Apego

/en , , , , , /por

Un dos mellores momentos dos Premios da Crítica de Galicia 2025 foi o discurso de Ramón Varela Rodríguez en nome de Alingua (Asociación de entidades locais pola lingua galega), promotora actual do programa Apego, gañador na modalidade de Iniciativas Culturais e Científicas. Mil palabras emocionantes lidas polo xove concelleiro carballés que presentou un proxecto colectivo modélico, creado dende a cultura municipalista coa intención de fomentar e mellorar a transmisión do galego como lingua inicial, dirixido tanto ás familias como ao contexto social dos nenos e nenas nos seus primeiros anos de vida. Nacido en 2015 de forma cooperativa en doce concellos de diversas cores políticas, a través dos seus servizos de Normalización Lingüística, Apego achega materiais, argumentos, recursos e accións ás familias para axudarlles á crianza en galego e para procurar tecer redes de colaboración mutua. Dende entón foron moitas as mantiñas-apego, coa imaxe do polbo, icona do programa, as que se deron aos bebés nacidos nos concellos participantes, na actualidade dezanove. Apego é sinónimo de vínculo, sintonía, empatía, inclinación, afección, amor. Emocións imprescindibles para desenvolver unha inmersión familiar onde o galego sexa a lingua preferente. O de Apego, como outros programas de éxito promovidos por Alingua, como Youtubeiras, Club de debate ou Enreguéifate, forma parte da Galicia da esperanza, a que pon os ollos no porvir, a que asume que a lingua é o noso privilexio, o noso orgullo, que só ten futuro nos nosos fillos e nas nosas fillas, os e as falantes da Galicia do mañá. Xaora, Apego amosa que para enfrontar a actual emerxencia lingüística, rota a cadea de transmisión xeracional do idioma, son posibles outras políticas públicas de fomento da lingua, como as alicerzadas no concepto de inmersión e nunha estratexia de autoestima, corresponsabilidade e confianza. As familias que deciden criar en galego teñen dereito a ser apoiadas e contar con referentes na súa comunidade de apego.

Publicado en Nós diario: 05/11/2025

Memoria de Enrique Macias

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao trixésimo cabodano do compositor vigués Enrique X. Macías:

Fanse hoxe trinta anos do falecemento de Enrique X. Macías, o compositor vigués máis destacado da historia. Quitouse a vida con trinta e sete anos, cando agardaba a estrea de Clamores y alegorías no Festival de Música de Canarias, pouco despois de presentar Itinerario de luz (1995), tras unha intensa carreira de dúas décadas na que fixo un valioso catálogo. Músico de curiosidade insaciable e formación autodidacta, non estudou no conservatorio, buscaba novas expresións sonoras dentro da cultura musical de fin do século XX, incluída a electroacústica, a que incorporaba a electrónica á música clásica. Artista de raíz foi, ademais, voz incómoda do Vigo inconformista dos oitenta, naquel seu discurso memorable cando recolleu no hotel Samil o Premio da Crítica de Galicia de 1987.

Deuse coñecer no Iº Encontro de Artistas Xoves de 1976 coas Setes micropezas para piano, organizado por Xuventudes Musicais de Vigo, colectivo do que formaba parte, que xa animaba o incansable Manuel Álvarez, un dos nosos pioneiros activistas culturais que agardan ser distinguidos. Iniciou así Enrique un traballo compositivo e autoformativo constante no que creou pezas como o Réquiem para piano e percusións (1979), sobre textos de Longa noite de pedra de Celso Emilio Ferreiro, que foron conformando un catálogo sometido a un esixente exercicio constante de revisión, do que retirou até trinta obras, e mesmo destruíu as súas gravacións ou partituras, por non consideralas representativas da súa creación, que na súa última versión reunía só quince pezas. Macías colaboraba entusiasmado nas primeiras performances poéticas no pub Satchmo, protagonizadas polo Grupo Poético Rompente de Alberto Avendaño, Manuel Romón e Antón Reixa, xunto aos pintores Antón Patiño e Menchu Lamas e o músico Julián Hernández, que pouco despois crearía Siniestro Total, membros uns e outros da invisible Xeración (viguesa) do Polycommander daquela rapazada que o 5 de maio de 1970 abraiamos no horizonte de Cíes coa nosa primeira marea de piche.

Naquel Vigo, anterior á movida, onde as performances poéticas e a música experimental (culta ou contemporánea) eran conceptos incomprendidos ou territorios inexplorados, Enrique Macías ocupouse de traer a noticia de primeira man das vangardas musicais europeas que fora coñecendo nos cursos de verán de Darmstadt (1980-1984), epicentro entón da vangarda musical europea, cunha bolsa do Instituto de Nova Música de Vigo ou cando foi compositor residente dos estudios da radio finesa (1981), da Academia de Música de Cracovia (1982) e do Instituto de Sonoloxía de Utrecht (1985), entre outros. Como foi decisiva a súa amizade co pianista portugués Jorge Peixinho, discípulo de Stockhausen, que deu un concerto memorable en Vigo nas xornadas de música contemporánea organizadas polo propio Macías, iniciando as tarefas de produción musical das que tantas veces se ocupou, como nas estreas de Exequias (1994) en Vigo e Porto, vasto fresco sinfónico, encargo do concello de Vigo sendo alcalde Carlos G, Príncipe, o que resulta hoxe memorable.

Sabendo da importancia do seu catálogo artístico, xaora non esquezo a pegada que me deixou a súa amizade e tantos días felices compartidos. Lembro como lle gustaba poñer a nosa María ao piano e tocar unha melodía cos seus pés, que non deran aínda os primeiros pasos. Fíos da memoria que devolven o recordo do seu sorriso optimista nos días de estrea, da súa ollada melancólica diante das partichelas, mais tamén do seu talante vitalista e ollada culta de lector letraferido en longas conversas, impaciente por coñecer os proxectos da editorial, divertirse coas intrigas do mundo literario galego ou saber do sucedía na política da cidade e dun país que lle doían.

Lembro tantas camiñadas compartidas coa desculpa de achegarnos á confeitaría de Solla na rúa Uruguai a mercar a lingua queimada e os biscoitos de froitas confeitadas, polos que tanto devecía como larpeiro de categoría que era. Como as colas dos sábados á mañá na panadaría de Reboreda en Urzáiz, xa desaparecida, para levar unhas pezas únicas de pan centeo. Como os paseos por García Barbón até o Perrete a mercar Le Monde e no estanco mercar os cartóns de Pall Mall. Como lembro as citas con Luís Noya, no prelo da imprenta Numen en Velázquez Moreno, para preparar os programas e libretos dos concertos. Non esquezo, tampouco, que me contara como sendo un rapaz quedara prendido pola Sinfonía Fantástica de Berlioz cando a coñeceu nun concerto da Orquestra do Capitole de Toulousse, celebrado no García Barbón, como a fascinación que sentía por Sibelius, pola Sonata para piano nº 32 de Beethoven, pola Arte da fuga de Bach, o Réquiem de Ligeti ou polo Répons de Pierre Boulez, algunhas das súas pezas preferidas. Inesquecible sempre, Enrique!

Folga no ensino

/en , , , , , /por

Os mestres e mestras do meu tempo, hoxe retirados, non esquecemos a folga do profesorado do ensino público do curso 1987-1988. Máis de vinte xornadas de paros intermitentes para reclamar equiparación retributiva co resto do funcionariado, tanto de salarios coma de pensións, así como melloras das condicións de traballo docente, da súa consideración social e protección civil. Unha folga histórica, ás portas da reforma educativa da LOXSE (1990), na que a Consellaría de Educación de María Jesús Sainz fixo abandono expreso das súas competencias e responsabilidades. Porén, aquel fora un conflito que pola súas reclamacións contara coa simpatía das familias e dunha boa parte da sociedade que pouco despois se mobilizaría en todo o estado o 14 de decembro de 1988, na folga xeral contra a política económica de Felipe González e a súa pretensión de abaratar o despido. Folga heroica dunha xeración docente que por intencionalidade lembra a mobilización da CIG Ensino e STEG que reclaman hoxe a apertura das negociacións coa Consellaría de Educación arredor dunha táboa de melloras da calidade educativa: baixada de ratios en todas as etapas (medida que o goberno Sánchez pretende garantir por lei); recuperación do horario lectivo docente vixente antes da crise de 2011 (21 horas en Infantil e Primaria, 18 no resto das ensinanzas); incremento do mapa das prazas  e de persoal dos departamentos de orientación (un profesional por cada 250 estudantes, ademais do incremento persoal de PT e AL); posibilidade de redución de xornada a partir de 55 anos até a atención preferente á situación de emerxencia da lingua galega nos centros. Coma sucedera naquel 1988, curso no que se autorizou con carácter experimental a xornada lectiva en sesión única, o que pelexan hoxe os docentes é o futuro do ensino público galego para as vindeiras dúas décadas, para o que cómpre incrementar xa nos Orzamentos de 2026 as partidas dedicadas a Educación. Coma hai trinta e sete anos, os profes e as profas en folga teñen razón.

Publicado en Nós diario: 29/10/2025

Novo Mundial para Balaídos?

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre o debate arredor da candidatura de Balaídos a ser sede do Mundial de Fútbol masculino de 2030:

Merécelle a pena a Vigo ser unha das sedes españolas do Mundial de fútbol masculino 2030? Que lle achegaría esta participación ao Celta SAD e a súa canteira? Canto lles custaría ás administracións a ampliación da capacidade de Balaídos até as 43.500 prazas esixidas pola FIFA organizadora desta Copa Mundial, que coincide co seu Centenario? Para xogar en Balaídos dous, tal vez tres, partidos, compensaralle a Vigo gastar os case 50 millóns da obra da nova Tribuna, aos que habería que engadir outras no estadio e os centros de adestramento requiridos, co que superarían os 62 millóns de euros, en boa medida a cargo do Concello de Vigo e da Deputación de Pontevedra? Trátase dun proxecto estratéxico para o Vigo do medio século XXI ou doutra saída pola porta grande da permanente e antipática desavinza entre o concello de Vigo e a Xunta de Galicia, que pretende permanecer como espectadora?

Para abordar semellante dilema, axuda lembrar o que supuxo para Vigo aquel Mundial do verán de 1982 no que Italia xogou no grupo I os seus partidos en Balaídos, dende o inaugural do 14 de xuño con Polonia (0-0), despois con Perú (1-1) até finalizar con Camerún (1-1), unha decepcionante actuación do equipo de Enzo Bearzot, mais que remataría gañando a Copa. Secasí, o mundial obrigou a construír unha nova grada de Río, para 14.000 localidades en dúas bancadas e a canalizar por debaixo do estadio o río Lagares coa intención de rematar coas inundacións continuas do terreo de xogo. Modernización de Río, promovida en boa medida polo concelleiro Antonio Nieto Figueroa «Leri», inaugurada o 6 de maio de 1982 coa homenaxe a Manolo, cuxa estrutura é a da grada actual, non exenta de polémica, sobre todo polo deseño previsto dunha sala de prensa coa forma dun ovni, da que se prescindiu a última hora, ocupando os xornalistas os baixos, hoxe instalacións deportivas municipais. Ademais, construíuse un túnel, que comunicaba Río con Tribuna, con saída ao campo por detrás de Gol. A presenza de Vargas Llosa como cronista de Perú, a realización doutras competicións de ciclismo, atletismo e traíñas, ademais dun espectáculo de acróbatas italianos na Estación Marítima deron un pouco de cor a tres xornadas de escaso fútbol con apenas catro goles.

Por desgraza, este dilema mundialista 2030 quedou manchado polo procedemento confuso e arbitrario utilizado pola Real Federación Española de Fútbol para escoller once sedes, que deixou a Vigo fóra sen que nunca se coñecesen as puntuacións utilizadas. Máis aínda, informacións xornalísticas amosaron que Balaídos estaba incluído na primeira lista de candidatas, mais que noutra posterior, utilizando baremos nunca divulgados nin que tampouco aparecían nos pregos de condicións, foi superado pola portas de atrás por Anoeta. Trasacordo que Rafael Louzán, presidente da RFEF nunca aclarou, a pesar da solicitude razoada do alcalde Caballero, o que levou a que o Goberno solicitase a FIFA que outorgase a España trece sedes –hai outras seis e Marrocos, tres en Portugal e tres partidos de celebración do Centenario en Arxentina, Uruguai e Paraguai–, o que parece improbable e permitiría o rescate de Valencia e Vigo. Hai evidencias abondas de que foron criterios discrecionais os que deixaron a Vigo no corredor de agardar, sen que a candidatura presentada polo concello tivese sequera a oportunidade de revisar o seu expediente nun procedemento opaco e espurio. Proceso no que se abriu outra xanela de oportunidade cando renunciou Málaga, tanto polo custe elevado das obras da Rosaleda como por considerar que prexudicaría á afección malaguista.

Tras a experiencia frustrante do Mundial do Naranjito do 82 e o nefasto procedemento de escolla recente das sedes do Mundial do Centenario, creo que nin a Vigo nin ao Celta lles vai a vida en participar nesta lea carísima, para xogar dous partidos, talvez tres, o que obrigaría a manter o estadio de Balaídos en precario durante as cinco vindeiras tempadas. Certo que o Celta no seu actual despegue de público mozo precisa de localidades para cinco mil abonados máis, que podería acadar coa inauguración de Gol, pero moito me temo que 43.500 é un horizonte inalcanzable na vindeira década. Sen esquecer que 62 millóns de euros é unha cantidade elevada, máis aínda se non se conta co compromiso da Xunta de Galicia de participar no proxecto mundialista xunto co Concello e a Deputación. Son moitos os mozos e mozas celtistas que preferirían que os cartos necesarios para axeitar Balaídos ao Mundial se dedicasen a ampliar o capital da futura Empresa Pública Municipal de Vivenda, EMVIGO, que se anuncia contará cun capital inicial de 4,5 millóns de euros, unha esperanza que se abre para eles e elas. Con todo, pagaría a pena que a alcaldía escoitase as voces diversas deste debate dilemático, que continúa aberto na rúa.

Sempre Aspas

/en , , , , , , , /por

Noutra noite inesquecible de emocións desbordadas, o Celta de Iago Aspas, o mago que batía a marca de partidos xogados co Celta (534), demostrou que tamén sabe gañar diante de rivais europeos de entidade coma o Nice. Segunda vitoria consecutiva en Balaídos na competición continental que amosa tanto o excelente nivel competitivo do equipo de Giráldez (noveno de trinta e seis participantes nesta Liga Europa) como algunha das costuras deixadas á vista por Marcos Garcés, o director deportivo, á hora de confeccionar o cadro para a tempada actual; sendo a máis evidente a ausencia dun enganche creativo de talento, que substituíse a Fer López e Gabri Veiga, proporcionando a fluidez e a calidade que neste inicio de curso se están botando tanto en falta.
Responsabilidade asumida por Iago Aspas, na noite da súa emocionante homenaxe como o céltico que xogou máis partidos. Un espectáculo extraordinario, precioso, iniciado pasadas as once da noite, tras a finalización do partido e coa bancada emocionada nos seus asentos, que pola súa orixinalidade e beleza pasará a historia dos días felices do celtismo. Outra alfaia máis dese excelente traballo de comunicación do club de Marián Mouriño, baseado na creatividade, utilización punteira das tecnoloxías dixitais e orgullosa das voces do relato en lingua galega.
E se non abondase, foi tamén Aspas o mellor dos celestes diante do Nice, un equipo incómodo, moi físico que, como lle sucedera ao Celta coa Real Sociedade, xogou unha hora en inferioridade numérica, tras a dobre tarxeta amarela de Clauss, o seu capitán. Merlín de Moaña ou Príncipe das bateas que nesta noite europea e aos seus trinta e oito anos xogou ao máximo nivel os noventa e catro minutos disputados. Un Aspas que nunha forma física envexable e cunha madurez na concepción visionaria do xogo marcou apenas transcorridos dous minutos, no primeiro ataque, cun cacheirón dende vinte e cinco metros na frontal da área, potente e preciso, un xute tecnicamente sofisticado ao alcance só das estrelas.
Inicio magnífico de Iago dun partido que se presentaba prometedor para os de Giráldez, ao que os de Haise non lle perderon nunca a tensión e empataron decontado, apenas no primeiro cuarto de hora. Foi na enésima empanada da tempada dos centrais celestes, a que permitiu a Abdul Samed detectar o desmarque do seu compañeiro Cho que de excelente xute cruzado bateu a un Radu vendido. Igualábase un partido no que se mediron dous debuxos tácticos idénticos de tres centrais, catro medios e tres puntas, aínda que distintos no seu funcionamento, con máis variantes o de Claudio, que ensaiaba unha parella inédita de medio centros, Beltrán (atrás) e Miguel Román, moi por diante, cun resultado discreto.
O empate deulle azos aos xigantes franceses, moi contundentes (até o límite) nos duelos e na presión, o que dificultaba a saída ordenada que tanto lle gusta a Claudio. Tras un saque de recanto, Radu salvou unha cabezada de Abde que vimos como entraba. O Celta pasou momentos de confusión superados en canto Aspas se fixo cargo da creación de espazos e Carreira e Bryan Zaragoza, o extremo na súa mellor actuación como celeste, toleaban cos seus caneos e mudanzas de ritmo á defensa francesa. Desa dinámica naceu a expulsión de Clauss no 37’, que revirou o devir do partido.
Tras o intervalo e coa entrada de Borja Iglesias, o xogador hoxe máis diferencial do cadro, que substituíu a un Hugo Álvarez irrecoñecible e desconectado do grupo, comezou o tremendo asedio celeste que durou media hora, até que o compostelán marcou o gol que daría os tres puntos. Sen perder nunca a paciencia e a confianza, os célticos intentaron asaltar a portaría de Diouf. Entraron dende as bandas de Zaragoza e Pablo Durán, xutaron dende a frontal Román e Beltrán e desembarcaron novas ideas e pernas frescas para as bandas coa entrada de Rueda e de Mingueza. Sería o catalán quen atopou a fenda na área para que Borja rematase, o porteiro despexase con apuros e o compostelán empurrase o balón a portaría, para que o defensa francés Oppong acabase de introducilo entre as redes.
Fieis ás tradicións celtistas máis xenuínas, co resultado a favor, os minutos finais devolveron os temores á bancada que medrosa (o silencio en Balaídos é escaso e pouco frecuente) comprobaba como os franceses, que até entón deixaran a Radu como mero espectador, con cada unha das conducións polas bandas e catro saques de recanto seguidos, nos que subiu a rematar o porteiro, creaban o pánico entre os celestes que non daban avío e ameazaban derreterse como os xeados nunha tarde de verán. Por ventura, a pesar da incomprensible distracción xeneralizada dos nosos, os visitantes amosaron nula eficacia na finalización, todo un alivio.
Co derradeiro asubío do colexiado neerlandés, abriuse a merecida e emocionante homenaxe ao capitán celeste. Axiña o voo dos drones, o relato épico da súa traxectoria deportiva e as súas palabras agradecidas racharon coa pana e fixeron esquecer os minutos vividos do celtismo do padecer.

Publicado en Faro de Vigo: 25/10/2025

Amazon

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Das mudanzas provocadas na edición pola disrupción dixital a máis relevante foi a aparición dun novo actor, Amazon. Desde que asinou os primeiros contratos coas editoras hai quince anos, o seu poder non deixou de medrar. Acumulou unha cantidade inxente de datos de clientes que comezaron a mercar libros utilizando a súa plataforma de distribución, até chegar a ser hoxe o minorista dominante na venda de libros impresos, libros dixitais (na plataforma Kindle), e mesmo audiolibros, creando ademais un ecosistema para a produción, difusión e consumo en múltiples formatos e linguas. En galego conta hoxe cun catálogo de vinte mil referencias, semellante ao de Todostuslibros.com, a web das librarías independentes e de proximidade. A revolución dixital, ademais de empregar as utilidades hipertextuais, abriu novas posibilidades de publicación e lectura, en formatos pdf e epub, mais tamén deu lugar á organización máis poderosa que a industria editorial coñeceu ao longo dos seus cincocentos anos de historia. Poder dos datos que Amazon, inicialmente especializada na loxística inocente de libros, ampliou a calquera tipo de produtos, ademais de crear un novidoso negocio gratuíto de libros autoeditados na plataforma Kindle Direct Publishing (KDP) desde a que desenvolveu con éxito de público algúns xéneros de ficción mainstream –como a novela romántica, de ciencia ficción e fantasía– por parte de autores e autoras debutantes ou que quedaron á marxe das editoras tradicionais, onde a lingua galega comeza a contar cunha certa presenza. Amazon funciona como monopolio do comercio electrónico, cunha facturación abraiante de 500.000 millóns de euros, dos que a España corresponden 8.000 (de libros apenas 75) e estimamos que a Galicia 480, onde conta con dúas estacións loxísticas no Porriño e Cambre. Intimida que unha soa empresa estadounidense poida exercer formas de poder sobre a nosa cultura e consumo en virtude da súa posición como plataforma loxística dominante. Convén pensalo, antes de utilizala.

Publicado en Nós diario: 22/10/2025

 

Paseo e horizonte

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a beirarrúa voada do paseo de Afonso:

A estrutura de formigón do edificio Ardora do Barrio do Cura xa impide ás persoas que se asoman ao miradoiro do paseo de Afonso ver os tellados da igrexa e do convento de San Francisco. Nada estraño para quen visite os espazos virtuais da promotora, onde se poden identificar como as alturas en superficie do edificio, que vai dende a baixada de San Francisco á que foi a fonte e lavadoiro da Barroca na rúa Poboadores, ocultarán a vista do mosteiro máis antigo da vila e cidade de Vigo, incendiado por Drake en 1589 e do que xa tiñamos constancia no plano esbozo de Vigo de 1597 de Leonardo Turriano, no que no promontorio elevado sobre o mar se identifica a capela de Santa Marta fundada polos monxes cistercienses de Melón. Igrexa e convento franciscano rematados en 1774, cuxos membros participaron en episodios da Reconquista, onde tras a exclaustración se fundou en 1839 a Casa de Caridade, hoxe centro de menores e comedor social. Edificación inmortalizada polo inglés George Vivian nun gravado, que constituíu, xunto ao castelo do Castro, a imaxe máis emblemática do primeiro Vigo urbano.

Primeira decepción visual da intervención urbanística sobre o Barrio do Cura, que non será a última, xa que a construción dos outros dous edificios, Lúa e Estrela, que ocuparán as rúas Pi e Margall, Llorente e Santa Marta, cegarán as vistas desde unha parte da beirarrúa voada dos estaleiros e do porto de Bouzas e mesmo unha parte da illa sur de Cíes. Contando cos permisos urbanísticos do concello e cos de patrimonio da Xunta de Galicia, roubarase a viguesas e visitantes unha propiedade comunal de valor emotivo incalculable, ese anaco de horizonte, no solpor a imaxe máis luminosa e fermosa da propia cidade, onde cada serán no miradoiro case centenario, ao abrigo da oliveira, centos de persoas atopabamos os ollos do porvir e os camiños do mar da nosa cidade atlántica. Certo é que nas páxinas da promotora, prométese recuperar algunha das derradeiras vivendas mariñeiras viguesas, como reclamo etnográfico e de protección do patrimonio, ademais de anunciar que a nova praza miradoiro de acceso público constituirá «un innovador ámbito comercial, que xerará un foco de actividade económica e social importante». O que traducido a fala viguesa significa que os promotores pensan que empreñamos co vento e ademais das vistas espectaculares anunciadas para as vivendas máis exclusivas, con prezos ao alcance de moi poucos, no novo miradoiro se instalarán bares «cool» con terraza con vistas a ría e o Berbés para o gozo dos que poidan pagalos.

Xaora, a cuestión do miradoiro –proxectado en 1928 por Jenaro de la Fuente como balconada artística e remodelación de todo o paseo de Afonso, para substituír o deteriorado muro de contención sobre a rúa Poboadores e permitir duplicar a vía do tranvía– ten gran importancia para o patrimonio vigués polo que esta actuación supuxo de modernización urbana. Empregou o formigón armado para soster a beirarrúa voada, apenas 0,75 metros sobre o muro. Coidou o acabamento artístico nas balconadas rectangulares e dúas semicirculares máis voadas que o resto, onde alternan floreiros coas figuras dos querubíns pétreos sostendo os escudos de Vigo e de Galicia, pezas escultóricas, obra de Camilo Fernández «O Roxo». Como novidoso foi o forxado da varanda, probablemente realizado nos obradoiros de La Industriosa de Sanjurjo Badía, como pensa o historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga. Paseo de Afonso que ten a súa orixe en 1875 arredor da fonte da Falperra, concibido como punto de encontro, a saída e entrada do Vigo que comezaba a estenderse seguindo a estrada de Baiona. Paseo de Afonso, onde ademais do bulevar arborado e a beirarrúa voada, a oliveira e as súas fontes, cómpre non esquecer o quiosco para venda de flores, proxectado con linguaxe racionalista por Emilio Bugallo Orozco e inaugurado o 28 de marzo de 1943, dedicado a partir da década de 1950 a venda de prensa.

Lamentar este roubo dunha liña do horizonte é un exercicio lexítimo de melancolía e xustiza poética, que ninguén pode impedirnos, coma xa provocaron respostas emotivas outras desfeitas urbanísticas viguesas ou a equivocada retirada do tranvía en tempos de Portanet. Secasí, os cidadáns posuímos ademais o dereito de opinar e propoñer, como sucedeu cando hai máis de dúas décadas solicitabamos a peonalización do paseo de Afonso, hoxe por ventura irreversible, convertido en gozosa sala de estar do tardeo vigués e da celebración de solpores espectaculares dende os seus miradoiros. Razón pola que non estaría de máis que o propio concello de Vigo fose quen solicitase a declaración da beirarrúa voada, incluídas as súas esculturas, farois e enreixado de ferro, como Ben de Interese Cultural, gozando así dunha protección que impida un futuro espolio. O ben feito ben o parece.

Emparrumado

/en , , , , , , , /por

O Celta de Giráldez continúa emparrumado, adxectivo propio da fala viguesa que cualifica ao ceo cando está escuro, cincento ou con néboa. Calquera dos tres estados acáelle a este Celta que transcorridas nove xornadas, case un cuarto do campionato de liga, foi incapaz de gañar un partido tanto en Balaídos como lonxe do seu estadio. Vitorias que mudou por dúas derrotas (co Xetafe e Elche) e sete empates), tantos coma puntos, números que o fan o equipo máis empatador, mais tamén o único da liga que non gañou partido ningún. Un balance contraditorio, xa que amosa un cadro ao que resulta moi difícil gañar, o que expresaría unha capacidade táctica importante, unha resistencia e unha solidariedade envexables, como unha portaría, responsabilidade o internacional romanés Radu, un dos porteiros con mellores cifras no que vai de campionato. Porén, tantas igualadas a un idéntico resultado (1-1), amosan unha preocupante febleza atacante, motivada por unha insuficiente capacidade goleadora, por debaixo dun tanto por partido (8 en 9 encontros). Números que expresan a situación confusa do Celta, un balance a todas luces negativo, máis aínda se consultamos a táboa clasificatoria, na décimo sétima posición, o que comeza a imitarse moito o que sucedía nas tempadas anteriores, sendo presidente Carlos Mouriño, cando nos salvabamos na derradeira xornada cun sufrimento horrible.

Tempos de precariedade que, tras a sétima posición da gran tempada anterior, que nos permite na actual de gozar en Balaídos, canto menos, de catro partidos europeos, pensabamos estaban superados, que contabamos cun grande adestrador da casa que botando man das promesas da canteira permitiría dar un salto de calidade no terreo de xogo e maior tranquilidade na clasificación. Secasí, por desgraza, o mal arrinque da liga, mesmo nunha pretempada con dificultades para gañar e marcar esixe reaccionar e abandonar os discursos autocompracentes recentes das tres instancias deportivas do club, dende a presidenta e dirección deportiva até o propio adestrador, que nas súas comparecencias continúa instalado no seu discurso riquiño de que cómpre ser paciente, que o equipo está formándose e que os goles e as vitorias chegarán polo seu propio peso. Paciencia que lle sobra ao celtismo como capacidade de sufrimento, unha das hélices do seu ADN, mais ao paso de sapoconcho do Celta na clasificación actual da liga, Mouriño, Garcés e Giráldez poden ter moi serios problemas.

E como mostra deste Celta emparrumado e gris, abonda o botón do partido da tarde de onte coa Real Sociedade, no que os de Giráldez sufriron outro dos seus temibles “microictus”, un derrame deportivo que dura apenas uns segundos, mais que pode deixar danos importantes no desenvolvemento e resultado do partido. Neste caso o máis grave foi o que sufriu Starfelt, o capitán naquel momento, que tendo xa un cartón amarelo, no 45 de xogo, cando un compañeiro despexara un saque de recanto, empurrou por detrás a un atacante rival. Un derrame de xenio nórdico, que lle custou, naturalmente, a expulsión deixando aos nosos cun xogador menos durante toda a segunda parte. Este comportamento propio dun parvaxola, inadmisible nun profesional experimentado, integrante do que a presidenta Marián Mouriño identifica co “club dos 6” (os que máis cobran), condicionou o desenvolvemento da segunda parte e o resultado final. Até entón, os txuri urdin intentaron coa súa presión moi alta dificultar a saída do Celta até controlar a posesión e contar con ocasións claras de gol, erradas a maioría, outras evitadas por Radu, con diferencia, o mellor dos celestes. Sen a pelota, o Celta estaba moi incómodo, o que levou a Giráldez a estirar o xogo polas bandas. Chegou así o gol celeste no minuto 20 nunha xogada preciosa de pizarra, na que Borja Iglesias aproveitou no medio do terreo un saque de porta, que retrasou co taco sobre Jutglá, o catalán filtrou a pelota pola banda dereita, na que Mingueza superou por velocidade a Aihen e a conduciu coa súa luva de seda até enviala sobre Pablo Durán que chegados a area rematou con precisión superando a Remiro.

Tras o intermedio, O Celta en inferioridade numérica resistiu de forma heroica durante corenta e catro minutos o asedio continuo dos visitantes, que puideron empatar en numerosas ocasións, o que evitou un extraordinario Radu, amosando unha axilidade e capacidade de resposta propia dun porteiro de balonmán. Giráldez, sempre afouto, cos trocos non se limitou a reordenar a defensa en bloque baixo, confiou tamén nos vinte minutos finais na velocidade de El-Abdellaoui para contraatacar. O magrebí, uns poucos minutos despois de entrar na lameira, tivo un man a man con Remiro que resolveu cun xute lixeiramente desviado do pao esquerdo. Aí estragou un gol feito, ese segundo tanto que tería liquidado o partido coa primeira vitoria dos celestes. A Real teimou no seu asedio até que no 89, Guedes inventou un centro na proximidade da área pequena onde apareceu Soler que de cabeza superou a Radu. O sétimo empate celeste, co que a bancada quedou aliviada e un chisco decepcionada.

Publicado en Faro de Vigo: 20/10/2025

Edición e IA

/en , , , , , , , , , /por

A Intelixencia Artificial (IA) xerativa e os LLM (Large Language Models), modelos extensos de linguaxe, tecnoloxía utilizada polos chatbots como ChatGPT de Open AI ou Gemini de Google xa impactaron na industria editorial. Modelos que precisan de ser adestrados a partir de grandes cantidades de texto, dos que unha parte deles están protexidos por dereitos de autoría, sendo utilizados sen permiso dos seus lexítimos beneficiarios para o lucro comercial de empresas tecnolóxicas como Alphabet ou Microsoft. Outro episodio da guerra entre a industria editorial e as industrias dixitais que se ven librando desde que se agoiraba a desaparición do libro. Conflito caracterizado polo uso que a IA xerativa fai de textos e imaxes con copyright publicados en formato libro ou polo emprego cada vez máis frecuente por parte das editoras de programas de tradución e locución automática. Como calquera outra mudanza tecnolóxica, a IA xerativa achega posibilidades creativas insospeitadas, esfuma a distinción entre o que entendemos por real e por virtual, facilitando a creación de contidos textuais e gráficos, extraídos de fontes editadas, que se fan pasar por propias, sen consentimento por parte das súas autorías, apenas un eufemismo para expresar a tan vella práctica do plaxio. Situación que provoca un grave desamparo para algunhas editoras e autorías, sobre todo de libro gráfico, denunciado en Galicia por editores como Kiko Da Silva, que solicitan a intervención dos gobernos para regular o emprego desta ferramenta e mesmo dos tribunais para ditaminar a legalidade ou non destas prácticas e destes produtos da IA. Xaora, non está de mais lembrar que a irrupción irreversible destas utilidades dixitais, cuestiona cal é a función do editor e obriga a redefinir o seu papel. Tras dúas décadas da crise provocada pola irrupción do libro electrónico, o futuro da edición pertence hoxe as editoras que saiban manter ao seu lectorado –non a tecnoloxía– como verdadeiro centro de gravidade da súa actividade.

Publicado en Nós diario: 15/0/25

Xenocidio palestino

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao xenocidio palestino:

A excelente resposta a cada unha das convocatorias da Plataforma Cívica Pro-Palestina de Vigo, na que se integran 42 colectivos sindicais, políticos e cidadáns vigueses, amosa que a pesar da aparente apatía actual hai unha maioría da cidadanía viguesa disposta a mobilizarse coa intención de denunciar e parar o xenocidio que Israel está perpetrando na Faixa de Gaza.

Manifestacións nas que se denuncia que o de Palestina non se trata dunha guerra, que xa se alonga dende 1967, senón dun xenocidio coidadosamente planificado polo actual goberno israelita, presidido por Benjamin Netanyahu, que pretende a expulsión do pobo palestino  do seu territorio, baixo o eufemismo de «desprazamento», contra o criterio dun millón novecentas mil persoas, a maior migración obrigada da historia recente.

Un ataque do exército israelita que en dous anos matou a 68.000 persoas da sociedade civil, das que o 70 % son crianzas e mulleres, entre as que se contan 1.600 sanitarias, 300 cooperantes da UNRWA (Axencia da ONU para os refuxiados palestinos) e 250 periodistas. Lista de vítimas ás que se suman 170.000 persoas feridas (incluídas 40.000 crianzas) e, ollo, 14.400 persoas desaparecidas entre os escombros, das que 4.400 son mulleres e menores, as principais vítimas dos bombardeos, causantes, como denuncia a organización Save the Children, do maior número de amputacións pediátricas da historia e da morte de 169 bebés. Un balance que levou a Antonio Guterres, secretario xeral das Nacións Unidas, a dicir que «Gaza é un cemiterio de crianzas»; o conflito máis mortífero do que vai de século XXI, que a revista The Lancet estima supuxo a morte do 2,9 % da poboación de Gaza de hai dous anos, un de cada 35 habitantes.

Vítimas ás que se suma a destrución de edificios de vivendas, hospitais, escolas, campos de refuxiados, igrexas, mesquitas, museos, espazos arqueolóxicos, refuxios da ONU, estradas, infraestruturas básicas de comunicación, electricidade e auga, instalacións agrícolas e mesmo pesqueiras. Destrución dirixida polo goberno de Netanyahu que a Comisión Internacional Independente de Investigación sobre os territorios palestinos ocupados, tras indagacións exhaustivas, cualifica como xenocidio, xa que cumpre as condicións previstas na Convención para a Prevención e a Sanción do delito de Xenocidio, aprobadas polas Nacións Unidas en 1948. Xenocidio que a ONU identifica con actos «perpetrados coa intención de destruír total ou parcialmente, a un grupo nacional, étnico ou relixioso sexa pola matanza dos seus membros; pola cesión grave da súa integridade física ou mental; polo sometemento do grupo a condicións que supoñan a súa destrución, física total ou parcial; polas medidas destinadas a impedir os nacementos ou o traslado por forza dos menores». Condicións que cumpre a actual intervención israelita bombardeando Gaza de forma intensa e desapiadada, coa intención de decimar a súa poboación, deixala sen alimentos, auga, electricidade e acceso a axuda humanitaria e destruír as súas infraestruturas, incluída a sanitarias.

Situación que provocou unha grande fame, para as Nacións Unidas, cifrada nun consumo de calorías da poboación gazatí inferior ao que recibiron as vítimas do campo de exterminio de Auschwitz. Israel utiliza a fame como arma de guerra, unha estratexia coa que pretende expulsar do seu territorio á poboación palestina para substituíla polos seus colonos , apenas unhas 8.000 persoas que no 20 % do territorio da faixa posúen xa o control do 40 % das terras cultivadas e da maioría dos recursos hídricos. Estratexia semellante á que empregou Hitler na súa invasión de Polonia de 1939, que xustificaba pola necesidade de espazos agrícolas para os colonos nazis e mandaba matar sen piedade a homes, mulleres e crianzas polo seu delito de «ser polacos».

O acordo entre Israel e o Movemento de Resistencia Islámico (Hamás) para o cesamento do fogo e o inicio da primeira fase do plan de paz auspiciado por Trump, froito en boa medida das presións da comunidade internacional, da Flotilla global da faixa e dos estados árabes mediadores, non exime aos que promoveron este xenocidio asumir as súas responsabilidades diante dos tribunais internacionais. Non esquezamos que a Corte Penal Internacional, órgano xudicial independente creado polo Estatuto de Roma, ditou en novembro de 2024 orde de detención por presuntos crimes de lesa humanidade contra Netanyahu, o seu ex-ministro de defensa Yoav Galleat e Mohammed Deif, comandante de Hamás, morto nun ataque aéreo israelita. Recuperar a solución dos dous estados e o respecto á legalidade internacional, baixo o marco das Nacións Unidas, son retos inmediatos no cumprimento duns acordos de paz que agardemos sexan respectados e paren dunha vez o xenocidio palestino.