Oliveira dos cen anos

/en , , , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao himno do Centenario do Celta de C. Tangana:

En apenas tres días «Oliveira Dos Cen Anos», o himno do Centenario do Celta superou o millón de reproducións en You Tube. Unha cifra elevadísima que enche de orgullo a todo un celtismo, curtido en cen anos de ledicias e padecementos diversos, mais que nunca perdeu o horizonte de pertencer a aquel club vigués potente, soñado no verán de 1923 polos seus fundadores como Manuel de Castro Handicap, Juan Baliño e José Bar, para representar a Galicia nas competicións de balompé. Un éxito indiscutible atribuíble ao talento e afouteza de Antón Álvarez Alfaro Pucho, tamén coñecido musicalmente como C. Tangana e El madrileño, o artista cento por cento celtista que asumiu todos os riscos creativos de ofrecer para o Centenario un tema distinto, anovador e con valor engadido, enraizado tanto na música tradicional galega coma na identidade deportiva do Celta de Vigo; en definitiva, crear un himno e un escudo que no futuro acompañasen á elástica celeste como símbolos da identidade do celtismo.

E abofé que C. Tangana conseguiu un resultado espectacular, sobre todo nunha peza audiovisual de beleza hipnótica, alicerzada sobre unha excelente suite musical e un emocionante texto poético. Expresións artísticas capaces todas as tres de resumir en apenas cinco minutos dúas palabras claves, Sempre Celta!, que expresan un sentimento compartido e defendido polos milleiros de celtistas espallados hoxe polo mundo, como aqueloutros que xa non están entre nós, uns e outros aos que Pucho dedica o vídeo. Texto, imaxe e música utilizadas para representar os compoñentes dunha gramática do fútbol celeste abrazada e recoñecida por cinco xeracións de seareiros, e por ventura cada vez de máis seareiras, do cadro resultante da fusión do Real Vigo Sporting Club e o Real Fortuna, despregada sobre as lameiras viguesas, primeiro no histórico templo de Coia, e dende o 30 de decembro de 1928 na catedral do Fragoso.

Acerta de cheo C. Tangana cando asumiu o encargo musical de Carlos Mouriño, tras unha retranqueira sobrada dirixida ao mundo do Twitter celeste, como se dunha investigación académica se tratase na que cómpre indagar e acudir ás fontes. Artista vencellado inequivocamente coa cultura popular, Antón mergullouse durante meses e de forma apaixonada no mundo da música tradicional galega acompañado por músicos excepcionais como Xosé Lois Romero, Xisco Feijoo e Quico Comesaña, co-autores do tema, por mestres da E-TRAD viguesa como Rodrigo Romaní, membros d´A Roda como Alfredo Dourado, ou de «Sime» Cantó Gavira de Keltoi!, tamén co-autor e unha das voces do himno, xunto as de Tropas de Breogán, a Coral Casablanca e as pandeireteiras As Lagharteiras. Con todos estes vimbios e co seu espírito de fusión Tangana ofrece unha proposta sinfónica coral na que destaca unha potente sonoridade popular, subliñada pola xenuína utilización do aturuxo. Un resultado musical que milleiros de voces poñerán a proba na súa próxima estrea en Balaídos, mais que en todo caso polo carácter da letra da canción como das tres partes da suite non é difícil prognosticar que será emocionante e moi compartida.

Como acerta tamén Tangana na escolla da localización das imaxes do vídeo no anfiteatro da ría, con comezo e remate nas illas de San Simón e San Antón e protagonismo da ponte de Rande como medula de brétemas que une e articula o espazo do Vigo metropolitano. Unha localización de beleza desbordada, subliñada polas imaxes aéreas e as vistas dende o alto de Trasmañó, con evidentes connotacións históricas (batalla e tesouro de Rande, lazareto, campo de concentración..), literarias (Jules Verne) e económicas (bateas e actividade pesqueira e portuaria). Espazos representativos do carácter do Celta como punto de encontro de todas as poboacións  e comunidades da Ría de Vigo, e por extensión de Vigo como cifra de todas as galicias posibles, feito que explica a presenza do celtismo en tantas outras comunidades galegas.

Con todo, o maior acerto da narrativa celeste de Tangana é o seu carácter inclusivo. Pucho sabe por experiencia familiar como oriúndo vigués que para ser celtista non é necesario ter nacido en Vigo, abonda con querer selo e asumir o risco do precario cociente entre ledicias e padecementos que isto supón, mais sabendo que dende entón cada semana non se pode vivir sen ela. Como emociona no relato de Pucho o profundo respecto á memoria do celtismo, representado nun verso que abraza, «cada vez que mires atrás, sempre hei estar aquí», expresando o carácter do celtismo como unha comunidade proxectado no tempo, por riba dos xestores ou dos xogadores que leven o escudo no seu peito. Velaí os valores dun relato integrador que lle fai moito ben ao club no seu centenario como á propia cidade metropolitana. Moitos parabéns, Puchiño, polo logro que compartes.

Onte 2142: «O que fica fóra» de Manuel Rivas

/en , , , , , , , , /por

O pasado ano fixéronse vinte e cinco anos da publicación d’ O pobo da noite (Xerais 1996), libro no que Manuel Rivas escolmaba a súa obra poética primeira, a publicada entre 1980 e 1995, tras a aparición do Libro do entroido (Edicións do Rueiro, 1980), Balada nas praias do Oeste (Sotelo Blanco, 1985), Mohicania (Edicións do Rueiro, 1986), Ningún cisne (Sotelo Blanco, 1986) e Costa da Morte blues (Xerais 1995). Unha publicación hoxe histórica, xa que o libro ía acompañado por vez primeira no catálogo comercial do libro galego dun cedé con trece poemas recitados polo autor, acompañado musicalmente por César Morán. Unha experiencia de edición expandida coa que abrimos o selo Xerais Media, a primeira experiencia de hibridación da edición en galego (1996-2000), na que ofreciamos produtos no que a poesía dialogaba coa música e ensaiabamos os primeiros produtos interactivos en cederrón.O proxecto d’ O pobo da noite, ademais, estendeuse en recitais polo país adiante, o que facilitou que a obra se reeditase ne varias ocasiós, daquela (e creo eu tamén hoxe) un feito pouco usual.

Probablemente, O pobo da noite foi, como ten sinalado a profesora Dolores Vilavedra, un ensaio preparatorio para a edición do macrotexto poético que Manuel Rivas publicaría en Do descoñecido ao descoñecido (Espiral Maior, 2003),  no que recolleu os primeiros vinte anos da súa poesía. Daquel celme, ampliado n’ A desaparición da neve (2009), o primeiro libro multilingüe publicado en galego, castelán, éuscaro e catalán por Alfaguara,  todo un acontecemento e un modelo (sen continuidade), e madurado no libro esencial que foi A boca da terra (Xerais 2015), agromou O que fica fóra (Apiario 2021),  un libro arca, un poemario visual manuscrito na terra, un texto ecopoético, no que un Rivas lucidísimo reclama en plena pandemia o valor da natureza e da linguaxe.

Non é casual que Rivas dedique o libro a Aníbal Otero, «condenado a morte en 1936, cando apañaba fonemas na beira do río Miño, o filólogo biografado por Xesús Alonso Montero (Xerais 2011), pois do que trata é de apañar as palabras que fican fóra, que andan ás ceibas na liña do horizonte. Palabras manuscritas na natureza, na linguaxe críptica das cores, no alfabeto invisíbel dos cheiros, nos idiomas dos ventos… Un libro caligramado con poemas árbore, con poemas estrela, con poemas nacidos da pegada da tinta sobre esa natureza ao desvío do papel.  Un libro de haikus secretos dun poeta como UxíoNovoneyra que non ten medo a enzoufar as mans.Un libro arca que queda aberto, un manifesto contra o medo e o silencio enmascarado. Un gran Rivas.

O que fica fóra_Manuel Rivas from apiario on Vimeo.

As miradas de Isaac

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición e publicacións con motivo centenario de Isaac Díaz Castro:

O pasado domingo pechou «As miradas de Isaac», a exposición instalada no Museo Centro Gaiás da Cidade da Cultura con motivo do centenario de Isaac Díaz Pardo (1920-2020). Comisariada polos seus fillos Camilo e Xosé Díaz Arias, a mostra ofrece un retrato moi revelador dunha figura tan poliédrica na creación artística e na iniciativa empresarial e política como ascética na súa forma de vida, un auténtico leonardo renacentista da cultura galega do século XX. Concibida co espírito didáctico e documental (memorioso) que Díaz Pardo imprimía a todas as súas realizacións e seguindo o fío da peripecia vital e dos espazos polos que transitou (dende o nacemento en Compostela, o exilio e o regreso posterior de Arxentina), a exposición reconstrúe o seu pensamento de vontade exemplarizadora  ao tempo que rescata fragmentos moi significativos da historia recente de Galicia por incómodos que fosen. E a pesar de non empregar os recursos dixitais da museografía actual, apenas unha tripla pantalla na que Isaac vai debullando as súas lembranzas, pensamentos e reflexións, a experiencia para a visitante é tan sorprendente e emocionante como instrutiva.

Ademais do valor extraordinario da súa obra artística, tanto a pictórica da mocidade nos difíciles anos da década dos corenta, a cerámica, gráfica e deseñística da maior parte da súa vida, como da literaria, sen esquecer nin a súa pegada industrial extraordinaria nas cerámicas do Castro, da Magdalena e de Sargadelos nin o seu modelo como editor da memoria en Ediciós do Castro e na Biblioteca do Exilio nin o seu activismo cultural a fronte do Museo Carlos Maside e o Instituto Galego da Información, probablemente Isaac deixou como herdanza máis valiosa a da súa inquebrantable posición moral, esa pegada ética que os seus fillos definen como o seu «libro de estilo para andar pola vida con decencia e afouteza» utilizado até o derradeiro salaio da súa vida. Unha forma de estar e camiñar no mundo sobria e austera, propia dos ascetas. Unha vida enteira comprometida coas ideas progresistas, antifascistas e galeguistas da xustiza social, xa dende os primeiros carteis asinados aos dezaseis anos como Xalo a prol do Estatuto no estudio do seu pai o tamén polifacético Camilo Díaz Baliño. Un combate contra a desmemoria das inmoladas e a recuperación das exiliadas, acollidas cos brazos sempre abertos, quizais a primeira causa da súa vida. Unha batalla na defensa dunha Galicia soberana dos seus recursos naturais. Unha procura de formas creadoras con capacidades identitarias, proxecto que no Laboratorio de formas (de ideas) compartiu co sempre cómplice Luís Seoane e o arquitecto Andrés Fernández Albalat.

Legado de Isaac Díaz Pardo que quedou impreso na súa obra literaria en lingua galega, até agora practicamente ignorada, na que visitou tanto a narrativa e a dramaturxia, con tres libros publicados no exilio pola editorial Citania na Arxentina durante a década de 1950, como o ensaio, o xornalismo e a poesía, eidos que por ventura comezan a ser recuperados nos últimos anos. Velaí a publicación do volume «O ollar clarividente de Isaac Díaz Pardo» (Andavira 2019), no que o Xosé Ramón Fandiño recompila cincocentos daqueles artigos perennes publicados dende 1963 a 2009 como «Crónicas inconformistas» en «La Voz de Galicia» ou baixo outros epígrafes no «Faro de Vigo», «El Progreso», «El Correo Gallego» e «La Región». Velaí a aparición recente do libro «A mensaxe entre as sombras. Obra poética de Isaac Díaz Pardo» (Xerais 2021) en edición e estudo crítico de Esperanza Luz Mariño Davila estudosa da súa obra literaria que reivindica a importancia e singularidade destoutra faciana artística de quen «merece, como poucos, o nome de poeta no senso etimolóxico da Grecia clásica como un “facedor” ou “transformador do mundo”».

Unha recompilación excepcional de textos poéticos dispersos publicados por Díaz Pardo ao longo de medio século no que destacan os catro carteis de cego, «A nave espacial« (1970), «O Marqués de Sargadelos» (1970), «O crimen de Londres» (1977) e «Castelao» (1985). No entanto é o libro «Tentando construir uma esfinge de pedra» (Ediciós do Castro 2007), subtitulado de maneira significativa, ˝Desassosegos de Isaac Díaz Pardo”, o que pecha o seu círculo artístico, «lembrando a meu pai que me deixou o alcamote» (o martelo na xerga dos arxinas) e reflexionando moi doído sobre o paso implacable da vida cando ve destruído o seu proxecto do Grupo Sargadelos do que fora apartado da dirección e administración uns anos antes.

A figura de Isaac Díaz Pardo, de quen se escribiu é «o home máis querido da Galicia actual», merece non ser esquecida. Quizais un futuro Día das Letras Galegas actualice para as novas xeracións a nobre causa que a pesar de tantas adversidades defendeu.

«Nación», a sororidade filmada

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar a película Nación de Margarita Ledo e lembrar o proxecto empresarial de GEA:

Non se pode comprender o desenvolvemento do Vigo do século XX sen a achega do proxecto industrial do Grupo de Empresas Álvarez (GEA), como non se entendería o movemento sindical vigués na segunda metade do século XX sen a loita dos obreiros e obreiras das súas fábricas de Cabral, Ponte Sampaio e Coruxo. Nacida en 1922 dunha tenda de decoración instalada no barrio de Casablanca (onde está hoxe ECI), reorientada en 1927 cara a comercialización de artigos de cristal e louza por Manuel Álvarez, un emigrante ourensán retornado de Santa Clara (Cuba), mais será a partir de 1941 cando se instale no número 380 da rúa Ramón Nieto nunhas amplas instalacións deseñadas polos arquitectos Francisco Castro Represas e Pedro Alonso Pérez, un formidable edificio en forma de prisma de catro andares, deseñado con criterios racionalistas, cando comece o despregue dun complexo fabril xestionado de forma paternalista por Moisés Álvarez O’ Farril, un dos nove fillos do fundador. Proxecto industrial ampliado en 1961 con Alfares de Ponte Sampaio (Pontesa), para a elaboración de louza de calidade, instalacións completamente electrificadas, unha das primeiras fábricas en asumir os procesos de automatización na ría viguesa.

Con Santa Clara e Pontesa a pleno funcionamento e contando co apoio decidido do réxime franquista, incluída as visitas de Carme Polo, GEA tiña xa en 1963 un cadro de persoal superior ás 5.000 persoas, o maior das industrias da comarca, que só superaría Citroën a finais da década seguinte. Porén, tras o pasamento de don Moisés en 1975, o ano despois GEA pasou ao INI, xunto aos estaleiros de Barreras, e o cadro reduciuse ás 3.000 persoas, cando contaba cunha rede de comercialización de máis de trinta tendas que vendían o 70% do mercado español de louza e o 40 % de porcelana. GEA ofrecía entón un produto de excelente calidade, mais era unha empresa xestionada de forma pouco eficiente. Co desfile patético de directivos aventureiros e a privatización do grupo (1991), os cadros de persoal das fábricas e as súas representacións sindicais asumiron a responsabilidade de loitar pola supervivencia da empresa. Un cadro obreiro consciente e solidario, formado por mulleres en máis da súa metade, que se mobilizou de forma afouta, capaz de parar o tráfico aéreo de Peinador e o ferroviario en Arcade, de acampar en San Caetano durante semanas, pecharse no concello de Vigo, con folga de fame de tres persoas ou de asumir interminables xornadas de folga para reclamar o pago dos seus salarios. Diante de semellante xestión empresarial neglixente, especulativa e corrupta, os cadros de persoal  a pesar da súa teimosía non foron capaces de evitar o peche traumático do grupo en 2001 e o abandono das instalacións de Cabral e Coruxo.

No filme «Nación», estreado a pasada semana, a directora Margarita Ledo desvela os corpos e as voces de cinco daquelas obreiras de Pontesa que despois de dúas décadas de perder o seu traballo continúan pelexando nos tribunais do social por recuperar os salarios que deixaron de pagarlles. «Nunca traballedes gratis, por favor», frase pronunciada ao comezo da fita por Nieves Pérez Lusquiños, unha das activistas de Pontesa de espírito positivo, convértese no fío descontinuo para seguir unha película sobre o moito que lles custou as mulleres ter traballo asalariado e a autoestima que iso lles proporcionou como a posibilidade de ser independentes. Aberto e pechado pola poeta Eva Veiga, unha sibila para apagar a escuridade, a directora chairega concibe o relato como unha peza documental de non ficción con perspectiva de xénero, un ensaio audiovisual ficcionalizado sobre a rotura do silencio imposto ás mulleres, tamén un exercicio de memoria que reivindica a unha estirpe de mulleres marcadas pola represión e dirixe tamén a súa ollada sobre aquelas comúns esquecidas.

Margarita Ledo para retratar as mulleres da súa xeración, ademais das testemuñas das cinco de Pontesa e das conversas delas con tres actrices, bota man de valiosos materiais documentais de formatos e procedencias distintas, entre eles «Talleres Alonarti» (Jose Gil, 1927), as fotos das Encrobas de Xosé Castro e gravacións inéditas de informativos da TVG dos noventa, concibidos como indicios de algo que permaneceu agochado. Imaxes que sobre a espectacular arquitectura sonora de Mercedes Peón, as secuencias performativas de Mónica de Nut e o monólogo memorable final de Mónica Camaño conforman un entrenzado visual estremecedor de reflexións, afectos, voces e berros, a composición filmada da sororidade, da nación como sociedade, como espazo público da comunidade. Filme feminista épico de beleza desacougante, constitúe o mellor traballo cinematográfico da académica Margarita Ledo. Acudan á primeira grande película galega de 2021.

Onte 2123: O peso da lix no sistema editorial galego

/en , , , , , , , , /por

Deixo no arquivo do blog a presentación que utilicei onte na intervención telemática nas xornadas organizadas por Gálix en colaboración co Consello da Cultura Galega. A encomenda de estimar o peso da literatura infantil e xuvenil galega no actual sistema editorial galego axudoume a volver sobre estudos anteriores de edición, que comezara nos anos noventa. Xaora, como sabía que este tipo de análises cuantitativas son moi densas, ademais de ofrecer cifras intentei resumir a situación nun cadro de fortalezas e feblezas. Non teño dúbida de que a lix é hoxe o sector primeiro e estratéxico da edición galega, como tamén de que fixar unha marca de calidade podería contribuír a facilitar a exportación de textos, como xa se está facendo co libro ilustrado de excelencia. Expreso a miña gratitude a Gálix polo convite, así como parabenizo un encontro de moito interese pola calidade das intervencións.

A miña presentación pode lerse en pdf aquí e a intervención verse ou escoitarse nesta peza (hora e catorce minutos):

Onte 2118: «Interna» de Oriana Méndez

/en , , , , , , , , /por

Escrito durante o período de confinamento estrito, Interna, o libro de poemas de Oriana Méndez, gañador do Premio AFundación 2020, é unha viaxe, un tránsito polos territorios propios e máis descoñecidos da perda, ese fondo sen fondo onde se esculcan as sombras e os fantasmas dos medos e da propia morte, «na fatiga íntima, na defnitiva / da que non se volve nin distinto». Un libro que representa este tempo incerto de peche cara o interior que estamos vivindo, tamén un período depurativo de extinción, no que a poeta viguesa entre as vésperas negras anticipa un chío tenue de esperanza nas portas dunha cidade que ingresa no tempo do resío. Unha escrita sonámbula, cualifica Daniel Salgado en poderoso limiar, diría eu, tamén, devastadora, núa, íntima, dolorida. Un libro que manca, que obriga, que interna no lector. Valiosa tamén é a instalación do gran Ramón Trigo ao fío da presentación de tan excelente poemario. Beizóns, admirada Oriana.

Onte 2107: Roger Chartier e a edición en tempos incertos

/en , , , , , , , , , , , /por

No último número de Tramas & Texturas, o 43, leo unha interesentísima conversa con Roger Chartier, un dos investigadores sobre a edición, o libro e a lectura máis importantes da actualidade, na que debulla a situación actual da edición internacional na contorna poscovid. Guiada polo profesor arxentino Alejandro Dujovne e realizada con motivo da Feria virtual de editores de Buenos Aires do pasado mes de agosto, a conversa aborda algunhas das polémicas centrais da edición: o modelo actual da edición sen editores, as mudanzas na comercialización, o papel das feiras do libro, o futuro das librarías, para rematar cunha reflexión sobre a lectura e o papel dos estados na orientación da vida cultural da sociedade.

Interesoume a relectura que Chartier realiza sobre a fórmula da edición sen editores acuñada por André Schiffrin identificando na actualidade tres modelos de edición. A primeira,  na que domina a lóxica puramente comercial sobre a lóxica estética ou intelectual procurando a rendabilidade para cada edición e para cada título, abandonando o modelo utilizado dende o século XVIII de que no balance anual dunha editora os libros que se venden poden equilibrar a aqueloutros que non. A segunda, a edición que abandona a edición e corrección dos manuscritos (o que os editores chaman editing) en colaboración e diálogo cos autores e autoras. E a terceira, a edición concibida como autoedición, facilitada na actualidade polo mundo dixital. Fronte a estes tres modelos de edición sen editores, Chartier cre que «unha política editorial ben concebida pode apostar por libros que, aínda se sabe que non poden ter un proveito inmediato, son libros cuxa calidade e imortancia prometen un destino a máis longo prazo como libros de referencia, tanot na ficción como nas ciencias humanas ou sociais».

Con respecto ás feiras do libro e ao futuro das librarías, Chartier considera que ambas as dúas manteñen toda a súa razón xa que «permiten encontros cos autores, cos editores e, o máis importante aínda, cos libros». Para el o mundo dixital non é capaz de substituír o encontro colectivo que se produce nas feiras do libro, como tampouco o descubrimento que se produce nas librarías, «institucións esenciais do espazo público», «lugares de resistencia e conversa». «As librarías transformáronse en foros de discusión, nun lugar de entendemento e de crítica, o que non ten equivalencia no mundo dixital. Para Chartier as librarías actuais son «un lugar de sociabilidade, de discurso, de discusión, d eintercambio, é un lugar de descubrimento».

Partindo de que para Chartier non hai unha única forma de lectura porque existen distintas comunidades de lectores, con competencias, disposicións e saberes distintos, considera que na actualidade «por primeira vez na cultura da palabra escrita existe unha separación entre o obxecto e o texto, entre a materialidade do soporte e o discurso que soporta». Isto ten importantes consecuencias para a lectura xa que transforma a relación entre o fragmento textual e a totalidade do discurso, moi  forte no caso do libro impreso, inexistente no caso do texto electrónico.

Como ten consecuencias para como lemos hoxe que no mundo dixital «se le para escribir e se escribe para ler», de xeito que «a práctica da lectura nas redes sociais imponse como modelo hexemónico de todas as lecturas, unha lectura acelerada, fragmentada e impaciente». Para Chartier «a consecuencia máis grave desta distorsión é a transformación do criterio mesmo de verdade». «Na lectura manuscrita ou impresa, establecer a verdade dun enunciado supoñía saír do enunciado e confrontalo con outros, buscar información, aplicar o xuízo crítico, investigar, establecer o grao de autoridade e veracidade do enunciado». «Na lectura das redes sociais, o criterio de verdade atópase inscrito dentro da rede mesma […], o lugar compartido onde se atopa é unha garantía suficiente da súa verdade». «É a razón pola cal a tecnoloxía dixital, que permite compartir coñecementos, saberes e sabedorías, transformouse no instrumento máis poderoso para a difusión das teorías mais absurdas, noticias falsas, manipulacións do pasado, falsificacións da realidade e verdades alternativas».

Onte 2100: Debate sobre a educación plurilingüe en Galicia

/en , , , , /por

Moderei onte o debate da segunda xornada do ciclo Educación Plurilingüe: achegas para un debate organizado polo Consello da Cultura Galega con motivo dunha década do Decreto 79/2010 de Plurilingüismo. Hora e media moi interesante  na que Valentina Formoso, María López Sández e Xaquín Loredo abordaron a situación da educación pluringüe en Galicia e achegaron liñas de esperanza para o futuro do idioma. Un documento moi valioso para o noso arquivo, sobre o que sen dúbida volveremos.

Onte 2094: Presentación do libro «Escuela Digit@l», un informe sobre transformación dixital educativa

/en , , , , , , , , /por

Participei onte na presentación de Escuela digit@l. Los materiales didácticos en la Red (Grao 2020), o libro coordinado por Manuel Area Moreira, catedrático de Tecnoloxía educativa da Universidad de la Laguna e investigador principal do Laboratorio de Educación e Novas Tecnoloxías (EDULLAB). Todo unha honra para min acompañar aos profesores Jesús Rodríguez Rodríguez (USC) e José Peirats Chacón (Universitat de Valencia), ás profesoras Tania Braga (Universidade do Paraná do Brasil) e Mariana Maggio (Universidade de Bos Aires), xunto ao editor Antoni Zabala, na presentación internacional dun libro-informe froito dunha ampla investigación universitaria sobre a situación da transformación dixital educativa en España. Unha obra que aparece nun momento decisivo, en plena pandemia covid 19, que precipitou a educación mixta, a que se desenvolve de forma presencial e a distancia (formalmente dixital).

Un libro que na miña opinión aborda de forma innovadora a escola dixital, xa que a identifica coa rede, e polo tanto coa utilización da hipertextualidade e as súas utilidades. Un alicerce sobre o que Manuel Area organiza os conceptos básicos desta transformación dixital e propón unha clasificación dos materiais dixitais educativos, chamada a convertirse en referencial. Este carácter hipertextual, xustificado polo feito de que hoxe a comunicacion en todos os ámbitos deixou de ser alfabética para transformarse en hipermedia e transmedia, obriga a unha alfabetización nas utilidades da lectura e escritura hipertextuais. Transformación, polo tanto de tecnoloxía educativa como do propio currículum.

O carácter e o ritmo desa hibridación dos materiais didácticos, así como a posibilidade do carácter disruptivo para o sector editorial privado da transformación dixital educativa en marcha é unha das cuestións mais controvertidas do informe. De seguiren así as cousas, terán algún papel as editoras comerciais? Os actuais materiais dixitais educativos, que supoñen apenas o 3% dun mercado de 800 millóns anuais do libro de texto (datos 2019), amosan tanto a insuficiencia e atractivo da oferta como a ausencia dun modelo de negocio alternativo, que entendo pasa por abandonar o modelo de libro de texto como secuencia curricular anual dunha materia para adaptarse ao modelo dos repositorios dixitais educativos institucionais e de suscricións por accesos.

Ademais de presentar por extenso sete experiencias de bos prácticas doutros tantos centros de Primaria e Secundaria, o libro ten un interesante carácter prospectivo achegando orientación para a elaboración de materiais educativos dixitais para editoras e produtoras, para o profesorado como para o alumnado e as súas familias. Entre estas orientacións é de salientar que a elaboración dos materiais dixitais debe ser considerada como unha actividade procesual, aberta, colaborativa, experimental e hipertextual, incorporando os avances da realidade virtual e aumentada, da big data como da Intelixencia Artificial.

En resume, un libro clave para entender o proceso de transformación educativa dixital, o que se está facendo nas escolas e institutos e o que debería acometerse no futuro. Parabéns a Manuel Area e ao seu amplo número de colaboradores.

Onte 2086: «Wolfram», a nova banda deseñada de Alberto Varela Ferreiro

/en , , , , , , , , , , /por

Unha das noticias máis esperanzadoras da edición galega actual é a publicación normalizada de libros de banda deseñada nos catálogos das editoras xeralistas. Velaí o caso destacado de Xerais que neste verán, ademais dos dous primeiros volumes da magnífica serie «Lendas do recreo» de El Hematocrítico e Albert Monteys, publica Wolfram. espías, nazis e maquis (Xerais 2020) de Alberto Varela Ferreiro, un dos máis veteranos autores de cómic da xeración Golfiño. Tras Ulf de Jakobosland (Xerais 2018), Ferreiro volve visitar os vieiros do xénero de aventura histórica cunha trama de espionaxe localizada na Galicia en guerra do comezos da década de 1940. Mesturando con grande habilidade narrativa figuras reais con héroes de ficción, o espía W.C. Morgan do MI6 e a axente de intelixencia estadounidense Molly Morrison, acontecementos históricos con outros ficcionais, Ferreiro ofrece dende a narrativa debuxada unha singular e atractiva ollada a aquel momento decisivo da nosa historia.

Unha temática e un tempo que comeza por ventura a ser visitada con máis frecuencia pola literatura galega recente, tanto en obras de non ficción, como as xa clásicas Galicia en Guerra (Xerais 2006) de Eduardo Rolland e O volframio de Varilongo (Xerais 2016) de Carmen Blanco, como de ficción en novelas como Cabalo de ouros (Galaxia 2010) de Víctor Freixanes, Febre (Xerais 2011) de Héctor Carré, Izan o da saca (Xerais 2015) de Xabier Quiroga ou O exército de fume (Xerais 2018) de Manuel Gago, entre outras.

Ademais do interese da temática e do seu tratamento novidoso, no libro de Alberto Varela Ferreiro destaca a extraordinaria recreación iconográfica da arquitectura, vestiario e vehículos de época, amosando que o seu estilo de liña clara emparenta ao carballés cos clásicos do cómic belga como o Hergé de Tintin ou o Edgar Jacobs de Black e Mortimer, o que supón outra interesante liña normalizadora para o catálogo da BD galega. Traballo iconográfico no que destaca, sobre todo, a fidelidade na reprodución de todo tipo de vehículos e medios de transporte, como se pode comprobar no book trailer da obra, unha das pezas visuais máis interesantes das producidas na edición galega nos últimos anos.

Recomendo vivamente este Wolfram tanto polo seu interese gráfico e documental (incluído un glosario histórico ben documentado) como pola súa utilidade didáctica. Non debe faltar en ningunha comicteca galega. Parabéns a Alberto e á atenta editora.