A sanidade, pública

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da manifestación en Compostela «Na defensa e pola mellora dsa sanidade pública», reflexiono sobre a situación deste sector público esencial:

Ao longo das nosas vidas, acumulamos experiencias positivas da sanidade pública que, en liñas xerais, ofrece con eficacia e eficiencia un servizo de grande calidade. A pesar dalgunhas insuficiencias, sobre todo no que atinxe ás listas cirúrxicas de agardar, a sanidade funciona aceptablemente, sendo até agora maioría os usuarios que nos sentimos satisfeitos, mesmo orgullosos dos seus servizos, froito do compromiso do persoal sanitario e da organización dun Sistema Nacional de Saúde baseado na integración de todos os recursos sanitarios públicos. Un modelo gabado a nivel internacional que, porén, situou o gasto sanitario público español en relación co PIB nun 6,25%, unha cifra por baixo da de outros estados da Unión con economías máis poderosas, como Alemaña (7,92%) ou Francia (8,48%).

Tras a Constitución de 1978, que no seu artigo 43 recoñecía o dereito á protección da saúde, foi a Lei Xeral de Sanidade de 1986, aprobada durante o goberno de Felipe González, a que deseñou o actual modelo sanitario caracterizado pola universalización da atención, que cubría ao cen por cen da poboación. Coa intención de garantir a equidade no acceso aos servizos procurouse situalos da forma máis accesible, o que supuxo, ao longo deste período, unha profunda descentralización (hoxe xestionada por cada unha das CC.AA.) e a creación dunha tupidísima rede de Atención Primaria en todo o territorio.

Este modelo sanitario, este patrimonio  social, ese tesouro do ben común corre un moi serio perigo. As políticas de consolidación fiscal e de “austeridade selectiva” do Goberno de Rajoy puxeron tamén na sanidade o seu punto de mira para recurtar dos seus fondos 7.000 millóns de euros e para introducir importantes cambios no seu modelo. A partir do Real Decreo Lei 16/2012, aprobado pola vía de urxencia o pasado mes de abril, só terán dereito á prestación sanitaria as persoas que coticen á Seguridade Social, suprimindo así o seu carácter universal e recuperando o vello sistema franquista da condición de “asegurado”. Un novo sistema que deixará sen asistencia sanitaria a colectivos como os das persoas maiores de 26 anos que non teñan cotizado ou, coa excusa trapalleira do turismo sanitario, aos inmigrantes non regularizados, a pesar de que estas persoas, a maior parte mulleres, realicen labores de coidados a maiores e dependentes.

Ademais, redúcese a oferta de servizos sanitarios públicos, increméntase o copagamento farmacéutico aos traballadores activos, introdúcese para xubilados e persoas con incapacidade permanente (en Galicia serían 686.705 as persoas que poderían chegar a pagar até 8 euros mensuais por este repagamento) e retíranse algúns medicamentos moi usados do financiamento público. Se isto non abondase, precarízanse as condicións laborais do persoal da sanidade, despídese a persoal interino, non se repoñen xubilacións e ábrese a porta con carácter xeral a privatización total da xestión de áreas sanitarias, hospitais e centros de atención primaria como xa se veu facendo en comunidades gobernadas polo Partido Popular, utilizando argumento tan peregrino como o da “súa xestión máis barata e eficaz”. Privatizacións, presentadas de forma eufemística como “externalizacións”, que no caso da Comunidade Valenciana afectan xa a un 20% da rede de atención primaria e hospitalaria que agora podería ser adquirida por unha empresa propiedade dun dos cinco maiores fondos de investimento do mundo, que conciben a sanidade coma un suculento negocio.

A sanidade pública universal non é, como queren facernos crer, a responsable da crise da débeda nin da subida da prima de risco nin da burbulla inmobiliaria nin da xestión atolada das caixas de aforro. Nin sequera é certo que teñamos unha “sanidade por riba das nosas posibilidades”. É inxusto que se recurten as súas prestacións de forma indiscriminada e sexan os doentes, sobre todo os crónicos e os maiores, os que paguen un imposto engadido polo feito de estar enfermos, abonda desgraza teñen co seu estado! O financiamento do sistema sanitario debe provir dos Orzamentos Xerais do Estado, o que non quere dicir, que o Sistema Nacional de Saúde non deba introducir mudanzas na súa xestión para facela sostible, baseadas na mellora da eficiencia e no uso racional de recursos escasos e moi custosos, sexa no emprego de fármacos (eis os aforros xerados xa pola prescrición de xenéricos), na realización de probas diagnósticas, na duración das estancias hospitalarias ou noutros criterios técnicos e asistenciais.

A manifestación de onte en Compostela, promovida polas diversas plataformas cidadás galegas na defensa e mellora da sanidade pública, constitúe unha importantísima chamada de atención. A sanidade, coma a educación, debe continuar sendo pública.

Fútbol e poesía

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da despedida de Josep Guardiola do banco do Barcelona, reflexiono sobre a relación entre a poesía e o fútbol, a literatura e o deporte.

Afeitos á presenza no circo mediático das vaidades de famosiños efémeros, chama a atención a traxectoria do señor Josep Guardiola. Tras cinco intensas tempadas como adestrador do F.C.Barcelona, a primeira co equipo filial de terceira división, nas que conseguiu un extraordinario palmarés acuñando a procura da beleza como estilo de xogo e a rotación do cadro de xogadores como elemento de cohesión do equipo, Guardiola sae sen rebumbio das primeiras páxinas coa intención de tomar un ano sabático coa súa familia en Nova York. Sen dúbida será un retiro transitorio e dourado para quen, se quixese, podería ocupar o banco de calquera dos clubes ingleses millonarios ou de seleccións con ansias de títulos mundiais.

Probablemente, os éxitos como adestrador do «noi de Santpedor», un rapaz de familia moi humilde que ingresou na factoría azulgrana da Masía aos trece anos, alicerzáronse na experiencia acumulada como medio centro do Barcelona, o número 4 dos equipos de Cruyff, Robson e Louis van Gaal. Un período decisivo no que forxou a súa convicción de que «o fútbol é o xogo máis simple do mundo, canto máis doado e máis sinxelo sexa, mellor, abonda que o teu pé obedeza a túa cabeza».

Traballador concienciudo, autoesixente até a obsesión, Pep Guardiola inculcou aos seus xogadores este compromiso de racionalidade no desenvolvemento do xogo e de confianza nas propias posibilidades para realizar un traballo ben feito, enfrontándoos a un exercicio máximo de corresponsabilidade no que os defensas tamén deberían atacar e os dianteiros tamén defender. Con esa actitude o seu Barcelona asombrou, ofreceu un espectáculo marabilloso, un fútbol de salón e claqué, un exercicio só aparentemente sinxelo, onde os xogadores gozaban tecendo  devagariño e cooperativamente até que aparecesen os alustros de xenialidade desiquilibrante de Messi, Xavi, Iniesta, Fábregas, Pedro, Villa…

Mais Guardiola tamén, coma sucede adoito na vida, debeu xestionar importantes fracasos, sobre todo esta última tempada, na que perdeu a Liga fronte ao seu eterno rival e quedou fóra (inxustamente) da final de Champions, os seus dous principais obxectivos. A súa dignidade, asumindo a responsabilidade das derrotas e abrindo o camiño para que o sucedese o seu primeiro colaborador, constitúe un modelo de comportamento moral escasamente frecuente na actual sociedade conformista.

Tanto como xogador como adestrador, Pep Guardiola mantivo o seu compromiso como cidadán dun tempo e dun país. A súa estreita amizade con Miquel Martí i Pol é un dos episodios máis interesantes das relacións entre a literatura e o fútbol. Da man do cantor Lluis Llach coñeceu ao popular poeta catalán, cando estaba afectado dunha esclerose múltiple e tiña importantes dificultades para falar. Guardiola participou en presentacións dos seus poemarios, como a do Llibre de les solituds (1997), que o autor de Roda de Ter lle dedicou a el e a súa dona Cristina Serra, e mesmo chegou a substituír a voz do escritor en roldas de lecturas en centros escolares. Tras o pasamento do poeta, sendo xa adestrador, participou nun libro cedé de homenaxe a Martí i Pol, (Tribut de sorra i fulles) recitando un fragmento do poema «L’hoste insòlit» musicalizado polo grupo Mokodude. Este compromiso coa lectura e coa literatura catalana foi recoñecido polo Gremio de Editores de Catalunya co premio Atlántida 2010, que recibía por vez primeira un futbolista.

A figura do «señor Josep Guardiola», asociada á poesía e ao mundo do libro, axuda a desmitificar tanto algúns dos tópicos asociados co deporte como os que arrastra a lectura, a literatura ou o cinema, actividades presentadas a veces como afastadas, cando non abertamente incompatibles co balonmpé. É innegable que son moitos os futbolistas que non teñen entre as súas afeccións as da lectura ou algunha inquedanza artística. Mesmo é moi coñecida a anécdota protagonizada polo goleiro Romario cando quedou tan pancho na televisión brasileira declarando que “non lía nunca porque lle daba dor de cabeza”. Porén, hai tamén futbolistas e futboleiros amantes da lectura nos máis diversos xéneros e soportes, como hai moitos escritores e xentes vencelladas ás industrias culturais amantes do fútbol sexa como practicantes, seareiros ou espectadores máis ou menos ocasionais.

Pep Guardiola é un modelo da alquimia posible entre o fútbol e a poesía, dúas actividades que perseguen a beleza até a súa gorida e son capaces de representar con linguaxes diversas os conflitos e as emocións da condición humana. Lémbrao Eduardo Galeano, quizais o escritor que mellor ten abordado esa relación:«A historia do fútbol é unha triste viaxe do pracer ao deber. Ao que o deporte se industrializou, foise desterrando a beleza que nace da ledicia de xogar porque si».

Campo do Fragoso CXXIV

/en , , , /por

DETERMINACIÓN

É unha beizón para o celtismo a determinación coa que o equipo está encarando cada unha das finais que lle restan na súa pelexa durísima co Valladolid por unha praza de ascenso directo. Asumida e expresada por Paco Herrera, esta convicción de que son necesarias tantas vitorias coma partidos funciona coma unha motivación eficacísima para todo o cadro de xogadores. Fronte ao Alcoiano do galego Luís César Sampedro o Celta demostrou, ademais, que nestas xornadas volveu atopar o seu mellor punto de xogo, ese equilibrio ideal entre solidez defensiva, que permite manter a porta a cero, e unha enorme capacidade atacante, que ofrece á bancada a fantasía dun fermoso xogo combinativo e permite golear con asombrosa facilidade. Onte, dende o asubío inicial, quedou ben clariño que o Celta quere e pode ascender. O equipo saíu coma un trebón e marcou no minuto 2, cando aínda non estaban sentados todos os seareiros. Álex López, o infatigable e intelixente temoneiro do equipo, aproveitou un rexeite do primeiro remate de Aspas para enviar dende fóra da área un formidable pexegazo cruzado ao pao esquerdo, superando así ao porteiro alacantino. Era imposible comezar mellor. Mais é innegable que tivo o seu mérito que o Alcoiano non lle perdese a cara ao partido e durante vinte e pico minutos pretendese incomodar á defensa galega na súa área. A pesar de que chegaban até alí con certa facilidade, os visitantes non conseguían máis xa que naquela liña mandaba a nosa conxeniada parella de centrais, probablemente outra das claves do éxito actual do equipo, xa que a rapidez e anticipación de Oier, un auténtico valadar, enfía as mil marabillas coa sobriedade de Túñez para gañar todos os balóns altos e a visión do de Bertamiráns para proxectar o xogo. A golpes de afouteza, que é como mellor lle presta atacar aos de Herrera, os nosos foron tecendo as súas combinacións e procurando abrir algúns furadiños. Así chegou o tanto de Aspas, pouco antes da media hora de xogo, que xa fai o número vinte da súa conta particular, unha barbaridade! Unha extraordinaria xogada de laboratorio: o porteiro noso saca longo sobre Bermejo, o cántabro controla e realiza unha asistencia interior maxistral sobre o mago de Moaña que canea veloz ao porteiro e marca. Minutos despois, o Celta puido pechar o partido tras un remate de cabeza que asomou ao longueiro. O ritmo do partido decaeu un chisco no inicio da segunda parte, a inevitable fase de toalla, na que o partido tolo xira dunha área á outra con escaso xeito. Daquela Quique de Lucas puido marcar tras un xutazo que salvou in extremis o porteiro. Como tamén puido facelo o Alcoiano nun magnífico saque de falta que Sergio desvíou a córner na súa mellor intervención. Cando apenas faltaba un cuarto de hora, Álex López liquidou o partido cun terceiro gol, o seu primeiro dobrete da tempada, aproveitando outro rexeite na segunda liña, tras outra extraordinaria xogada inicial de Aspas e unha serie interminable de remates na área pequena de varios dos nosos dianteiros. Minutos despois chegou o inevitable gol de Orellana, tras unha xogada delicadísima desas de alta escola do chileno, tras unha parede con Joán Tomás. Cun resultado tan confortable foi inevitable que durante os dez minutos restantes a bancada abandonase a súa contención habitual e “A Rianxeira” volvese a Balaídos. Os celtistas sabemos que o obxectivo xa está moi próximo, xa que sentimos como o arrecendo do mel comeza a impregnar os nosos beizos. Polo que vimos onte a determinación, a afouteza e corazón dos xogadores nosos está asegurada para enfrontar as seguintes finais.  Hai máis razóns ca nunca para crer neste Celta.

Sector naval

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a situación crítica do sector naval na área metropolitana de Vigo.

Como sucedera a comezos dos oitenta, enfrontámonos ao futuro do sector naval, unha das trabes da economía do noso Vigo industrial durante o século XX. Outrosí un sector declarado de forma unánime como «estratexico» para Galicia sofre unha crise brutal que até agora supuxo a destrución de 9.000 empregos directos e varios milleiros máis indirectos, a incerteza para outros 4.000 afectados por expedientes de regulación de emprego, a entrada en estado concursal de cinco dos grandes estaleiros e a desaparición, polo momento, de 200 empresas auxiliares. Unha situación delicadísima que de non ser atallada con enerxía podería provocar a medio prazo a inevitable desaparición do sector. Un problema que afecta o celme industrial da nosa abella da ribeira, tanto porque o sector da construción naval veu achegando case un terzo da nosa riqueza, como polo feito que durante máis dun século constituíu un dos eixos do noso desenvolvemento. Non o esquezamos: Vigo é o que somos grazas a que construímos barcos, unha actividade que, até agora, formou parte da identidade da cidade.

O bloqueo da Unión Europea ao sistema de bonificación fiscal á construción naval que todo o sector español veu utilizando, a famosa «tax lease», tras a denuncia interesada realizada hai case un ano pola Asociación Marítima Holandesa, á que se sumaron outros países como Noruega, Francia, Finlandia e Portugal, provocou en boa medida a progresiva paralización dos estaleiros vigueses. Convén lembrar que este sistema de arrendamento financeiro é unha transacción complexa organizada por un banco, no que ademais do armador e estaleiro construtor da embarcación e da sociedade de leasing que intermedia entre eles, participa como inversionista unha Agrupación de Interese Económico (AIE) formada por empresas doutros sectores económicos (dende Inditex, Ikea, Ferrovial a Corporación Dermoestética) que acumulan unha serie de beneficios fiscais e consiguen unha rebaixa do prezo final do buque. Este modelo de financiamento, que pode supoñer bonificacións fiscais de até o 20%, permitiu na última década a construción en España de 272 embarcacións, mais é innegable que suscitou desconfianza no exterior (xa dende 2006) tanto pola súa complexidade societaria como polo seu encaixe coa normativa europea da competencia. Denunciado agora polos competidores da nosa industria naval como unha axuda estatal ilegal e discriminatoria, a posta en marcha dun novo sistema de bonificación, alternativo á “tax lease”, semellaría imprescindible para que os nosos estaleiros reinicien a súa actividade.

Mais como sinala nas páxinas de Faro de Vigo Alfonso Paz Andrade, un dos mellores coñecedores do sector naval e pesqueiro de noso, haberá que preguntarse cal é a razón de que na ría de Vigo haxa cinco estaleiros inactivos e, ao mesmo tempo, outros estean traballando. Un xeito moi elegante de expresar que o bloqueo europeo da “tax lease” non é o único problema do noso sector naval, que existen moitos outros de carácter estrutural que nunha situación crítica como a actual non poden ser agochados. Coa «tax lease» en vixencia, hai pouco máis dun ano a carteira de pedidos dos estaleiros da ría de Vigo comezaba a ser desoladora, incapaz de competir cos estaleiros asiáticos. Ademais, a xestión nefasta que arrastran algúns estaleiros dende hai tempo, a falta dun liderado corporativo no sector, os atrasos nalgunhas entregas e as súas penalizacións correspondentes, como o propio sistema de subcontratación sobre empresas auxiliares e a situación laboral do sector son outras claves para entender a dificil situación actual.

Con todo, a saída inmediata para o sector naval vigués ten carácter político. Así o recoñece o recente acordo por unanimidade do Consello Económico e Social de Vigo, onde están presentes partidos, sindicatos e asociacións empresariais. O reiterado compromiso electoral de Rayoy de solucionar o bloqueo da bonificación ao día seguinte de ser nomeado presidente debe facerse efectivo. Outrosí sucede coa actuación proactiva da Xunta de Galicia que non pode manterse máis tempo como un espectador que se laia impotente da situación. Como sinalaba un editorial recente de Faro de Vigo «é imprescindible atopar un réxime fiscal razoable, estable e respaldado por Bruxelas» para que o noso sector naval poida competir en igualdade de condicións no marco europeo. O Goberno español ten a obriga de negociar a cara de can diante da  Comisión Europea esta saída técnica, que é tamén política, que evite o fundimento do noso sector naval. Parafraseando o himno a ritmo de ska «Sector naval», que cantaban Os Resentidos de Antón Reixa hai vinte cinco anos: «Son como o sector naval, uua / hei, hei, resistirei / hei, hei, resistirei / Vigo, Ferrol, solución».

Campo do Fragoso CXXIII

/en , , , /por

PROBA DE SOLVENCIA

O Celta superou con aparente facilidade unha difícil proba de solvencia. Fronte ao perigoso Alcorcón, un dos mellores cadros da segunda volta, demostrou que ten cadro de xogadores e capacidade goleira abondas para, a pesar do paso atrás de Cartaxena, manter as súas aspiracións de ascenso directo. O partido comezou con mala cara para os nosos. Até que Aspas conseguiu o seu primeiro gol, á altura do minuto dezanove, a iniciativa levárona os amarelos que puideron inaugurar o marcador cando o seu estremo esquerdo Paco Montañés xutou só diante de Sergio e o de Catoira conseguiu desviar fóra case de milagre. Ben é certo que o Celta respondeu decontado na seguinte xogada, na que Aspas, despois de gañar arteiramente as costas a un dos centrais, xa na área pequena enredouse intentando canear ao porteiro, estragando un gol feito que xa cantaba a bancada. No entanto, a pesar destas alternativas, eran os madrileños os que máis atacaban, sobre todo, pola banda esquerda. Sen a presenza de Oubiña, o medio campo do Celta semellaba sumido no caos até que Alex López envíou un pase longo sobre Orellana, que o internacional chileno deixou coar entre as pernas, e Aspas cruzou dende a dereita un pexegazo formidable que cunha fermosa traxectoria en semiparábola superou ao porteiro madrileño. Despois do gol, o Celta caeu durante uns minutos nun dos seus perigosos sopores, que agoiraban novas dificultades. Porén, á media hora de xogo, apareceron unha serie de magníficas combinacións entre Orellana, Toni e Bermejo, tres dos xogadores máis comprometidos neste derradeiro treito do campionato, que fan moito equipo, achegando axudas, paredes e asistencias a esgalla. O xogo combinativo do Celta comezou a medrar e a facerse merecedor dun segundo tanto. Túñez, ao xeito de Beckenbauer, abriu á banda dereita cun pase moi longo sobre Orellana que enviou sobre a área pequena, onde a Iago lle faltaron milímetros para chegar. O de Moaña intentouno despois cun caneo bárbaro, chegando até a liña de fondo desde onde centrou para Álex, que non enfiou por ben pouco. Recuncou Túñez con outro envío longo sobre Roberto Lago que, tras unha parede con Aspas, dentro da área xutou en carreira sobre as mans do porteiro. Felizmente, o gol celeste chegou faltando un minuto para o descanso, tras un xogada ensaiada: saque longo de Sergio sobre Toni que cun grande xesto técnico baixa o balón e envía en profundidade sobre Orellana que canea a quen se lle pon por diante, sentando a un defensa e ao propio porteiro. Tras a reanudación, o Alcorcón volveu intentalo. Produciuse entón a xogada clave do partido, un gol anulado ao Alcorcón, por un dubidoso fóra de xogo de Oriol Rivera, tras unha perda de balón de Orellana e o erro en cadea da defensa celeste. Aí os madrileños enterraron as súas posibilidades. Despois houbo ocasións para que o Celta setenzase co terceiro. Tras unha gran xogada de Roberto Lago, que centrou dende a liña de fondo, a porta baleira Bermejo cabeceou fóra. Outrosí sucedeu cun servizo boísimo de Orellana, un xogador que foi un pesadelo para os xigantóns do Alcorcón, que Joán Tomás enviou sobre o moneco. Logo Toni, outra das figuras do partido, serviu de marabilla sobre Aspas que quixo facerlle un chapeu ao porteiro. Como sucedera na primeira parte, a insistencia de tantas combinacións de ataque celeste permitu que faltando seis minutos Aspas marcase de novo pechando o encontro e facilitando o entusiasmo da bancada. Deseguido, Herrera mudouno por Oubiña. Un gran detalle do técnico. O de Moaña, que se estrea estes días en twitter, recibiu entón as beizóns intensas que a grada de Río só concede as maiores figuras celestes. Un fermoso peche para unha merecida vitoria que sitúa ao Celta, polo momento, na segunda posición, de onde debe intentar non saír.

M.L. Estefanía e a editorial Cíes

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da estrea do documental de José Ballesta, recupero a memoria da editorial Cíes de Eugenio Barrientos «Tetilla».

A estrea da excelente longametraxe documental Marcial Lafuente Estefanía. Galicia máis oeste que nunca de José Ballesta é unha boa oportunidade para lembrar as relacións que con Vigo mantivo o autor máis emblemático do xénero da novela popular do Oeste. Unha relación na que é indispensable recordar ao seu primeiro editor, o vigués Eugenio Barrientos López, o propietario da editorial Cíes, que dende 1941 a 1958 tivo a súa sede na Libraría Tetilla da rúa Elduayen.

«Tetilla», como era coñecido o editor Barrientos, un auténtico xenio da edición, aínda non
abondo recoñecido, foi en 1945 o inventor en España do formato da novela de peto («bolsilibro») e dun curioso sistema de distribución por kioscos, no que tanto se vendían como se prestaban os libros. Axudado polo famoso editor catalán Ramón Sopena, comezara o seu labor editorial publicando novelas policiais e románticas. Cando coñeceu en Portugal as novelas americanas de «pulp fiction», puxo en marcha senllas coleccións de novelas de oeste, «Biblioteca X» (200 títulos), e logo, «Rodeo» (800 títulos), que pasaría á historia como a colección deste tipo por excelencia, nas que publicaron os seus dous principais novelistas: Marcial Lafuente Estefanía (MLE) e Fidel Prado (un letrista notable de cuplés). Sen esquecer a Corín Tellado, a famosísima autora asturiana, que tamén publicou as súas primeiras obras en Cíes, na colección de novela sentimental, na que o propio Estefanía chegaría a publicar algún título baixo pseudónimo feminino.

Os libros de Cíes concebíanse en Vigo, onde MLE viviu e escribiu de 1943 a 1951, as xeitosas portadas a cor preparábanas en Barcelona os ilustradores Moreno e Tomás Porto, eran impresos e encadernados con fío cosido en Bilbao por Artes Gráficas Grijelmo e, finalmente, distribuídos para toda a España dende o almaceniño da editorial en Elduayen onde un encargado e dúas rapazas facían os paquetes que se envían por correos. Un incrible modelo de edición popular periférica en tempos de dura posguerra, que desenvolveu un catálogo de case 1.500 títulos, estimándose que puido chegar a publicar seis millóns de exemplares das súas novelas veloces de xénero romántico e de vaqueiros que formaron como lectores e lectoras a millóns de persoas. Cíes solicitaba escritores en anuncios nos principais xornais de España baixo o lema: «Editorial Cíes. Creadores de rotundos éxitos». Publicou, ademais, libros de literatura xuvenil de rancio sabor franquista, en coleccións de edición acartanoda como «Amenus».

Marcial Lafuente Estefanía foi o autor principal da editorial Cíes. Nacido en Toledo en 1903, fillo dun maxistrado do Tribunal Supremio, enxeñeiro de camiños de profesión, defendeu a República como Comisario General na fronte de Toledo. Rematada a guerra, tras eludir con moita fortuna o pelotón de fusilamento, sufriu o cárcere durante dous anos e medio. Estableceuse en Vigo no ano 1943, grazas as xestións de Eladio, un padre carmelita que fora confesor do seu pai, quen tamén o recomendou a Eugenio Barrientos, a quen lle presentou dúas das primeiras novelas de vaqueiros que, probablemente, escribira no cárcere. Instalado coa súa familia nun segundo piso do edificio Pernas das Travesas, alí comezaría a súa frenética colaboración con «Tetilla», chegando a escribir a man catorce cuartillas diarias, o que supoñía dúas novelas á semana. Estefanía como escritor naceu en Vigo. É probable que as súas primeiras novelas en Cíes fosen La cobardía de Dick (1943), tamén a primeira da «Biblioteca X», a pesar de que fose asinada co alcuño de Williams Grey, ou El crimen perfecto, asinada por Dan Lewis, sendo nese ano a primeira das asinadas co seu nome Temple del Norte. Usou outros alcuños como H. Estol, M.L. Bertel ou Arizona até que se popularizou o M.L. Estefanía como auténtica marca destas novelas das que nos seus momentos de maior apoxeo a editorial Cíes chegou a vender trinta ou corenta e mil exemplares. En pleno éxito, unha oferta imposible de rexeitar de Bruguera levouno a fichar polo editor catalán e instalarse en Madrid en 1951, onde completaría durante tres décadas, coa axuda dos seus fillos e continuadores Francisco e Federico, un catálogo que se estima acadou os tres mil títulos e os 50 millóns de exemplares vendidos. Pola súa banda, en 1958, Barrientos decidiría poñer fin a un proxecto que durante máis dunha década fixo de Vigo a capital editorial da novela popular en castelán.

Vigo como cidade de novela e capital editorial de Galicia debe honrar a memoria de Marcial Lafuente Estefanía e Eugenio Barrientos, dous heroes da novela popular, o celme lector de varias xeracións. Únome á proposta cívica de lembralos co nome dunha rúa ou dun espazo público. O seu labor pola lectura ben o merece.

O Bou «Eva»

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo recconstrúo cos datos dispoñibles o relato do suicidio colectivo do bou «Eva», con motivo do setenta e cinco aniversario daquela traxedia.

A madrugada do 23 de abril de 1937 oito homes e unha muller, entre os 24 e os 44 anos, morreron, tras o asalto fascista ao bou Eva no que pretendían fuxir dende o peirao do Berbés. Aquel episodio estarrecedor, o maior suicidio colectivo da Guerra Civil, foi agochado polo franquismo e silenciado, ou polo menos escasamente difundido, durante o proceso da Reforma Política, a pesar de que a primeira noticia da traxedia xa a dera Rafael Dieste na súa crónica «Unha morte lanzal» publicada na revista Nova Galiza en Barcelona durante o mes de xuño de 1937. Setenta e cinco anos despois é de estrita xustiza recuperar a memoria daquelas nove persoas que morreron sen cometer outro delito que, despois de nove meses de esquivar a persecusión, pretender evadirse da represión franquista daquel terrible ano.

Eran catro comunistas –unha parella de recén casados Ángel Nogueira Nogueira e Carmen Miguel Agra, ademais de Luís Álvarez González, obreiro de Barreras, e Camilo Campos Méndez, barbeiro–; tres socialistas –o mariñeiro Manuel Martínez Moroño e os irmáns Fernando e José Rodrigúez Lorenzo, ambos os dous albaneis– e dous mestres galeguistas de Rianxo, curmáns de Castelao –José Losada Castelao e Manuel Rodríguez Castelao– que estiveran agochados durante uns meses en Vigo na casa de Ramiro Isla Couto, segundo confesou Valentín Paz Andrade no seu libro de conversas. Sabemos, tamén, que se salvou Domingo Pombo, daquela secretario do Partido Galeguista en Ferrol, que chegou un pouco tarde á cita do embarque. Até hai moi pouco, a súa historia non fora investigada en profundidade nos arquivos militares, traballo que acometeu o profesor Xesús Alonso Montero que publicará nos próximos meses un libro no que relata os pormenores do episodio. En todo caso, sabemos que era a intención dos fuxidos chegar a algúns dos portos republicáns do Cantábrico ou a Francia e trasladarse logo á España leal, como conseguiran outras fugas exitosas que partiran dos peiraos vigueses.

Fóra este o caso, como relata Dionísio Pereira no seu libro Loita de clases e represión franquista no mar (1864-1939), do arrastreiro en parella do Grand Sole Emilia Márquez que, mediado o mes de marzo de 1937, desviou o seu rumbo cara a Bilbo onde desembarcaron os seus doce tripulantes. Aqueles nove antifascistas, que representaban unha boa parte da pluralidade política da Frente Popular, non tiveron tanta fortuna. Cando xa estaban a bordo do pesqueiro foron delatados, probablemente, por un tripulante e asaltados por un grupo de fascistas e membros da Garda Civil e Policía, que arrimaron un buque alxibe desde o que introduciron unha mangueira coa intención de anegar as bodegas do bou. Ao comprobar que os evadidos non saían, decidiron deitar auga fervendo e foi entón cando se foron escoitando os disparos dentro do Eva. Os fuxidos decidiran poñer fin ás súas vidas xa que para o profesor Alonso Montero «non se entregaron porque estaban convencidos de que ninguén os libraría da morte, da morte despois da sevicia da tortura». No rexistro civil de Vigo recóllese apenas que estas persoas faleceron por «un tiro de bala». Sabemos que todas as vítimas tiñan un tiro na tempa esquerda, coa excepción de Angel Nogueira na dereita, aínda que son moitos os aspectos por coñecer do acontecido no buque.

Valentín Paz Andrade foi o autor do primeiro poema en galego sobre a traxedia, «Na onda até Rianxo». Escrito en 1976 e publicado no libro Cen chaves de sombra (1979) homenaxea aos curmáns de Castelao: «Da nosa luz vivían e ao perdela […] no bou Eva apresado no Berbés,/ coa cámara chea de escapados,/ voluntarios da morte todos eles / adiantando o seu fín / á auto-execución se condenaron / como Sócrates náuticos». Anxo Angueira cantou ás vítimas no seu poemario Fóra do sagrado (2007): «Vigo Berbés trinta e seis / Berbés mariñeiros do mare e o bou Eva», «malpocadiños todos todos / nadando mortos no Berbés».

A traxedia do bou Eva, o auténtico Medulio contemporáneo, permaneceu silenciada durante sete décadas. O esforzo de persoas como Concha Nogueira Miguel, filla do matrimonio comunista falecido, de investigadores comprometidos como Xesús Alonso Montero, e doutros membros das asociacións que traballan pola recuperación da memoria republicana de Galicia, permitiron que este terrible suceso non fora nunca esquecido. Camiño xa dos corenta anos da caída da ditadura, non hai que ter medo a volver a mirada cara ao que sucedeu no dramático trinta e seis e nas décadas franquistas posteriores, porque a desmemoria é o peor virus que podemos inocular no noso futuro. Reconstruír o relato de acontecementos como os do bou Eva, recuperar a biografía daquelas vítimas, fixar o seu recordo cívico no peirao do Berbés son formas de sementar ronseis de paz e esperanza.

Campo do Fragoso CXXII

/en , , , /por

CREBACABEZAS

Os celtistas que acudimos decote a Balaídos –tras o derbi volvimos ser, máis ou menos, os dez mil e pico de sempre– sabemos que o noso equipo nunca defrauda emotivamente. Fronte ao Barsiña de Eusebio ofreceunos todos os estados de ánimo posibles, dende o entusiasmo dos vinte minutos iniciais, nos que Orellana puido marcar en tres ocasións, pasando polo aborrecemento durante o resto do primeiro tempo, a decepción tras do gol catalán, na que foi a súa primeira e única chegada clara, o pánico a un segundo gol, que nos deixaría noqueados para o ascenso directo, até a tranquilidade que supuxo acadar a remontada no primeiro cuarto de hora da segunda parte e a intensa ledicia final dunha goleada que puido ser aínda máis avultada. Máis non se pode pedir para un espectáculo. Se o pasado ano foron os tres centrais, esta fin de tempada, tras a lesión muscular de Oubiña, semella que a novidade táctica podería ser un trivote no medio campo coa intención de converter a Álex no líder da distribución do xogo atacante. Onte o ensaio deste esquema durante a primeira parte foi un completo fracaso. Tras unha saída fulgurante, o Celta deixoulle o balón e toda a iniciativa ao filial catalán, comezando a moverse a un insoportable e inexplicable ritmo de ballet, provocado en boa medida pola anemia participativa de Insa e Bustos, os dous medios que nunca atoparon o seu espazo. Nese estado de nugalla chegou o gol do Barsiña, no minuto 33, tras un fallo de marca de Bustos e un erro en cadea de toda a defensa nosa. Semellou un auténtico agasallo de reis para o riquiño de Eusebio polas súas tempadas en Vigo nas que descubriu a Hugo Mallo ou Túñez e deu oportunidade a outros xogadores da canteira. Até o descanso, un Celta roto visitou os territorios do medo, xogou cos perigos da ruleta rusa, puidendo liquidar boa parte das súas aspiracións da tempada. Por ventura, coa reanudación Paco Herrera acertou de cheo cando recompuxo o seu crebacabezas táctico. Deixou no banco a Insa, o noso Bartleby, e a Quique de Lucas, un dianteiro nunha lamentable baixa forma. A entrada de Joán Tomás e, sobre todo, de Toni revolucionou o equipo en ataque. Con outra marcha máis, cunha enerxía renovada abondaron uns minutos para que Bermejo aproveitase con grande tranquilidade un erro dun dos defensas cataláns para marcar cun globiño sobre o porteiro o gol do empate. Continuou apretando o Celta e buscando a posesión da pelota, intensidade que permitiu, apenas catro minutos despois, que Bermejo, tras unha valiosa recuperación nos tres cuartos do campo visitante, centrase dende a banda dereita para que Orellana marcase case a pracer. Co marcador por diante, tras a entrada no campo de Aspas, con Toni dirixindo as contras dende a dereita e cunha grande mobilidade de Orellana, o Celta rompeu o partido cunha facilidade asombrosa. O Barsiña esborrallouse coma area entre os dedos. Aos dous goles de Iago, tras senllas sociedades con Fabián Orellana, puideron sumarse o punteirolo que o internacional chileno enviou ao longueiro e algunha das oportunidades de Toni, un xogador que onte pola súa actitude mereceu marcar. A clave da rabiosa remontada, que puido supoñer un marcador de escándalo, estivo na acertada recomposición de Herrera do debuxo do equipo, abrindo o xogo polas bandas e atrasando a posición de Álex López no mediocentro. Un resultado magnífico que volve enganchar ao Celta na loita polo ascenso directo, un obxectivo que tal como está de forte o Valladolid require aspirar ao pleno de vitorias. Esa é a difícil angueira que o equipo ten por diante.

Galicia como tarea

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo anuncio a reedición facsímile de Galicia como tarea, o emblemático ensaio de Valentín Paz Andrade.

Coincidindo coa celebración do Día Internacional do Libro e co aniversario do nacemento de Valentín Paz Andrade este 23 de abril preséntase en Vigo a edición facsímile de Galicia como tarea, o libro alboral dos estudos socioeconómicos galegos, publicado en 1959, ao coidado de Luís Seoane, polas Ediciones Galicia do Centro Galego de Buenos Aires. Para Xosé Luís Méndez Ferrín, presidente da Real Academia Galega, “é o grande manifesto político e económico do nacionalismo progresista”. Para Ramón Villares, presidente do Consello da Cultura Galega, autor do brillante estudo introdutorio da nova edición de Xerais, “é un libro singular e pioneiro, que se adianta ao seu tempo, xa que combina a análise estatística precisa cunha concepción global e mesmo cultural de Galicia, entendida como ‘ser enterizo’ que precisa deseñar un destino. Esta é a ‘tarea’. […] Non hai lamentación nin doadas culpabilizacións, senón unha apelación clara á responsabilidade colectiva e á capacidade das elites para deseñar ese futuro como un destino” .

A orixe do texto de “Galicia como tarea” estivo nas conferencias que Paz Andrade pronunciou en Buenos Aires en 1957 sobre economía e cultura galega, cando fóra convidado polo Centro Galego con motivo das Xornadas Patrióticas do 25 de xullo. Intervencións que, en boa medida, compuxera na cadea da rúa do Príncipe durante os trinta días do mes de xuño que pasou preso por unha “leve falta de ligera irrespetuosidad a la autoridad de Marina”, pena que se lle aplicou por apenas catro liñas publicadas na revista Industrias Pesqueras, da que era director, en setembro de 1956 nas que se daba conta do cesamento dun comandante de Mariña. Non fora esa a primeira ocasión na que Valentín visitou as celas de Príncipe por problemas coa censura ou coas autoridades gobernativas. En 1924, xa pasara 15 días, tras negarse a pagar dúas multas de 250 pesetas por senllos artigos (“El tren del Pirineo” e “Justificando nuestro silencio”), que publicou no xornal “Galicia” opoñéndose ás ideas de reforzar as comunicacións só con Madrid e defendendo a construción dunha liña de ferrocarrril que unise Galicia coa fronteira francesa, o que permitiría converter o porto de Vigo en cabeceira de Europa.

Paz Andrade pretendía con Galicia como tarea presentar á comunidade galega en Arxentina unha nova interpretación de Galicia con fundamento económico, que desmontase moitos dos prexuízos existentes sobre o país e achegase argumentos para enxergar un futuro de prosperidade. Con esta intención, recaba os datos estatísticos dispoñibles (o título do manuscrito foi Galicia en números vivos) que lle permiten ofrecer diagnósticos novidosos de cuestións fulcrais como a estrutura da produción agraria ou as orixes do fenómeno migratorio, ao tempo que propoñer un horizonte de industrialización baseado no que denomina “meridiano da auga”, sexa a produción de enerxía hidroeléctrica ou fose o aproveitamento dos recursos pesqueiros e o desenvolvemento das industrias marítimas. Ademais, Valentín propón de forma tamén pioneira artellar en Galicia unha ligadura entre economía e cultura, dedicando especial atención ao papel do idioma galego, unha das catro linguas atlánticas que se estende aos catro continentes, o que para el nos permite unha capacidade de comunicación única, extraordinaria, cos millóns de persoas que falan portugués ou castelán.

A pesar das cinco décadas transcorridas dende a súa primeira publicación, o enfoque político de Galicia como tarea mantén a súa vixencia. O chamamento de Paz Andrade a asumir a corresponsabilidade colectiva, a abandonar calquera tipo de conformismo retórico e pasar á acción, a crear unha linguaxe nova sobre problemas vivos, a traballar pola renovación constante das ideas e dos xeitos de “facer e refacer todos os días o país” son hoxe ideas imprescindibles para recuperar o pulo perdido no proceso de construción nacional de Galicia. Cando vivimos un momento de emerxencia, derrotados polo conformismo centralista, cando sofrimos unha brutal sangría demográfica, cando a nosa mocidade volve emigrar de forma masiva, cando soportamos as taxas máis altas de desemprego da nosa historia ven ao caso recuperar as palabras de esperanza coas que Valentín Paz Andrade, o cabezaleiro do galeguismo inconformista que suma, remataba en 1931 un artigo n’ A Fouce: “Hai pois, un labor inaprazable, a loita e a capacitación á vez, que reclama o esforzo dos homes galegos. Unha xesta histórica que non pode ser eludida. Que todos veñan á obra con fe, cheos de azos e optimismo, mais con afán de crear, con inquedanza de traballo, con anceios de facer, aínda que sexa desfacendo”. O futuro de Galicia construímolo nós. Galicia continúa sendo a nosa ineludible tarefa.

Sentada lectora

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a iniciativa de Espazo Lectura de realizar unha Sentada lectora na Alameda de Gondomar o vindeiro domingo 22 de abril ao mediodía.

Espazo Lectura convoca para o domingo 22 de abril, ás doce da mañán, unha “Sentada lectora” na Alameda de Gondomar. Encadrado na completa semana de actividades que a hiperdinámica asociación gondomareña de fomento da lectura organiza con motivo da celebración do Día do Libro (23 de abril), este acto cívico reunirá a persoas de todas as idades comprometidas a ler durante un cuarto de hora o libro que levará cada unha delas. A lectura dun manifesto a prol da lectura por parte de Paula Carballeira e Araceli Gonda e as actuacións musicais do grupo Migallas e do coro Cantares do Brión de Vincios completarán o programa deste acto lúdico e reivindicativo co que os organizadores pretenden nun momento de crise financeira e certo conformismo social salientar que “o valor da lectura e a cultura é máis importante que nunca para facer libre á cidadanía e dotala de instrumentos de futuro, de esperanza”. Un acto orixinal de rebelión e insubmisión lectora, do que non existen precedentes en Galicia, que de forma simbólica e silenciosa evidenciara o carácter cívico da lectura e a necesidade de que sexa incluída na axenda pública utilizada polas administracións públicas, partidos políticos, asociacións veciñas e medios de comunicación.

Hoxe a lectura é un fenómeno híbrido e socialmente moi relevante, que afecta a toda a cidadanía, xa que vivimos un proceso de mudanza profunda entre o modelo de lectura textual, característico dos libros, revistas e xornais impresos, e o de lectura hipertextual, utilizado sobre as pantallas de ordenadores, taboíñas, e-readers ou teléfonos. Os lectores de todas as idades, non só os máis novos, compartimos decote a actividade lectora sobre libros e xornais impresos coa que realizamos sobre as diversas pantallas hipertextuais. Os espazos públicos urbanos quedaron inzados de máquinas dixitais para ler e escribir das que ningún cidadán pode prescindir, sexan caixeiros automáticos, parquímetros, pantallas informativas ou servizos de administración dixital. Vivimos nunha sociedade saturada de textualidade, onde en Internet ninguén sabe nin pode lelo todo, onde todos debemos asumir que somos parcialmente analfabetos nalgúns eidos, onde rematou o monopolio da escritura correcta, onde hai unha parte significativa da escritura pública –como a das mensaxes de sms ou das anotacións de twitter– que non se atén as convencións ortográficas, onde o devir cotián está marcado polas transaccións lectoras realizadas sobre as pantallas dos máis diversos formatos –algunhas tamén táctiles e interactivas que utilizan recursos iconográficos e multimodais moi atractivo– ás que adoito non son alleas interferencias publicitarias e outros spams que poden chegar a confundir a lectores sen experiencia dixital previa ou máis afeitos a intercambios orais.

Neste proceso de mudanza xa non podemos concebir a lectura como un hábito ou unha afección dunha parte da cidadanía (arredor do 58% dos maiores de 14 anos defínese como “persoas lectoras”) disposta ao goce das obras literarias impresas. Hoxe a lectura é moito máis, é unha competencia cidadá imprescindible, un mecanismo de inclusión social necesario para a convivencia e o benestar de cada comunidade. A cidadanía contemporánea será lectora multisoporte ou non será cidadanía, non hai posibilidade escolla, eis unha nova fronteira, unha revolución imparable na que como sinala o profesor Daniel Cassany “se diversifican tanto os artefactos letrados, como os usos e as funcións da lectura”.

O fomento da lectura así entendida transfórmase na prioridade das políticas educativas, culturais e de igualdade. É esencial o papel do sistema educativo para formar lectores e lectoras con capacidade crítica e competencias abondas para utilizar toda clase de textos e hipertexos presentes en libros, xornais ou revistas, sexan os impresos ou os dixitais. Como adquire especial significatividade o papel no fomento da lectura contemporánea das bibliotecas, os espazos públicos especializados en favorecer á cidadanía de todas as xeracións o acceso a todo tipo de información e a todo tipo de textos e formatos escritos, sen esquecer a responsabilidade dos seus profesionais como mediadores no fomento da lectura no seu ámbito local. As familias tamén poden contribuír de forma decisiva á lectura, xa que no seu seo se poden consolidar hábitos lectores xerados e compartidos ao abeiro dos afectos. Outrosí sucede coas redes sociais capaces de compartir recomendacións literarias no que xa se denomina “lectura social” ou do papel dinamizador do chamado “voluntariado para a lectura”, promovido por entidades privadas como Espazo Lectura, capaces de provocar poderosas revolucións lectoras como a que se vive en Gondomar dende hai apenas tres anos.