Ciencia – Páxina 2

Darnos o futuro

12 de Novembro de 2019/en A Portada, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Ciencia, Cine, Cultura, Eventos, Gastronomía, Música, Narrativa, Premios, Teatro, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo á celebración da XLIIª edición dos Premios da Crítica de Galicia:

O sábado de reflexión quedou marcado na axenda do Vigo cultural polas celebracións de magostos populares e polo acto no que se deron a coñecer o ditame dos Premios da Crítica de Galicia, iniciativa que se leva desenvolvendo en Vigo de forma ininterrompida dende o 17 de maio de 1978. Trescentas persoas enchemos o Auditorio do Centro Social Afundación para celebrar a continuidade desta cita anual –hoxe a máis veterana da cultura galega–, unha plataforma privada, plural, interxeracional e independente, encabeza polo editor Bieito Ledo e polo pintor Antón Pulido, que asume como o seu principal obxectivo o de tomar o pulso ao estado da creación cultural e das industrias culturais inseridas na tradición e memoria galegas.

Cun formato renovado da cerimonia de ditame, os Premios da Crítica de Galicia foron convocados nesta cuadraxésima segunda edición baixo un verso punxente de Manuel Álvarez Torneiro, poeta coruñés esencial, falecido no pasado mes de outubro: «Teñamos o valor de darnos o futuro». Esperanza que reclamou na súa intervención Bieito Ledo, fundador e presidente da asociación organizadora, cando cualificou o século XXI «como unha época de esplendor na nosa historia», e cando desexou aos participantes na tradición galeguista que «o canto da rola aloumiñe todos os soños que o noso pobo leva no seu peito e que aínda están por vir». Teimosa referencia á construción dun futuro compartido en igualdade presente nas palabras da xornalista viguesa Noelia Otero, magnífica condutora dunha cerimonia que resultou moi dinámica, así como nas do alcalde de Vigo Abel Caballero, que como ven sendo tradición nos últimos nove anos pecharon o acto.

Quizais grazas á atmosfera de harmonía e improvisación jazzística elegante creada polas melodías dos tres temas do Cuarteto Caramuxo, xa outra tradición moderna no decurso destes premios, como a entrega das estatuíñas de Martín Códax, o cantor do mar de Vigo, deseñadas por Isaac Díaz Pardo en Sargadelos, todas as intervencións das persoas premiadas foron tan serenas como emocionantes. Palabras que dunha ou doutra forma reclamaron visibilidade para a excelencia do traballo de creación e dinamización nas diversas modalidades das artes, como tamén nos eidos da investigación científica, tecnolóxica e social desenvolvida en Galicia e con particular atención a lingua galega.

Particular importancia tivo na cerimonia a expresión do empoderamento das mulleres, gañadoras de catro das modalidades: a escritora viguesa Moncha Fuentes en Creación Literaria, pola súa novela O mar que nos leva (Xerais 2018), a escultora noiesa Soledad Penalta en Artes Plásticas, a coreógrafa ourensá Rut Balbís, promotora da compañía Pisando Ovos en Artes Escénicas e a chef Lucía Freitas, do Restaurante A Tafona de Santiago, en Cultura Gastronómica. Catro mulleres de diversas xeracións que reclamaron, dende expresións diversas, a igualdade e a feminización efectiva en cada un dos seus ámbitos do traballo cultural. Empoderamento da muller que por ventura constitúe outro dos sinais de identidade destes premios, sobre todo dende as edicións máis recentes, nas que a asociación organizadora asumiu o principio de paridade na composición de cada un dos xurados como das súas secretarías.

Outra das novidades máis salientables desta edición foi a aposta polo recoñecemento a un proxecto tecnolóxico no ámbito da modalidade de Investigación: o Satélite Lume-1, o (cuarto) nanosatélite da Universidade de Vigo destinado á detección e monitorización de incendios forestais, lanzado ao espazo o 27 de decembro de 2018 no foguete ruso Soyuz. Un proxecto de innovación tecnolóxica dun amplo equipo de enxeñeiros da universidade viguesa, liderado polo profesor Fernando Aguado Agelet, procedentes das escolas de Enxeñaría de Telecomunicacións, de Enxeñaría Industrial e de Enxeñaría Informática (campus de Ourense). Unha achega da investigación galega de impacto internacional que combina a loita contra a praga dos incendios coa creación dunha incipiente industria aeroespacial localizada na área metropolitana de Vigo e, como salientou o xurado, «pon a Galicia no espazo».

Comparando o listado de gañadoras destes Premios da Crítica de Galicia de 2019 coa aquela primeira e heroica de 1978, é inevitable inferir que o noso país deu un salto de xigante cara un futuro de maior igualdade e proxección en todos os eidos da cultura e investigación. Porén, enganaríamos de raíz se perdemos a memoria e o tesouro da nosa lingua, cuxo futuro continúa hoxe máis ameazado ca nunca, pola perda de transmisión interxeracional. Como tampouco podemos perder a confianza nas propias posibilidades nosas nin na estratexia de facelo en man común, coas achegas xenerosas e compartidas de todos e todas.

Estrela Rosalía

29 de Outubro de 2019/en A Portada, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Ciencia, Cultura, Educación, Poesía, Xerais/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñesa Ío de solicitar o nome Rosalía para a estrela HD149143:

Recibimos con entusiasmo a noticia, achegada pola Agrupación Astronómica Coruñesa Ío, da aceptación por parte da Sociedad Española de Astronomía da súa candidatura «Rosalía e Río Sar» para darlle nome ao sistema exoplanetario designado para España pola Unión Astronómica Internacional (IAU), dentro do seu programa «NameExoWorlds», a estrela HD149143 e o seu planeta HD149143b. Unha designación que se producira entre unha ducia de propostas –entre as que está, tamén, a de «Breogán e Ith», presentada polo Observatorio da UAM– en base aos votos recollidos por cada unha delas até o 12 de novembro na web: www.nombraexoplanetas.es. Nomeamento que como parte da celebración do seu centenario realizará a IAU a mediados do mes de decembro, conxuntamente cos nomes das estrelas e planetas doutros países, escollidos todos por medio da participación cidadá.

O sistema proposto para España está na constelación de Ofiúco, chamado tamén Serpentario, da que forman parte estrelas como Rasalhage e Cebalrai. A estrela HD149143 forma parte do catálogo Henry Draper de estrelas, compilado a comezos do século XX pola astrónoma Annie Jump Cannon e as súas colaboradoras do Observatorio de Harvard. É unha estrela anana amarela, semellante ao noso Sol, situada a 240 anos luz da Terra. A súa magnitude relativa é de 7,89, o cal permite que poida ser visible con prismáticos en ceos escuros. Pola súa banda o exoplaneta HD149143b foi descuberto en 2005 polo Observatorio da Alta Provenza coa técnica da espectroscopia Doppler. É un xigante gasoso, un pouco maior ca Xúpiter, moi próximo a súa estrela, que tarda só catro días en dar unha volta completa ao seu redor, sendo o que se coñece por un planeta de tipo xúpiter quente.

As persoas investigadoras e amantes da Astronomía permiten que cada día coñezamos mellor o Universo, nunha extraordinaria procura da Humanidade para explorar os centos de miles de millóns de estrelas. Esta causa incesante da ciencia e da tecnoloxía na esculca astronómica permitiu identificar en 1995 a presenza dun corpo que orbitaba a estrela Pegasi51, confirmando así a existencia de exoplanetas (na actualidade case catro mil), planetas que xiran arredor doutras estrelas. Unha descuberta imparable da comunidade astronómica internacional a que moito contribuíu o desenvolvemento das tecnoloxías de observación que permitiu, tras a invención do telescopio, a observación dos planetas Urano e Neptuno e que obrigou a que IAU aprobase a creación, non sen polémica, de novas categorías como a dos «planetas ananos» do sistema solar onde foron clasificados corpos como Ceres (descuberto en 1801), Plutón (1930) e os novos identificados polo telescopio Hubble da NASA no que vai de século XXI (2005): Eris, Makemake, bautizado co nome dunha deidade do pobo Rapa Nui e Haumea, designado como nome da deusa hawaiana da fertilidade.

O feito de que a estrela HD149143 recibise o nome de Rosalía suporía un recoñecemento universal para quen é a figura primeira da nación e da cultura galega. Anticipada ao seu tempo, convencida feminista, crítica con toda clase de inxustizas, entregada con paixón á reivindicación da paisaxe galega, cantora da terra e da natureza, Rosalía integrou na súa poesía o firmamento e os corpos celestes, nun tempo onde non existía a actual contaminación luminosa e todas as persoas convivían con naturalidade coa noite. Símbolo de soidade e tristeza, a noite será para a autora de Follas novas refuxio e compañía, ao tempo que a Lúa e as estrelas serán interlocutores dos seus sentimentos máis íntimos: «durmo alumada pola lámpada que ós probes lle luz dá».

Esta decisiva designación astronómica (na anterior, realizada en 2015, foi escollido como nome da estrela española, Cervantes, e como os seus exoplanetas Quijote, Sancho, Dulcinea e Rocinante), constitúe unha oportunidade formidable de proxección mundial para que a cultura galega coloque no firmamento os nomes de Rosalía e Río Sar, un dos territorios mais íntimos da nosa cantora, proposta que os membros da Agrupación Ío, a quen se debe tan acertada nominación, engaden os doutros topónimos asociados á vida e obra de Rosalía, como Laíño, Lestrobe, Bastavales, Conxo ou Iria, que serian utilizados no caso de que se descubrisen máis exoplanetas da estrela Rosalía.

Nestes días de Samaín e San Martiño, festa de cabazas, magostos e exaltación da noite, cómpre unha mobilización de toda a comunidade galega de Internet, con atención especial ás tan activas dos centros e bibliotecas escolares, para en man común pór no ceo a estrela Rosalía e o exoplaneta Río Sar: «colleume a noite, / noite brillante, / cunha luniña / feita de xaspes, / cas estreliñas / para guiarme, / que aquel camiño / solo elas saben.»

Os paneis informativos sobre a candidatura elaborado pola Agrupación Ío poden baixarse en pdf aquí.

Podes votar á candidatura Estrela Rosalía aquí.

Onte 2021: A que arrecenden os libros?

19 de Maio de 2019/en A Portada, Ciencia, Edición, Educación, Libro, Onte, Recurso_didáctico, Vídeos, Xornalismo/por bretemas

Concienciadas 1 | A que cheiran os libros? from Praza.gal on Vimeo.

Gustoume moito a primeira entrega de Concienciadas, o novo espazo de Praza dedicado á divulgación científicca a cargo da médica Iria Veiga e Javier Balea. Trátase dun espazo de apenas tres minutos e medio de espírito youtubeiro e inequívoca intencionalidade didáctica sobre o arrecendo dos libros impresos. Dende agora sabemos que os libros novos chegados do prelo arrecenden a etilvinilacetato e peróxido de hidróxeno mentres nos vellos as páxinas se van amarelecendo e liberando debido a existencia de diversas moléculas aromáticas como o tolueno, etilbenceno e vanilina que proporcionan ese característico aroma dóce a vainilla.

Quen dixo que os libros cheiran mal?

Parabéns a Iria e Javier por tan excelente espazo de divulgación científica, un eido esencial para a promoción da nosa cultura e da nosa lingua, que seguiremos con atención.

Hipertextos 009/2019: Precisamos máis Artes e Humanidades

9 de Xaneiro de 2019/en A Portada, Ciencia, Citas, Educación, Hipertextos, Sociedade, Tecnoloxías/por bretemas

Oitocentos millóns de empregos serán ocupados por robots de aquí a 2030. É un camiño irreversible. Por iso hai tempo que o Foro de Davos mandou unha mensaxe á clase traballadora mundial: para no rematar substituídos por máquinas debemos volver ao que nos fai humanos. Isto é, a aprendizaxe cooperativa, a creatividade, o pensamento crítico, a empatía. Habilidades que, precisamente, teñen moito que ver coa formación en Artes e Humanidades.

María José Carmona: «El ser humano frente al algoritmo: por qué el futuro necesita más Artes y Humanidades». Revista dixital EqualTimes.

Agradezo a Asesoría de Bibliotecas que chiase este artigo prospectivo e clarificador no actual entorno do big data, dos robots 4.0 e do desenvolvemento de intelixencia artificial. A proposta de engadir A de Artes á formación STEM (de Ciencia, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas), tan de moda (tamén en Galicia), semella imprescindible tanto polo seu carácter máis inclusivo e equitativo como polo suplemento de creatividade e diverxencia que achegan as competencias humanísticas e sociais a elas asociadas.

En definitiva: na escola da terceira década do século, a que será a era dos robots (e na que mudará a organización do traballo tal como o coñecemos), paradoxicamente precisaremos máis formación en Artes e Humanidades, ou que o mesmo a Literatura, a Música, a Filosofía, a Historia, as Artes Plásticas deben recuperar peso que perderon no currículum e na propia cultura escolar. O artigo de Carmona é unha peza moi recomendable para o debate do profesorado sobre as finalidades da educación no entorno da hibridación da comunicación dixital e da mais que probable automatización laboral.

Hipertextos 003/2019: ano da Táboa Periódica

3 de Xaneiro de 2019/en A Portada, Ciencia, Educación, Hipertextos, Lingua/por bretemas

Moléculas en galego lembra no seu perfil de Twitter que 2019 é o Ano Internacional da Táboa Periódica e que por ventura en galego tamén podemos nomear os elementos químicos. Unha celebración adoptada pola UNESCO con motivo da creación da táboa hai 150 anos por Mendeleiev, cando se coñecían apenas 63 elementos. A dimensión galega do acontecemento foi subliñada por Moléculas en galego, que sortea un exemplar da Guía dos elementos químicos. Historia, propiedades e aplicacións, e polo xornal El Progreso que lembra que na granxa A Cernada de Palas de Reis, estes elementos cobraron vida, xa que alí hai vacas cos nomes de Magnesia, Rubidia ou Litia. En todo caso, esta celebración científica será ao longo de 2019 outra oportunidade para reivindicar a ciencia na nosa lingua, a pesar de que dende a aprobación do Decreto de Plurilingüismo a materia de Química non pode ser estudada en galego.

Gratitude as fontes: Galipedia, GCiencia, Cascarelo, Moléculas en galego e Praza.

Onte 1994: Premios da Crítica de Galicia 2018

4 de Novembro de 2018/en A Portada, Arquitectura, Artes Visuais, Beizóns, Ciencia, Cine, Cultura, Gastronomía, Música, Onte, Premios, Teatro, Vigo, Xerais, Xornalismo/por bretemas

Entregamos onte os Premios da Crítica de Galicia 2018. Pareceume unha excelente colleita, probablemente expresión da grande diversidade actual da nosa creación cultural como dos esforzos de incorporación á tradición destes premios da cultura vinculada coas ciencias e coa tecnoloxía. Aí temos o premio de Investigación outorgado a José Luis Mascareñas, un científico internacional no ámbito da Qúica e Biomedicina, que formou arredor do Ciqus da USC un importante grupo de traballo. Eis o de Cultura Gastronómica outorgado á Federación de Razas Autóctonas de Galicia Boaga, un proxecto transversal para o noso medio rural onde cristalizan aspectos veterinarios, medioambientais e culinarios nunha simbiose esperanzadora.

Como tamén amosou esta edición o recoñecemento de xustiza para dúas mulleres extraordinarias, Ana Romaní e Mercedes Peón, como para as organizadoras da Mostra Internacional do Teatro Cómico e Festivo de Cangas, cuxas traxectorias por comprometidas coa cultura feminista e por rigorosas no seu desenvolvemento exemplar no ámbito do xornalismo cultural, da anovación da música de raíz e da promoción do teatro, respectivamente, merecen todas as beizóns.

Como tamén as merece o labor dunha década do arquitecto Javier Alonso de la Peña dirixindo o Plan Director da Catedral de Santiago, un dos proxectos máis relevantes para o patrimonio galego. Como entendo que merecen ser recoñecida A nena do abrigo de astracán, a gran novela da memoria do noso mestre Xabier P. DoCampo e Matria a película do cineasta vigués Álvaro Gago.

E parabéns a Bieito Ledo e Antón Pulido, xenerosos que levan teimando desta angueira dende hai corenta e un anos coa intención de construír o país dende os diversos ámbitos da creación e das industrias culturais. Beizóns.

Onte 1901: Crónica da Feira do Libro da Coruña 2017

4 de Agosto de 2017/en Autores, Ciencia, Galerías de fotos, Lingua, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Rematamos onte tres días de intensa participación na Feira do Libro da Coruña. Seráns literarias todas moi concorridas e interesantes nas que presentamos algunhas das novidades recentes de Xerais dirixidas a públicos diversos.

Comezamos o martes 1 de agosto con Costa do Solpor. O regreso da Illa do tesouro nunha sesión audiovisual na que Xosé María Lema presentou os espazos e os personaxes desta versión publicada en Fóra de Xogo da novela coa que o de Bamiro homenaxea o clásico de Stevenson, a comarca da Costa da Morte. Continuou Elena Gallego Abad, que conversou coa escritora e crítica Mercedes Queixas sobre O xogo de Babel, unha novela publicada na serie de fronteira Milmanda, na que a creadora da serie «Dragal» explora o xénero romántico, a intriga psicolóxica e a literatura de viaxes, tan pouco frecuentes en galego. Pechou a primeira xornada Xurxo Mariño que engaiolou ao público coa presentación audiovisual do seu periplo arredor do planeta recollido en Terra. Ciencia, aventuras e sorpresas dunha viaxe arredor do mundo, publicado en Básicos Ciencia, e no seu blog fotográfico Vagamundeando. Mentres que Anxo Fariña asinou exemplares na libraría Lume de 4 xinetes.

Protagonizaron a segunda xornada, a do mércores 2 de agosto, Carlos Callón, Pedro Feijoo e Ledicia Costas. Callón tirando de moita retranca presentou o seu ensaio Galegocalentes e galegofalantes, publicado na colección Crónica, e defendeu a necesidade da activación dos galegofalantes e da unión dos galegocalantes como claves para o futuro do idioma. Xaora, os minutos de ouro dunha intervención moi vibrante de Callón foron os que dedicou a denunciar a identificación que os medios de comunicación galegos fan do galego coa delicuencia. A seguir conversamos con Pedro Feijoo sobre Os fillos do lume, a novela que recibida de forma entusiasta pola crítica lidera tamén de forma indiscutible todas as listas dos libros máis vendidos en galego. Feijoo defendeu a importancia da memoria no conxunto da súa obra e a súa intención de ofrecer outra visión de acontecmentos claves da nosa historia, como a Guerra de Galicia, mal chamada da Independencia. Mentres que a escritora Ledicia Costas asinou no stand de Lume exemplares da súa obra.

Onte, na nosa derradeira xornada, foron protagonistas Xurxo Souto, Manuel Rivas e Miguel Vázquez Freire. Souto presentou a cuarta edición de Contos da Coruña, un clásico, publicado hai dezaseis anos, que constitúe un auténtico compendio de épica cascarilleira, lembrando á poeta Luisa Villalta, que morreu en 2004 sen poder presentar En concerto, o seu libro póstumo. As repichocas e os contos de Xurxo emocionaron a un público que rendido celebrou a palabra coruñesa perfecta: ORZÁN. Desenvolveuse despois a agardada homenaxe arredor de Os libros arden mal de Manuel Rivas, recoñecida co Premio Mondoñedo 10 como a mellor novela galega da década (2006-2015). Antes da lectura de tres fragmentos, Rivas defendeu «a memoria conxugada como un presente recordado, a utopía de seres que exercen o dereito a soñar», insistindo en que «o corpo da linguaxe é a liberdade», e «a literatura debe funcionar como un biodetector, capaz de desvelar zonas de misterio», para finalizar citando a John Berger: «hai que ter un pouco de esperanza».

Pechou a participación de Xerais a presentación de Demos de verán, o regreso á narrativa galega, despois de case dúas décadas, de Miguel Vázquez Freire. Foi o xornalista Tino Santiago quen presentou unha novela que definiu como de lectura moi intensa. Na súa intervención Miguel confesou que tardara dez anos en escribila, «abandoneino moita sveces, case pode comigo como escritor, mais conseguín finalizala». Desvelou que foran tres as fontes da obra. A primeira os sucesos de malos tratos a menores acaecidos en 1984 e coñecidos como o caso Edelweiss; asegunda, un encontro fortuíto que tivo en Roma, que lle permitiu crear o personaxe de Radia Ludescu e desatascar a novela; e o terceiro, a proliferación de ideas, que levaron á humanidade ao desastre, difíciles de erradicar. «Quixen facer unha novela paródica das novelas esotéricas, ao xeito d’ O péndulo de Foucault, uha novela de misterio con fondo esotérico». Rematou Miguel anunciando a apertura do blog da novela onde publicará contidos estendidos.

Onte 1876. Xerais 2017, a lectura unha causa de todos

4 de Xuño de 2017/en Autores, Ciencia, Cultura, Onte, Premios, Xerais/por bretemas

A lembranza de Agustín Fernandez Paz durante a presentación de Un mundo de palabras e o discurso luminoso de Xurxo Mariño, A pedra negra, marcaron o ton emocionante e sereno da cerimonia dos Xerais 2017, que celebramos no serán de onte (por décimo terceira vez) na illa de San Simón. A magnífica intervención de Isabel Soto, a editora literaria do libro que reúne os ensaios de Agustín sobre o libro e o fomento da lectura, insistiu na idea de que para el a lectura é unha causa que a todos nos convoca, da que ninguén pode sentirse alleo. Como despois moito nos emocionou a interpretación que A Banda dos Cueiros fixo da canción “O rastro que deixamos”, xa que detrás de cada verso, un título de cada un dos libros de Agus, forxáronse moitas complicidades e horas de lectura.

Xaora, o discurso de Xurxo Mariño imprimiu outro rexistro ao serán, reclamando a cultura científica e tecnolóxica e a cultura humanística como unha única cultura. Primeiro, Mariño fixo un percorrido sintético e engaiolante pola historia da ciencia e das artes, defendeu a convivencia das humanidades e das ciencias experimentais como compoñentes dunha única cultura, reivindicando tanto o coñecemento humanístico para os científicos como o coñecemento experimental para artistas, poetas e novelistas. Mariño rematou co relato abraiante da orixe dun meteorito, a pedra negra que tiña na man, unha lectura poética que a todos entusiasmou.Foron excelentes todas as intervencións do ditame dos tres premios, tanto por parte dos membros dos xurados como da gañadora do Premio Merlín, María Canosa por Muriel, como do Jules Verne, Manuel Lourenzo por Ceiba de Luz, e do Premio Xerais de novela, Santiago Lopo por A arte de trobar.

Non faltou, como é adoito, a expresión humilde das nosas gratitudes para todas aquelas persoas que acudiron ao noso convite, activistas, a maior parte, desa revolución aínda pendente que é a da lectura literaria en galego. Sentímonos particularmente agarimados onte pola presenza das presidencias da AELG, da Federación de Librarías e de GALIX, que se solidarizaron con esta nosa causa. Sei que esta reunión anual de San Simón contribúe a tecer unha rede de afectos e complicidades, un xeito esperanzoso de enxergar un mellor horizonte para a creación literaria na nosa lingua.

Agradezo a Xurxo Mariño a fermosa fotografía de grupo que forma parte dun álbum magnífico que recomendo visitar.

Guardar

Calidade da noite

25 de Abril de 2017/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Ciencia, Cultura, Iniciativas, Literatura infantil e xuvenil, Medio_Ambiente, Narrativa, Recurso_didáctico, Sociedade, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á problemática da contaminación luminosa, ao fío da creación de Calidade da noite, o foro galego portugués polo fomento do patrimonio natural e cultural nocturno.

Na actualidade só de forma moi excepcional é posible contemplar dende unha cidade como Vigo un ceo nocturno estrelado. Impídeo o emprego abusivo da luz artificial que provoca un aumento do brillo da atmosfera e, como consecuencia, o incremento do brillo do fondo do ceo e a desaparición da nosa vista dos obxectos celestes que, como a Vía Láctea, forman a paisaxe nocturna que acompaña a humanidade desde as súas orixes. Bautizado como contaminación luminosa, este fenómeno que afecta como un veleno tan sutil como inocuo ao 99 % das poboacións de Estados Unidos e Europa e ao 80% do resto do mundo, que viven baixo ceos nocturnos contaminados de luz, ten efectos moi nocivos. Sobre o futuro do planeta, na medida que supón un desbaratamento de consumo enerxético e un incremento das emisións de CO2, con inevitables consecuencias sobre o cambio climático. Perigosos para saúde dos propios individuos, xa que altera o seu reloxo biolóxico e modifica a secreción de melatonina, provocando problemas de insomnio e posibles desordes cognitivas e emocionais. Daniños sobre o equilibrio do medio natural, das súas especies, dos seus hábitats e paisaxes, ameazadas pola ruptura do ciclo natural de luz e escuridade.

Abonda con gozar da experiencia extraordinaria e inesquecible de vivir unha noite estrelada nas illas de Cíes e Ons para comprender como un ceo estrelado se ofrece dende a antigüidade como a maior biblioteca do mundo. Sabemos que as estrelas guiaron durante séculos a navegantes e exploradores e que a noite posúe luz propia que orientou aos seres humanos de todas as épocas e xeografías. O escritor Agustín Fernández Paz lembrou en novelas memorables como Desde unha estrela distante (2013) ou Lúa do Senegal (2009) que por riba das procedencias xeográficas como dos valados que pretenden separarnos todos os seres humanos compartimos idéntico ceo estrelado e un mesmo corno da lúa onde prender os nosos degoiros. Un ceo que dende hai un milenio orientou aos peregrinos camiñantes por Europa e que hoxe auxilia aos refuxiados das guerras esquecidas do continente africano ou das de Siria e Iraq. Os seres humanos común temos o ceo, reescribindo o verso de Celso Emilio Ferreiro,

E por ventura tanto é así que a contemplación do ceo estrelado debe ser recoñecido como un dereito inalienable da humanidade, equiparable ao resto dos dereitos ambientais, sociais e culturais, como propón a histórica Declaración da Palma de 20 de abril de 2007, asinada por representantes da UNESCO e doutras axenciais científicas internacionais. A visión da luz das estrelas foi ao longo da historia, e deberá continuar sendo, unha inspiración para todos os seres humanos, como a súa observación representou un elemento esencial para o desenvolvemento cultural e científico de todas as civilizacións. Declaración da Palma asumida na súa integridade e de forma unánime polo Parlamento de Galicia na súa declaración institucional de 29 de setembro de 2015, que reclama o control da contaminación luminosa en todo o territorio galego, a protección da saúde dos cidadáns e dos ecosistemas nocturnos, así como o acceso ao ceo estrelado e a incorporación da Astronomía e dos valores científicos e culturais asociados a ela na actividade educativa.

O noso país non é alleo a esta mancha de luz nocturna que impide a visión das estrelas. Para Salvador Bará, coordinador do laboratorio de contaminación luminosa da Universidade de Santiago, en Galicia desbaldimos o 30 % da luz artificial nocturna dirixíndoa cara o ceo ou a puntos mortos. Un verquido de luz que se intensifica en cidades como Vigo, que conta con 45.000 puntos de luz, o que supuxo no ano 2015 unha factura de consumo eléctrico de 2,5 millóns de euros, unha cantidade anual importante, a pesar dos aforros obtidos pola posta en marcha do plan de eficiencia enerxética e de renovación da rede de alumeado público con lámpadas LED.

E a cerna desta deboura, segundo “Calidade da noite”, o Foro galego-portugués polo fomento do patrimonio cultural e ambiental nocturno, recentemente constituído por colectivos e persoas preocupadas pola contaminación luminosa, estaría en que os nosos concellos asumisen os principios dun uso responsable da luz artificial. Do que se trata é de iluminar onde sexa necesario e facelo sen derramar luz en espazos adxacentes nin enviar luz cara o ceo. Iluminar cando se precise, sen ter a luz permanente acendida, e facelo co nivel de intensidade e co espectro (cor) adecuados, sinalados polos especialistas. En definitiva, á hora de establecer as políticas de iluminación pública, os concellos, ademais dos criterios de eficiencia enerxética, deben asumir os de redución da contaminación luminosa.

Onte 1845: Xerais Básicos Ciencia

15 de Marzo de 2017/en Autores, Ciencia, Galerías de fotos, Novidades, Onte, Presentacións, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Quedamos moi satisfeitos da roda de prensa na que onte presentamos en Compostela a colección Xerais Básicos Ciencia. Tras dous anos de traballo con Miguel Vázquez Freire, director da colección, publicamos os tres primeiros títulos nos que expresamos a nosa intención de contribuír ao desenvolvmento dun catálogo de divulgación científica en galego, ampliando os límites temáticos do noso espazo editorial e dos seus públicos. Unha colección de ciencia, concibida como sinalou Xurxo Mariño, autor de Terra. Ciencia, aventuras e sorpresas dunha viaxe arredor do mundo, como unha competencia necesaria para sermos cidadáns, para comprender e actuar criticamente na nosa sociedade. Sabemos que a comunicación científica non é un divertimento, é unha contido comunicacional imprescindible. Como tamén que a ciencia forma parte da cultura e a comunidade científica é un compoñente esencial do noso tecido cultural. Unha colección, como salientou Miguel Vázquez Freire, que pretende refutar o prexuízo tan instalado de que o galego non é unha lingua idónea para transmitir os contidos científicos, superando así a asimetría existente na cultura galega entre a cultura humanística e a científica. Superar ese déficit é unha reto para os responsables da colección e tamén para a propia comunidade científica galega a que convidamos a participar no noso proxecto. Na presentación da colección Daniel Soutullo, autor do primeiro título, Historia do ADN. 40 anos de revolución biotecnolóxica, insistiu na necesidade de contar con libros impresos de divulgación científica, mesmo a pesar da facilidade de acceder a eses contidos en internet, asumindo o reto de expresalos con amenidade sen empobrecer a información. Idea que reiterou Antom Labranha, autor de Universo matemático. Das ideas e das técnicas, que subliñou a influencia das matemáticas na vida cotián, escrita toda ela nesa linguaxe, tanto nas cuestións tanxibles como nas filosóficas.