A estrela dos afectos

/en , , , , , , , , /por

Agradezo esta postal de nadal, Con todos os abrazos, unha creación do meu admirado Martin Pawley a partir de imaxes dos filmes Noah’s Ark (Michael Curtiz, 1928), The Boob (William A. Wellman, 1926), The Scarlet Letter (Victor Sjöstrom, 1926), 7th Heaven (Frank Borzage, 1927), Wings (William A. Wellman, 1927), Sunrise (F. W. Murnau, 1927) e The Docks of New York (Josef von Sternberg, 1928), a música de Hugo Riesenfeld para Sunrise e o silencio dunha tarde na Casa de Rosalía en Padrón. Decembro de 2024.

No día de Noiteboa, dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a celebración do Nadal:

Son pouco partidario dos excesos das festas de Nadal, unha invención de éxito debedora da iniciativa do Papa Xulio I (anos 320-353), que declarou o 25 de decembro día de Nadal para conmemorar o nacemento de Xesús, efeméride declarada por Xustiniano un século máis tarde festividade do Imperio, coincidindo coa data que o calendario xuliano dedicaba a celebrar o primeiro sol de inverno (solsticio). Invención consolidada como un mito adulterado e espallado durante séculos polas comunidades católicas coa colaboración do poder civil, reconvertida desde a segunda metade do século XX no evento consumista por excelencia de Occidente, expresión neoliberal da hexemonía do comercio por medio dos diversos protocolos do intercambio de regalos. Relato, completado nun proceso de aculturación pola Igrexa Católica, que contempla un prólogo para o tempo de Nadal na Noiteboa, estendendo o ciclo até o día da Epifanía, o 6 de xaneiro, que a Igrexa Oriental celebraba como adoración dos reis que, guiados pola luz dunha estrela brillante, descubriron en Belén a Xesús nun presebe e o agasallaron cos tres regalos simbólicos que para el traían: ouro, como rei; incenso, como aroma de divindade e mirra, como bálsamo para a sepultura.

Estudado polo ensaísta rianxeiro Xosé Ramón Branco Buxán no seu libro tan recomendable, Nadal e consumismo. Lucrativas realidades sociais baseadas en invencións (Laiovento 2024), o mito dos Reis Magos entregando regalos foise transfigurando a longo da historia en distintos personaxes segundo as diversas culturas: San Nicolás, Santa Claus, Papá Noel (vestido de vermello e branco pola Coca Cola), mais tamén o Tió e o Caganer cataláns, o Olentzero vasco, ou o Pandingueiro ou Apalpador galego. Personaxes que na actualidade ritualizan a celebración como portadores do «espírito de Nadal», para o filósofo Branco Buxán representado na triloxía emocional de «cariño, familia e agasallos». Un paraugas do marketing da poderosa cultura do agasallo, que impulsa o consumo en Nadal, negocio formidable –estimado en España co 30 % da facturación anual dalgúns sectores–, en eidos como alimentación, industria dos xoguetes, edición, decoración e, máis recentemente, hostalaría e turismo; mercado estendido e fixado pola iluminación pública, nun calendario que vai do Black Friday de finais de novembro até o día de Reis.

Festas de Nadal que adquiren formas propias en cada comunidade, unha tradición que no caso galego, tras diversas superposicións culturais, adopta manifestacións como as do tizón do Nadal, o Lume Novo vinculado con aspectos máxicos; a cea de Noiteboa, e a súa tradición de abstinencia presente na maior parte das casas, onde o prato principal desa noite era o bacallau con coliflor; os ritos das Cédulas de Aninovo e das témporas; ou a presenza dos trubincos, os trasnos exclusivos do Nadal galego, estudados polo antropólogo Rafael Quintiá. Por non falar doutros símbolos como as panxoliñas, os cantos de aguinaldos e manueles, os desfiles de ranchos e rondallas de reis…, que conviven con tradicións chegadas do norte de Europa como a da árbore da casa finesa de Santa Claus, a dos cartóns de nadal (ou «Christmas»), nacida en 1843, para expresar os bos desexos e ledicia á familia e amizades, coincidindo no mesmo ano coa publicación do Conto de Nadal de Charles Dickens, que en plena sociedade vitoriana capitalista, amosaba a perda de valores humanos, descubrindo un novo Nadal e unha forma de celebralo como utopía da felicidade.

Festa de Nadal presente en Vigo até a hipérbole, como primeiro reclamo turístico de tempada, baseado na cantidade de iluminación e atraccións de feira instaladas e no número de visitantes convocados, que converte ao centro urbano (incluído o xardín histórico centenario da Alameda) en insulso parque temático espido doutras referencias culturais, que non sexan a exaltación do consumo (incluída unha papanoelada moteira propia doutros tempos) alentada polos temas de Mariah Carey e doutros intérpretes do mainstream musical global. Celebración propia dun non lugar, allea á utilización do galego e a presenza das agrupacións folclóricas veciñais metropolitanas. Xaora, por ventura, consérvanse os tradicionais concertos de Nadal de Carlos Núñez no García Barbón e de Tony Lomba & Elio Santos na Fábrica de Chocolate, aos que este ano se engade o do virtuoso Abraham Cupeiro, como se mantén a saída prevista das rondallas de aguinaldos e manueles do Casco Vello coas  súas danzas colectivas, testemuñas de que resiste un nadal de seu nunha cidade que non perdeu a súa luz propia. Os meus mellores desexos nos seus afáns e devires para o lectorado destas páxinas tan acolledoras de Faro de Vigo. Que sexa a luz da estrela dos afectos a que a cadaquén guíe. Con todos os abrazos: bo Nadal!

Solsticio celta

/en , , , , , , /por

Na tarde do pasado sábado, o druída Claudio Giráldez preparou a celebración en Balaídos do primeiro sol de inverno, preludio da chegada de días máis longos e calorosos, o chamado «solsticio celta». O equipo que dirixe o de Cans ofreceu un partido fabuloso, completísimo no xogo despregado sobre a lameira e na proposta táctica deseñada na pizarra polo seu cadro técnico. Quizais tamén, o triunfo mellor traballado dos recentes, fronte á férrea Real Sociedad de Imanol Alguacil, un dos grandes deste campionato, que apenas recibira un gol nos últimos nove partidos e, non o esquezamos, levara os tres puntos na súas últimas seis visitas ao coliseo do Fragoso. Unha vitoria moi meritoria do Celta, lograda sen contar coa participación de Iago Aspas, o Merlín de Moaña, lixeiramente tocado, mantendo a cero a portaría de Guaita, coa que o druída da Louriña, un afouto erudito deste xogo de balón, consolida a finais da primeira volta o renacemento do equipo que dirixe dende o pasado mes de marzo. Presente saturnal de gratitude a unha bancada que quería agasallada dende a chegada do porriñés ao banco, manténdose á tensa, sen cesar de  medrar (no partido co equipo donostiarra, arredor de 23.000 almas) e de apoiar o seu proxecto de canteira nos días celestes de ledicia e nos celtistas de padeceres.

Tras o partido de auténtica canela diante do Mallorca, e a decepción seguinte no Sánchez Pizjuán como visitante, Giráldez, diante dos donostiarras volveu sorprender co seu once de gala no que incorporou a Alfon e Pablo Durán, acompañando a Borja Iglesias, na tripla atacante. Un acerto categórico e decisivo, xa que mentres o nove compostelán pelexaba a cara de can cos centrais txuri-urdin, nun traballo tan xeneroso como impagable para o equipo, ambos os dous canteiráns, obreiros do fútbol feitos así mesmos, cuxa presenza no cadro é unha aposta inequívoca do míster, ofreceron unha actuación extraordinaria, na que o estremo albaceteño, nunha tarde memorable abriu coas súas transicións veloces dende a dereita os escasos espazos na última liña visitante, e o dianteiro tomiñés, movéndose nas inmediacións da área, puxo o acerto no remate con dous fermosos (que puideron ser tres) goles de facturación coral. Actuacións brillantes que ningún dos dous esquecerá, ogallá que determinantes na súa traxectoria profesional, que poñen de manifesto a existencia dun estilo xiraldino de seu, ao que se adaptan os membros do cadro, por riba das individualidades.

Xaora, o éxito da proposta de Claudio estivo na capacidade de asumir a batalla de duelos individuais, que decote ofrece o equipo de Imanol como proposta aos seus rivais, na que os celestes non cederon en intensidade e capacidade de proporcionar axudas, abrindo polos laterais os espazos que precisaban Sergio Carreira (outra novidade) e Mingueza para progresar. Como decisiva foi a saída de balón ordenada por Marcos Alonso (un seguro de vida) e Javi Rodríguez, outro canteirán en estado de graza, de cuxas biqueiras saíu a asistencia que permitiu a Pablo Durán controlar en solitario e xutar de forma enérxica coa dereita dende fóra da área superando por vez primeira a Remiro. Contribución a conformar superioridades na que foron imprescindibles Moriba, coa súa disposición intelixente para avanzar sempre verticalmente e non perder batalla ningunha, por envurullado que fose o xogo, e a presenza invisible e solidaria de Beltrán corrixindo e apoiando coa pausa necesaria. Así chegou, cando remataba a primeira parte e máis apertaron os visitantes, o segundo tanto de Durán, froito dunha xogada cooperativa nacida nunha recuperación que permitiu unha parede entre Borja e Alfon que gañou profundidade na área e asistiu a Durán no pao longo para que marcase a porta baleira.

Con todo, o xogo máis coral do Celta desenvolveuse na segunda parte, cando Alguacil co marcador en desvantaxe propuxo unha batalla individual coa presenza de toda a súa artillaría: Oskarsson, Becker e o temible Kubo e os seus caneos. Giráldez non se asustou e confiou na intensidade dos seus alongando os primeiros trocos coa intención de defender o máis lonxe posible da meta de Guaita. Outro acerto, que superou por completo aos txuri-urdin e mesmo permitiu ampliar o marcador, cun terceiro gol de Pablo, anulado polo VAR automático, por pasar Borja a raspelo un balón, ou por oportunidades claras das que dispuxeron o compostelán e Alfon. Traballo solidario e disciplina que o Celta amosou nos minutos finais na defensa de dous perigosos balóns laterais, onde volveu destacar Starfelt, outro dos xogadores en mellor forma, que está contribuíndo a facer soñar a unha bancada que co asubío final gozou co morniño sol de inverno sobre o Campo do Fragoso. Boas festas no solsticio Celta!

Publicado en Faro de Vigo: 23/12/2024

AVE polo Miño

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a alternativa de AVE polo Miño:

De regreso dunha breve estancia en Madrid, comprobei como funciona a liña do AVE que ao mediodía une a capital con Vigo. Experiencia dunha viaxe de 3 horas e 55 minutos entre Chamartín Clara Campoamor e Urzaiz, que mellorou en 2 minutos o horario previsto, o que imaxino Renfe considera óptimo. No entanto, con semellante duración, comparada coa doutras cidades galegas, esta liña non pode ser considerada de Alta Velocidade, superando aínda as 3 horas e 35 minutos prometidas polo ministro Puente cando foi inaugurada o 21 de maio. 20 minutos a maiores do compromiso asumido por Fomento que, como comprobamos co reloxo na man, non foron alleos ás obras da variante exterior de Taboadela, que obrigan a que dende alí a operación de aproximación a Ourense (apenas 8 Km) leve 23 minutos. Como o traxecto entre Ourense e Vigo, utilizando o baipás de Conxo (sen parar en Compostela) leva 1 hora e 31 minutos, incluídas as paradas de 8 minutos en Vilagarcía e de 3 en Pontevedra. Tempos que serán mellorados cando finalicen as obras de Taboadela, superando a construción de dous viadutos e o túnel de Rante, mais nunca antes de comezos de 2027.

Mentres, os viaxeiros que se dirixen a Meseta, con inicio e remate en Vigo Urzaiz, non terán máis remedio que armarse de santa paciencia e conformarse, digan o que digan os responsables de Fomento, que até Ourense hai unha hora e media de viaxe, a Zamora tres e a Madrid catro. Conexión ferroviaria precaria e discriminatoria para a cidade de Vigo á que apenas se lle promete o apósito da variante por Cerdedo, dende hai dúas décadas toda unha cuestión de fe, a pesar de que nos orzamentos Fomento apenas contemplou partidas para os seus estudos hidrolóxicos e de impacto ambiental, mais que no caso de que fose finalmente adiante o proxecto construtivo os técnicos estiman que a apertura da liña se produciría no horizonte de 2044 (ben sabemos que vinte anos non son nada). Tampouco son moi optimistas os mellores prazos para finalizar a Saída Sur en túnel dende Urzaiz até a fronteira portuguesa, tramo clave na comunicación de Vigo con Valença, Braga, Aeroporto Sa Carneiro e Porto, que, a pesar das promesas máis recentes do Goberno de España, os técnicos co calendario na man sitúan no horizonte de 2034 (dez anos), como sinalaba Víctor P. Currás nestas páxinas de Faro de Vigo. Datas moi testanas que, por máis voltas que pretendan darlles os responsables do concello de Vigo e da Xunta de Galicia, agoiran un atraso competitivo para a nosa área metropolitana e a continuidade da utilización habitual do transporte aéreo con Madrid, que tampouco ten unha oferta de voos para botar foguetes, a pesar da súa elevada pegada de carbono.

Neste contexto de fracaso, no que a cidade de Vigo queda descolgada da Alta Velocidade durante as dúas vindeiras décadas, tamén dun debate político moi polarizado polas intervencións da alcaldía e da presidencia da Xunta con evidentes intencións electorais en ambos os dous casos, no que con escasa fortuna se xuntaron allos con maravallos, o rescate do proxecto do AVE pola liña do Miño proposta por ex-ferroviarios de Adif, que colaboraron no proxecto de soterramento de Urzaiz, constitúe unha alternativa técnica novidosa que debía ser valorada polos responsables do Ministerio de Fomento. Máis aínda cando integra na mesma liña os proxectos da Saída Sur e o da Meseta, capaz de reducir a viaxe entre Vigo e Ourense a 45 minutos (a metade do que leva hoxe polo baipás de Conxo), o que permitiría que a conexión de Vigo con Madrid quedase finalmente por debaixo das 3 horas, tempo semellante ao que levaría unir a capital española con Porto. Unha proposta de vía altas prestacións, que sería utilizada tanto para viaxeiros (a unha velocidade de 300 Km/h) e tráfico de mercadorías (100 Km/h) que para os seus promotores tería un custe construtivo (1.600 millóns de euros) e impacto medioambiental inferiores aos da variante de Cerdedo (2.300 millóns de euros), ademais da vantaxe engadida de poder ir facéndose por fases e empregando o trazado actual polo Miño para as conexións co novo trazado.

Esta posibilidade de gañarlle tempo aos mellores prazos previstos para a variante por Cerdedo, integrando a liña de Alta Velocidade de Galicia e Portugal coa de Ourense polo Miño, non debería quedar no caixón das boas ideas esquecidas do Ministerio de Fomento. Como non debería considerarse na polémica política das infraestruturas se é máis prioritaria a posta en marcha da liña de Portugal ca directa de Vigo coa Meseta, cando ambas as dúas son necesarias, no marco dunha mobilidade sostible, para o futuro do Vigo metropolitano. Porén, resulta imprescindible que o proxecto de ambas as dúas liñas ferroviarias conte cun apoio sen fisuras de todas as forzas políticas, entidades económicas, sociais e veciñais, o que cómpre reforzar.

Fusilados no Castro

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar aos doce fusilados o 10 de decembro de 1936 no monte do Castro:

Lembramos hoxe aos doce veciños, dous de Vigo e dez de Lavadores, que no romper do día 10 de decembro de 1936 foron fusilados nas inmediacións do castelo do Castro, rexistrándose a súa morte «a causa de hemorraxia interna». Unha ducia de persoas xulgadas por rebelión militar co resultado de sentenza a pena de morte, incluídas entre as vinte e cinco da causa 539/36 aberta a raíz dos sucesos do 22 de xullo de 1936 (até agora nunca aclarados), membros daquela resistencia popular, que defendía a legalidade republicana nas barricadas de Lavadores –nos Choróns, logo no mercado do Calvario, e por último no Sello– e asaltou a casa do Seixo do empresario da litografía da conserva Estanislao Núñez Barrios, presidente da Federación Gremial de Patróns de Vigo e membro da Cámara de Comercio que, tras defenderse dende o interior a tiros, foi baleado nunha leira próxima.

Unha ducia de represaliados, condenados o 26 de novembro a pena de morte, tras un consello de guerra sen garantías procesais, espertados na madrugada do 10 de decembro, apenas tres horas antes de coñecer o seu fatal destino, sen poder sequera despedirse dos seus familiares, no maior dos fusilamentos masivos en Vigo naqueles meses de terror fascista. Sabemos que saíron do cárcere de Príncipe por unha porta traseira e foron introducidos nunha camioneta que ao amencer os levou ás instalacións militares do castelo do Castro, onde os agardaba un pelotón de execución. Lugar onde se chantou en 2010 un monólito e unha placa que recorda que alí e nas súas proximidades foron executadas 136 persoas, entre agosto de 1936 e abril de 1942, vítimas da violencia fascista.

Daquelas horas de terror apenas quedan outros testemuños que os nomes destas vítimas de varias quendas de descargas de fusilería, que recollemos do arquivo do proxecto historiográfico Nomes e Voces da Universidade de Santiago: Constante Moreda Vázquez (45 anos), barbeiro e gaiteiro; o seu irmán, José Moreda Vázquez (48), contratista de obras; o pai de ambos os dous, Manuel Moreda Outeiral (79); Fernando Costas Méndez (23), carpinteiro; Manuel Acuña Gómez, o «Carabellón» (26), pintor; Luis Ferreira Vieitez (36); José González Andreu (34), zapateiro; Fernando Lago Fernández (34), carpinteiro; Luis Martínez Román (39), albanel; Antonio Sayar Carrera (26), labrego; Manuel Núñez Álvarez, «Cachamuíña» (23), panadeiro e Urbano Rodríguez Moledo (34), funcionario de arbitrios e escritor.

Secasí, a represión sobre os Moreda, membros dunha familia traballadora comprometida politicamente co PC, sobre a que se cebou a violencia fascista, comezara o 20 de xullo cando na lectura do bando do Capitán Carreró na Porta do Sol, a tropa abriu fogo sobre as concentradas, sen previo aviso, coa mala fortuna de que unha bala lle rebentou o corazón a Lenin Moreda, un mociño de quince anos, sobriño de Constante e José, sendo a primeira vítima viguesa tras o alzamento fascista. Familia do barrio de Riomao moi popular en Lavadores, tanto polo feito de que Constante, coñecido polo alcume cariñoso de «o Charito», establecera a súa barbaría no barrio do Sello, en Cabral, como polo seu carácter de músico, gaiteiro virtuoso e mestre de futuros grandes intérpretes, colaborador da agrupación «Queixume dos Pinos» de Lavadores e de «Airiños do mar de Teis», fundador do grupo «Airiños de Cabral», xunto ao seu discípulo Manuel Oliveira Blanco, futuro membro dos «Morenos» de Lavadores, constituíndo a primeira agrupación con dúas gaitas ao xeito rías baixas.

Compromiso coa cultura de noso que mantiña tamén Urbano Rodríguez Moledo, escritor en lingua galega vinculado coas Irmandades da Fala, activista sindical da UGT, presidente do Ateneo Cultural e Deportivo de Lavadores, onde dirixiu o cadro de declamación «Máximo Gorki». Figura republicana que permaneceu esquecida durante sete décadas, rescatada pola escritora Xina Vega na súa novela Cardume (Premio Xerais 2007) e na súa edición d’ A volta da perdida (Edicións do Castro 2007), traxedia rural de Moledo, estreada en 1933 pola sociedade «La Aurora» de Sárdoma.

Transcorridos oitenta e oitos anos daquela ignominia do 10 de decembro, a familia Moreda, sempre comprometida coa memoria antifascista, teimando en saber sobre todas as circunstancias daquela represión feroz, sobre a que nunca se comprobaron todos os feitos e na que só existe a acusación dunha persoa (cando no propio sistema xudicial franquista serían necesarias, canto menos, dúas), presenta hoxe en Vigo a causa xudicial recuperada no Arquivo Militar de Ferrol e a Oficina da Memoria que abriu para poder consultala de forma libre na rede. Documentación que a partir de agora falará por si mesma e agardemos facilite a lexítima reparación que merecen as familias dos fusilados no Castro, a quen hoxe homenaxeamos.

Canela!

/en , , , , , , , /por

Un dos éxitos do Celta desta tempada é a comuñón da afección co adestrador e o seu cadro técnico, os mellores coñecedores do estado do alcoube da Madroa e Afouteza, que cada vez con maior frecuencia sorprende coa aparición de novas alfaias. Sendo así, tras a actuación de Fer López no partido de Copa no Helmántico, dando un recital de xogo e dous goles en apenas vinte e sete minutos, o elegante mediapunta cocheno do Fortuna quería aliñado xa en Primeira, anhelo da afección que Claudio entendeu perfectamente, convertendo o partido co temible Mallorca de Jagoba Arrasate na oportunidade axeitada para incorporalo no once de gala, aproveitando para darlle descanso (merecido e necesario) ao mesmo Iago Aspas. Debut, porén, agredoce dun rapaz de vinte anos con trazos de figuriña, que fai soñar ao celtismo con contar decontado con relevo da canteira para o Merlín de Moaña, noite que pasará a historia pola desventura dunha lesión, probablemente unha inoportuna escordadura de nocello, apenas transcorridos corenta minutos, tras unha actuación moi prometedora e solvente, na que cada vez que tocaba a pelota foi para mellorar a xogada, o que promete moitas outras actuacións memorables no futuro.

Coa excepción desta estrea de Fer, Claudio aliñou fronte ao equipo balear o que ven sendo a súa defensa preferida, onde se consolida con todo merecemento o canteirán Javi Rodríguez, cada vez máis seguro na contención e protagonista no ataque, nunha noite na que os seus compañeiros Starfelt e Marcos Alonso, estiveron tamén a un nivel óptimo, completando o partido a porta baleira (un éxito a salientar), tras unha batalla durísima nas alturas cos manghallóns visitantes o canadense Larin e o kosovar Muriqui. Como tampouco sorprendeu o míster de Cans coa aliñación de Moriba, que co seu sentido vertical do xogo e as súas cacheiradas dende a segunda liña achega sempre ao equipo moito picante ofensivo, xunto a do capitán Fran Beltrán, o noso xigante discreto, que fixo outro dos seus partidos memorables, chusando a pelota onde era necesario en cada momento e gañando ducias de duelos. Como era previsible que Claudio mantivese a Mingueza e a Hugo Álvarez nas bandas, hoxe por hoxe dúas das pezas máis cobizadas da competición, coa intención de combinar coa novidosa tripla atacante que, ademais do canteirán debutante, formaron Williot, na noite da sexta feira un pouco furaolas de máis, e Borja Iglesias que librou unha batalla tremenda (e desigual) cos centrais visitantes, moi consentidos polo árbitro.

Con estes vimbios, o Celta saíu moi intenso e concentrado disposto co seu característico xogo asociativo e presión alta a conter unha proposta antagónica de fútbol directo e moi físico dos discípulos de Jagoba. Unha confrontación táctica na que os de Giráldez souberon ser moi pacientes, comprometidos en disputar os duelos e procurar corridas de transición. Pasada media hora, na disputa dun deses balóns gañados por Beltrán, tras un saque de banda de Mingueza, e acelerados pola habilidade de Fer, primeiro sobre Williot e despois de Moriba, o esférico chegou a banda de Hugo Álvarez que coa súa desvergoña habitual xutou ao pao longo. Un gol coral, pura canela, caneliña da boa!, como dicimos en Vigo para expresar unha virghallada, unha excelente xogada. Gol que decidiu aos visitantes a dar un pase adiante, nuns minutos de certo descoido dos nosos, coincidindo coa lesión de Fer, que por fortuna foron superados grazas as intervencións de Guaita que atallou unha gran cabezada de Raíllo e dous remates de Larin.

O descanso sentoulle ben aos celestes, que saíron centradísimos, xa con Aspas na lameira, para defender os centros laterais e o previsible xogo desordenado dos visitantes. O de Moaña asumiu a responsabilidade da dirección do xogo, que con paciencia e sen perder orde e intensidade, acabou aburrindo aos visitantes, que xa introduciran no terreo a toda súa artillaría aérea. Coa entrada de Alfon e Douvikas, que achegaron novos azos, e coa expulsión de Raíllo, chegaron máis oportunidades, como a que no 80’ aproveitou Aspas para marcar o segundo, tras outra transición coral. Marcador que puido ampliar Douvikas até en dúas oportunidades, cando a bancada cantaba a rianxeira (que con tanto respecto se utiliza en Balaídos) e os de Claudio facían en cada xogada barro coas orellas. Outra noite feliz en Balaídos, onde se percibe unha identificación extraordinaria entre o celtismo, que en cada partido abarrota o torreiro do Fragoso, e un equipo no que funciona a alquimia de Claudio de xuntar futbolistas veteranos de calidade con canteiráns de moito futuro formados na escola celeste. Unha tempada na que abonda, tanto para o club como para o celtismo, aspirar ao acougo e a gozar en Balaídos deste xogo canela.

Publicado en Faro de Vigo 08/12/2024

Museo de Vigo

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao plan estratéxico da rede de museos municipais de Vigo:

O Plan Estratéxico da rede de museos municipais de Vigo, formada polo Museo de Castrelos, Verbum, Pinacoteca, Casa Galega de Cultura e Casa das Artes, así como o incremento nun 25 % das partidas orzamentarias de 2025 destinadas a súa posta en marcha, supón un cambio de orientación tan radical como esperanzador da até agora rutineira política de museos do goberno municipal de Abel Caballero. Cinco museos que reorganizan os usos e instalación das súas coleccións no período 2024-2026, atendendo aos criterios de identidade, memoria e contemporaneidade, coa intención de facelas máis atractivas para os diversos públicos como centros formativos, de investigación, divulgación e lecer.

Así, o Museo Quiñones de León do Parque de Castrelos –ás portas da celebración do centenario da súa pertenza ao concello– quedará como museo monográfico centrado no valor do seu edificio e dos seus xardíns. O Verbum, creado en Samil con fondos europeos en 2003 como Casa de Palabras e proxectado como centro interactivo arredor da comunicación, tras anos de abandono e fracaso do deseño expositivo, converterase en museo da cidade, dedicado á historia de Vigo, con especial atención á organizar as coleccións arqueolóxicas, até agora depositadas en Castrelos. A Pinacoteca Francisco Fernández del Riego, aberta en 2011, tras reconverter na rúa Ferraría o Pazo de Arias Taboada, acollerá a colección Colmeiro e exposicións pictóricas temporais. A Casa das Artes, inaugurada en 1990 no edificio do Banco de España, manterá a súa función de espazo municipal principal de exposicións temporais e sede de coleccións municipais como o Arquivo Pacheco, o legado do pintor Luis Torras e a Fundación Laxeiro. Mentres a Casa Galega da Cultura na praza da Princesa continuará como espazo expositivo temporal, auditorio e sede da Biblioteca Penzol e da Biblioteca e do Museo Fernández del Riego. Rede á que se deberían incorporar as musealizacións do monte do Castro (Poboado castrexo e Muralla) e da vila romana de Mirambell no Vao.

Nova estratexia para a importante rede de museos municipais, que constitúe arredor da metade da oferta dos museos vigueses de carácter público e privado, cos que debería artellar fórmulas de colaboración e complementariedade. En primeiro lugar, co Museo Marco de Príncipe e o Museo Etnográfico Liste da Pastora, onde o concello de Vigo é o principal mecenas. Máis tamén co Museo do Mar de Galicia de Alcabre, do Centro Arqueolóxico Salinae de Rosalía de Castro, da anunciada sede do CGAC no Casco Vello ou do futuro Teatro Cine Fraga, dependentes todos da Xunta de Galicia. Como tamén coas iniciativas do importante Arquivo do Porto de Vigo ou do observatorio submarino Nautilis, ambas as dúas da Autoridade Portuaria.

Sen esquecer contar cos centros e coleccións privadas existentes en Vigo. Velaí os espazos expositivos da sede de Afundación de Policarpo Sanz, o Museo do Celta en Balaídos, o Museo Anfaco da industria conserveira, instalado no Campus das Lagoas da Universidade de Vigo, a colección de vehículos fabricados na planta do Grupo  Stellantis (un auténtico museo do automóbil nas últimas seis décadas), a colección de traballos da ourivaría Hernández, as pezas de louza de Álvarez ou as maquetas dos estaleiros da ría (inicio posible dun museo de artes decorativas).

Panorama dos museos vigueses no que habería que contar coa recuperación do Centro Galego de Fotografía e Cinema do Casco Vello, proxecto incomprensiblemente sacrificado para instalar a sede administrativa da Deputación, onde albergar o impresionante patrimonio audiovisual vigués e galego, poñendo de vez en valor a fototeca viguesa e galega, dende o arquivo Pacheco, a colección Vigovisións, pasando polos fondos dos grandes fotógrafos afeccionados vigueses como Terré, Rainiero Fernández até o regreso de coleccións fotográficas como as do Arquivo Llanos, hoxe no Museo Etnográfico de Ribadavia.

Todos estes museos públicos e coleccións privadas conforman de facto o auténtico Museo de Vigo, ese que hoxe non existe nin na documentación nin aparece no rueiro, mais que como ampla rede de colaboración se presenta para gozo da veciñanza e dos que nos visitan, constituíndo un patrimonio de valor incalculable que coas súas luces propias se estende pola cidade enteira. Secasí non sería disparate ningún que ese Museo de Vigo puidese contar con sede de seu, como Centro de Interpretación do Vigo Metropolitano (CIVM), instalado nunha Panificadora por fin recuperada, como icona do Vigo do século XXI. A creación dos contidos de Historia de Vigo para o novo Verbum, renomeado como Museo da cidade de Vigo, con criterios museográficos actuais, presentado tamén de forma virtual, constitúe unha oportunidade magnífica para iniciar os contidos do futuro CIVM da Panificadora.

A fala de Vigo

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á monografía A fala de Vigo (UVigo 2024) de Xosé-Henrique Costas:

O emprego do galego en Vigo está en mínimos históricos. A enquisa do IGE (2023) sobre o uso e coñecemento do galego cifra os galegofalantes habituais no 13,46 % dos vigueses maiores de 5 anos e os castelanfalantes no 86,54 %. Cifras que hoxe fan de Vigo a cidade menos galeguizada do país, aínda que sexa pouco menos que Ferrol, onde os galegofalantes representan o 13,60 % e na Coruña o 15,48 %. Situación precaria do galego nas tres cidades industriais, onde o seu uso cotián representa apenas unha terza parte ca en Santiago, onde é o 44,52 %, cifra que queda por baixo do 46,23 % do conxunto de Galicia, inferior, por vez primeira, á de castelanfalantes. Retroceso histórico do galego, substituído polo castelán, que afecta tamén a cadansúa área metropolitana que, se ben ofrecen porcentaxes máis elevadas de galegofalantes –Vigo o 20,13 %, A Coruña o 25,04 % e Ferrol e Ortegal o 28,39 %– fican lonxe das cifras de uso do galego en Lugo, 39,50 %, e Ourense, 37,87 %. Números que habería que desagregar por tramos de idade, información valiosa que axudaría a entender a situación de emerxencia da nosa lingua.

Por ventura, tras semellante retrato do estado da lingua, a Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo acaba de publicar unha monografía esencial para o patrimonio da cidade nosa e para o seu futuro: A fala de Vigo. Trazos diferenciais da nosa variedade dialectal (2024), obra da que é autor Xosé-Henrique Costas González, natural de Mantelas, catedrático de Filoloxía Galega da UVigo especializado en dialectoloxía das falas galegas do exterior, activista do galego e escritor, autor da triloxía «Banu Marwán: a estirpe do galego». Concibido como texto dunha conferencia sobre o galego de Vigo, solicitada pola asociación de voluntariado lingüístico Faladoiros Vigo, o traballo de Costas levedeceu e colleu corpo como estudo filolóxico de referencia sobre a fala do Vigo actual, testemuño de que a pesar das cifras preocupantes de uso, a lingua galega sigue moi viva en Vigo entre un de cada cinco dos seus veciños, falada no vitrasa, Balaídos ou nos centros comerciais, con presenza destacada nas parroquias do Val do Fragoso, bacía vertebrada polo antigo río Sárdoma, hoxe chamado Lagares, onde segue sendo a lingua cotiá ou maioritaria de non pouca veciñanza.

Iniciada polo soneto «Vigo» de Darío Xohán Cabana e por un limiar do mestre X.L. Méndez Ferrín, a monografía de Costas, tras encadrar a fala viguesa no Bloque occidental das falas galegas, cos seus trazos propios de gheada e seseo, presenta as súas características diferenciais, algunhas exclusivas do concello de Vigo, sexan fonético-fonolóxicas (inestabilidade do ıeı tónico aberto, redución do hiato -oa en -ó…), prosódicas (interrogación con acento descendente) ou morfolóxicas (diferenciación de Nós e nosoutros, emprego de forma oblicua do pronome, uso da perífrase recomendativa querer + participio flexionado…). Secasí, a cerna do retrato da fala viguesa está no apartado de léxico onde, despois de identificar trazos singulares neste ámbito (uso moi frecuente dos sufixos -ota/e, -exa/o, -eira/o; emprego do arquilexema mirar, documentado nos textos dos tres trobeiros da ría de Vigo…; ou emprego de voces coincidentes co portugués do norte…), recolle un cento de frases e refráns, así como catrocentas voces senlleiras de Vigo, que non en todos os casos son exclusivas do Val do Fragoso, mais si características moi nosas.

Tesouro lexical vigués que Costas leva máis alá dos tópicos de castelanismos vigueses como patatillas, manises ou tenis. Son palabras viguesas galegas: aboiada/o, alcoube, bandallo, berete, chaíñas, charrau, chosca, croque, currusco, esbandallar(se), espiche, fariñoque, furabolas, ghaldrumada, ghicho/a, manghallón, meniño e meniña, molote, moquenear, noutronte, necha, pallona, pateiro, pello, pirú, pisca-pisca, pispardo, postouro, rao, roña, sabidicho/a, sudre, tareco, tirisó, ventimperio, viño de masán, virghallada,… Como son frases viguesas: A ghaita é pro ghaiteiro, Andar ás minchas, Andar de ghavota, Bailar nunha peneira, Chiscar un ollo, Darlle ao veo, Dar un raite, Falou Varela, Faser barro (coas orellas), Ir quentar os bancos, Montes e moreas, Non ter paraxe, Quen che dera piche pola costa de Peniche, Quen de novo foi bailador, de vello dálle un xeitiño, Ser o prixel de todas as salsas, Ser unha man furada, Xa pasaron as leiteiras, Xuntar allos con maravallos…

Palabras e frases que conforman un tesouro comunal, que o autor convida a compartir e ampliar, como forma de preservar o patrimonio da lingua e fomentar o seu uso en todos os ámbitos da vida cotián. Parabéns a Quique Costas e a Uvigo pola sensibilidade de realizar unha publicación, que se pode baixar gratuitamente en pdf na súa páxina.

 

Karnix celta

/en , , , , , , , , , , /por

Abraham Cupeiro, o xenial músico e recuperador de instrumentos  perdidos no tempo, nunha participación memorable na previa do sábado sobre a lameira de Balaídos, convocou co son grave do seu karnix, trompeta celta da Idade de Ferro, ao celtismo a compartir unha nova fazaña de afouteza fronte ao líder, o temible Barcelona de Hansi Flick, hoxe un dos equipos en mellor forma de Europa. Probablemente, o musicólogo lucense e celtista de estirpe non imaxinaba que o seu chamamento celta sería a banda sonora inesquecible para outra noite heroica do Celta de Claudio Giráldez, que fixo un gran partido, e xa van uns cantos na catedral do Fragoso, un empate que soubo a pouco, forxado en cinco minutos incribles, apenas deslucido por dous erros defensivos de vulto do valiosísimo Mingueza, na mesma semana que o catalán debutou como internacional, paradoxos inevitables deste apaixonante xogo de pelota. Un encontro no que, non obstante, a tripla defensiva celeste estivo a un grandísimo nivel, mellor ca a tripla ofensiva, superando en numerosas ocasións a que semellaba infranqueable estratexia blaugrana do fóra de xogo, unha lección táctica soberbia do cadro técnico do adestrador de Cans, que superou aos visitantes en case todas as fases do encontro.

Desta volta, Claudio sorprendeu menos no seu once de gala, incorporando a Javi Rodríguez, cada vez máis seguro na tripla defensiva, na que Starfelt e Marcos Alonso xa son intocables, con senllas grandes actuacións, nun equipo que constrúe con paciencia infinita dende esa primeira liña de centrais. Xaora, gardou a sorpresa habitual coa aliñación Ilaix Moriba, peza clave na súa estratexia de superar por intensidade a Pedri e Casadó, o que resultou todo un acerto polo seu empuxe na creación de espazos no campo visitante, nunha das súas mellores actuacións coa camiseta celeste. Pulo ao que non foi alleo o traballo de zurcido invisible de Beltrán, un xogador incansable, inmenso no compromiso, responsable da cadencia de xogo céltico, ese metrónomo que impide a precipitación do xogo, que da man de Claudio está atopando o seu mellor rexistro e proxección. Como volveu o míster apostar por Bamba, probablemente pola gripe de Williot, unha escolla polo marfileño que, para unha parte da bancada, dende a súa chegada a Vigo, non acaba de convencer, dubidosa das expectativas creadas na súa fichaxe, sobre todo na finalización. Outrosí sucede coa presenza de Douvikas no eixe de ataque, que se intercambia decote con Borja Iglesias, internacional grego ao que non se lle ve completamente satisfeito co seu papel.

Con eses vimbios, Claudio teceu o seu cesto, que xa funcionou aos tres minutos, cando Mingueza como lateral esquerdo serviu un balón en diagonal sobre o punto de penalti que Aspas cruzou ao pao dereito lixeiramente desviado, unha desas asistencias que o mago de Moaña non adoita estragar. Primeiro aviso, ao que respondeu no 14’ de xogo o Barça cun servizo semellante de Koundé sobre Rapinha, que Mingueza deixou botar, o que permitiu que o brasileiro o canease para marcar cun xute sobre o pau dereito. Un erro do celeste que serviu de acicate aos nosos, que catro minutos despois puideron empatar cun xutazo á escuadra de Moriba despexado por Peña in extremis. Oportunidades das que dispoñería Bamba, que soubo collerlle as costas a Koundé, ás que respondeu Olmo cun xute ao longueiro, nun intercambio de golpes precioso, moi excitante para a bancada. Secasí, antes do descanso apareceu, o factor Soto Grado, o do árbitro caprichoso que se aforrou un claro penalti sobre Aspas e unha vermella a Gerard Martín, o que alporizou ao de Moaña, que recibiu cartón amarelo e puido ser expulsado de non ser acougado na banda polo propio Giráldez.

Non empezou ben a segunda parte, onde o Celta se fixo agardar sobre o terro, cando Lewandowski ampliou o marcador, tras outra perda inocente de Mingueza e un despexo insuficiente de Starfeldt, nun dos seus contados erros. Claudio introduciu entón os primeiros trocos, mentres Rapinha noutra das súas transicións puido liquidar o marcador cun terceiro gol, o que impediu o pao de forma milagreira. No entanto, os celestes lembraron a chamada do karnix de Cupeiro e procuraron un gol que os achegase, que naceu da insistencia de Alfon, –pouco despois de que os visitantes quedasen en inferioridade polo dobre cartón de Casadó–, que no 83’ aproveitou unha vacilación de Koundé. Gol que infundiu azos para un empate posible que chegou tras unha xogada coral moi traballada e finalizada por unha xenialidade de Hugo Álvarez, un caneo na área pequena con xute cruzado, nunha das súas actuacións máis discretas da temporada, outro paradoxo do bendito fútbol, que abriu o entusiasmo ao estadio todo. No tempo engadido, coa bancada sen ter paraxe, mágoa que o taco de salón de Borja fose interceptado por pouco por Peña, negándolle ao Celta a vitoria que merecía.

Publicado en Faro de Vigo: 25/11/2024

Festa do cabazo

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a festa do cabazo do Carballal:

Organizada pola Asociación Cultural «O Coto», celébrase cada terceiro domingo dende 1984 a festa do cabazo no cabralexo colexio do Carballal. Unha festa gastronómica das máis enraizadas do concello de Vigo, que comparten máis de dúas mil persoas, coa que remata o calendario de grandes encontros anuais de exaltación da comida ou dalgún produto alimenticio concreto. Un ciclo festeiro gastronómico vigués iniciado na primeira fin de semana de xuño coa feira e festa da cereixa de Beade, creada en 1986 e organizada polo CSCR de Beade, á que seguen a festa da sardiña de Teis, creada en 1974 por Ramón Rodríguez «O Gholas» na carballeira do monte da Guía; a romaría do pan de millo de Cabral, organizada dende 1987 polo CCR de Cabral o derradeiro domingo de agosto no parque forestal de Becerreira; a festa do pexego de Candeán de setembro e as organizadas pola Federación de Peñas Recreativas El Olivo, a recuperada festa do mexillón do Parque de Castrelos de primeiros de setembro e o tradicional Magosto do Berbés do segundo sábado de novembro. Festas todas nas que ademais de compartir a familia mantenza e andar de ghavota, a prezos accesibles, nunca falta a música tradicional e o emprego vehicular da lingua galega.

Festa do cabazo do Carballal da que asumín nesta súa XXXVII edición a responsabilidade de pronunciar o pregón de exaltación dun froito da outonada, chamado noutros lugares de Galicia, cabezalote, cabaza ou calacú, que neste tempo de facer memoria de Santos e Defuntos e Magostos, vai abrindo os postigos á invernía e as súas matanzas e nadais. Regalía da horta nosa, para o etnógrafo Felipe Senén, ovos da terra preñados de infindas pebidas, que comezan a dourar e a ofrecerse ao imaxinario da tradición. Esféricas testas, caprichosas formas hortícolas labradas polos catro compoñentes da vida: terra, auga, aire e luz solar. Cabezas que emerxen da terra para agardar o saber da man hábil creadora do artesán que lle labre a faciana na cortiza ou a dispoña para ser preparado coas artes da nosa culinaria. Cabazos cultivados nas ribeiras do Lagares, o antigo río Sárdoma, terras vizosas do Val do Fragoso, onde se estendeu a nosa grande urbe atlántica, ese Vigo de tradición agraria, hoxe espazo simbiótico industrial. Cabazos cabralexos que son froitos privilexiados e testemuñas dunha tradición e duns labores agrícolas que sobreviven nun Vigo en bisbarra complexa, como o definiu Ramón Otero Pedrayo.

Culinaria do cabazo, da que temos primeira referencia documentada no libro da cociña galega de Álvaro Cunqueiro, que a Caixa de Aforros de Vigo publicou en 1973, na que achega receita dun caldo galego, «moi propio dos días medianeiros de outono, cando xa nos cabazos (canastros) maduraron ao sol os calabazotes, e hai fabas novas de tarde». Imaxino que este caldiño de cabazo de Cunqueiro está para bailar nunha peneira, xaora nesta festa do Carballal o público tivo a posibilidade de dar un raite por moitas outras posibilidades culinarias e atopar cabazo en flans, marmeladas, galletas, pasteis, pisto, pan, empanadas e que sei eu. Preparacións moi saborosas todas, como para facer barro coas orellas, frase feita da nosa fala viguesa coa que expresamos a calidade de facer algo moi ben feito. Sen esquecer  as receitas das chulas de calacú presente nos libros clásicos de Repostería en Galicia de Fina Casalderrey e de Cociña galega tradicional de Matilde Felpeto, autoridades na gastronomía de noso. Chulas que forman parte das nosas froitas de tixola, como orellas ou filloas, preparación semellante á que as portuguesas chaman sonhos, nome literario tan suxestivo que podería adoptar a festa do Carballal: «soños de cabazo». Como aconsellan as autoras que á hora de reinterpretar unha receita de orixe popular, como as chulas das que xa falaba Picadillo, non esquecer de botar na tixola unha pela de laranxa e retirala cando estivese dourada.

Como é outra preparación do cabazo transformalo en cabelo de anxo, o ingrediente utilizado para a elaboración de tortas emblemáticas de Galicia como as de Mondoñedo, Viveiro ou Ortigueira, moi utilizado na dozaría portuguesa, ao que chaman doce de xila. Elaboración artesá, onde semella que a clave reside en, despois de enfornar e baleirar o cabazo, desfacer coas mans a polpa en filamentos, que se mesturaron co azucre. Culinaria por ventura en transformación que hoxe utiliza como ingrediente principal a nosa humilde cabaciña, presente nas cartas de cociña contemporánea en pratos como humus de cabazo, manteigadas de cabazo ou cabazo con ricota e pesto xenovés. O cabazo un produto de tempada e de proximidade, protagonista dunha cociña saudable, na que se establece un equilibrio entre o pracer da inxestión e o benestar da dixestión. Beizón ao humilde cabazo, que emerxe da terra para o noso gozo e beneficio.

Pregón da festa do cabazo

/en , , , , , , , , , /por

Convidado pola Asociación Cultural O Coto pronunciei o pregón da festa do cabazo celebrada hoxe no Colexio do Carballal.

Pode lerse ou baixarse en pdf aquí.