Memoria – Páxina 15

Tranvía centenario

19 de Agosto de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Historia, Memoria, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao centenario do tranvía en Vigo.

Vigo é unha cidade desmemoriada. En sendo este o ano do centenario do inicio do rodar dos tranvías, descoñecemos iniciativa algunha na lembranza do noso primeiro medio de transporte metropolitano, un facilitador de boa parte da modernización industrial de Vigo durante cincuenta anos do pasado século XX. Non pode pasar desapercibida a data daquel 9 de agosto de 1914 cando ás once da mañán, segundo relata o historiador Antonio Giráldez Lomba, actual presidente do Instituto de Estudos Vigueses, saíron das cocheiras das Travesas os primeiros tranvías que seguindo a estrada de Baiona (hoxe López Mora), despois, Pi i Margall, Porta do Sol, Príncipe e Urzaiz, chegarían ao Calvario, até o concello de Lavadores. Tranvías que dende aquel día histórico, no que foron recibidos ao seu paso con flores polos vigueses, ampliarían o seu trazado de oito liñas (da Estación a Pereiró, dos Caños a Bouzas, de Cabral á Ribeira, de Bouzas ao Seixo, de Florida a Chapela, do Seixo a Travesas…) até os 32 km de liña tranviaria, abranguendo con espírito metropolitano nove concellos, chegando ao Val Miñor e o da Louriña, movendo cada día, nos anos de maior actividade, a máis de 100.000 viaxeiros.

O proxecto empresarial fóra concibido apenas tres anos antes nun xantar na illa de Toralla, onde un grupo de notables vigueses, convocados por Martín Echegaray, acordara constituír unha empresa coa intención de instalar en Vigo un servizo de tranvías eléctricos semellante ao que funcionaba daquela en Buenos Aires e comezaba a desenvolverse en Madrid e Barcelona. Empresarios como Manuel Losada, Concepto López, Victorio Pig e Tomás Mirambell, entre outros, acreditaban neste medio de transporte como inequívoco motor do progreso urbano e vertebrador de todo o espazo comarcal de Vigo.

Sería o alcalde franquista Rafael J. Portanet Suárez quen en 1968 retiraría á empresa de Tranvías Eléctricos de Vigo a concesión de transporte urbano substituíndoo por un servizo de autobuses adxudicado de forma irregular a Viguesa de Transportes, a empresa presidida por Gonzalo González Arrojo, o presidente do sindicato vertical de transportes e comunicacións. Unha terrible portanetada (coma o derrubo en 1967 do edificio Rubira, a mellor fachada de García Barbón e Colón), que abriría unha dura batalla legal entre Tranvías e o concello de Vigo, mais que sería considerada en 1972 polos tribunais como un caso de soborno. Porén, xa nada se puido facer. Os tranvías deixaran de circular dende a noite do 30 de decembro de 1968 e polas rúas viguesas fumegaban dende mediados do mesmo ano os pegasos azuis de Vitrasa.

Teño a fortuna de conservar a memoria do tranvía. De agardar aos “puntos” que os tranviarios metían cando subían pola costa de Urzáiz ou Casablanca. De lembrar as viaxes nos automotores ao balneario de Samil e os percorridos entre os millos e os lameiros de todo o Val Miñor para acudir ao san Benito de Gondomar. De saber as dificultades para obter o premio que supoñía apañar do chan o taco dos billetes acabado, aqueles que desfacíamos en milleiros de papeliños diminutos ou do perigo que supoñía a baixada en marcha dos ghichiños que acudían veloces aos seus choios.

Xaora, quedou en Vigo a saudade pola perda inxusta dos tranvías, onde se mesturan doses de raiba e dozura, como a lembranza do tranvía fantasma citado por Ferrín no seu “Testamento do Ghebo”. O tranvía deixou en Vigo un sentimento de certa fatalidade, por mor de feridas que non é doado cicatricen, as dos accidentes das xardiñeiras ao seu paso polo Paseo de Alfonso ou a do Siboney que descarrilou na rúa Lepanto en 1935, traxedias que marcaron a historia dunhas cantas das nosas familias. Un estado de ánimo que nos atrevimos a bautizar como “síndrome Siboney”, lembrando o nome popular daqueles tranvías que circulaban dende comezos dos anos vinte, nos que viaxou a fotógrafa americana Ruth Matilda Anderson e nos que lembra ao tranviario conducindo cunha rosa entre os dentes, unha imaxe moi fermosa para non esquecer neste centenario.

Os tranvías vigueses foron un modelo de transporte metropolitano adiantado ao seu tempo, propio dunha cidade cosmopolita, á altura doutras cidades europeas do seu tempo. Os tranvías simbolizaron o emprendemento colectivo vigués e o seu dinamismo, ideas ás que non foi alleo Ricardo Mella, o pensador anarquista vigués e xerente da empresa de Tranvías até o seu pasamento en 1925. Os tranvías eléctricos continúan sendo hoxe o medio de transporte esencial na maior parte das cidades do norte de Europa, tanto polo seu carácter máis limpo, silencioso e seguro, como pola súa capacidade para artellar o territorio. Ben sería que este centenario servise para repensar o futuro modelo de mobilidade metropolitana, unha cuestión na que moito repararon os pioneiros do tranvía.

Ruth Matilda Anderson en Vigo

12 de Agosto de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Historia, Memoria, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á visita a Vigo que fixo hai noventa anos a fotógrafa Ruth Matilda Anderson.

O 7 de agosto de 1924 dous pasaxeiros estadounidenses do “SS Rousillon” desembarcaron no porto de Vigo. Tras agardar a que os carabineiros inspeccionasen as caixas da súa equipaxe, Ruth Matilda Anderson e o seu pai Alfred Theodore comezaron na Laxe unha viaxe fotográfica por Galicia de trece meses de duración, coa intención de realizar unha gran reportaxe encargada pola Hispanic Society of America, o museo e a biblioteca onde Ruth traballaba como fotógrafa. Viaxe a Galicia que ela repetiría un ano despois, entón acompañada pola tamén fotógrafa Frances Spalding, para completar a colección de imaxes sobre a vida, os costumes, as paisaxes, os oficios, as festas, o traxe ou a música daquela Galicia que comezaba o seu proceso de modernización, retratada tamén por Ramón Otero Pedrayo en 1926 na súa “Guía de Galicia” e por fotógrafos como Pacheco ou Ksado.

Daquelas viaxes, ademais das máis de cinco mil fotografías e das súas anotacións correspondentes, un tesouro documental da Galicia de hai un século, conservado na institución novaiorquina, Ruth realizou un detallado relato no libro “Gallegan provinces of Spain. Pontevedra and La Coruña” (The Spanic Society of America, 1939). Noventa anos despois, emociona ler a fermosa descrición que Ruth realiza da ría de Vigo e da cidade aquela tarde da súa entrada ao solpor entre as illas Cíes: “augas verdes nas que se debuxaban as xerfas, praias de area dourada”; “a ría é unha espada de bordo redondeado chantada sobre unha amálgama azul e lila”; “a cidade é un outeiro granítico coroado por unha fortaleza angulosa e pétrea” (O Castro e o seu baluarte); “multitude de casas de moi diversas cores chegaban de forma abrupta até a enseada (O Berbés), mentres ca máis adiante aparecen fachadas pétreas que conforman unha parede marítima moi sólida (O Areal e as Avenidas)”.

Como moito sorprende a narración daquelas xornadas viguesas da estraña parella de americanos, na que foron descubrindo unha cidade (daquela de apenas 50.000 habitantes) e unhas xentes e uns costumes ca pouco encaixaban cos modelos tradicionais dos murais de Soralla que coñeceran en Nova York. Ruth non esquece como cando desembarcaron dende A Laxe subiron pola rúa Carral camiño do Hotel Moderno, onde se hospedaron. “As pertenzas máis pesadas leváronas nun carro e as outras unhas mulleres na cabeza”. Axiña fotografou o edificio do novo teatro en construción e dende a galería do seu cuarto identificou os barcos fondeados na ría, o brillo do ovo do edificio Bonín, sentiu a calor que saía dos tellados daquela cidade con “rúas anchas, moitos soares, bloques de edificios novos, síntomas moi familiares de xuventude cívica e ambición”. Relata o primeiro xantar en Vigo, un auténtico menú de benvida, onde non faltaron os percebes (que lle pareceron semellantes ás patas de galiña), os camaróns, o caldo galego, a pescada frita acompañada de xudías verdes, os bistés de tenreira e para rematar “o xeado de nata servido en cunchiñas de prata, mazás, peras, queixo e café”. A fotógrafa confesa que despois de semellante larpeirada ela e o seu pai durmiran “unha sesta” (ben merecida).

Ruth e Theodore utilizaron moito o tranvía na súa visita viguesa, na que un estudante de Arqueoloxía de querenza galeguista serviulles de cicerone. Visitaron e fotografaron o paseo de Afonso, o Castro, a ribeira do Berbés, os pazos de Santo Tomé e de Castrelos e a igrexa románica de santa María de Castrelos. O mozo galeguista –para quen “a única esperanza de Galicia está no separatismo” e para quen “Vigo é unha cidade sen pasado, só ten futuro”– deulles noticias de Martín Códax, de quen Ruth traduciu ao inglés unha das súas cantigas. Foron a un concerto do Orfeón Queixumes dos pinos, Ruth quedou impresionada polo “aturuxo” (“un berro de grande valor para a mocidade galega”) e fotografou na Alameda a algúns dos seus integrantes cos traxes tradicionais. Particular importancia para a fotógrafa tivo a participación na Romaxe de San Roque, o día despois da festa do santo do can, descrita no libro con todo detalle, tanto no que atinxe as instalacións do pazo (daquela propiedade do Conde de Vilar de Fontes), ao rito da venda de cabazas e exvotos como a todo o referido á música tradicional, dende a descrición dos instrumentos ás formas musicais utilizadas. Días antes, a parella visitara Cangas e Baiona, para seguir despois o seu itinerario cara Tui, Santa Tegra e Mondariz.

E ademais, sabemos polas cartas que se conservan de Theodore, que en Ruth revelaba en Vigo as fotos no Consulado dos Estados Unidos, xa que “o señor Wilson, o noso cónsul, é un fotógrafo afeccionado, que fai el mesmo o positivado e as ampliacións e nos presta moi amablemente o seu cuarto escuro e o seu equipo para cando o necesitamos”. Non é pouco o que nos deixou Ruth Matilda Anderson.

Onte 1042: Illa da memoria

21 de Xullo de 2014/en Galerías de fotos, Goberno Feijoo, Goberno Rajoy, Historia, Imaxes, Memoria, Onte, Política, Xerais, Xornalismo/por bretemas

A axencia francesa AFP chiaba onte a tarde esta gran foto de Miguel Riopa para ilustrar os actos celebrados na illa de san Simón con motivo da Homenaxe nacional ás vítimas do franquismo organizados pola Iniciativa Galega pola Memoria. Magoa o escaso eco que este acto recibiu nos medios galegos, apenas unha mostra da hibernación á que esta sometido o proceso de recuperación da memoria desque goberna o Partido Popular, como proba a paralización do proxecto interuniversitario «Nomes e voces» e o da propia Lei de Memoria histórica de 2008, sen recursos nin dotacións para desenvolver as súas finalidades. Denunciouno alí Manuel Rivas o pasado sábado: «non existe respecto pola memoria histórica en España», continúan »impunes» algúns crimes franquistas e moitas fosas comúns agardan ser abertas. Nunca esquecemos que San Simón, onde vivimos tantos momentos felices, é a illa da memoria, testemuña silente ao fondo da ría da dor de milleiros de persoas que alí foron recluídas e de tantas outras cuxa dor non foi aínda reparada. A gran foto de Riopa quedará na nosa memoria para nunca esquecelo.

Onte 1037: Barrio do Cura

16 de Xullo de 2014/en Beizóns, Memoria, Música, Onte, Persoal, Poesía, Vídeos, Vigo/por bretemas

Souben onte desta peza audiovisual sobre o Barrio do Cura, alicerzada sobre o texto e a voz do poeta Xabi Xil Xardón. Unha marabilla!!! Quedei sen palabras. Afondoume. Non é ese para min un espazo calquera, no forno do señor Domingos, o noso veciño fronte por fronte, está o celme da miña nenez, moitas horas daqueles días felices, o arrecendo das empanadas e tarteiras da miña nai e os roscóns da miña avoa e miña madriña chegadas das Travesas. No Barrio do Cura estaba o estanco de Maruxa co faro de cada día, máis tamén coas novelas de mamá, as medias da avoa e, anos máis tarde, o meu Triunfo. No Bar Madrid botaba papá a quiniela e eu agardaba a Julito Bernárdez para subir para o colexio. Na ferraxaría industrial dos Sanmartín sempre había tanto balbordo como na moblaría desorde e medo, moito medo, cando morreu tan noviño o rapaz do terceiro, o fillo do carpinteiro. Nunca esquecerei a desgraza de Concha na carnizaría, nunca, nin o accidente do Dyane do meu pai no cruzamento de Llorente. No bar Mascato dicía a avoa Filo que ían os borrachóns de retirada, despois de visitar a taberna de Armando do calellón das Angustias. Máis tarde souben que os pintores e intelectuais como Laxeiro frecuentaban o Roucos para fartarse coas tortillas e as filloas larpeiras de Sira. Os ultramariños da Aldea eran moi escuros, xusto ao pé da casa da mestra onde aprendín a ler. Nos calellóns do Barrio do Cura quedou ancorada unha parte da miña memoria máis luminosa. Mágoa que sexa tan difícil evitar a desaparición deste derradeiro reduto da arquitectura mariñeira máis tradicional do Berbés. Quedan, en palabras de Xardón, as primaveras no barrio de luz e máis non dar, e nós entre ruínas. Quedan.

A miña gratitude aos autores desta peza, que para min constitúe un grande agasallo. Xardón, Miriam Rodríguez e Pablo Kaufmann, beizóns.

Onte 1019: Memorias de Sabino Torres

28 de Xuño de 2014/en Editores, Historia, Memoria, Novidades, Onte/por bretemas

Coincidindo co seu noventa aniversario, o pontevedrés Sabino Torres publica Crónicas dun tempo escondido. Pontevedra 1930-1960 (Galaxia 2014), as súas memorias como editor e poeta. Coa súa elegancia característica, inserida na retórica clásica, onde que nunca falta o humor e o detalle preciso, o director de Hipocampo Amigo e actual decano dos editores galegos en activo, reconstrúe en trescentas páxinas a historia social e cultural de tres décadas da posguerra, cando a imprenta Torres do seu pai foi o centro da dinamización xornalística e literaria de Pontevedra. Neste tour de force coa memoria Sabino concédelle particular importancia as tertulias literarias daquel tempo miserento dos «luns sen postre», celebradas nos cafés Savoy, Moderno ou Urquín, máis tarde no Carabela, onde impartían doutrina xentes como Ramón Peña, Emilio Canda, Celso Emilio Ferreiro, Emilio Álvarez Negreira, Manuel Cuña Novás, Rafael Alonso, Laxeiro, entre outros moitos escritores e pintores citados.

Xaora, foron do meu maior interese os capítulos dedicados á édición, nos que se relata a experiencia da revista Finisterre e do semanario Ciudad, como da colección poética Benito Soto, un capítulo extraordinario polo que Sabino Torres pasará con letras douradas á historia da edición en lingua galega. Mágoa que non profundice en aspectos máis técnicos de edición e, sobre todo, nas razóns que fixeran naufragar un proxecto, aparentemente exitoso, que tiña o proxecto de ampliarse na narrativa e no ensaio, xusto cando nacía a editorial Galaxia. Memorias dun editor galego de lectura engaiolante que merecen atención. Beizóns, mestre!!!

Onte 1002: Raimon

11 de Xuño de 2014/en Beizóns, Lingua, Memoria, Música, Onte, Poesía, Premios, Vídeos/por bretemas

Raimon recibiu onte no Palau de la Música o Premio de Honra das Letras Catalás outorgado por Ómnium Cultural. Recoñécese así a traxectoria artística, cultural e cívica do cantante e poeta de Xátiva, destacando o seu papel como defensor da lingua catalá desde 1963, ano no que publicou en Edigsa o seu primeiro disco, o que inclúe «Al vent». Onte, tras recibir tan importante recoñecemento, Raimon confesou que «moitas veces teño a sensación de que non son dos meus», «non me sinto dos meus cando os meus queren que eu sexa como eles quixeran que eu fose e non como eles saben que son», «a loita entre o meu “eu” e o seu colectivo fanme pensar que eu non son dos meus». Un xeito moi sutil de afirmar na súa madurez humana e artística a súa liberdade de criterio e o seu compromiso coa súa memoria. Raimon, figura da música popular catalá, que continúa defendendo os valores democráticos, merece as nosas beizóns. Parabéns tamén a Ómnium Cultural, unha entidade cívica apartidaria que coma Raimon leva cincuenta anos ao servizo da lingua, da cultura e do país.

Catro décadas na Alameda

27 de Maio de 2014/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Librarías, Memoria, Vigo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo animo a participar na Feira do Libro de Vigo que se celebra esta semana na Alameda de Vigo.

Teño querenza pola Feira do Libro que se celebra nos xardíns da praza de Compostela. O venres inaugurouse a cuadraxésima edición na que se abandona a súa tradicional convocatoria na primeira decena de xullo. Novas datas de primavera para unha feira que no entorno da crise económica e do proceso de hibridación da industria editorial precisa azos e iniciativas renovadas, como o festival de música infantil galega, iniciado con enorme éxito a pasada edición, para seducir ao lectorado de todas as idades.

Parte do engado da feira do libro viguesa ten que ver coa súa ubicación privilexiada na Alameda, o máis fermoso dos parques urbanos vigueses, construída hai máis de cento cincuenta anos en terreos gañados ao mar e urbanizada ao abeiro do plan do ensanche de García Olloqui de 1870. Baixar á feira do libro supón regresar a un espazo da miña infancia onde difícil é non lembrar a presenza de Camilo e a súa barquilleira, o home do parisién, ou daqueles gardas de xardíns que rifaban se pisabamos algúns dos parterres presididos polas esculturas de José Luis Medina do oso, do cisne, da hiena e do caracol ou polas alegorías da paz, da maternidade e do mundo do traballo que cicelaran as mans do pai de Camilo Nogueira. Como é imposible esquecer aos fotógrafos de minuto que alí traballaban, agardando pacientes pola súa clientela de jichiños e namoradas que xuntaban as súas miradas dentro dun corazón diminuto de papel. Nin aqueloutros “retirados”, así os bautizaba a miña avoa, que pasmaban nos bancos, atentos á chegada dos músicos da banda municipal dispostos a interpretar o seu concerto popular diante do estanque onde un alcalde franquista quitou a estatua de Curros Enríquez.

A Alameda viguesa, concibida como un espazo urbano de privacidade, continúa sendo, a pesar dos seus achaques, un lugar acaído para camiñar, xogar, conversar, descansar, namorar ou ler no centro de Vigo. A nosa Alameda, ao pé do buligar da ribeira, onde se mesturan as fragrancias do xardín e da maruxía, sempre foi espazo de serenidade, un remansiño para vivir con acougo. Razón pola que dificilmente poderíamos atopar un sitio máis acaído que a sombra destas castiñeiras de indias e magnolias para gozar do aroma dos libros, do noso primeiro pan da cultura; un lugar ideal para instalar este improvisado corredor de lectura que cada ano durante dez días purifica o aire da cidade.

Escoller esta ubicación ideal para a feira do libro, foi iniciativa ventureira que lle debemos a don Antón Patiño Regueira, o inesquecible libreiro de Librouro, o fundador da feira do libro de Vigo en tempos difíciles e entusiastas nos que era imprescindible levar á rúa os aires de liberdade, galeguismo e democracia dos que son portadores os libros. Patiño e os libreiros vigueses do seu tempo, sendo alcalde de Vigo Joaquín García Picher, tiveron a afouteza de baixar no verán de 1975 os libros ao corredor central da Alameda, onde colocaron os seus primeiros postos, coa intencion de facelos visibles diante de toda a cidadanía que, en moitos casos, nunca se atrevera a franquear a porta da libraría, concibida daquela como un templo sagrado destinado só ás minorías de intelectuais e afeccionados á lectura. Daquela, nos anos difíciles do Tardofranquismo, o libro constituía unha ferramenta de afirmación cívica e galeguista indispensable para conquistar as liberdades, a democracia e a recuperación da lingua e cultura galegas. Como fixera Coruña tres anos antes, Vigo incorporábase ás cidades pioneiras que contaban con feiras do libro organizadas por libreiros, recuperando así iniciativa e o espírito que en 1933 os libreiros madrileños tiveran de levar ao Paseo de Recoletos a luz dos libros.

O libreiro don Antón Patiño Regueira, figura cultural esencial e memoria cívica de ferro, a quen a cidade de Vigo aínda debe un recoñecemento, axudounos a descubrir que camiñar devagariño esta Alameda, seguindo a liña conformada polas casetas da feira do libro, permite ignorar o estrondo de vitrasas e automóbiles e, porén, identificar o canto dos paxariños; deterse diante dos mostradores facilita descubrir os múltiples matices da luz que reflicten as edificacións pétreas que rodean este rectángulo natural. Fenómenos que pouco deben sorprendernos xa que foron descritas moitas outras utilidades destes obxectos de papel ou cartón que chamamos libros: iluminar, ensinar, interrogar, consolar, divertir, acougar, acompañar, enamorar, engaiolar, convencer, desenvolver a nosa sensibilidade, animar a compartir, a convivir, a viaxar… Paga moito a pena, pois, baixar a Alameda a gozar dos seráns dos libros e da música, onde picariños e maiores, militantes todos da lectura e do valor dos libros, poden experimentar da súa biodiversidade cultural e das fragrancias dos xardíns en primavera.

Onte 979: Irene

19 de Maio de 2014/en Memoria, Onte, Persoal, Vigo/por bretemas

Deille un colo a Irene. Apenas facía seis horas que nacera. No seu latexo sentín a fraxilidade do inicio dunha vida, unha desas experiencias marabillosas, marcantes e infrecuentes, que nos devolven ao máis primixenio da condición humana, a de sermos cadea de cariños e querenzas. Cando espertou entre uns chorares, aínda inexpertos, colleume o maimiño entre os seus dedos. Eis o reflexo de prensión, a primeira forma de socialización do ser humano, a primeira manifestación dos afectos. A vida vai ser para Irene a conquista da autonomía, mais tamén a da súa perda, irreversible. Recibímola con saudades da súa avoa, a que naceu nas brétemas de Yorkshire e deixounos en Vigo o pouso dos afectos. Recibimos a Irene, tamén, con moito entusiasmo, sabemos que pode ser a embaixadora da paz, da nosa memoria, tamén da nosa lingua, no século XXII. Vertixe e emoción para un día que lembraremos.

O Vigo de Coppini

31 de Decembro de 2013/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, In memoriam, Memoria, Música, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo de semana en Faro de Vigo a lembrar a Germán Coppini e a aquel Vigo da efervescencia cultural da Movida dos oitenta.

Impresionoume a noticia do pasamento de Germán Coppini, un santanderino, que recalou na súa mocidade en Vigo, mais que quedará unido para sempre coa nosa cidade como un dos fundadores de Siniestro Total e de Golpes Bajos, os dous grupos senlleiros da “Movida” de comezos dos oitenta. Coppini formou parte dunha xeración de mozos e mozas vigueses que enxergamos o futuro nas rúas daquel Vigo revolcado da primeira reconversión naval de Ascón e do inicio do descafeinado proceso autonómico galego. Un Vigo gobernado por Manoel Soto, un alcalde que nunca contou con maioría absoluta, cuxa icona urbanística foi o Escalestri nunca utilizado, que cruzaba a rúa Urzaiz, o anfiteatro preferido para numerosas manifestacións cívicas, políticas e sindicais. Un tempo de mudanzas e grandes esperanzas, cuxa memoria reconstruímos axudados polas fotografías de Cameselle e Vitín de las Heras e pola magnífica crónica que Emilio Alonso fixo no seu libro “Vigo a 80 revolucións por minuto” (Xerais 2011).

Coppini foi o primeiro cantante de Siniestro Total. Xunto a Miguel Costas, Alberto Torrado e Julián Hernández formou parte daquela formación inicial que o 27 de decembro de 1982 participou no Nadal Rock do cine Salesianos. Pouco antes, no mes de outubro, Coppini participara na gravación do primeiro elepé, “¿Cuándo se come aquí?”, quince cancións nas que o grupo punk vigués acuñou o seu ADN, letras de acedume desapiadada sobre bases de máxima simplicidade musical. Fora Modesto Román, que coñecía a Germán do seu paso polo colexio Nebrija, quen no Cerne da Deboura, o pub onde traballaba, puxo en contacto a Coppini, daquela cantante de Coco y los del 1.500, con Costas e Hernández. Naquel momento de fulgor creativo outros locais vigueses (Sachtmo, Catro a Catro, Luada, Kremlin, El Manco) foron facilitadores tamén doutros encontros artísticos.

Na primavera de 1983, Coppini formou un dúo con Teo Cardalda, que bautizaron como Golpes Bajos, ao que logo se uniron Pablo Novoa e Luis García. Foi neste grupo de tan curta vida coma éxito fulgurante onde Germán comezou a desenvolver con plenitude o seu concepto artesán da música elegante, que co paso do tempo o definiu como un incómodo resistente. Na ollada, nas letras de cancións memorables (“No mires a los ojos de la gente”, “Cena recalentada”…) e, sobre todo, na súa voz identifícase un aceno de tristeza reflexiva, unha alerta inconformista para permancer sempre á espreita, nese territorio tan difícil de construír entre a melancolía e a memoria.

Nunca foi doado explicar para os medios madrileños nin o éxito acadado por ST e GB en toda España nin as razóns da efervescencia cultural que se vivía nunha cidade industrial sometida aos rigores da reconversión. Mais aquel Vigo de Coppini, o Vigo da “Movida”, unha cidade que non contaba nin sequera con universidade de seu, facilitou o estourido da creación e a industria cultural en case todas as disciplinas. Non é doado resumilas.

Os Premios da Crítica Galicia, promovidos por un grupo plural de galeguistas do Círculo Ourensán Vigués, consolidáronse dende entón como referente da produción cultural en galego. Na música culta emerxeu a figura do compositor Enrique X. Macías, a programación das Xuventudes Musicais de Manuel Álvarez ou a creación municipal do Laboratorio de Música Electrónica e do Obradoiro de Instrumentos Tradicionais da Universidade Popular. As actividades interdisciplinares do grupo de Comunicación Poética Rompente, creado por Romón, Reixa e Avendaño, trouxeron a vangarda e a renovación á poesía galega. Outrosí sucedeu coa aparición dunha nova xeración de poetas e narradores (Manuel Forcadela, Ramiro Fonte, Román Raña, Xela Arias, Xosé Ramón Pena, Alfonso e Xosé María Álvarez Cáccamo…) que comezaron a publicar ao abeiro de novas editoras literarias viguesas como Xerais, Ir Indo, Cumio… O mesmo sucedeu no teatro, coa aparición de grupos como Máscara 17 ou Artello. Nas artes plásticas consolidouse a xeración Atlántica, na que participaron pintores vigueses como Lamas, Patiño, Monroy, Mantecón, Huete ou o escultor e ilustrador Xosé Guillermo, o deseñador da instalación dos aforcados da praza da Constitución cando se celebrou “Madrid se escribe con V de Vigo”. Sen esquecer que foi daquela cando naceu a Fotobienal (1984), promovida por Suárez Canal e Manuel Sendón, cando Reixa estreou as súas primeiras videocreacións, cando Radiocadena española en Vigo emitía o programa “A trincheira” de Emilio Alonso, cando se publicaba a revista “Tintimán” ou “Pharo the Bego”, un suplemento cultural de “Faro de Vigo”. Ou cando a rúa López de Neira foi a “rúa da moda”, onde tiña as súas tendas María Moreira, Gene Cabaleiro…

Aquel Vigo inquedo e inconformista de Coppini e da Movida ben merece hoxe unha lembranza.

Onte 790: «Pontevedra nos anos do medo»

12 de Novembro de 2013/en Historia, Memoria, Novidades, Onte, Premios, Xerais/por bretemas

Contei duascentas catro persoas na presentación de Pontevedra nos anos do medo, o libro de Xosé Álvarez Castro, no paraninfo do instituto Valle Inclán de Pontevedra. Na véspera do 12 de novembro, data na que se lembra a execución de dez políticos republicáns pontevedreses no Km 1 da estrada de Campañó, entre os que entre outros estaban o impresor Ramiro Paz Carbajal, o xornalista Víctor Casas, o avogado José Adrio Bareiro, o mestre Germán Adrio Mañá, o médico Telmo Bernárdez, esta extraordinaria presentación constituíu un acto cívico en homenaxe de todas as vítimas da represión e unha reivindicación da rehabilitación moral e pública de todos os represaliados e do papel da investigación histórica para informar á cidadanía sobre aqueles feitos.

Tras as intervencións do editor, e do historiador Xosé Carlos Morgade, o autor comezou o seu discurso expresando as dificultades para abordar un libro de historia coma este, tanto na consulta de arquivos coma na localización de fontes orais, «claves para coñecer as execucións extraxudiciais, os chamados paseos». Para Xosé Álvarez «o estudo da represión é un pasado non ausente, que segue influíndo en nós. Até que non se esclareza totalmente non pasará a ser pasado, historia». «Tampouco se pretendeu con este libro facer un axuste de contas co pasado, xa que o papel do historiador non é facer xustiza. O noso papel é facer comprender o pasado á sociedade. O recoñecemento social das vítimas correspóndelle á sociedade, para iso é preciso coñecelo antes». Subliñou, ademais, que «as vítimas non perderon nunca a dignidade, perdérona os seus verdugos». Referiuse despois á orixe do libro, que estivo no blog homónimo, onde dende comezos de 2008 foron publicándose diversas achegas sobre a represión e o golpe militar en Pontevedra entre 1936 e 1939, «no libro ampliouse ese traballo, estruturándose o que alí aparecían só como pinceldas dispersas».

A seguir, o autor abordou as tres partes principais da obra. A primeira na que se presenta a situación política e social de Pontevedra nos anos anos anteriores ao golpe, «onde non parece para nada a desorde e a violencia que os golpistas utilizaron para xustificalo». A segunda a descrición do golpe de estado en Pontevedra, tanto nos días anteriores como no luns 20 de xullo cando se declarou. E a terceira referida á represión e clima de terror posterior, tanto no referido aos consellos de guerra de persoas destacadas como a represión extraxudicial que «foi moi intensa até o mes de marzo de 1937 e que afectou aos militantes da Frente Popular que non era doado poder executalos nun proceso xudicial». Álvarez citou as instrucións reservadas do Xeneral Mola para amosar que a represión foi «unha actuación planificada, sistemática, común en todos os territorios onde gobernaron os sublevados». Relatou como se creaba o clima de terror e medo entre a poboación, así como as actuacións dos membros de Falange, sobre todo nos días posteriores ao golpe, e da Garda Cívica, agrupación creada pola Garda Civil, da que foi o seu verdadeiro xefe en Pontevedra o médico Víctor Lis Quibén, deputado de Renovación Española. O autor estimou en setenta as persoas paseadas na zona de Pontevedra. Cualificou aos chamados «Consellos de Guerra» como farsas xudiciais, xa que se condenada a xente por actuacións legais, non se aplicaba o principio de retroactividade das leis, nin a presunción de inocencia, nin a imparcialidade dos tribunais. «Os rebeldes xulgaban por rebelión aos defensores da legalizade. O que Serrano Suñer definiu como “a xustiza ao revés”».

Continuou Xosé Álvarez relatando outras formas da represión daquel período. A depuración dos mestres e outros funcionarios. A represión económica, que se realizaba por medio da incautación de bens por responsabilidades políticas, por presións sobre as mulleres, «o grande sector oculto da represión», polas requisas e doazóns, «practicamente obrigatorias», polas ameazas de inclusión en listas negras, «todo un entramadado que moveu unha gran cantidade de diñeiro, cuxo coñecemento é unha tarefa pendente para os investigadores». Polo papel da Igrexa católica, coa súas cerimonias de reposición de crucifixos en escolas e hospitais. Pola militarización da sociedade, pola promoción dun sector social de indiferentes, o que se ten denominado como «franquismo sociolóxico».

Rematou o autor expresando a sua reflexión sobre a importancia do papel do historiador para informar sobre aqueles feitos, «as feridas non cicatrizan sen non se abren e se desinfectan«. Salientou ademais que «agás moi poucos casos de xenreiras e vinganzas, as vítimas fixeron algo, militaron en organizacións agrarias, políticas e sindicais, foron vítimas por exercer a súa liberdade e os seus dereitos cidadáns». Rematou Xosé Álvarez insisitindo na necesidade de divulgar os feitos, citando a Gunter Grass recomendou «hai que falar, mesmo do máis traumático, hai que falar do pasado, á fin sempre volve».