigo de desaparición o MARCO, como peza clave na promoción da súa creación e difusión.

Ademais de constituír un merecido recoñecemento a quen é figura cimeira da cultura e política galega contemporáneas, dun ourive da peza da esperanza resistente, desa alfaia de ouro coa forma dunha espiral ou dunha trabe, este premio Laxeiro a Xosé Luís Méndez Ferrín contribúe a reparar na relación entre dous dos mestres da cultura do noso tempo. Laxeiro e Ferrín son dous grandes narradores de soños, tamén, dúas figuras da creación que empregando as ferramentas de disciplinas artísticas distintas contribuíron a ampliar o relato da nación dos galegos e das galegas. Merecidas beizóns ao premio e á Fundación Laxeiro.

O legado de Belgrano

25 de Decembro de 2017/en Artes Visuais, Artigos_Luzes, Cultura, Galeguismo, Patrimonio_galego/por bretemas

Dediquei o artigo do domingo en Luzes á venda do Centro Gallego de Bos Aires:

O caso da venda do Centro Gallego de Bos Aires, situado en Belgrano 2189, explicouno Xosé Manuel Pereiro nunha das súas crónicas hiperbóreas (marabillosas) en CTXT. Abonda con reiterar ao seu relato que coa a posible venda do Centro por corenta e poucos millóns de euros á Fundación Favaloro e ao grupo sanitario español Ribera Salud perigaría o control galego dunha parte esencial do patrimonio da diáspora galega do século XX. Un edificio tesouro onde está instalado o Teatro Castelao, o cuarto 202, onde morreu Daniel, e o panteón social que acubilllou o seu corpo até que foi levado á Galicia territorial. Unha institución sanitaria, hoxe en devalo, mais que atendeu durante décadas a unha parte da comunidade galega, capaz de conservar un arquivo sonoro e audiovisual, a biblioteca Manuel Murguía de máis de vinte mil volumes, boa parte de libro galego, e unha sala de exposicións bautizada co nome de Isaac Díaz Pardo. Un centro que, ademais, constitúe en si mesmo unha das nosas primeiras pinacotecas, onde se expoñen algúns dos cadros insignia da pintura galega do século XX: “A familia do cego” de Castelao, “Nacemento” de Díaz Pardo, “Feira de Ourense” de Colmeiro, “A sesta” de Maside, “Contos de nenos” de Laxeiro, “Emigrantes” de Seoane, entre moitos outros.

Como sinalou Pereiro no seu fermoso artigo gárdase alí “a memoria da pobreza, a dignidade e o exilio” da colectividade galega que foi construíndo durante 110 anos coas súas achegas, tinguidas de orgullo e amor á Terra, unha mutualidade de socorro mutuo para atender a saúde dos seus, ao tempo que forxou un legado para preservar a súa cultura e identidade. Descoñecemos se existe unha alternativa á venda “inevitable” da histórica institución, intervida hoxe polo Estado arxentino, tanto no que atinxe a xestión sanitaria da súa mutualidade médica, o que pon en risco a atención dos varios miles de usuarios, boa parte deles maiores, como na conservación deste patrimonio tan valioso da Galicia emigrante. Como semella que diante de situación tan crítica do Centro de Belgrano non pode continuar calada a Xunta de Galicia que, desde que goberna Alberto Núñez Feijoo, se foi desfacendo dun problema do que algúns membros da colectividade a fan responsable.

Xaora, semella sensato que a conservación en mans da colectividade galega do legado asociativo e cultural de Belgrano 2189 fose unha condición sine qua non para aceptar a venda do histórico edificio e da mutualidade médica. Unha solución que desbotaría de raíz a posibilidade do traslado do legado cultural a Galicia como propuxo esta semana o BNG, cremos que de forma tan entusiasta como pouco meditada. E hai razóns abondas que aconsellan que este legado cultural e histórico da Galicia non territorial, conformado durante décadas polas angueiras da colectividade da diáspora en Arxentina, continúe sendo un corpus único que debe ser alí protexido, conservado e posto en valor, como expresión da identidade, da memoria e do orgullo das diversas xeracións da colectividade galega. Esta é a solución que se lle deu en Bos Aires a importantes legados culturais como o italiano ou alemán, e na que podería afondar o caso galego.

E iso non elude de maneira ningunha a responsabilidade e a implicación da Xunta de Galicia neste tema, xa que non pode deixar de asistir sanitariamente a uns compatriotas nin deixar ao chou o que poida suceder cunha parte do patrimonio cultural galego, a pesar de que non forme parte da Galicia territorial. Nada do que poida acontecer nas comunidades galegas da diáspora, tanto as da emigración como as do exilio, pode resultarlle alleo á Xunta de Galicia, ás propias deputacións provinciais como ao propio Gobierno de España.

O que suceda co legado de Belgrano 2189 marcará nos vindeiros anos a forma de entender os conceptos de emigración, galeguidade e, mesmo, de Galicia como comunidade extraterritorial. Unha cuestión política de primeira orde que entra a forma parte da axenda pública galega.

Onte 1833: “Sementes”, o primeiro álbum de Sonia García

23 de Febreiro de 2017/en Artes Visuais, Autores, Ilustración, Música, Novidades, Onte, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Foi unha moi feliz sorpresa todo o que aconteceu no serán de onte o Auditorio Lustres Rivas de Ribeira na presentación de Sementes, o álbum ilustrado co que debuta Sonia García. Un serán artístico en toda regra, onde gozamos dunha presentación literaria, un obradoiro de ilustración e unha sesión de educación musical na que se contou coa activa participación dun público moi numeroso. Todo conducido polo xenio de Sonia García que nos abraiou pola súa capacidade comunicativa e polo seu talento para explorar as artes da poesía, da ilustración e da música.

Comezou Sonia García explicando o que ela entendía por álbum ilustrado, “un conxunto harmónico de texto e imaxe que se complementan un a outro”, lembrando despois aos seus referentes no xénero, dende Randolph Caldecott, autor no século XIX do primeiro álbum ilustrado, a Arthur Rackham, que utilizaba o mel nas súas ilustracións, e a J.L. Grandville, que personificou os animais. Referiuse, a seguir a Orwell e Aldous Huxley como referentes literarios no tema distópico que pretendía abordar en Sementes, “unha reflexión sobre o mundo no que vivimos”. “A protagonista do álbum é unha rapaza, Sera, cuxo nome non se menciona, non necesita presentarse, para min esa era a mellor maneira de entrar no seu diario”. “No grafismo quixen utilizar só elementos naturais que estivesen ao meu alcance: grafito, café, mel e nogalina. Obrigoume a facer un estudo das posibilidades de cor e a procurar solucións para as reservas onde poder traballar co grafito”.

Referiuse tamén a cuestións de composición: “Quería que o Reino das Pílulas tivese a forma dunha molécula, composta por átomos, un camiño e unha torre central, a expresión da metáfora do crecemento da planta e da protagonista”. Comentou Sonia as características de cada un dos personaxes: O individuo do Reino, un asno covarde, a sementadora. o mago visionario, o guardíán do reino… E rematou relatando o proceso artístico, dende a elaboración do guión, o estudo dos cadros de textos e a elaboración da banda sonora na que contou coa colaboración do músico de jazz Álvaro Buxeiro.

Non podo agochar o meu entusiasmo pola recepción que está recibindo Sementes, que defino como un álbum sobre a construción da esperanza, unha distopía que dialoga con Un feliz mundo novo de Huxley. Desa lectura nace o Reino das Pílulas, onde todo son prohibicións e uniformidade, gobernado por burros con garabata, onde todos os individuos se alimentan de pílulas, onde ninguén lembra como se sementan nin como saben e arrecenden os froitos e os legumes. Xaora, para Sonia García no Reino das Pílulas o espertar é posible, eis a esperanza. Aventuro que Sementes, un modelo de edición estendida (un libor impreso, unha banda sonora de case cinco minutos, un conto locutado e unha peza audiovisual en vídeo), será unha das sorpresas deste ano no eido da edición ilustrada galega. Recomendo a lectura das tres primeiras críticas publicadas estes días de Gracia Santorum, Romina Bal e Ramón Nicolás.

Onte 1829: Presentación de “Aníbal e a Pintora” de Xabier Paz

16 de Febreiro de 2017/en Artes Visuais, Autores, Narrativa, Novidades, Onte, Vigo, Xerais/por bretemas

Presentamos onte no Marco, o Museo de Arte Contemporánea de Vigo, Aníbal e a Pintora a nova novela de Xabier Paz. Un acto no que tanto a presentadora, a profesora Beatriz Suárez Briones, como o autor, salientaron o papel da pintora Artemisia Gentileschi como mestra pintora e icona feminista. A profesora da Universidade de Vigo cualificouna como “muller insólita, recoñecida en vida como artista e virtuosa, até o punto de ser admitida en pleno século XVII na Academia de Florencia con apenas 23 anos. Foi unha pintora de estudio, artista do óleo capaz de pintar aos 17 anos obras maxistrais como Susana e os vellos. Analfabeta, aprendeu a ler e escribir de adulta, tendo unha formación artesá. Xaora, a súa vida foi convulsa, perseguida pola fatalidade e polas débedas”.

Briones salientou a documentación exquisita dunha obra que é “un pozo de erudición”. “Hai varias novelas dentro dela, está construída sobre varias voces, utilizando o artificio literario dos papeis herdados. O narrador continúa o labor de Aníbal Moreda, que caíu rendido pola admiración tola por Artemisia. É un texto que se concibe como as monecas rusas, onde unhas voces están dentro doutras, mesmo a a voz da propia pintora”.A seguir, sinalou que “a novela se converte nun tratado de saberes, neste caso sobre a pintura, a súa técnica de vernices, sobre a preparación dos lenzos, ou a utilización da cámara escura. É tamén unha lección de historia, unha recreación da vida en cidades como Roma, Florencia, Venecia, e Na´poles onde viviu a pintora ao longo da vida, Roma que vive un momento decisivo no debate entre Reforma e Contrarreforma, a Florencia dos Medici ou o Nápoles d a peste. Todo isto entusiasmoume”. “Unha novela na que a voz narradora acaba inmersa e devorada pola protagonista como o fora Aníbal”.

Onte 1799: Presentación de “Arquitecturas debuxadas. Lugo”

15 de Decembro de 2016/en Arquitectura, Artes Visuais, Autores, Novidades, Onte, Presentacións, Promoción do libro, Xerais/por bretemas

Máis dun cento de persoas participaron na presentación que onte fixemos no Círculo das Artes de Lugo de Arquitecturas debuxadas. Lugo, o fermoso libro do arquitecto Santiago Catalán Tobías. Un acto no que o escritor Paco Martín, un dos prologuistas da obra, xunto a Jaureguizar, fixo unha emocionante homenaxe á cidade de Lugo e chufou o libro de Catalán da que dixo “contribúe a despertar a curiosidade intelixente”. Recuperando unhas palabras de Rof Carballo, Martín afirmou que “Lugo é a cidade perfecta, xa que posúe o armazón perfecto da cidade”.

Santiago Catalán desvelou que a orixe do libro foi un proxecto no que pretendía facer un caderrno de apuntes de viaxe de Lugo, utilizando acuarelas, “comprendín que non era o meu camiño e comecei a facer debuxos arquitectónicos, atté os setentas que finalmente forman parte destas Arquitecturas debuxadas“. “O libro xorde pola fascinación por esta cidade, á que cheguei en 1980, nunha mañán de néboa mesta. Unha cidade que posúe unha trama urbana moi complexa e contraditoria, onde se mesturan os trazados medievais cos romanos”. “O libro naceu, tamén, dunha ollada sentimental, emocional, sobre os edificios e espazos urbanos de Lugo que máis me impresionaron”. A seguir, Santiago confesou que “a preparación da obra axudou a reprensarme como cidadán de Lugo, xa que me obrigou a poñerme no papel de vistante interesado en coñecer e descubrir unha cidade”.

catalán definou Lugo como “unha cidade de escala contida, onde todo é pequeno e ten un pouso histórico, o que se nota nos edificios e na arquitectura”. Lamentou, porén, que dende a metade dos anos cincuenta do século XX entrou nunha fase de arquitectura triste, Lugo no tivo moita sorte nese período, a pesar de que foi unha cidade na que dende a época barroca traballaron os máis importantes arquitectos de Galicia, moitas veces antes de irse a Santiago”. Despois de citar a algúns dos arquitectos que deixaron máis pegada na arquitectura luguesa, rematou expresando a súa confianza en que “esta obra contribúa a valorar maís este Lugo noso”.

Onte 1793: “Pegadas na terra”

7 de Decembro de 2016/en Artes Visuais, Cultura, Culturgal, Galerías de fotos, Onte, Recurso_didáctico/por bretemas

No Culturgal 2016 moito chamou a atención a calidade de Pegadas na terra, a exposición de dezaoito artistas arredor das relacións entre arte e natureza. Comisariada por Paula Cabaleiro e Antón Sobral e promovida pola Deputación de Pontetevedra, como as da pasada edición, centrada na arquitectura, e na de 2014, nos libros de artista, a exposición constituíu un espazo de acougo, serenidade e reflexión no entorno frenético das actividades de Culturgal. Aberta até o 8 de xaneiro, a exposición ofrece ao visitante nalgúns casos diferentes olladas contemporáneas sobre a paisaxe e o territorio, noutros diversas maneiras de achegarse á natureza por medio de pezas pictóricas, escultóricas, fotográficas ou vídeográficas.

Máis minimal que as exposicións dos dous anos anteriores, moito gustei dos cadros de Xurxo Oro Claro e Alberto Pena, como das fotografías de Carla Andrade, Edu Valiña ou do meu admirado Fran Herbello e os seus sorprendentes retratos de sementes xermolando no espazo expositivo diante do público. Como tamén son moi interesantes as intervencións de materiais das crebas de Maribel Longueira, as “criaturas” en caixiña de Jorge García Valenciano López, as esferas naturais de Xoán Cerviño construídas con mimosas ou as instalacións de Christian Villamide ou de Miguel Ángel Benjumea.

Pegadas na terra é unha reinvención artística dunha natureza que fala, revivida sobre un novo soporte, mais tamén a expresión da experiencia duns creadores que a humanizan e a renaturalizan. Beizóns a todos eles e elas, así como aos comisarios, Paula Cabaleiro e Antón Sobral, por tan atractiva proposta.

Guardar

Recomendo

Últimas anotacións