Historias do Celta

/en , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar 100 historias do Celta de Eduardo Rolland:

Ás portas da celebración do centenario, o xornalista Eduardo Rolland publicou 100 anos de Historia do Celta. Un século escrito con afouteza e corazón (Ardemar Edicións 2022), libro no que ofrece medio cento de textos que resumen o primeiro século de fútbol celeste. Historias que contribuíron a forxar a identidade e o carácter do club nacido en Vigo coa intención de constituír un equipo de dimensión galega, competitivo a escala internacional, nunha disciplina que os entusiastas traballadores da Eastern Telegraph Company practicaban de forma afeccionada dende facía case tres décadas. Unha tradición futbolística pioneira, vinculada á dimensión portuaria da cidade, consolidada a partir de 1895, ano no que os empregados do Cable Inglés fundaron o Exiles Cable Club, o primeiro club de fútbol vigués. Práctica deportiva que adquiriría índole profesional coa creación dos dous clubs que se fusionarían o 10 de agosto de 1923: o Fortuna (1908) do campo de Bouzas e o Real Vigo Sporting Club (1914) da chamada “catedral” de Coia, entidade que a súa vez xurdira da fusión do New Club Vigués (1906) e do Sporting Club (1911). Clubs vigueses que dende 1906 até 1923 monopolizaron os títulos do Campionato de Galicia, o único oficial até a creación da Liga en 1929.

Rolland ofrece unha historia literaria e singular, renunciando a proporcionar estatísticas e clasificacións, coa intención de salientar así as figuras celestes máis icónicas (xogadores, adestradores e directivos), os acontecementos deportivos principais (fosen vitorias como derrotas inesquecibles) e os momentos críticos ou tráxicos dun club, que uniu o seu devir ao da propia cidade da que foi (e continúa sendo) o seu primeiro emblema no mundo. Relatos para os que o autor escolle a lingua galega, o que merece beizón, tanto por tratarse dunha achega importante para o catálogo do libro en galego, como pola coherencia coa propia historia dun club nacido para representar ao seu país. Velaí a escolla de nome entre as propostas de Breogán e Celta, tras un concurso popular auspiciado, como o proceso de fusión, por Manuel de Castro “Handicap” dende as páxinas de Faro de Vigo. Velaí a escolla do equipamento, en principio o vermello e branco da bandeira viguesa, pouco tempo despois, xa en competición oficial, mudado polo azul celeste e calzón branco, como sinalou Juan Baliño Ledo, o secretario da mesa fundacional do club, «xa que desde o principio sempre se quixo que o Celta representase a Galicia».

Utilizando a prosa fluída e documentada, tinguida das pingas de retranca de obras anteriores, como Galicia en guerra (Xerais 2006) e Reconquista (Xerais 2009), Rolland ofrece nestas prosas celestes algúns retratos memorables. Velaí o do inglés Francis Cuggy, primeiro adestrador, escollido entre os trinta nomes propostos pola Federación Inglesa de Fútbol, que acadou en dúas tempadas o campionato galego. Como inesquecible é o do escocés que se fixo chamar Míster Cowan, cuxo verdadeiro nome era William Raeside, todo un impostor que non abandonada o seu rostro flegmático e a súa pipa, co que o Celta fixo unha boa tempada (1927-1928), rematada cunha xira por Arxentina e Uruguai. Como merece lectura atenta a participación nesta historia celeste de Laureano Álvarez Rodríguez, aquel telépata madridista de orixe galega que de forma “desinteresada” prometía levar ao Celta de novo a primeira división, o que para Derviche «a directiva sopesaba contratar, como o bruxo de Pereiró e un famoso curandeiro», na mesma temporada (1959-1960) na que iniciaría unha das décadas máis decepcionantes da súa historia en segunda división, cando as “circunstancias adversas” mandaban, como salientaba Ramón Allegue “o Tigre Padrón”, o mítico gardameta celeste, autor doutra interesantísima historia do Celta, desta volta en primeira persoa, publicada por entregas nas páxinas dominicais do decano.

Rolland relata as tres finais de copa perdidas in extremis, como lembra o escándalo de Jaburú e a traxedia de Quinocho, rescata con saudade a era da rianxeira, os ascensos da esperanza, algunhas das vitorias máis contundentes dos derbis ou retrata con agarimo algúns dos mitos celestes de sempre: o león Ruiz, Sansón, Pahíño, Nolete, Ademir, o capitán Manolo, Gudelj ou o Mago de Moaña, entre outros. Como non esquece a traxectoria na competición europea, dende a maldición da primeira eliminatoria co Aberdeen (1971), a participación en Champions hai dúas décadas, a épica semifinal de Old Tratford (2017), como o feito de que en 2000 o Celta gañase a Copa Intertoto, o único título europeo do fútbol galego.

Recomendo estes 100 anos de Historia do Celta, unha achega valiosa de Eduardo Rolland para a recuperación da memoria colectiva dun Celta centenario como para a historia da propia cidade de Vigo.

 

Gabri Veiga, alfaia celeste

/en , , , , /por

Tras a rotunda vitoria diante do Valladolid (3-0), o Celta do profesor Carlos Carvalhal fixo recuperar a ledicia e o optimismo á bancada de Balaídos. Un auténtico partidazo tanto polo acougo clasificatorio que proporciona o resultado diante dun rival directo, ao que se lle iguala a diferenza de tantos e se lle mellora na xeral, o que ten o seu valor nunha liga igualadísima na que coa excepción do Elxe ninguén quedou descolgado, como pola clara consolidación da mellora en todos os eidos do xogo que se ven producindo dende a chegada do adestrador bracarense. Un balance aínda máis positivo se temos en conta a actuación destacada de onte dos xogadores da canteira, especialmente de Gabri Veiga que tras a súa memorable actuación, incluídos dous goles (e xa leva oito e tres asistencias!), saíu aclamado coma un heroe, sen menoscabo dos paradóns valiosísimos de Iván Villar no tempo engadido da primeira metade e da entrada na segunda do central Carlos Domínguez e do medio Hugo Sotelo, o que coa presenza na lameira dos veteranos Hugo Mallo e Iago Aspas permitiron recuperar o protagonismo canteirán que semellaba perdido.

Emporiso a enorme actuación de Gabri Veiga, probablemente unha das mellores da súa vida deportiva, a revelación do campionato, tanto polos seus números de estrela (e de selección) como polo modelo que representa de medio moderno potente, con condución, velocidade e chegada letal dende segunda liña, adquiriu na tarde de onte un carácter histórico. Unha actuación do porriñés que protagonizou a maior parte dos ataques combinatorios celestes de mérito, unhas veces lanzando a Aspas, Carles e Seferovic, outras empurrando cunha forza e ao tempo unha fineza imparable a defensa pucelá sobre a súa porta, outras xutando entre os paos cunha convicción e unha autoridade descoñecida para un rapaz de apenas vinte anos. Gabri avisou no minuto 9 cunha das súas arrincadas que onte quería que fose o seu día, o que reiterou no 16 cabezando cara atras sobre Seferovic no primeiro gol, tras unha xogada que comezou e logo foi tecida con paciencia pola dianteira celeste. Como insistiu Veiga no 17 xutando dende a frontal unha diagonal que recibira de Luca de la Torre. Mais sería no 31 cando marcou por vez primeira, cun xutazo soberbio dun balón que Carles abandonou na área, cando foi atrapado por un defensa en claro penalti, tras unha excelente combinación pola dereita de Hugo e Iago.

Tras o descanso, os de Pacheta non baixaron os brazos e obrigaron aos celestes a dar un paso atrás. Mesmo o marroquino Amallah marcou, aínda que o gol foi anulado polo VAR, tras unha espera inquedante por innecesaria. Xaora, iso non descentrou a Veiga na súa actuación estelar que no 63 aproveitou un rexeite na área, ao máis puro estilo de dianteiro finalizador, tras outra xogada moi traballada na que Aspas e Galán moveron a bola dunha a outra banda. Tanto que non conformou ao do Porriño que dous minutos despois xutou sobre a base do poste, o que puido ser o seu primeiro triplete en primeira. Mágoa! Tras a súa saída do campo no 69 no carrusel de trocos cos que Carvalhal quixo asegurar o resultado, o Valladolid foi esvarando na melancolía ao tempo que a bancada do Fragoso festexaba unha tarde inesquecible da súa nova alfaia, un xogador de moitos quilates polo que non é difícil aventurar que chegado o verán puxará algún equipo da Premier League.

Outra ledicia celeste é contar agora coa intelixencia do profesor Carvalhal no banco, tanto pola súa flexibilidade táctica e empatía co vestiario como pola súa facilidade para entender a gramática do fútbol celeste, unha combinación de  doses de identidade (canteira), afouteza (compromiso), disciplina (respecto polo colectivo) e xogo bonito (fútbol de salón), moi valorada pola afección celeste que onte, a pesar do excelente partido e do amplo resultado non despregou aínda a súa rianxeira. Con todo, tras once partidos Carvalhal sumou 16 puntos con 4 vitorias e 4 empates, números que de continuar a tendencia asegurarían, por custosa que estivese, a permanencia.

Publicado en Faro de Vigo: 27/02/2023

Bubble

/en , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» de Nós diario saúdo a publicación de Deus salve as raíñas, a terceira entrega da seire «A señorita Bubble» de Ledicia Costas e Andrés Meixide:

Celebrei o comezo de entroido lendo Deus salve as raíñas (Xerais 2023), a terceira entrega da serie «A señorita Bubble» escrita por Ledicia Costas e ilustrada por Andrés Mexide. Unha lectura gozosa dun texto engaiolante e complexo, con vontade inequívoca de clásico infantil, que amosa o talento desbordado da que é hoxe a nosa cabezaleira internacional do xénero. Un novo episodio protagonizado pola xenial inventora e mecánica, que manexa como ningunha outra a tecnoloxía do vapor, chamada desta volta pola raíña Isabel II coa intención de poder recuperar a súa peza máis valiosa desaparecida nun palacio de Buckingham infestado de ratas de cores. Unha historia tinguida de tópicos da cultura british, que permite a Ledicia despregar os recursos ficcionais do subxénero steampunk, que iniciara coa primeira entrega da serie A señorita Bubble (2017) e na que afondara na extraordinaria A balada dos unicornios (2018), mesturando como a ela mellor lle presta os ingredientes da fantasía, a ciencia e o humor retranqueiro. Unha fórmula maxistral lediciana aviada con referencias intertextuais a clásicos xuvenís como Verne (velaí a viaxe de regreso en cepelín, que permite a Meixide reunir aos personaxes) e, sobre todo, Roald Dahl, a quen homenaxea creando un río de queixo Cheddar fundido inundando as principais rúas londinienses, un atrevemento hipercalórico que o galés sometido hoxe aos rigores do politicamente correcto  moito aplaudiría. Despois da publicación de novelas importantes como Golpes de Luz (2021) e A lebre mecánica (2022), o seu terceiro Lazarillo, no que alerta sobre a silenciosa adicción xuvenil ás apostas, Costas amosa a versatilidade do seu potente catálogo ficcional para todos os públicos, capaz de crear mundos de ficción autónomos e singulares en permanente construción, como os das súas tres series: Bubble, Escarlatina ou os Minimortos, e facelo sen perder en cada entrega nin a excelencia nin a capacidade para sorprender nin o devezo de remoer a lectura.

Porta do Sol

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á Porta do Sol:

A Ceferino de Blas, que sempre creu no Campo de Granada

Na nosa memoria familiar baixar a Porta de Sol representaba facelo a Vigo, ao lugar onde traballara mamá como dependenta da zapataría infantil de Abdón Cruces e papá como viaxante dos almacéns de tecidos de Sucesores de Teodoro Gómez. Para nós, que viviamos nunha bufardiña, ao inicio de Pi e Margall, a Porta do Sol era o corazón de Vigo, onde abriron os grandes almacéns de El Pilar, os de paquetería de Modesto Bobillo e os de Simeón García, con xastraría e ferraxaría.  A Porta do Sol do Hotel Moderno de Cesáreo González, construído por Pacewicz, ao comezo de Policarpo Sanz con Carral, fronte a histórica botica dos Borrajo e a barbaría de Juan Minguela, aquel perruqueiro vigués que en 1970 contara no Faro e logo na televisión española que avistara na súa casa de Viladesuso un pratiño voante «do tamaño dun vitrasa que brillaba». A Porta do Sol da droguería La Popular, onde acompañei nalgunha ocasión ao avó Suso Beleiro a mercar verniz para algunha chollada, antes de tomar unha chiquita no Gazpara ou, pasado o Arco de Quirós e a tenda de ultramariños dos Franco, o que eu máis devecía, unha tapiña de callos na de Ligero, tan ricos como os de Armando na Falperra. A mesma Porta do Sol, nunca lle chamamos na casa doutra forma, de La Villa de París (nun edificio deseñado por Jenaro de la Fuente) e o salón de El Louvre, comercios que a avoa Filo consideraba con admiración os de vestiario máis elegantes para as señoritas da cidade.

Porta do Sol comezada a construírse en 1656 como unha das seis portas da muralla de Vigo, chamada tamén dos Carneiros, do Salgueiral, da Soedade ou dos Tornos, pola que se accedía ao regato e fonte dese nome, documentado xa en 1667 no perfil da vila de Vigo e as súas fortificacións e despois no plano do recinto amurallado de Vigo de 1762, conservados no Arquivo de Simancas. Referencia presente no Plano da vila de Vigo de 1773 e no de Miguel Hermosilla de 1800, anteriores á ampliación da vila xa como cidade no século XIX. Porta do Sol pola que entraron en 1809 as tropas francesas, na que en 1834 comezou a ampliación do camiño a Benavente e Vilacastín, cuxo primeiro treito, a actual rúa Príncipe, sería aberto en 1840, que sería derrubada en 1861 por que se consideraba que a muralla «aprisionaba» unha cidade, que comezaba a ampliarse ao longo da ría coma o seu porto. Porta do Sol na que despois se instalaría o primeiro mercado municipal de froitas e verduras (1878), trasladado despois ao da Laxe, cando alí se construíu o fermoso edificio Simeón do arquitecto Manuel Gómez Román.

Ao longo do século XX a Porta do Sol transformada en praza converteuse nunha icona do Vigo cosmopolita, unha e outra vez fotografada pola forza das súas extraordinarias edificacións pétreas, como pola presenza a partir de 1914 dos tranvías que a transformaron no eixo e no inicio de comunicacións dunha cidade estendida xa sobre a súa bisbarra. Unha praza que ademais de centro comercial e oficinas, como as do edificio (1934) de espírito art decó do arquitecto Romualdo de Madariaga,  a cidadanía fixo o seu punto de encontro, tanto para o paseo, que se alongaba sobre Príncipe, como para celebrar grandes acontecementos, como a proclamación da República. Como tamén a Porta do Sol converteuse en espazo da memoria histórica, onde o 20 de xullo de 1936 tras a lectura do bando que declaraba o estado de guerra, a forza do capitán Carreró disparou sobre os vigueses e viguesas alí concentrados provocando vinte mortos e un centenar de feridos, actuación que deixou rastro na carpintaría da botica de Borrajo e no panel publicitario «Vinos y coñac Pedro Domecq», o máis antigo da cidade, por ventura catalogado como ben de interese cultural.

Nos últimos cincuenta anos a Porta do Sol non perdeu centralidade, tanto como icona da memoria da cidade das concentracións obreiras de 1972 e das múltiples manifestacións cívicas a partir da Reforma Política, como pola instalación en 1991 do Sireno de Paco Leiro, estatua que dende entón preside e representa xenuinamente o espírito da praza como referente de orgullo e afouteza de toda a veciñanza viguesa. Iconicidade da Porta do Sol que gaña coa súa peonalización irreversible, unha aspiración cidadá que defendemos aquí dende hai dúas décadas, que ademais de suturar para sempre a fenda aberta no Vigo vello amplía o espazo peonil dende o antigo camiño de Baiona até, podendo ser ambiciosos, a rúa do Ramal. Unha ampliación moi considerable do espazo peonil –para a que non era necesarios nin túnel nin templete ningúns (e moito menos entre dous edificios catalogados)– na que confiamos se privilexie aos peóns, se reduza de forma significativa a instalación de pezas decorativas e o espazo público cedido aos establecementos privados de hostalaría, evitando abusos recentes. A Porta do Sol é o primeiro espello do Vigo contemporáneo.

Ceferino, un home elegante

/en , , , , , , , , , /por

Quedei desolado cando souben do pasamento de Ceferino de Blas, o noso amigo sempre xeneroso e agarimoso, unha desas persoas de empatía contaxiosa cos brazos sempre abertos e dispostos para o abrazo. Atopámolo con Marisa en Urzaiz, despois do Nadal, como tantas outras veces que subían á sesión de tarde dos Multicines Norte, queixoso dunha antipática catarreira. Días despois agradeceume por unha mensaxe de WhatsAppo envío do meu último libro anunciando que estaba internado no sanatorio por unha pneumonía. Mensaxe que repetiu a finais de xaneiro para felicitarme pola presentación no Club Faro de Vigo, espazo cultural de referencia no que tanto teimou prestixiar, ademais de contarme que agardaba polos resultados das probas, pero estaba animado.

Así era Ceferino, un home elegante no fondo e na forma, unha persoa xenerosa para felicitar e recoñecer, firme e equilibrada cando cumpría criticar e reconducir; en todo caso, sempre respectuosa e amable con todas as persoas. Principios morais que guiaron tamén o seu traballo como xornalista de toda unha vida, fose nos medios de Asturias, a comunidade onde naceu e chantou raíces, fose dende 1986 en Vigo, a cidade da que quedou dende entón prendido, onde exerceu como director de Faro de Vigo e directivo do grupo Prensa Ibérica en Galicia durante dúas décadas. Unha actitude humana aberta que facilitou o seu labor como investigador da memoria de Vigo nas páxinas do xornal decano, das que se fixo o máis grande coñecedor, ao tempo que divulgador ameno, rigoroso e didáctico na súa columna do luns como na ducia de libros publicados na última década, algúns tan extraordinarios como Donde los periódicos son Faros. Historia de Faro de Vigo, decano de la prensa española (1853-2015), incluído en 2017 no catálogo do Instituto de Estudios Vigueses, do que era membro moi activo, coincidindo co seu nomeamento como Cronista Oficial da Cidade.

Apaixonado pola paisaxe e gastronomía da ría toda, celtista de corazón, acudía afouto a Balaídos sen temor ao resultado, lector letraferido e de grande curiosidade, cinéfilo apaixonado do cinema independente, conversador atento, que gustaba máis escoitar e comprender os argumentos dos seus interlocutores que falar e expresar os propios, con Ceferino vaise outro amante de Vigo e da súa historia, outro vigués de estirpe que amosa que en Vigo todos somos de aquí e todos chegamos de fóra. Adeus, meu admirado Ceferino, bo e xeneroso, a quen sempre agradecerei terme aberto hai vinte e catro anos as páxinas do Faro para publicar «Campo de Granada». Con todos os abrazos para a súa compañeira Marisa Real e para a comunidade toda de Faro de Vigo da que formou parte.

Faro de Vigo: 20/02/23

A festa equivocada

/en , , , , , , , , , , , , /por

No «Contafíos» desta semana en Nós diario recomendo A festa equivocada (Rodolfo e Priscila 2022) de Fran P. Lorenzo:

Unha das miñas lecturas favoritas recentes foi A festa equivocada (Rodolfo e Priscila, 2022), o libro no que Fran P. Lorenzo escolma os artigos que publicou no extinto xornal Galicia hoxe baixo o epígrafe «Vai de blog». Prosas en primeira persoa, nas que emerxe a voz íntima e familiar dun rapaz vigués sen aldea, nalgunha medida tamén debedoras das novas narrativas electrónicas, na década que se xestaron as utilidades das redes sociais. Setenta textos que hoxe lemos como unha brillante crónica do ocaso do absolutismo democrático e caciquil do fraguismo tardío, como da esperanza secuestrada ao goberno bipartito e á vontade colectiva de Nunca Máis, como do posterior inicio do borrado do disco duro dunha nación emprendida polo tecnócrata dos Peares e o seu cadro de eficientes liquidadores. Un exercicio destemido de xornalismo crítico e insurxente, unha ollada luminosa, elegante, urbana, dandi e queer, en palabras da prologuista María Yáñez, interrompida de forma abrupta pola autoridade eclesiástica compostelá que obrigou a rematar esta festa literaria, un reduto de liberdade na contraportada dos xoves daquel xornal en galego que desaparecería en xuño de 2011, sen deixar sequera o seu rastro na rede. Emporiso, os catrocentos textos de Fran P. Lorenzo desapareceron de internet, o que obrigou ao editor Carlos Meixide a un esforzado rescate, a partir dos exemplares conservados na Biblioteca de Galicia no Gaiás. Feito que fai d’ A festa equivocada obra aínda máis valiosa, grazas ao traballo paciente do editor que procura un contido único para ser conservado en formato libro, asumindo que as súas tarefas, ademais da fabricación, comercialización e comunicación, radican na escolla e no tratamento do propio texto. Edición excelente de Rodolfo e Priscila, unha das editoras independentes que está anovando o catálogo do libro galego, merecedora dos nosos parabéns.

O entroido dos Tarteiras

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a facer memoria sobre a celebración do entroido en Vigo:

Debemos á pluma lizgaira de Xosé María Álvarez Blázquez a crónica da celebración do Entroido de Vigo de 1877, catro días nos que a Sociedade Carnavalesca botou a casa e todos os farrapos vellos pola xanela. Unha memoria recollida nas páxinas d’ A cidade e os días (Monterrey, 1960; Xerais, 2008), a máis antiga das referencias entroideiras viguesas, festexos comezados ás once da mañá do domingo co desfile dunha grandiosa comparsa, que saíu do Campo de Granada pola rúa do Pracer, seguiu por Príncipe e o Ramal até a de Vitoria, na Alameda onde agardaba no seu catafalco o Deus Momo, «olimpicamente embutido na monstruosa boca dun dragón, acompañado dos membros da súa corte e dun escuadrón dacabalo, composto de vinte e cinco demos encarnados e armados en guerra con flamíxeras lanzas, casco e rodela». Desfile da comparsa, conta don Xosé María, no que non faltaban os demos mitolóxicos bufos, en cadanseu carro,  nin a banda de música de traxes indios, comitiva que se repetiría no serán do martes. Festa rematada o mércores de cinza co enterro do Momo ás seis en punto da tarde, previo sermón na Alameda, no que se deron a coñecer os relevantes dotes que en vida adornaron ao defunto, despois de cantarse o derradeiro «Addio a Momo» e de botar unhas luces de bengala, coa elevación dun globo onde se podía ler: «Adeus amigos, saúde e deica o ano que ven».

Hai cen anos, unha crónica de sociedade publicada o martes 13 de febreiro na portada de Galicia. Diario de Vigo relataba a agonía da festa de Momo, na que foi moi escaso o consumo de confeti e serpentinas, para o cronista a mellor medida do nivel de entusiasmo do entroido, que o atribuía á carestía do papel e lamentaba a decadencia do «Antruejo», comezado sen pena nin gloria, sendo «contadas o número de máscaras bandalleiras que tiveron a afouteza de exhibirse á luz». Relato que finalizaba agoirando que as festas continuarían sendo tan sosas como comezaron, a pesar de que o mércores de cinza estaba prevista a chegada dende Pontevedra da comparsa «A danza das espadas» dos Enxebres da Terra. Así é todo, o decepcionado cronista deixaba unha cativa fenda ao entusiasmo cando salientaba que apenas foron dúas as comparsas, entre elas «La Estudiantina Naval» de Moaña, as que no serán do domingo percorreron as rúas viguesas cantando o seu afinado repertorio nos círculos, como La Tertulia no Hotel Moderno, e El Casino no teatro Tamberlick, onde se celebraron, iso si, «brillantísimos bailes» nos que participaron os membros da aristocracia viguesa.

Probablemente, o cronista social do Galicia, cando salienta «a plena decadencia» do entroido de rúa e das súas máscaras se está referindo á saída dos escabicheiros ou merdeiros, a máscara tradicional da ribeira do Berbés, figura baldroeira viguesa desaparecida ao longo da década de 1920, documentada nos estudos de Vicente Risco e Xoaquín Lorenzo, mais por ventura felizmente rescatada do esquecemento desde 2006 pola Asociación Cultural A Revolta do Casco Vello. Como tamén o cronista do Galicia documenta a vixencia da tradición satírica das comparsas musicais de carallada, recuperada en Vigo, tras os rigores da ditadura, por Os Tarteiras, a comparsa decana e celme do entroido vigués contemporáneo. Constituída de forma case espontánea nunha noite de troula nas escaleiras do vello cárcere no entroido de 1979 por un grupo de mozos e mozas, entre os que estaban comprometidas argalleiras da causa comunitaria como Antón Bouzas, Loli, Inés e Marga, ás que despois se sumaron Xosé Pais e Fátima, entre outras, os Tarteiras asumiron a tradición satírica e humorística do entroido como festa transgresora na que participa todo o mundo, a última mascarada do ciclo da invernía. Foron tamén os Tarteiras os que organizaron en 1980 os primeiros concursos de coplas, nos que convidaron a participar a comparsas do Morrazo como Os Incansables de Cangas, a Santa Sede ou O Percal de Aldán, como foron os primeiros que recuperaron a tradición viguesa do velorio e da queima da figura de Momo rebautizada como Meco.

Certo é que despois o entroido en Vigo se municipalizou cos gobernos de Manuel Soto, o que inevitablemente lle fixo perder o seu carácter máis satírico e retranqueiro na escolla da figura do Meco, ao tempo que se importou o modelo do carnaval carioca de lentellolas e coreografías, o que por ventura non impediu que os integrantes dos Tarteiras continuasen saíndo por libre, interpretando as súas coplas críticas cos gobernos e os poderosos, e participando de forma espontánea no enterro do mércores de cinza. Como é outra marabilla a saída cada ano dos Merdeiros polo Vigo vello, como a recuperación desta máscara viguesa entre a mocidade e cativada e xa nun número significativo de centros educativos da cidade. Benvido o entroido vigués transgresor de Merdeiros e Tarteiras!

Oblakazo

/en , , , , , , /por

Cando baixabamos de Río Alto, un exercicio non exento de risco, non solucionado polo momento coa reforma do estadio, escoitei a moitos celtistas lamentar o inxusto do resultado dun partido no que o Celta mereceu moito máis, canto menos un empate. Con todo, o lamento non expresaba nin o desgusto nin o enfado de derrotas anteriores, máis ben un sentimento agridoce de xente que viu tamén como o seu equipo é cada vez máis competitivo para afrontar a segunda parte dun campionato moi igualado, que aínda vai dar moitas voltas. Lembrei, entón, o título dun romance memorable do escritor azoriano João de Melo moi acaído para expresar esa emoción colectiva que onte nos invadiu faltando apenas catro minutos de tempo engadido, que uns definirían entre a melancolía e o entusiasmo, para outros entre a tristeza e o orgullo, mais en ambos os dous casos a de «xente feliz con bágoas», que a pesar da derrota abandonou a bancada satisfeita, por contraditorio que isto puidese parecer.
E a verdade que fronte ao Atlético de Madrid as circunstancias e os azares do xogo adoitan nas últimas tempadas ser adversas para o Celta, que nos quince últimos partidos xogados cos do Cholo Simeone apenas acadou unha vitoria. Unha tendencia negativa que tampouco onte foi o Celta do profesor Carvalhal capaz de reorientar, a pesar de disputar un encontro dificilmente mellorable no referido a actitude, concentración e disciplina. Un partido no que tamén se dirimiu un duelo táctico de moita altura entre a flexibilidade táctica do míster bracarense, que introduciu no once inicial a Tapia como central, coa famosa superstición táctica de Simeone, adestrador teimoso, capaz de aguantar ao máximo a súa proposta, convencido de que os resultados chegarán por mantela. E probablemente iso foi o que lle sucedeu ao Atlético onte en Balaídos, mesmo a pesar de xogar con dez dende o minuto 70, o que non supuxo que aliviase a presión sobre os espazos de saída celeste nin dese un paso atrás, o que permitiu que no minuto 89 Memphis, que pisara a lameira poucos minutos antes, empurrara a media volta un balón que viña rebotado do celeste Carles Pérez e sobre o que Iván Villar, toda a tarde moi seguro, nada puido facer. Un auténtica carambola que valeu os tres puntos.
Foi a primeira parte moi igualada, na que os célticos estiveron máis cerca do gol cos atléticos, sobre todo nunha combinación entre Mingueza e Iago pola esquerda, xogadores que semellan entenderse cada vez mellor, e nun xutazo de Carles Pérez desviado por Oblak que no segundo acto tería unha actuación memorable, á altura da súa consideración como un dos mellores gardametas do mundo. E foi Iago Aspas quen no minuto 57 tivo a oportunidade máis clara dos nosos, cando nunha das súas galopadas encarou ao esloveno, furoulle devagariño a pelota baixo os brazos, mais cando xa pisaba a liña de meta o porteiro conseguiu desviala coas xemas dos dedos. Un deses goles fantasma que cantou a bancada, átonita fronte a xenialidade do cérbero colchoeiro. Como foi tamén o de Moaña quen botou a falta, que motivou a expulsión de Savic, guindándoa de forma maxistral contra o traveseiro. Minutos nos que o Celta moito premeu atopándose co muro infranqueable das luvas de Oblak, fose nun xutazo a perna mudada de Carles Pérez no 74, fose nunha intervención incrible cando detivo un disparo que a propia meta dirixira o seu compañeiro Reinildo. E así, grazas a semellantes intervencións do mellor xogador do encontro, cando se daba por inevitable a igualada, chegou a mazada do gol atlético nunha xogada afortunada, un deses tantos de chorra que incomodan a quen os padece.
Secasí, e a pesar da inesperada derrota, o Celta de Carvalhal saíu reforzado, tanto pola seriedade do seu xogo como pola competitividade amosada fronte a un dos cadros máis reforzados do actual campionato. As mudanzas e variantes que Carvalhal introduciu comezan a dar os seus froitos e a bancada do Fragoso a recoñecelos. Mágoa que onte topase cun oblakazo e perdese a concentración durante apenas uns segundos de mala fortuna.

Publicado en Faro de Vigo 13/02/2023

8 % en galego

/en , , , , , /por

Na sección semanal «Contafíos» de Nós diario actualizo os principais e máis recentes datos (2021) do comercio interior do libro en galego:

Ás portas da celebración do corenta aniversario da creación da Asociación Galega de Editoras (AGE), o seu presidente, Henrique Alvarellos, confesou decepcionado no Zigzag que o libro en galego, excluído os manuais escolares, supuxo en 2021 apenas o 8 % das vendas das librarías galegas (6,13 millóns de euros), mentres que o libro en éuscaro o 17 % e en catalán o 24 %, en cadansúa comunidade. Un 8 % que se incrementa até o 11,2 %, se computamos as vendas do libro de texto en galego (5,6 millóns de euros no curso 2021-2022), unha actividade editorial en devalo tanto pola reutilización dos libros até seis cursos consecutivos como pola súa substitución polos materias dixitais do programa Edixgal.

Cifras cativas para o comercio interior do libro galego, máis aínda se as comparamos coas de hai unha década, cando a cota de vendas de todo o libro galego era de 13,1 %. Como tamén minguaron en 2021 o número das novidades en galego publicadas polas editoras galegas (769), o volume da súa produción, aínda así millón e medio de exemplares, e o conxunto da facturación do sector, 16,6 millóns de euros, o que supón o 22,53 % menos que hai unha década (21,43 millóns de euros). Vendas actuais, secasí, nas que os libros literarios supoñen o 15 %, nas que se inclúen o 1,5 millóns das de novela, o xénero máis visible, e os libros infantís e xuvenís o 35 % (5,8 millóns de euros), converténdose xa no primeiro piar do sector, mesmo por riba do libro de texto. Vendas que supuxeron 1,46 millóns de euros en dereitos de autoría para un sector que en 2021 empregaba a 171 persoas, case un 30 % menos que hai unha década.

Cifras desacougantes para a que foi a primeira das nosas industrias culturais que tras unha década horribilis, coincidente cos gobernos de Feijoo e Rueda, padece dunha mala saúde de ferro. Os vergonzosos incumprimentos da Lei do Libro e da Lectura (2006) e a ausencia de políticas estratéxicas de fomento do emprego do galego neste período quedan para análise de contafíos futuros.

 

Redondela na ollada dos Cal

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación do libro A ollada dos Cal. 100 anos de fotografía en Redondela:

Á recente publicación das biografías de José Gil e da parella Filippo Prosperi e Cándida Otero uniuse a d’ A ollada dos Cal. 100 anos de fotografía en Redondela (Cal-3 2022), libro álbum no que se reconstrúe o relato vital e se escolma o legado artístico e documental de tres xeracións de fotógrafos da vila dos viadutos: Saturno Cal Muíños (1875-1952), fotógrafo profesional, colaborador da revista gráfica Vida Gallega, alcalde de 1924 a 1930, comprometido coas ideas agraristas e republicanas; o seu fillo, Avelino Cal Fernández (1901-1985), fotógrafo amador, apaixonado do fútbol e membro do Partido Galeguista; e os seus sobriños, Raimundo e Félix Cal Cortizas, responsables do estudio fotográfico Cal-3, aberto en 1975 nun baixo da rúa do Adro, no mesmo espazo onde estiveran gardadas as placas de vidro do arquivo de Saturno, o fundador da saga familiar.

Un libro de sobremesa de coidado deseño e magnífica edición de Alberte Román Losada, responsable tamén da redacción dos excelentes textos biográficos de Saturno e Avelino e das clarificadoras entrevistas con Mundo e Félix, que constitúe outra ollada á memoria visual de Redondela, como fora hai dúas décadas a daqueloutro álbum de tarxetas postais da colección de Luís Borines, con textos emocionantes de José Ángel Xesteira, publicado por Xerais e o libro colectivo no que no mesmo ano (2001) Cal-3 celebraba o seu vinte e cinco aniversario. En todos os tres casos testemuñas fotográficas da vida social e comunitaria redondelá como das transformacións profundas da súa paisaxe urbana ao longo do século XX. Cartóns da memoria dunha vila de raíces campesiñas e mariñeiras, que aproveitando a desembocadura do río Alvedosa formou unha espléndida marisma, máis que ao longo do período crítico do último terzo do século pasado se afastou do mar sen posibilidades ningunhas de retorno.

Unha mudanza irreversible que se pode identificar en pezas de Saturno, o máis importante cronista gráfico de Redondela durante o primeiro terzo do século XX, cando era aínda claramente unha vila feita no mar que chegaba á praia, atravesada por un camiño real que cruzaba a súa parte agrícola. Velaí as súas fotografías da que era unha vila mariñeira e campesiña ao mesmo tempo: a Ribeira co viaduto (1920), a vista xeral da vila desde Quintela (1930), a rúa Alfonso XII durante as festas da Coca de 1925, a procesión ao seu paso pola Ribeira (1930) ou o partido de wáter-polo no pozo da marisma de Santa Mariña (1930)… Fotos nas que se identifican os dous viadutos, a presenza do mar na Ribeira, os eidos traballados con esmero e o que é aínda máis relevante, que a paisaxe arquitectónica mantén a harmonía das proporcións entre a altura das edificacións e anchura dos viarios, coas casas asomándose ao mar, permitindo a contemplación da saída e chegada das embarcacións que faenaban na ría, como salienta o historiador José Martínez Crespo, no limiar do libro.

Vila aberta ao mar que aínda mantiña toda a súa esencia fotografada durante as décadas de 1950 e 1960 por Avelino Cal Fernández, o elo que conecta as tres xeracións dos Cal. Un traballo fotográfico e de gravación fílmica amador, feito fóra de foco, á marxe da súa actividade profesional como contable da conserveira JOB, cun ollar calmo, como foi toda a súa vida, e un lugar onde se refuxiar nun tempo que sabemos o incomodaba. Unha ollada de Avelino sobre actividades cotiás como a das mulleres que lavan no río, os mariñeiros e redeiras que falan no areal, tres picariños no peirao, escenas da festa da Coca e da procesión da virxe das Angustias ou vistas sobre os viadutos (1950 e 1960), a Xunqueira (1960) e a Ribeira (1965). Ollada de vontade artística onde procura a converxencia da fotografía e da pintura en pezas sobre o lugar da Portela ou a impresionante de canastros en Santa Mariña.

Con todo, constitúe o miolo do libro a escolma do traballo que os irmáns Mundo e Félix Cal iniciaron co final do franquismo, un tempo de entusiasmo no que enfrontaron algún que outro pao na roda, cando toparon ao inicio dos 80 con quen era párroco do Viso daquela. Un arquivo esencialmente social e de estudio, mais que tamén documentou calquera acto ou acontecemento relevante, constituíndo así unha crónica social, política, deportiva e cultural da Redondela das últimas cinco décadas, como as relacionadas coas manifestacións para salvar Regojo (1978) ou do conflito de Telanosa (1986). Como tamén se escolma parte do traballo de Mundo Cal como fotógrafo solidario nas súas viaxes a Nicaragua, México, Ecuador, Cuba…

Recomendo vivamente o libro da Redondela dos Cal, unha obra activadora da memoria colectiva, que contribúe a comprender que a ollada da Redondela do porvir tamén está acuñada nestas placas case centenarias. Parabéns a Mundo e Félix por iniciativa tan valiosa.