Día mundial do teatro

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da celebración do día internacional do teatro, reflexiono sobre a precaria situación actual das artes escénicas.

O vindeiro mércores, 27 de marzo, celébrase o “día mundial do teatro”. Creada en 1961 polo Instituto Internacional do Teatro (ITI), durante esta xornada en milleiros de escenarios difúndese unha mensaxe na que se reflexiona sobre a importancia do teatro para a humanidade e o seu papel para a harmonía internacional e a súa achega ao diálogo entre pobos e culturas.

A mensaxe deste ano foi escrita polo italiano Darío Fo, premio nobel de literatura de 1997, que denuncia a situación actual do teatro na contorna da crise económica europea que estamos padecendo. Fo compáraa con aqueloutra crise sofrida polo teatro no século da Contrarreforma (XVII) cando se produciu un gran éxodo de actores de Commedia dell ‘Arte, despois de que en Roma se decretase o desmantelamento de todos os espazos teatrais, “acusados de ofender á cidade santa”. Darío Fo cre que, coma daquela, hoxe “o poder tomou unha decisión intolerante contra os comediantes expulsándoos do seu país”. “Actualmente, os actores e as compañías teñen dificultades para atopar escenarios públicos, teatros e espectadores, todo a causa da crise. Os dirixentes, polo tanto, xa non están preocupados por controlar a aqueles que os citan con ironía e sarcasmo, xa que non hai sitio para os actores, nin un público a quen dirixirse”. Remata a súa mensaxe o dramaturgo italiano salientando con moita retranca que a “única solución á crise reside na esperanza que se organice unha grande caza de bruxas contra nós [refírese aos comediantes] e sobre todo contra a xente nova que desexa aprender a arte do teatro”.

En Galicia, o día mundial do teatro celebrarase o mércores na Coruña coa cerimonia de entrega da XVII edición dos premios María Casares, organizados pola Asociación de Actores e Actrices de Galicia, presidida polo vigués Antonio Durán “Morris”. Dentro desta gala está prevista a lectura do “Manifesto galego do día mundial do teatro”, preparado para esta ocasión polo escritor Cesáreo Sánchez Iglesias. Unha fermosísima peza literaria na que se defende o teatro como testemuña e “actor-activista” da realidade cultural e social de Galicia. “Só da mao do teatro somos capaces de nos soñar nos outros, ao nos reflectir nas súas personaxes”, escribiu o grande poeta do Irixo, para expresar como o teatro é unha arte enchoupada na alma de noso,  xa que “en todo teatro, tamén no teatro galego, está depositado o ser colectivo dunha cultura”. “Se facemos memoria dos últimos corenta anos, a biografía do teatro galego é a biografía da cultura galega. No devir do teatro galego está insculpida a biografía deste pobo de noso”, afirma o actual presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega, para despois salientar o exemplo ético da actriz Dan Thi Lhin que “coas ferramentas do teatro, alentou os soños dun futuro en liberdade para a súa terra. Esta lección ética é a que sempre ollei en vós, todas as xentes do teatro galego”.

Este día mundial do teatro celébrase cando a cultura galega homenaxea no 17 de maio a Roberto Vidal Bolaño, unha das figuras senlleiras da nosa literatura dramática, ademais de promotor da modernización e dignificación en Galicia das profesións vinculadas coa produción teatral. Mais tamén nun momento no que estes oficios viven os días máis difíciles para súa supervivencia. Os recortes enormes dos poderes públicos no eido cultural, con especial crueza por parte da Xunta de Galicia, puxeron a todo o sector das artes escénicas na quebra e a piques do seu desmantelamento. A Plataforma das Artes Escénicas leva denunciado os graves efectos do atraso nos pagamentos de AGADIC (por traballos xa realizados) e a desaparición na práctica dos programas de distribución de espectáculos e de axudas á produción. Outrosí sucede coa situación baixo mínimos do Centro Dramático Galego, até agora unha peza esencial para os profesionais do sector.

O teatro galego, cuxa contribución durante as catro últimas décadas foi esencial para a cultura galega, precisa un plan estratéxico urxente de dinamización, que asegure a súa continuidade. Con vontade política e sen necesidade dunha millonada existen alternativas para facelo viable. É posible optimizar a rede de salas para ampliar o número de funcións e espectadores. É posible introducir medidas de estímulo directo para o público, como as do bono cultura, ensaiadas con éxito noutras comunidades. É posible priorizar o apoio a este sector, onde hai un emprego importante, sobre a quimera de “relanzar” a programación da Cidade da Cultura, que como era previsible xa desangra os orzamentos públicos. Cómpre apostar polo teatro. Ten razón Cesáreo Sánchez Iglesias cando alerta: “Se mancan o corpo do teatro, férennos e doémonos. Dóese a sociedade toda e sentimos que nos están a intentar saquear o que de máis verdadeiro nos posúe”.

Onte 288: Vidal Bolaño 2013

/en , , , /por

A elección de Roberto Vidal Bolaño como autor das Letras Galegas 2013 é outro gran acerto da actual xeira da RAG presidida por Ferrín. Con certeza suporá a popularización do escritor dramático en lingua galega máis importante do século XX, un dos creadores do teatro nacional galego, unha figura insubornable na defensa da lingua, da cidadanía e da nación. Unha figura que, ademais, participou na fundación do noso sector audiovisual como actor e de quen o pasado ano foi levado ao cinema o seu texto Doentes. A escolla de Roberto para o 17 de maio debera axudar, por fin, á edición da totalidade da súa estensa obra dramática, proxecto xa en marcha por Edicións Positivas, así como ao regreso á escena de todo o país dos seus textos, escritos para ser representados polas súas compañías, dende aquel Grupo Antroido da nosa mocidade universitaria, até o seu Teatro do aquí dos anos noventa, onde se formaron ao seu carón o que son hoxe os seus continuadores. Este ano Vidal Bolaño é unha oportunidade, que non se pode estragar, para achegar novo pulo ao teatro galego actual, que vive unha situación de enorme precariedade, crise tremeda para as compañías e os seus profesionais, semellante á do resto das industrias culturais galegas, debido a ausencia de políticas culturais das administracións públicas. En definitiva, unha elección da RAG, sen menoscabo da importancia doutras candidaturas, que todos debemos abeizoar.

Onte 223: Somos relato

/en , , , , , , /por

Magnífica e divertida foi a presentación en Librouro d’ Os fillos do mar, a sorprendente novela viguesa coa que debuta Pedro Feijoo. A actuación xenial de Sergio Zearreta no papel de Simón Varela, o protagonista da novela, deu pé a Marcos Calveiro a salientar o papel da ficción nas nosas vidas: «somos relato, todos nós somos relato. A realidade non existe, todos somos personaxes de ficción. As liñas das nosas vidas son escritas por outros» dixo o autor de Festina lente. Con anterioridade reivindicara o entretemento para a narrativa galega e o pracer que para o narrador supón contar unha historia. Calveiro recomendou Os fillos do mar porque «é unha desas novelas que se pode ler no vitrasa; porque engancha e con ela volvemos ser os rapaces que lían ás agochadas á luz da lanterna; porque ten unha trama construída coa precisión dun reloxo suízo, onde toda a engrenaxe funciona de marabilla cando lle damos corda; porque ten uns personaxes, como Simón Varela, cos que axiña empatiza o lector; e porque ten un topos, un lugar onde recoñcernos, a cidade de Vigo». Unha presentación moi entretida e retranqueira coma unha novela que está sendo a primeira grande sorpresa da tempada literaria. As vindeiras presentacións da novela de Pedro Feijoo están previstas para o 3 de maio na Feira do Libro de Compostela con Suso de Toro, o 4 na Libraría Libraida de Gondomar da man de Fran Alonso e o 10 no Café Auriense de Ourense con Diego Ameixeiras.

Onte 202: Día Mundial do Teatro

/en , , , , , /por

No Día Mundial do Teatro de 2012 non presentamos os libros premiados co Álvaro Cunqueiro e co Manuel María, que non sabemos se poderán ser editados, nin se anunciou programación ningunha para os vindeiros meses nin se realizaron estreas de espectáculos. Houbo un manifestación en Compostela de todo o sector profesional das artes escénicas reclamando que non sexa desmantelada a cultura en Galicia. Foi un día de resistencia pacífica até o lirismo na que o mundo do teatro defendeu conquistas de tres décadas ameazadas agora en esborrallarse. As gadoupas da austeridade selectiva –hai cartos para determinadas obras– cébanse no país noso sobre o mundo do teatro, da música, do audiovisual e do libro. Transcorridos tres anos, a piques de rematar a lexislatura, é incomprensible que a Xunta de Galicia non asumise o carácter estratéxico das industrias culturais. Doe moito o que está pasando.

De cadeiras, libros e cultura

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, no marco dos gastos elevadísimos do desenvolvemento do proxecto da Cidade da Cultura, volvo amosar preocupación sobre o futuro das industrias culturais en Galicia.

A Consellaría de Cultura e Educación gastará medio millón de euros en amoblar os dous novos edificios do Gaiás. Un gasto imprescindible e, probablemente razoable para os prezos actuais de mercado, para dotar de cadeiras, butacas e outros mobles de oficina ás instalacións do que serán o Museo de Galicia e o edificio de Servizos Centrais da Cidade da Cultura. Un importe menor, se o comparamos cos máis de catro centos millóns de euros que até agora se levan gastado nos catro edificios construídos do proxecto megalómano do monte Gaiás auspiciado por Manuel Fraga hai trece anos. Porén, ese medio millón de euros en “mobiliario de alta calidade”, como esixen as prescricións técnicas asinadas co arquitecto Peter Eisenman, constitúe unha cantidade significativa, se a comparamos coa precariedade das políticas culturais públicas en Galicia.

Efectivamente, medio millón de euros é a cantidade destinada pola Consellaría de Cultura para dotar este ano ás bibliotecas públicas de novidades editoriais en lingua galega, o que supón unha redución do 60% con respecto ás cantidades que a este teor destinaba ao comezo da lexislatura. Medio millón de euros é un terzo da partida destinada pola Xunta e o anterior Ministerio de Cultura para a adquisición en 2012 de fondos documentais para as bibliotecas públicas galegas, o que supón unha redución do 16% con respecto ás cantidades do ano anterior. Medio millón de euros é o dobre da partida destinada pola Xunta a realización de actividades culturais e de fomento da lectura en bibliotecas públicas (tanto municipais como nodais), unha cantidade que supón unha redución de máis do 50% con respecto a que ano anterior se destinaba ao programa “Letras Vivas”. Medio millón de euros é unha cantidade sete veces superior ao orzamento previsto para a dotación e renovación do mobiliario da rede de bibliotecas públicas, unha cantidade que en 2011 foi de 232.339 euros. Medio millón de euros é unha cantidade cinco veces superior á dotación prevista para a dotación e renovación de equipamento informático para a rede de bibliotecas públicas, cantidade que no anterior foi de 360.570 euros.

Medio millón de euros é unha cantidade importante no mundo profesional das artes escénicas que vive unha crise brutal, tras a debacle das caixas de aforro e a redución das axudas e contratacións públicas. O Centro Dramático Galego, a unidade da Consellaría de Cultura e Educación dedicada dende 1984 a produción e distribución de espectáculos teatrais, conta en 2012 cun orzamento de 400.000 euros, o que supón unha redución dun 60%. Catrocentos mil euros é o importe dos atrasos que durante varios meses reclaman á Xunta de Galicia as diversas asociacións e colectivos representativos das compañías e dos traballadores da escena galega, afogados polo atraso no pagamento das axudas concedidas e dos programas xa executados. Outrosí sucede no eido da música, onde a redución do número de festivais é inevitable pola diminución das axudas públicas para a produción. O Festival do Norte, o evento indie máis veterano de Galicia, celebrarase a finais de abril en Vilagarcía cun orzamento considerablemente máis reducido cos 450.000 euros cos que contou o ano anterior. Outrosí sucede no eidos dos museos e da programación de artes plásticas, onde unha cantidade de medio millón de euros supón a sexta parte do orzamento do CGAC, supera amplamente a achega de 300.000 euros da Xunta ao Marco vigués ou aos 345.000 euros dos que dispón a Fundación Illa de San Simón para desenvolver a súa intensa programación cultural anual.

A maioría das industrias da cultura –dende a editorial, a musical, as artes escénicas e a audiovisual– viven en Galicia un momento de auténtica emerxencia, sen que ninguén acuda por elas. Emiten un s.o.s. que debería ser atendido polas administracións públicas máis alá da cantinela conformista do “non hai cartos, vivimos momentos nos que todos os sectores se deben apretar o cinto”. Os números son abondo teimosos. No dificilísimo orzamento para 2012 da Xunta de Galicia correspondéronlle á Fundación Cidade da Cultura 22,8 millóns de euros, si leron ben, case vinte e tres millóns, unha cantidade moi elevada, que non pode nin debe ser considerada como este detalle da compra de cadeiras e butacas, da que ben se podería tirar moito máis do nobelo. É comprensible que se deixe deteriorar a nosa incipiente rede de bibliotecas públicas e as súas políticas de fomento da lectura, mentres continuamos engordando ese monstro de Gaiás? É admisible deixar á intemperie a un colectivo de catro mil persoas vinculadas ás artes escénicas en Galicia, mentres se considera inevitable continuar alimentando ese saco sen fondo? Alguén debería ter a afouteza de parar esta bola de neve que ameaza con levar a cultura galega por diante.

Onte 199: Lutherapia

/en , , , , /por

Despois de varias décadas sen velos actuar en directo, agardaba moito máis de Les Luthiers. Lutherapia semelloume un espectáculo previsible, pouco arriscado, concibido para chegar a un público disposto a aplaudir coa mera presenza do quinteto no escenario e a escachar de gargalladas coas numerosas referencias escatolóxicas e gags de inequívoco cheiro machista dos arxentinos. Coa excepción dalgún momento musical interesante, como a «Rhapsody in balls» ou a «Aria Agraria», o ritmo do espectáculo sostense sobre o diálogo dramático, chispeante por pedazos, no diván do psicanalista. Pouco máis para un grupo que nalgúns momentos da súa traxectoria de catro décadas foi enxeñoso, intelixente e irreverente, mesmo capaz de facer brillar a afinación do seu tempo. Agora, instalados na comodidade do seu éxito, poderían ter titulado este espectáculo como «Humor en tempos de conformismo». Foi decepcionante  comprobar que en dúas horas non amosasen sequera unha miga de crítica ou de transgresión. Unha mágoa, máis aínda cando cada un dos espectadores pagamos 70 euros, un prezo elevadísimo que non se xustifica polo que acontece na escena.

De Are More a Sinsal

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo sobre a involución das políticas culturais no concello de Vigo, desta volta sobre os festivais musicais e teatrais en perigo de desaparición.

A crise ameaza as políticas culturais públicas tecidas en Vigo ao longo das tres últimas décadas. Ao peche do Arquivo Pacheco e do Museo Etnográfico Liste, á paralización do plan de apertura de novas bibliotecas de barrio en Bouzas, Teis e Navia, ao esquecemento do compromiso de ubicación da tantas veces prometida Biblioteca Pública do Estado na Panificadora, debemos engadir agora a desaparición do apoio municipal a programas musicais e teatrais, a maior parte deles internacionais e cunha traxectoria moi consolidada ao longo da última década, como Are More, Marisquiño, Sinsal ou Festiclown.

O Are More, o festival de música de Vigo, promovido en 2000 por Carlos Príncipe, daquela concelleiro de Cultura, e concibido como unha programación musical de fronteira entre o popular e o clásico, foise consolidando como unha das citas artísticas de referencia en Galicia. Os escenarios do Fraga ou do Auditorio do Conservatorio acolleron algúns concertos memorables, dende o “Orfeo” de Monteverdi ás actuacións de Ute Lemper, Diego El Cigala ou José Meneses. Máis alá da realización destes grandes concertos, Are More procurou a formación de públicos prestando atención á realización de concertos para escolares, programas de música para bebés ou cursos de iniciación á música para persoas maiores de 55 anos. Ubicado decote na programación cultural dos meses de outono, tras dez anos de éxito de público, mesmo con presenza de melómanos miñotos e portuenses, a última edición de Are More foi a de 2009. Patrocinado dende o seu inicio pola Fundación Caixa Galicia e polo concello de Vigo, a crise económica obrigou a suspendelo en 2010, cando a institución financeira retirou o seu mecenado. Dende entón, a concellaría de Cultura foi incapaz de poñelo en marcha aducindo o seu custe moi elevado (600.000 euros naquel ano farturento que foi 2008). Are More semella ferido de morte, xusto cando a cidade conta cun formidable escenario para desenvolver as súas actividades, o Auditorio Mar de Vigo, no que o concello dispón de trinta xornadas anuais. Con certa retranca poderíamos dicir que neste caso cando tiñamos traxe non tiñamos percha e cando mercamos a percha perdimos o traxe.

O caso de Festiclown é diferente. Creado no ano 2001 en Pontevedra como Festival Internacional Clown de Galicia, concibido cun carácter solidario e alternativo, o evento, tras residir en Compostela, chegou a Vigo no ano 2008. Baseado nun intercambio permanente entre os artistas e o público, durante catro edicións, coincidindo coas festas viguesas, os Festiclowns encheron de ledicia as rúas e prazas nosas. A actuación de figuras internacionais como Leo Bassi ou espectáculos circenses memorables como o presentado o pasado verán polos portugueses de Circolando amosaron a capacidade deste festival para convocar a públicos amplos e interxeracionais. A concellaría de Cultura non incluíu no seu orzamento para 2012 cantidade ningunha para este evento (en edicións anteriores oscilou entre os 100.000 e os 150.000 euros), razón pola que non hai dúdida que marchará de Vigo.

Outras iniciativas musicais viguesas, tras a retirada das axudas achegadas pola concellaría de Cultura, terán serias dificultades. Creado en 2003 baixo a denominación de “Sin sal. Delicatesen de Músicas sanas”, o Festival Sinsal 2012 de músicas sosas, que se desenvolve ao longo de todo ano con formatos sempre moi innovadores, procurará sortear a crise e as políticas homoxeneizadoras da música popular. Outrosí lle sucederá ao Marisquiño, un evento multidisciplinar de cultura urbana, do que se levan celebrado na explanada do Náutico once edicións e que no pasado mes de agosto convocou a 50.000 persoas. E por se non abondase, tampouco está claro que no vindeiro verán se poida celebrar unha nova edición de Vigo Transforma, xa que este festival de música independente organizado pola empresa Esmerarte podería verse afectado polos retallazos da Consellaría de Cultura, a súa patrocinadora principal.

A concellaría de Cultura debe procurar novos modelos para súa programación, mesmo artellando acordos de colaboración en rede con outros concellos, institucións ou empresas, que permitan facer viable a continuidade desta imprescindible programación musical de carácter cultural. Todas estas iniciativas son xeradoras de cidadanía, teñen capacidade de atracción turística e van dirixidas a públicos moi diversos. Sería unha mágoa que nunha cidade como Vigo, no trinta aniversario daquilo que se chamou a movida, a programación quedase reducida a un par de concertos gratuítos de música popular en Castrelos e outros tantos de pagamento (algúns a 75,00 euros) nun extraordinario Auditorio, magoadamente infrautilizado dende a súa inauguración. Para botarse a chorar.

Onte 111: «Cama e conto» con Babaluva

/en , , , , /por

Foi un acerto achegarse ao Auditorio Luís Tobío de Gondomar para asistir á función de «Cama e conto» que ofreceu Teatro Babaluva. Baseada no texto homónimo de Gonzalo Moure, que publicamos na colección Sopa de Libros, esta versión para marionetas de Larraitz Urruzola e Mirari Urruzola explora con grande orixinalidade o mundo dos contos como a chave para acceder ao dos soños. Malva e a súa nai conversan en voz baixa, ao longo de tres cuartos de hora, sobre a súa experiencia como contadoras, mesturando os fíos da vida cotián da infancia cos das historias do leñador e os animais do bosque. Unha marabilla de sutileza para abordar en escena cuestión tan complexa como a de rescatar ese acto íntimo de nai e filla na hora do conto. Outra marabilla é o a construción do espazo escénico e o das propias marionetas, todas elas recicladas de obxectos da casa. A luz, a música e un ritmo moi sereno nas transicións crean no escenario unha atmosfera capaz de contaxiar un silencio cómplice nos espectadores, mesmo nos máis novos. Os meus parabéns para Larraitz, Mirari e Santi Prego, o director do espectáculo, por esta marabilla de humilde teatro de títeres capaz de contaxiar tanto calor.

Babaluva colabora en cada unha das súas funcións co Proxecto Bubisher. Destina o beneficio da venda dos libros de Cama e conto para esta iniciativa destinada a contar cun bibliobús que leve libros ás escolas dos campamentos de refuxiados do Sahara.

«Valados» de Agustín Fernández Paz, adaptación teatral

/en , , , /por

Eis o vídeo de Valados, unha obra de teatro de Artestudio baseada no libro homónimo de Agustín Fernández Paz.

Esta é a historia de Helena e Xoel. Da súa fermosa amistade e da súa vila, chea de vida ata que un vento fantasmagórico lle rouba a ledicia e o amor e aproveita as deliciosas diferenzas entre as persoas para convertilas en prexuízos: o medo ao diferente, a desconfianza no veciño… Prexuízos adultos suficientes para erguer un VALADO que parte a cidade en dous, deixando a Helena a un lado e a Xoel ao outro.  A rebeldía, o inxenio e o amor que os unen serán as ferramentas para crear artimañas de comunicación e seguir así xuntos aínda que separados. Un espectáculo no que a través da música, a máis grande das artes, a danza, a máis efémera, e o teatro, a máis directa, lanzamos ao ceo un papaventos cunha mensaxe de reflexión, esperanza e insurrección.

A historia de sempre

/en , , /por

La historia de siempre (2009) from Roger Batalla on Vimeo.

Recomendo esta curtametraxe de J.L. Montesinos, o xove director catalán. A interpretación de Miguel Ángel Jenner é magnífica e a peza recibiu varios premios desque foi estreada en 2009. Pagan a pena eses case doce minutos. A marabilla da narración, a crueza da vida.