Escritora migrante

Sara Guerrero abriu en 2019 o blog literario «Rehabilitar o rural» coa intención de narrar a vida dunha aldea galega de varias ducias de habitantes a través da «ollada estraña» dunha escritora migrante procedente da cidade de México. Proxecto literario de 54 episodios, publicados en galego de forma quincenal nas páxinas dixitais de El Salto, relata a experiencia migrante que durante cinco anos viviron no concello de Mondariz a xornalista e crítica literaria mexicana e mais o seu compañeiro que, catro décadas despois, reabre a abandonada casa familiar. Un relato que vai do namoramento inicial cunha comunidade veciñal xenerosa e coidadora, onde absorberon de forma inmersiva tanto a lingua como a forma de traballar a leira, á outra fase na que se sentiu vixiada e cuestionada, coincidindo coa reclusión da Covid e a incómoda situación de ser migrante irregular. Novelada pola dramaturga mexicana en Eu son o monte (Euseino 2024) como unha experiencia de escisión, cóntase dende a sensación inicial de perda do que ela foi até o trauma posterior que supuxo desvincularse do territorio e da comunidade, representada pola metáfora do monte, á que se incorporou. É, recoñece, a aldea a que provocou a súa crise identitaria, mais tamén a que permitiu conectar coa cultura que a recibe, a pesar de que a comunidade receptora non se interesase por saber que era. Texto narrativo breve, recomendabilísimo, amosa que vivir no rural obriga a atender aos desexos persoais sen descoidar a voz colectiva; como imprescindible é escoitar con empatía ás persoas maiores para que dese encontro xurda o intercambio de coidados e saberes. Sara Guerrero, hoxe traballadora da Fundació Surt de Barcelona, será homenaxeada o 15 de agosto en Mondariz por A Sega, plataforma feminista de crítica literaria, como «Nosa Señora das Letras 2025». Recoñecerase o seu compromiso de escritora migrante coa lingua galega e cos feminismos, unha experiencia interseccional rebelde e incómoda, que non sempre atopou terra acolledora.

Publicado en Nós diario: 13/08/2025

Infancia migrante

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito da derivación de menores migrantes de Canarias a outras comunidades:

Entre o incesante xenocidio sionista da poboación palestina en Gaza e a ameazadora guerra arancelaria da administración estadounidense, apoiada polo discurso de odio da dereita extrema europea, a acollida da infancia migrante saíu fóra do foco da axenda pública. Porén, unha parte dos 5.800 menores de idade non acompañados, que viven en condicións precarias en centros de acollida, situados en Canarias e Ceuta, agardan ser trasladados a partir do 28 de agosto a outras comunidades. Un realoxamento de arredor de tres mil persoas a outras comunidades españolas, crianzas a protexer que, tras a vergonzosa liorta política do pasado inverno, deben quedar fóra da estratexia da crispación partidista.

Reasentamento obrigado, que se producirá ao abeiro dos criterios fixados no Real Decreto Lei 2/2025 de 18 de marzo sobre medidas urxentes para a garantía de interese superior da infancia e da adolescencia antes situacións de continxencia migratoria extraordinaria, mesmo a pesar do desacordo da Xunta de Galicia e doutras comunidades gobernadas polo PP e Vox, que interpuxeron recurso diante do Tribunal Constitucional.

Situación comprometida para estas persoas, denunciada por Amnistía Internacional, tanto pola precariedade actual dos recursos residenciais, situados fóra da península, en naves e edificios prefabricados, algún situado nun polígono industrial abandonado, que ademais de saturados non reúnen unhas condicións mínimas para unha acollida digna. Vítimas ademais doutras vulnerabilidades denunciadas como erros e mala praxe na identificación, atrasos na solicitude de asilo ou na xestión da súa documentación, como mesmo da existencia de malos tratos, privación de comida, confiscación de teléfonos, insultos ou castigos desproporcionados na rede saturada de (82) centros canarios de acollida. Nenos e nenas, rapaces e rapazas, que foxen de violacións dos dereitos humanos, de situacións traumáticas, como a das rapazas que sufriron mutilación xenital, trata ou simplemente do desamparo no que quedaron fuxindo das guerras africanas esquecidas, como as de Malí ou Sudán. Menores, algúns, que levan nesta rede de centros de Canarias máis de catro anos, pasando dun a outro, sen que se lle recoñeza, superada a maioría de idade, o seu carácter de refuxiado, quedando así no limbo da irregularidade.

Tanto o Goberno de España, como a comunidade de Canarias e a cidade autónoma de Ceuta, como o resto das CC.AA., no marco da Conferencia Sectorial de Infancia e Adolescencia, deben asumir a necesidade de coordinación, a repartición obrigatoria, a solidariedade e a responsabilidade compartida para garantir os dereitos destas persoas menores e asegurar a súa protección efectiva. Como reclama Amnistía Internacional, xa abonda de que se faga política partidista con este tema. Estes nenos e nenas, chegados as nosas fronteiras tras vivir historias durísimas, non poden ser considerados como moeda de cambio das relacións entre comunidades nin forzas políticas.

Secasí, no caso de Galicia corresponde organizar a acollida á Consellaría de Política Social e Igualdade, liderada por Fabiola García Martínez, que nestas semanas de agosto xa debería ter prevista cal será o seu modelo para acoller a 317 destas persoas menores, cifra prevista dende hai meses. Mágoa, que a cancelación da Conferencia Sectorial, boicoteada polas comunidades gobernadas por PP e Vox, alegando o carácter inconstitucional do Decreto 2/2025, na que se ía pactar a acomodación inmediata de tres mil destas persoas, sexa utilizada pola responsable da política de Infancia da Xunta de Galicia para rexeitar a proposta do Goberno de España e para xustificar a imposibilidade de acollelas por non contar nin con cartos nin recursos suficientes para sostelas, na rede de acollida galega xa saturada.

Recursos económicos que non deberían ser o problema principal, xa que son 100 millóns de euros os mobilizados a este teor polo Goberno de España para as CC.AA. Con todo, a cerna desta polémica reside en coñecer cal é o compromiso político da Xunta de Galicia de Alfonso Rueda para deseñar un programa de protección e acollemento humanizado, reforzando as estancias en familias e en centros pequenos sobre o das macroresidencias, modelo que xa amosou o seu fracaso.

Sen esquecer, como sinala Sara Prieto, voceira de Amnistía Internacional en Galicia, «a obriga da Consellaría de Asuntos Sociais en garantir o interese superior do menor e o seu dereito a ser acollido nunhas condicións dignas, que lle permitan acceder a documentación e protección internacional, así como a programas educativos que favorezan a súa transición á idade adulta». Protexer a infancia migrante non é unha querenza nin un agasallo, é unha obriga de respecto dos dereitos humanos.

Inmersiva e plurilingüe

No proceso de actualización do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG) tres cuestións limitan o seu alcance. Primeira: a pretensión de outorgarlle perfil baixo a Educación Lingüística (EL), poñéndoa á mesma altura das «medidas salvadoras» da lingua  propostas polas expertas e a propia cidadanía. Segunda: a decisión do Goberno Galego de poñer o límite do acordo sobre a EL en que non incorpore o termo «inmersión», entendida polo Partido Popular de Galicia con «monolingüismo». Terceira: a pretensión de considerar tanto o PXNLG como a EL como cuestións técnicas, cando se tratan de medidas políticas de primeira orde para o futuro de Galicia e da súa supervivencia como suxeito político. De todas as tres, inferimos que a chave dunha actualización consensuada, como foi a de 2004, do PXNLG radica en deseñar un modelo de EL alternativo ao Decreto de Plurilingüismo (2010), capaz de recuperar a transmisión oral da lingua nas idades temperás e permitir acadar idéntica competencia nas linguas oficiais ao remate das etapas obrigatorias. Mágoa que non escoitemos falar aos responsables da comisión de expertas do PXNLG nin apenas ás voces das institucións e entidades socioeducativas galeguistas sobre cales serían os contidos e o enfoque dun novo modelo de EL, baseado no plurilingüismo restitutivo, polo tanto cun nivel imprescindible de inmersión lingüística, ademais do desenvolvemento decidido da competencia plurilingüe e da incorporación da aprendizaxe do portugués dende a Educación Primaria. E a este teor non esquezamos que todas as linguas absórbense por inmersión dende a primeira infancia, razón pola que a inmersión non pode quedar fóra dun modelo alternativo. Urxe que as entidades socioeducativas galeguistas asuman a súa responsabilidade e poñan sobre a mesa con rigor a súa alternativa de EL inmersiva e plurilingüe. Só así se podería reorientar a dimensión dun imprescindible «acordo pola lingua» do que os sectores galeguistas e nacionalistas nunca poden quedar fóra.

Publicado en Nós diario: 06/08/2025

Taxa turística

Ao fío do anuncio da instalación dos elementos lumínicos de Nadal, dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a solicitar unha taxa turística que compense a turistificación natalina:

Antes de que se iniciase o mes de agosto, Abel Caballero montou o seu primeiro show do Nadal 2025. Ao pé da ollada de ferreiro do Sireno anunciou o comezo dos traballos de instalación da iluminación natalina que superando récords anteriores chegará aos doce millóns de luces leds e 7.000 motivos ornamentais en 460 rúas, estendendo os novos elementos luminosos a Vialia, Urzaiz e Bouzas. Recollido amplamente nos xornais, redes sociais e principais emisoras estatais de televisión, que salientaron o insólito do anuncio, tanto pola data escollida, cando o termómetro superaba os 31 graos, como pola intervención do rexedor que, sen desvelar a data do acendido, declaraba todo pachán que «marcaría o inicio do Nadal en todo o planeta». Nada que nos puidese sorprender, despois de máis dunha década de éxito empregando unha estratexia de comunicación baseada nunha consciente hipérbole natalicia personalizada na figura do propio alcalde, que enuncia un discurso de aboafé ensarillado de desafíos ao alcade de Nova York con cifras millonarias de visitantes, que neste Nadal 2025 estima superarán os 6,3 millóns e supoñerá un «retorno» económico de 800 millóns para o sector hoteleiro,  de restauración e compras.

Certo que nestes anuncios de estío coa intención de evitar conflitos, Caballero non detalle o impacto da instalación na contaminación luminosa nin o orzamento previsto para a iluminación decorativa, 2,37 millóns de euros, que parte dun contrato de catro anos adxudicado a Ximénez, a empresa que se ocupa das luces de Madrid, Málaga e Barcelona. Contrato principal, ao que se debe engadir, polo coñecido de 2024, arredor dun millón de euros para outros elementos decorativos, cabalgata de reis e outras actividades, sonorización e seguridade. O que se resume en que a achega municipal para o Nadal 2025 será de arredor de 3,3 millóns de euros, o que supón menos de 10 euros por habitante e apenas  o 1 % do orzamento anual do concello de Vigo (335 millóns euros). Xaora, o Nadal de Vigo é xa caso de estudo nas escolas de turismo na disciplina de Marketing de cidades, onde se recoñece que a orixinalidade da comunicación e o compromiso do alcalde para defendela, mesmo para soportar as polémicas que esta estratexia provoca, é capaz de crear unha atractiva oferta turística natalicia, até agora inexistente, como atopar unha fenda publicitaria para proxectar a imaxe de Vigo no difícil mercado do turismo global.

Estratexia que deu pé a aparición dun produto turístico, LUCES EN VIGO, que durante dous meses diríxese de forma preferente ao público familiar galego e do norte de Portugal, e en menor medida de Zamora e León, atraído polo atractivo da iluminación e da árbore xigante. Unha experiencia de visita vespertina de tres ou catro horas, tempo que dá apenas para atravesar Príncipe, fotografarse na Porta do Sol, tomar un viño no Vigo vello ou unha caña e un bocadillo no mercado da Alameda, xardín histórico sometido a un estrés innecesario, e no mellor dos casos montar na nora, no tren de nadal ou entrar na exposición de beléns. Visitantes chegados na súa maior parte en autobús e en automóbil que na procura de estacionamento saturan o tráfico da cidade toda. Días que se fan difíciles para a veciñanza do centro, que axiña imos mudando o noso mellor espírito natalicio por unha clara antipatía polo que sucede cada tarde nunha cidade ocupada polas atraccións do parque temático natalino e o seu balbordo, na que é moi difícil moverse e acceder ás vivendas e aparcamentos. Non é doado recoñecer que este sexa o noso lugar para vivir.

Nada moi distinto do que ao longo de todo o ano ven sufrindo a veciñanza doutras cidades do noso entorno, como Compostela, vítima do fenómeno da turistificación xacobea. Fenómeno que en ambas as dúas cidades levou a un crecemento de vertixe das vivendas de uso turístico (VUT), que en Vigo xa supoñen máis de once mil prazas de aloxamento, o dobre das hoteleiras, e o conseguinte encarecemento do alugueiro residencial, hoxe a prezos disparados. Fenómenos que aconsellan a aprobación dunha ordenanza que fixe as condicións que deben respectar as VUT, ademais da creación dunha taxa turística, como a anunciada polo alcalde Caballero, que respectando a normativa autonómica, deberán pagar tanto os visitantes rexistrados en hoteis e VUT como os cruceiristas, coa intención de mellorar o impacto sobre as infraestruturas e servizos comunitarios provocados polos visitantes. Unha taxa que en Vigo, cun millón de noitadas ao ano, podería recadar tres millóns de euros, cifra cativa, mais que contribuiría a preservar o patrimonio e reforzar os servizos ofrecidos aos visitantes como ao conxunto da cidadanía. Utilizada pola maior parte de destinos culturais europeos relevantes, esta taxa turística é unha marca de turismo responsable.

Tolas?

Atopo na sempre interesante colección Ensaio de Galaxia unha obra tan potente coma perturbadora: As tolas que non o eran. Mulleres no manicomio de Conxo 1885-1936 da profesora e escritora Carmen V. Valiña. Libro de concepción singular e xénero híbrido, ofrece trece relatos escritos a partir das historias clínicas do hospital de Conxo conservadas no Arquivo de Galicia, protagonizadas por mulleres que nunca importaron, internadas algunhas durante décadas, das que apenas unha parte delas tiñan, en realidade, trastornos mentais, e o resto eran marxinadas por alcohólicas, adictas ao sexo, nais en solitario, violadas e abusadas, abandonadas polo home emigrante ou simplemente rapazas raras das que a familia pretendía desfacerse. Contos de escrita coidada e forte pegada emotiva, imaxinados pola autora, mais cento por cento reais, que amosan a faciana máis escura da abordaxe da doenza mental hai máis dun século, cando a reclusión constituía a principal terapia. Textos que compoñen unha crónica negra do manicomio de Conxo, o único de España propiedade da Igrexa, onde as diferencias de clase marcaban os coidados recibidos polas internas, dende as dos cuartos de primeira clase, con comida de restaurante, até chegar á atención precaria das «pobres de solemnidade» recollidas polas deputacións provinciais. Relatos que desvelan violencias que nunca quedaban ao descuberto, fose por que esas mulleres eran consideradas como «histéricas insoportables» ou por adoptar comportamentos extravagantes. Un cento de historias de vida rescatadas do papel, como a de Dolores que entrou un outono no manicomio e saíu para o asilo outro outono, 45 anos máis tarde, iso si, sen tratamento «por consideralo ineficaz». Labregas analfabetas (a maior parte), agredidas, excluídas, abandonadas, vencidas, sometidas ás que Carmen Valiña dálles a voz e o rostro humano que en vida lles foi negado. Ás portas da Feira do libro da Coruña recomendo unha das propostas narrativas máis interesantes das que lin no que vai de ano.

Publicado en Nós diario: 30/07/2025

Praza de Galicia

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao farol de Urzaiz:

Sei que non son un mandicante se propoño que Vigo conte cunha «Praza de Galicia», coma o resto das cidades galegas. E tampouco ando de meniñas propoñendo que esa referencia engadida ao rueiro sexa para o espazo peonil coñecido como «A farola», situado entre o anfiteatro cívico de Urzaiz e o edificio do Marco de Príncipe, onde se expresa o Vigo das causas máis xustas. Praza de Galicia creada polas luces do farol ou «columna artística» de sete metros de altura encargado en 1930 ao arquitecto Jenaro de la Fuente Álvarez pola corporación monárquica, presidida por Manuel San Román Ceballos, co achaque de darlle categoría á entrada da rúa Príncipe. Construción que comezou iluminar en febreiro de 1932, cando presidía a Praza da República, sendo alcalde Amado Garra Castellanzuelo, político agrarista de Teis, membro do Partido Republicano de Vigo. Farol artístico que ordenaba un espazo de transición urbana, entre Capitán Galán (Príncipe), Capitán García Hernández (Urzaiz) e Colón, que ao longo de nove décadas adoptou diversas solucións urbanísticas, nunca completamente satisfactorias. Nome de «Praza da República» suprimido tras o alzamento mais nunca substituído por outra alternativa, máis alá da popular de «Praza da farola».

O pedestal do farol, traballado en cantaría de granito, foi obra do mestre canteiro e escultor Camilo Fernández Correa, «Camilo o Roxo», quen tallou catro bancos para o descanso da xente, gravando en riba de cada un deles o escudo dunha das catro provincias. Detalle premeditadamente galeguista, que imitaba a solución que o propio O Roxo argallara en 1929 para as catro parellas de nenos que sostendo os escudos de Vigo e de Galicia engalanaban a beirarrúa voada do Paseo de Afonso, o fermoso miradoiro da oliveira. Solución artística que coincidía co debate aberto sobre o estatuto de Galicia, cando Vigo era considerada a Barcelona do Atlántico e non renunciaba a encabezar o proxecto autonomista galego. Liderado para o que o arquitecto Antonio Palacios reservaba no seu plan de reforma interior de 1932, no cume do monte do Castro, o gran pazo rexional, sede das institucións galegas. Como sabemos que o monumental farol dunha ducia de brazos e outras tantas luminarias, deseñadas por Pere Falques, foi forxado polo mestre Romero, un gran artista do ferro, e fundido nos obradoiros de Nervión no Roupeiro, propiedade de Joaquín Fernández Lema.

Farol artístico da Praza da República, onde abría terraza o famoso café Derby, que foi retirado aos depósitos municipais en 1965 para ser substituído por outro de maior altura e horroroso deseño, outra das tantas alcaldadas de Portanet que na década corrupta do «desarrollismo» fixo caso omiso do valor do patrimonio, autorizando animaladas coma o derrube no mesmo ano do edificio Rubira, unha das xoias da arquitectura de Jenaro de la Fuente Domínguez, que facía recanto entre Colón e García Barbón, apenas criticada nas páxinas de Faro de Vigo polo xornalista Benedicto Conde «Bene» nun artigo memorable titulado «El asesinato completo…». Farol recuperado en 1973 para ser instalado na alameda de Eduardo Cabello en Bouzas con motivo da celebración da VIª Feira Mundial da Pesca, que por vez primeira se celebraba en Vigo. Habería que agardar case tres décadas para que en 2002 sendo alcalde Lois Pérez Castrillo o farol fose restaurado e dous anos despois, coincidindo coas obras do aparcamento de Urzaiz, trasladado á praza sen nome, onde quedou chantado. Mudanza, non o esquezamos, froito da negociación coa veciñanza de Bouzas da alcaldesa Corina Porro, que se comprometeu a instalar na vila a antiga pérgola da Praza de Portugal (1928), tamén deseñada polo Jenaro de la Fuente Álvarez.

Esta praza do farol debería recuperar o seu nome primixenio, o de «Praza da República», como debería ser retirada a cruz de doce metros de altura que chanta no monte do Castro dende 1961, símbolo do nacional catolicismo e exaltación do franquismo. Porén, creo que no Vigo actual, unha cidade estado, sería aínda máis útil que os tres grupos municipais acordasen chamar «praza de Galicia» a este lugar de encontro habitual da mocidade e espazo cívico de concentracións e iniciativas diversas artellado arredor do farol artístico. Hai motivos abondo para xustificalo, sendo o primeiro o carácter de Vigo como cifra de todas as galicias posibles. Expresión afortunada do mestre de X.L. Méndez Ferrín para expresar que Vigo é unha bisbarra complexa, berce de actividades industriais diversas, dende as pesqueiras e portuarias até as automobilísticas, dixitais e culturais, como territorio do Val do Fragoso onde por ventura se conserva a lingua e a cultura agraria tradicional galega. Para recuperar o liderado perdido, Vigo ben podería comezar por este xesto de dotarse dunha praza de Galicia.

Cartabón 40

Cartabón, a libraría viguesa dos Choróns, fixo corenta anos. Os seus libreiros vocacionais, Gonzalo Pérez Nieves e Maribel Tato Sánchez, celebraron esta continuidade cun concerto da coruñesa Orquestra bravú Xangai. Unha conexión pangalaica, entre o Vigo e A Coruña máis populares, como corresponde a esta libraría de barrio, polo tanto educativa e infantil e xuvenil, aberta o 24 de xullo de 1984 –o día da primeira emisión da TVG– coma unha papelaría escolar, velaí o seu nome, mais que co tempo evolucionou cara o modelo dunha libraría cultural especializada en libro galego e lecturas de calidade, hoxe unha das coleccións bibliográficas referenciais en galego. Cartabón naceu coma un farol para a lingua galega, transformado en espazo cultural multiusos, onde cada ano se fan un cento de presentacións de libros, conferencias e xuntoiros cívicos que a converteron nunha entidade socio-comunitaria, nun porto creativo seguro para o lectorado que sostén a fantasía da industria editorial en galego. Comprometida coa promoción nas redes sociais da información literaria galega, os seus encontros foron gravados e fotografados constituíndo hoxe un dos máis interesantes e completos arquivos audiovisuais do libro galego. Como non renunciou Cartabón a participar na rolda anual das feiras do libro, acollendo centos de sinaturas de autores e autoras, que a consideran tribuna de privilexio e agarimo, ao tempo que Gonzalo levaba a súa coidada colección de libro galego por todo o país, amosando que a calidade dunha libraría cultural galeguista reside na escolla do seu fondo e no servizo proporcionado polo libreiro de confianza ao seu lectorado habitual ou ocasional. Sen esquecer que foi promotora Cartabón dalgunha edición non venal, como a dos Mini-relatos (1999), coordinada por Fran Alonso, ilustrada coas fotografías de Manuel G. Vicente, na que se inclúen textos mínimos de case trinta narradores e narradoras. Beizóns, Gonzalo e Maribel por esta proeza resistente! Que veñan outros corenta anos máis.

Publicado en Nós diario: 23/07/25

Xeados vigueses

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao mapa das xeadarías viguesas da memoria até as máis recentes:

O sabor do verán da miña infancia foi o mantecado e chocolate de La Ibense e Capri, as primeiras xeadarías italianas establecidas en Vigo. Cando baixabamos a Vigo coa avoa Filo, un cucurucho ou unha terrina de dous sabores constituía un fito excepcional que apenas se repetiría un par de veces na tempada. Sabores que chegaron a cidade nosa coa Segunda República, cando Perfecto Valls fundou en García Olloqui 3, na cabeceira da Alameda, despois tamén en Velázquez Moreno 28, a primeira fábrica de xeados de La Ibense, como testemuña a súa presencia dende entón nos directorios do Anuario de Vigo, como tamén en Pontevedra, Ourense e A Coruña. Fábrica que funcionaba dende 1892 en Sanlúcar de Barrameda, desde que Carlos Bornay Verdú, mestre artesán xeadeiro formado en Italia, se trasladara dende o seu Ibi natal, nas serras alacantinas da Teixereta e Bascoy, ás praias gaditanas para vender o rico mantecado de vainilla, do que só podían gozar os veraneantes da aristocracia e burguesía de fin de século. La Ibense de Vigo ofrecía os seus cucuruchos de dous gustos, nos que destacaba o mantecado (mestura de leite e vainilla) e o turrón, que tamén se ofrecían nun carriño na propia Alameda.

Crese que traído a Europa polo propio Marco Polo, foi en Italia onde dende o século XVII se desenvolveu a cultura do «gelato», que xunto a pizza napolitana e o pesto da Liguria, son as tres máis celebradas creacións do tesouro gastronómico italiano. Éxito mundial do gelato ao que non é alleo, que sexa o leite o seu principal ingrediente, ademais da xema de ovo  e daqueloutro que lle proporciona o sabor. Sen embargo, é na súa preparación artesanal diaria onde radica a cerna do gelato: un traballo paciente do xeadeiro no obradoiro, até acadar unha textura cremosa, suave, densa e equilibrada entre sabor e temperatura (entre -12ºC e -14ºC), lista para servir en corneto ou terrina. Coa intención de ofrecer auténticos xeados italianos, o mestre xeadeiro Marco de Cesero e a súa dona Alma, orixinarios da rexión dos Dolomitas, montaron en maio de 1956 en Carral 4, nos baixos do Hotel Moderno, a xeadería Capri, que ofrecía oito sabores que triunfaron rotundamente na cidade: chocolate, café, mantecado, nata, abelá, tutti-frutti, limón e amorodo. Variedade de abelá que sería premiada na Mostra Internacional do Xeado de Longarone de 1972, que recuncaría o ano seguinte. O éxito de Capri, que servía os primeiros cucuruchos bañados en chocolate e ampliou a carta dos seus gustos, levou a familia de Cesero a facerse en 1982 cos dous locais de La Ibense. Tradición artesá que xa en terceira xeración chega até hoxe no seu obradoiro de Capri. La Original en Praza de Compostela 36.

Se ben, La Ibense e Capri foron as pioneiras, Vigo conta cun mapa de xeadarías deliciosas que paga a pena lembrar. Velaí a xeadaría Venecia, en Sanjurjo Badía 95, no centro de Teis, fundada en 1978, que até hai dous anos posuía a carta de xeados máis ampla de Vigo, con especialidades memorables como o iogur con guindas. Eis en Bouzas Mamma Mía, na Alameda Suárez Llanos 5, que abriu en Teixugueiras 10 en Navia, onde o mestre Albano Costas ofrece até vinte gustos e celebra a Brincadeira cos seus xeados de cervexa e licor café. Velaquí Varicci Artigianale en Castrelos e na Praza da Pedra, con sesenta variedades memorables; Di San Remo, moi popular entre os bañistas de Samil; Panna & Fragola, en Elduayen 2 e Avenida de Europa 103, onde o mestre Giorgo, procedente de Brescia, incorporou o iogur xeado; Fabbrica del Gelato, na praza da Constitución 9, unha das xeadarías mellor valoradas; Helada Madrina, en Vía Norte 4, do mestre xeadeiro Ezequiel Mera, recoñecida cun Solete Repsol, que na súa carta ofrece fantasías como o xeado de polbo ou de calamansi, cítrico asiático.

A este itinerario dos xeados vigueses engadíronse nos últimos meses outras tres propostas de moito interese. Desseo, na Porta do Sol 3, xeado artesán galego sen glute, tamén gofres, batidos e café. Bico de xeado, en Príncipe 49, exitoso proxecto de transformación leiteira da Cooperativa Agraria Provincial da Coruña, con fábricas na Granxa O Cancelo de Miño e na Granxa Esperanza de San Sadurniño, en expansión constante, 30 despachos, que se engade ao de Vialia e o Centro Comercial A Laxe. E Framenti, nacida a carón de Fermentum 42, a panadaría e pastelaría italiana da praza da Oliveira, que hai tres anos montaron no Paseo de Afonso a napolitana Paola Fusco e o siciliano Alessio di Lorenzo, que ofrecen un xeado artesanal coma o que farían en Italia, dezaseis gustos, a metade deles veganos, e algunhas especialidades únicas en Vigo como o siciliano bocadillo de xeado, brioche delicioso, coma todo o preparado por eles. Nestes días calorosos, paga a pena deixarse levar pola ampla oferta viguesa destas delicias xeadas, o xenuíno sabor do noso verán.

5,70 % en galego

No informe de resultados sobre hábitos de Lectura e Compra de Libros en Galicia 2024, encargado pola Consellaría de Lingua e Xuventude, o que merece parabéns, destacan dous datos. O primeiro: a poboación galega lectora, a partir dos 14 anos, é de 69,50 %, unha porcentaxe elevada, superior ao 65,30 % do ano anterior, nos niveis da media española; sendo superior a de mulleres (76,20 %) ca de homes (63,30 %) e a da provincia de Ourense coa de maior proporción de lectorado. O segundo: a poboación lectora habitual en galego é de 11,80 %, inferior á do ano anterior (12,40 %); sendo a porcentaxe de homes (13,30 %) superior á de mulleres (10,70 %); como a da poboación lectora entre 25 e 34 anos a máis galeguista (15,30 %), xunto coa maior de 65 anos (13,60 %); destacando a provincia de Pontevedra sobre as restantes pola cifra de lectorado habitual  en galego  (17,10 %). Datos sobre lectura en galego, que descenden ao 10,10 %, cando se refire á lingua do último libro lido e ao 5,70 % cando se refire á compra habitual de libros en galego (non de texto). Cifras que polo reverso, amosan que o 88,10 % do lectorado habitual en Galicia escolle o castelán e o 87,30 % do que compra na libraría faino de títulos en castelán. Porcentaxes desequilibradas, indefendibles en calquera política de fomento da lectura en galego, tiradas dunha consulta fiable que contou cunha mostra moi apreciable de 1.200 persoas. Números que amosan a situación dramática do libro galego tanto na biblioteca coma na libraría, onde se merca o 71, 10 % do libro en Galicia. Cifras que ofrecen un novo perfil para o libro galego, excluído o de texto e o infantil e xuvenil, reducido ás faragullas dun mercado de apenas 5,70 % de persoas lectoras seguidoras das novidades editoriais, lonxe do 8,00 % de hai dous anos; lectorado masculinizado (feito novidoso) e liderado polo tirón da provincia de Pontevedra (aventuraría que da clientela libreira da cidade de Vigo). Anoten: 5,70 %, outra cifra do devalo do sector editorial galego.

Publicado en Nós diario: 16/07/25

Celta.gal

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á renovación da marca CELTA e a súa aposta polo dominio punto gal:

A pasada semana o Real Club Celta de Vigo SAD presentou dúas novidades para o seu futuro: unha nova identidade visual e o inicio da segunda fase da cidade deportiva de Mos. A primeira, a marca CELTA, na que se mantén o escudo e a cruz de Santiago e se utiliza unha nova tipografía (Sempre Celta), creada para o caso, adoptando como dominio principal o celta.gal. Mudanza que consolida a aposta do club vigués pola lingua, a cultura e a identidade galega no ámbito dixital. Unha afirmación orgullosa do CELTA, club fundado en Vigo, como fusión de dous clubs vigueses, co obxectivo de representar a Galicia. Velaí a razón da escolla deste nome polos vigueses fundadores, cando en 1923 o celtismo era a expresión máis xenuína do galeguismo, concibido como célula de universalidade.

Marca CELTA que os responsables de comunicación aseguran convivirá coa de Celta de Vigo e Real Club Celta, na procura da «forma máis auténtica» que os celestes celtistas empregamos para referirnos ao equipo noso. Mudanza que coincide coa segunda novidade: a celebración do inicio das obras da segunda fase da Cidade Deportiva Afouteza en Mos, despois de ser desbloqueado o proxecto polo goberno da Xunta de Galicia de Alfonso Rueda. Celebración na que participaron só autoridades vinculadas ao Partido Popular de Galicia, dende os presidentes da Xunta e do Parlamento, como da Deputación de Pontevedra e da alcaldesa de Mos, protagonista dunha vergonzosa intervención partidista, reclamando a presencia de Feijoo na inauguración das instalacións, prevista para 2027, entre as que se inclúe un mini estadio e cinco novos campos de adestramento.

Unha atmosfera partidaria que criamos abandonada, que nos fixo lembrar o anuncio de Carlos Mouriño de novembro de 2017, comunicando a retirada do sintagma «de Vigo» do nome do club e abrindo a confrontación con Abel Caballero e coa propia cidade. Unha estratexia da propiedade do club que criamos superada, tras a sinatura do convenio do concello e deputación para a construción da grada de Gol, e sobre todo do trasacordo de Marián Mouriño, abrindo un período de respecto e colaboración co concello de Vigo.

Agardamos que está nova retirada do sintagma de pertenza, xustificada como identitaria, non supoña perda de viguesidade ningunha do club, sexa polo feito de que o 90 % das persoas abonadas son veciñas do concello de Vigo fose polo apoio do celtismo a actual estratexia galeguista. Vigo é terra celeste e o campo do Fragoso o seu territorio simbólico. E non esquezamos que xa estamos, coma quen di no adral, do centenario de Balaídos, que se celebrará o 28 de decembro de 2028, agardemos que coa catedral celeste máis fermosa e compacta da súa historia, grazas ao compromiso do actual goberno municipal.

A pesar de treboadas como a da inauguración do proxecto «Celta 360», teño fundadas esperanzas na continuidade do proxecto estratéxico de comunicación dixital que dirixido por Gael García Cochón está revolucionando a imaxe do CELTA no mundo como entre o propio celtismo, como na propia cidade. Na última tempada provocou vinte millóns de interaccións nas redes sociais, case dez millóns de seguidoras en TikTok, tres millóns e medio en Facebook, medio millón en Instagram e X, ademais de ser o quinto equipo da pasada liga en audiencia televisiva, o que explica horarios tan estraños como os que padece.

Comunicación reforzada polo éxito do himno do Centenario, o lanzamento da camiseta, que leva o nome de todos os concellos galegos, a presenza no estadio das máscaras de Entroido, de Cupeiro e o seu karnix ou das Fillas de Cassandra. Entre outras accións que reforzan a imaxe do Celta actual, que emprega orgulloso o galego, como lingua vehicular preferente, e que asume o viguismo galeguista como cerna da súa identidade centenaria.

No momento actual do relato celeste apostar polo emprego do dominio punto gal en todos os seus espazos web constitúe unha achega histórica para o futuro do idioma galego. Un fito tamén para o propio dominio, nacido o 25 de xullo de 2014, cando 93 entidades fundadoras, entre elas Celta e Deportivo (formalmente), comezaron a utilizar este dominio, hoxe 7.347 webs, identificadas co carné de identidade de Galicia, unha marca dixital nacida coa vontade de ser utilizada por todas as entidades e empresas galegas, tanto no interior coma no resto do mundo.

O feito de que o CELTA se incorpore de forma activa a esta comunidade fará máis visible Galicia en todo o Universo, ao tempo que contribúe a materializar o soño dos seus fundadores que quixeron un equipo potente representando a Galicia nas competicións internacionais. A fundación do Celta foi froito da vontade dunha cidade emerxente que hai un século quería liderar Galicia desde Vigo. O CELTA actual é a  mellor versión do viguismo galeguista e heterodoxo no que tantos cremos.