Listado de la etiqueta: carlos_príncipe

Memoria de Enrique Macias

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao trixésimo cabodano do compositor vigués Enrique X. Macías:

Fanse hoxe trinta anos do falecemento de Enrique X. Macías, o compositor vigués máis destacado da historia. Quitouse a vida con trinta e sete anos, cando agardaba a estrea de Clamores y alegorías no Festival de Música de Canarias, pouco despois de presentar Itinerario de luz (1995), tras unha intensa carreira de dúas décadas na que fixo un valioso catálogo. Músico de curiosidade insaciable e formación autodidacta, non estudou no conservatorio, buscaba novas expresións sonoras dentro da cultura musical de fin do século XX, incluída a electroacústica, a que incorporaba a electrónica á música clásica. Artista de raíz foi, ademais, voz incómoda do Vigo inconformista dos oitenta, naquel seu discurso memorable cando recolleu no hotel Samil o Premio da Crítica de Galicia de 1987.

Deuse coñecer no Iº Encontro de Artistas Xoves de 1976 coas Setes micropezas para piano, organizado por Xuventudes Musicais de Vigo, colectivo do que formaba parte, que xa animaba o incansable Manuel Álvarez, un dos nosos pioneiros activistas culturais que agardan ser distinguidos. Iniciou así Enrique un traballo compositivo e autoformativo constante no que creou pezas como o Réquiem para piano e percusións (1979), sobre textos de Longa noite de pedra de Celso Emilio Ferreiro, que foron conformando un catálogo sometido a un esixente exercicio constante de revisión, do que retirou até trinta obras, e mesmo destruíu as súas gravacións ou partituras, por non consideralas representativas da súa creación, que na súa última versión reunía só quince pezas. Macías colaboraba entusiasmado nas primeiras performances poéticas no pub Satchmo, protagonizadas polo Grupo Poético Rompente de Alberto Avendaño, Manuel Romón e Antón Reixa, xunto aos pintores Antón Patiño e Menchu Lamas e o músico Julián Hernández, que pouco despois crearía Siniestro Total, membros uns e outros da invisible Xeración (viguesa) do Polycommander daquela rapazada que o 5 de maio de 1970 abraiamos no horizonte de Cíes coa nosa primeira marea de piche.

Naquel Vigo, anterior á movida, onde as performances poéticas e a música experimental (culta ou contemporánea) eran conceptos incomprendidos ou territorios inexplorados, Enrique Macías ocupouse de traer a noticia de primeira man das vangardas musicais europeas que fora coñecendo nos cursos de verán de Darmstadt (1980-1984), epicentro entón da vangarda musical europea, cunha bolsa do Instituto de Nova Música de Vigo ou cando foi compositor residente dos estudios da radio finesa (1981), da Academia de Música de Cracovia (1982) e do Instituto de Sonoloxía de Utrecht (1985), entre outros. Como foi decisiva a súa amizade co pianista portugués Jorge Peixinho, discípulo de Stockhausen, que deu un concerto memorable en Vigo nas xornadas de música contemporánea organizadas polo propio Macías, iniciando as tarefas de produción musical das que tantas veces se ocupou, como nas estreas de Exequias (1994) en Vigo e Porto, vasto fresco sinfónico, encargo do concello de Vigo sendo alcalde Carlos G, Príncipe, o que resulta hoxe memorable.

Sabendo da importancia do seu catálogo artístico, xaora non esquezo a pegada que me deixou a súa amizade e tantos días felices compartidos. Lembro como lle gustaba poñer a nosa María ao piano e tocar unha melodía cos seus pés, que non deran aínda os primeiros pasos. Fíos da memoria que devolven o recordo do seu sorriso optimista nos días de estrea, da súa ollada melancólica diante das partichelas, mais tamén do seu talante vitalista e ollada culta de lector letraferido en longas conversas, impaciente por coñecer os proxectos da editorial, divertirse coas intrigas do mundo literario galego ou saber do sucedía na política da cidade e dun país que lle doían.

Lembro tantas camiñadas compartidas coa desculpa de achegarnos á confeitaría de Solla na rúa Uruguai a mercar a lingua queimada e os biscoitos de froitas confeitadas, polos que tanto devecía como larpeiro de categoría que era. Como as colas dos sábados á mañá na panadaría de Reboreda en Urzáiz, xa desaparecida, para levar unhas pezas únicas de pan centeo. Como os paseos por García Barbón até o Perrete a mercar Le Monde e no estanco mercar os cartóns de Pall Mall. Como lembro as citas con Luís Noya, no prelo da imprenta Numen en Velázquez Moreno, para preparar os programas e libretos dos concertos. Non esquezo, tampouco, que me contara como sendo un rapaz quedara prendido pola Sinfonía Fantástica de Berlioz cando a coñeceu nun concerto da Orquestra do Capitole de Toulousse, celebrado no García Barbón, como a fascinación que sentía por Sibelius, pola Sonata para piano nº 32 de Beethoven, pola Arte da fuga de Bach, o Réquiem de Ligeti ou polo Répons de Pierre Boulez, algunhas das súas pezas preferidas. Inesquecible sempre, Enrique!

Vigo, terra galega

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo de Faro de Vigo á celebración en Vigo do Día Nacional de Galicia:

Xa temos lembrado aquí a celebración do Día de Galicia en Vigo, o 25 de xullo de 1930, data na que o concello acordou que por vez primeira se izase a bandeira de Galicia na varanda da casa do concello. Referida nos xornais vigueses como «gran data galega» ou «Día Noso», quedou para a historia que Faro de Vigo abrise cunha espectacular portada ilustrada e nos seus interiores utilizase o galego no 8,30 % dos seus textos, o que entón constituíu un fito xornalístico, mentres o seu competidor, El pueblo gallego, titulaba: «Vigo foi o centro espritoal de Galiza». Unha xornada, na que se interpretou música galega nos bares e cafés, que comezara ao mediodía cun mitin galeguista no teatro García Barbón, continuou cun xantar de fraternidade na Barxa e rematou cunha convocatoria vespertina da Agrupación Artística, presidida por Urbano R. Moledo. Actos nos que se cantou o espírito emprendedor vigués e nos que os oradores en intervencións memorables expresaron o seu convencemento de que Vigo, a cidade galega moderna por excelencia, encabezaría o proxecto político galego. O que o escritor Álvaro das Cosas resumiu de forma profética: «de Vigo, terra galega, pese a todos os tópicos, patria de Martín Codax aberta aos países ultramarinos, sairá o impulso que ha de lanzar aos galegos pola liberdade de Galicia».

Celebración do Día de Galicia en Vigo –efeméride que dende 1979, coa chegada da Autonomía, será chamada Día Nacional de Galicia– recuperada dende 1992 pola alcaldía do socialista Carlos G. Príncipe, que gobernaba en coalición cos grupos municipais do PSG-EG e BNG. Convocatoria dunha ampla recepción cidadá (coa presenza dos grupos municipais e do tecido asociativo e veciñal) no serán do 24 de xullo no xardín inglés de Castrelos na que a alcaldía convidaba a unha figura galeguista a redactar e ler no seu nome un bando sobre o significado da efeméride e a súa relevancia para Vigo. Textos que, se non me engana a memoria, escribiron nas primeiras edicións Francisco Fernández del Riego e Víctor F. Freixanes, encabezando unha relación de nomes dunha iniciativa e dun protocolo, que nas últimas tres décadas organizaron as alcaldías viguesas de todas as cores políticas (socialistas, nacionalistas e populares), transformada así en nova tradición viguesa e nun modelo de achegamento entre os grupos municipais da corporación e a sociedade civil. Xuntoiro cívico vigués que non foi convocado este ano, como sucedeu tamén nos dous últimos, despois de ser adiados a setembro, o que imaxinamos obedece a decisión da alcaldía actual de prescindir da celebración desa «gran data nosa» (dende hai case un século), ese día de festa da cidadanía galega, polo tanto, tamén, da veciñanza viguesa.

Non fai falta ser catedrático de Sociolingüística para entender que a teimosa preferencia da alcaldía viguesa e dos membros do seu goberno de empregar só o castelán como a lingua das súas comparecencias diante dos medios ou de non programar no palco privilexiado de Castrelos a grupos de música actual ou tradicional que utilizan o galego como a súa primeira lingua, obedece ao prexuízo estudado de considerar o emprego da lingua galega como unha marca propia do comportamento dos nacionalistas ou de persoas de escasa formación.  O que sabemos é falso, como deformantes son as lentes que se utilizan á hora de valorar o sentido da celebración do Día Nacional de Galicia, efeméride vinculada desde a súa creación en 1919 pola segunda asemblea das Irmandades da Fala coas reclamacións galeguistas.

Xaora, por atractivo que puidese parecer electoralmente o discurso arredista e vitimista dun Vigo alleo a Galicia, á súa lingua e á súa cultura, sabemos que é incompatible coa identidade forxada pola cidade actual ao longo de dous mil anos. Vigo é terra galega de seu, non pode nunca renunciar a ningunha das hélices do seu ADN que conteñen todas as galicias posibles (industrial, marítima, pesqueira, agrícola…), o que o mestre X.L. Méndez Ferrín denominou «Vigo como cifra da Galicia contemporánea». Vigo non pode renunciar a liderar o proxecto industrial e económico do norte peninsular, o que o filósofo Antón Baamonde chamou «Nova Olanda», ou se queremos recorrer ao pasado, debe asumir o peso que as Terras de Turonio tiveron naquela Vella Gallaecia que ía do Douro á Mariña. Nin Vigo pode renunciar a contar co peso que por poboación e achega lle corresponde no autogoberno galego actual, nin conformarse a perder a lingua do seu primeiro poeta Martín Codax nin o espírito innovador, creativo e crítico dos seus artistas como Enrique X. Macías, Ramiro Fonte, Francisco Mantecón ou Berta Álvarez Cáccamo, entre tantos outros. Ese Vigo, terra galega de seu, líder económico e artístico da vella Gallaecia é o que cómpre volver celebrar colectivamente cada 25 de xullo.

Vigo, cifra da Galicia moderna

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á celebración en Vigo do 25 de xullo de 1930:

O 25 de xullo, declarado Día de Galicia na segunda asemblea nacionalista das Irmandades da Fala (Santiago de Compostela, novembro de 1919), e celebrado por vez primeira na Coruña en 1920, foi unha celebración perigosa para a Ditadura de Primo de Rivera (1923), que na súa teimosa loita contra o separatismo prohibiu os actos galeguistas e o izado da bandeira azul e branca en edificios destacados. Habería que agardar á caída do directorio militar primorriverista (febreiro 1930), para que o venres 25 de xullo de 1930 os galeguistas armados de afouteza e entusiasmo recuperasen a celebración pública da gran data galega e o fixeran con éxito en Vigo, a cidade moderna galega por excelencia. Un «Día Noso» que comezou co mitín galeguista celebrado pola mañá nun Teatro García Barbón con cheo absoluto e presidido por Ramón Cabanillas no que falaron Otero Pedrayo, Castelao e Valentín Paz Andrade. Xornada de fraternidade galeguista continuada co xantar popular na finca da Barxa onde se reuniron até trescentas persoas, chegadas de toda Galicia (entre elas Ánxel Casal), e no que, entre outros oradores, Manuel Gómez Román, Álvaro de las Casas, Victoriano García Martí e Ramón Fernández Mato pronunciaron palabras memorables. Como concorridísima foi a sesión vespertina viguesa na Agrupación Artística presidida por Urbano R. Moledo e na que disertaron Núñez Búa, Otero Pedrayo,  Álvaro de Las Casas e o coro Feijoo cantou obras do seu repertorio galego.

25 de xullo de 1930 no que por vez primeira se izou a bandeira galega na varanda da casa do concello vigués e na que se interpretou música galega nos bares, cafés e paseos, nunha xornada para a historia na que «Vigo foi o centro espritoal de Galiza», como a seis columnas titulou o día despois o xornal vigués El Pueblo Gallego (EPG). Unha data significativa para o recoñecemento da hélice galeguista do ADN vigués, «adro do fervor galeguista» para o editorialista de EPG, no que «xentes de todas as follas da rosa dos ventos […] levantaron ben trabados na gran data galega os seus corazóns». Entusiasmo que ao editorialista levaba a preguntarse se non terían que rectificar o seu erro aqueles que crían que «Vigo tiña significación de espello das friaxes nórdicas e británicas», para subliñar a seguir que «Vigo é tan galego como outro pobo calquera da nosa terra, tan heroicamente galego como aqueles recunchos intactos onde non chegou inda a sorbente da meseta…» e rematar co inequívoco espírito vigués tan resolto: «Galiza en Vigo puxo onte ao aire o peito con aquel rexo espírito que desencadea os escravos, con aquel xeito decidido e resolto co que nas proas dos barcos parece adiviñarse as duras travesías que nos agardan».

Reivindicación do carácter netamente galego da cidade da oliveira que compartiron moitos dos oradores daquel 25 de xullo que despois de noventa e tres anos hoxe lembramos. Otero Pedrayo, aclamado durante varios minutos no García Barbón, fixo no seu discurso un canto a Vigo e ao seu espírito emprendedor, relatando os días de infancia nos que a visitou por vez primeira, lembrando «a música de ciceis labrando a pedra da futura gran cidade». Castelao exaltou en Vigo o sentido universalista do galeguismo e da arte galega. Paz Andrade celebrou a incorporación de Vigo ao movemento galeguista, considerando o xuntoiro vigués da Barxa como a trabe necesaria para a conquista das liberdades republicanas. Como Álvaro de las Casas aventurou na Barxa (nunha referencia importante, escasamente divulgada) que «de Vigo, terra galega, pese a todos os tópicos, patria de Martín Codax aberta aos países ultramarinos, sairá o impulso que ha de lanzar aos galegos pola liberdade de Galicia».

O espírito galeguista de celebración do 25 de xullo de 1930 non se repetiría en Vigo até 1992 cando o goberno de coalición do PSdeG-PSOE cos nacionalistas de PSG-EG e BNG, presidido por Carlos G. Príncipe, convocou no xardín inglés do Pazo de Castrelos na tarde do 24 de xullo a lectura dun bando da alcaldía con motivo do Día Nacional de Galicia, denominación oficial dende que foi aprobada pola Xunta de Galicia en 1979. Un amplo xuntoiro veciñal, cultural, social e político, no que dende entón adoitaron participar con respecto institucional todos os grupos municipais vigueses, que permitía actualizar o discurso compartido por todos de Vigo como cifra da Galicia contemporánea, motor da Galicia futura, onde se inician os camiños de progreso e onde sempre agromou o mellor da cultura galega. Unha convocatoria institucional que por segundo ano consecutivo non se celebrará na data prevista, probablemente adiarase a setembro, o que rompe unha tradición que semellaba consolidada. Ben sería recuperar aquel espírito de Vigo como centro da Galicia moderna acuñado polos galeguistas hai case un século.

Celso Emilio, fillo adoptivo de Vigo

/en , , , , , , , , , /por

No primeiro artigo do ano en Faro de Vigo propoño que Celso Emilio Ferreiro sexa declarado fillo adoptivo de Vigo e se recupere o premio internacional CEF de poesía:

Unha das novas culturais viguesas recentes é o rescate dos poemas prohibidos de Celso Emilio Ferreiro (CEF) promovido polo Colexio de Procuradores de Vigo presidido por José Antonio Fandiño. Dez textos escritos en castelán, que formaban parte da primeira edición de Antipoemas (El Álamo, 1972), mais que foron censurados e retirados do libro, sendo editados de forma artesanal por Xosé Xesto en Venezuela como unha separata non venal. Un compendio de poemas prohibidos que amosaba ao Celso Emilio político e antifranquista, tamén o máis esperanzado, dos seus últimos anos no doloroso desterro venezolano. Velaí poemas como «Juan vive muy bien en Caracas», «Hay que definirse» ou «Lo que el tiempo espera», no que confesa a esperanza que cheguen «ventos propicios» e «horas feridas», días no que será posible «derrubar a pirámide de chumbo» grazas ao riso da xente, sen dúbida, referíndose á fin da ditadura franquista.

Un singular rescate poético realizado polo colexio vigués de procuradores que dende 2020, cando o nomeou colexiado de honra, comprometeuse de forma modélica coa causa da memoria do poeta de Celanova, ao tempo que contribuíu a recuperar para o arquivo da Fundación CEF medio cento de documentos que desvelan a súa actividade como profesional da procura, instalado en Vigo dende 1950 nun despacho da rúa Gil, no que se centra en denuncias de contrabando no Mercado da Pedra, e na que mantén tamén unha oficina de seguros. Unha actuación na procura, coincidente co período vigués, de 1950 a 1966, anos decisivos para a súa escrita poética, nos que publicou en Vigo O soño sulagado (1954), Voz y voto (1955), impreso clandestinamente no prelo de Gráficas Numen de Luis Noia e Longa noite de pedra (colección Salnés, 1962). Anos tamén nos que dirixe un obradoiro de fotogravado, colabora con Ramón González Alegre na dirección da revista Alba e publica nas páxinas de Faro de Vigo medio cento de artigos, entre eles os da sección «La jaula de los pájaros raros», na que ofreceu algunha das súas mellores prosas viguesas.

Entre estes textos de Faro de Vigo hai dous de gabanza que merecen ser salientados: «Glosa de Vigo», un longo traballo publicado no folleto especial que Faro publicou con motivo do seu centenario, e «Vigo, puro milagro», premiado no concurso literario do Centro de Fillos de Vigo en 1954. Dúas pezas merecentes de formar parte do libro de ouro de Vigo, unha cidade para Celso dun ímpeto case volcánico «que descansa no lombo dos peixes e gabeou Castro arriba para contemplarse orgullosa e ver o mar». Unha cidade «á que lle falta intimidade porque lle sobra adolescencia, é dicir, timidez», conformando «un milagre do mar, agromada coma unha flor na súa beira». «Vigo, cidade clara e rotunda coma un teorema, pecha no seu encanto, na súa gracia e donaire, unha teoría de milagres idénticos aos que laten ao ritmo da pandeirada», –escribe o poeta, rendido diante do pulo das glándulas que impulsaron o crecemento febril e incansable dunha cidade, que representa a «fusión urbana do mariñeiro e do campesiño nunha síntese perfecta de cidade galega moderna», onde todos os galegos son capaces de reencontrarse doadamente e «ninguén precisa violentar o seu íntimo ser para incorporarse á vida viguesa».

Dende aquel triste serán do 31 de agosto de 1979, no que faleceu no piso da avenida de Castrelos que compartía con Moraima, Vigo aínda non homenaxeou como merece poeta que tanto a amou. Certo é que o alcalde Manuel Soto participou nas primeiras homenaxes e que a corporación que presidiu dedicoulle en 1982 unha rúa e paseo na proximidade do Castro co seu nome, onde chantou un busto do poeta. Como tamén o é que a alcaldesa Corina Porro descubriu  en 2004 unha placa no edificio da rúa Urzaiz onde viviu a familia Ferreiro Loredo. Como ademais é salientable que no ano 2000 o concello de Vigo, sendo alcalde Lois Pérez Castrillo e concelleiro de Cultura Carlos Príncipe, convocou en colaboración coa Deputación de Ourense, presidida por José Luis Baltar, o Premio de Poesía Celso Emilio Ferreiro, que cunha dotación de cinco millóns de pesetas (30.000 euros) distinguiu a traxectoria dun poeta. Primeira e única convocatoria dun certame literario internacional do que resultou gañador Eugenio de Andrade, o grande poeta portugués.

Un compromiso aínda cativo con Celso Emilio que cando celebramos esta noite de Reis o 111 aniversario do seu nacemento debería ser incrementado. E para iso nada mellor que o concello recuperase a convocatoria do premio internacional de poesía co seu nome, o que tamén colocaría a Vigo na axenda literaria mundial, e a corporación acordase por unanimidade declarar a Celso Emilio Ferreiro como fillo adoptivo a título póstumo, o que contaría cun amplo apoio das entidades profesionais, veciñais e culturais viguesas.

Vigo e o ano para don Paco

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a escolla de Francisco Fernández del Riego como figura do 17 de maio de 2023:

Non foi sorpresa ningunha que a Academia escollese a Francisco Fernández del Riego como figura homenaxeada no vindeiro día das letras galegas (2023), coincidindo cos cento e dez anos do seu nacemento en Vilanova de Lourenzá (1913) e coa sexaxésima celebración do 17 de maio, efeméride creada polo polígrafo galeguista, coincidindo co centenario da publicación no obradoiro da rúa Real de Compañel de Cantares gallegos (1863) de Rosalía de Castro, o primeiro libro universal contemporáneo que se producira en Galicia. Un ano dedicado a don Paco, figura referencial do galeguismo progresista do século XX, afouto resistente interior ao franquismo durante catro décadas, teimoso editor e motor de Galaxia, editorial da que foi ideador xunto a Xaime Isla, lector letraferido, escritor todoterreo, obreiro das letras galegas, activista e divulgador cultural en centos de páxinas en galego, primeiro no suplemento dos sábados de La Noche, despois en Faro de Vigo e La Voz de Galicia. Todo un ano para afondar na biografía e na ampla obra cultural dun home de temperamento optimista, tolerante, dialogante, pacífico até o lirismo, que dedicou canto menos oitenta primaveras a que o soño dunha nación galega dona de seu se proxectase no futuro, un seu máis íntimo degoiro.

Un ano del Riego no que Vigo deberá ter o principal protagonismo e responsabilidade. «Vigo é a miña vila», confesoulle a Perfecto Conde, no seu libro de conversas (Xerais 2018), texto memorialístico clarificador, un diálogo auténtico e espontáneo que constitúe hoxe un testamento cultural e político aos seus 95 anos. «Vin para Vigo en 1939 e xa levo aquí 70 anos. Identifiqueime con Vigo, cos seus problemas, co xeito de ser da súa xente e o único que me afasta algo de Vigo é o seu pé coxo da cultura, Vigo é unha grande explosión industrial e comercial, pero ten un déficit de cultura indubidable». Unha sincera declaración de lealdade á cidade á que confesa chegou cunha maleta chea de libros e incertezas para incorporarse como pasante do despacho de Paz Andrade da rúa Policarpo Sanz. Un Vigo de días difíciles nos que del Riego obtivo os seus primeiros ingresos como redactor dunha revista de reloxaría e máis tarde de Imán, de deportes e cine, antes que empezara a dar clases no colexio Mezquita de García Barbón, despois tamén no Labor, e fundara a Academia Sigma da praza da Constitución. Unha cidade da que don Paco se sentía orgulloso, «Vin como Vigo se foi facendo», e da que acreditaba no seu futuro como Barcelona do Atlántico: «a posición estratéxica da cidade e os medios cos que conta poden posibilitar que o día de mañá Vigo adquira unha dimensión moito máis importante da que agora ten».

Foi tamén en Vigo onde don Paco consagrou a súa vida á editorial Galaxia, á revista Grial, que dirixiu até o seu número cen, ás páxinas de «Arte e literatura» de Faro de Vigo (1961), onde asinaba como Salvador de Lorenzana, e máis tarde na páxina de «Letras», tamén no decano, xa en lingua galega. Como foi tamén en Vigo onde dirixiu a biblioteca Penzol, o maior fondo documental galego e sobre Galicia existente no mundo. Del Riego foi o motor de todos eses proxectos galeguistas: «Os demais eran máis reflexivos ca min», confesoulle tamén a Perfecto Conde, «eu era un lanzado, e cando tiña que sacar adiante unha cousa, tiraba dela como fose». En Galaxia, onde foi dende secretario a director xerente, don Paco alentaba teimoso a autores, como fixo con Cunqueiro, amigo dende a infancia, para que rematase Merlín e familia, mais tamén pasaba os textos a máquina, correxía galeradas, unificaba o idioma (a don Paco debéselle a supresión dos apóstrofos para facilitar a lectura) e facía os paquetes de novidades que logo enviaba á reducida rede de librarías que vendían libro galego.

Del Riego e Vigo arraigaron a súa relación cando coa alcaldía de Manuel Soto o concello de Vigo acolleu os fondos da Biblioteca Penzol no que foi a antiga casa do concello, transformada en Casa Galega da Cultura. Proxecto ampliado polo goberno municipal de coalición de socialistas e nacionalistas presidido por Carlos G. Príncipe, que a dotou das instalacións actuais e de persoal para o seu funcionamento. Arraigo intensificado en 1995 cando don Paco doou á cidade de Vigo os 30.000 volumes da súa biblioteca persoal, o seu grande arquivo documental e de correspondencia, así como unha ampla pinacoteca, que hoxe ocupan dous andares do edificio da Porta do Sol coa praza da Princesa. Un valioso legado que amosa o vínculo de don Paco con Vigo como a súa cidade amada, unha querenza que compromete tanto ao concello de Vigo, a Fundación Penzol, como a Academia Galega a modernizalo con motivo do 2023, ano del Riego. Tempo haberá de entrar en detalles sobre unha celebración que aventuramos contará en Vigo con ampla simpatía popular.

Cidade granito

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a publicación de Granito de Álex Alonso, novela viguesa gañadora ex aequo do Premio Torrente Ballester 2019

Vigo é unha cidade granito. O porto de Vigo é o terceiro do mundo en tráfico de pedra, tanto polo seu volume de exportación de granito en bruto como polas importacións para súa elaboración por parte das empresas transformadoras instaladas na súa maior parte no Porriño. Unha actividade extractiva e industrial iniciada hai case un século pola familia Ramilo, que na actualidade factura máis de 300 millóns de euros sendo un dos sectores económicos máis consolidados da área metropolitana viguesa tanto pola importancia do seu emprego como polo feito de que o prestixioso granito rosa do Porriño constitúe unha referencia internacional para a nosa área metropolitana. Vigo é unha cidade pétrea, ademais, pola importancia da súa arquitectura do granito, deseñada dende hai máis dun século nos ensanches da súa cidade portuaria por arquitectos como Jenaro de la Fuente, Michel Pacewicz, Manuel Gómez Román, Antonio Palacios, Antonio Cominges, Francisco Castro Represas, Pedro Alonso, entre outros, que legaron un patrimonio construtivo extraordinario que hoxe forma parte da identidade e do orgullo da propia cidade.

Defendido de forma teimosa polo arquitecto Jaime Garrido e por outros estudosos do Instituto de Estudios Vigueses, este carácter granítico de Vigo contaxiou a narrativa nosa que comezou a localizar as súas ficcións neste espazos icónicos para a memoria viguesa. Velaí as achegas pioneiras de «novelas viguesas» de Cid Cabido (Panificadora, 1994) e Manuel Forcadela (Fóra de xogo, 1993), ás que na última década se engadiron as de Pedro Feijoo, Domingo Villar, Fran P. Lorenzo, Ledicia Costas, Manuel Esteban, Francisco Castro, Beto Luaces, Elena Gallego Abad, Alicia Borrás… Unha relación aberta á que se engade agora Álex Alonso, o narrador de San Miguel de Oia, autor da extraordinaria Granito (Xerais 2020), premio Torrente Ballester 2019, ex aequo con O paraíso dos inocentes (Galaxia 2020) de Antón Riveiro Coello. Coñecido polos seus libros de relatos Xénero imperfecto (2016) e Tempos de bébidas isotónicas e fast-food (Xerais 2016), con esta novela de lectura aditiva e longo alento (568 páxinas), ao fío daquel terrible crime de Nigrán do 1 de febreiro de 1994, Álex Alonso reconstrúe a memoria social, cultural e política do Vigo de hai case tres décadas, cando en plena crise económica se iniciaban as profundas mudanza urbanas do Vigo de fin de século.

Álex Alonso segue o ronsel iniciado polo mestre Cid Cabido con Unha historia que non vou contar (Xerais 2009), na que cuestionando os moldes da propia ficción afondara no mítico crime do industrial conserveiro Antonio Alfageme de 20 de abril de 1974. Alargando os recursos literarios da novela de non ficción, Álex reconstrúe en Granito o cuádruplo crime de Priegue do que foran vítimas o industrial do granito David Fernández, a súa dona Pilar Sanromán, a filla de ambos os dous, Marta e a traballadora doméstica Ana Isabel Costas; crimes dos que foron autores os policías nacionais Manuel Lorenzo Vázquez e Jesús Vela Martínez, que serían condenados a 212 anos de cárcere. Utilizando personaxes literarios de ficción, cuxos nomes apenas comparten a inicial cos reais, Alonso ofrece con detalles de espírito evidencialista o que puideron ser na realidade as historias de vida de vítimas e asasinos durante o mes que precedeu á matanza. Un procedemento narrativo semellante ao que Truman Capote utilizara en A sangue frío para radiografar aquel cuádruplo asasinato da familia Clutter, outro crime sen motivo aparente. Un intelixente procedemento literario de novela xornalística que propón ao lectorado atravesar as certezas pola peneira da ficción para que cadaquén faga a súa interpretación.

Se isto xa non abondase, Granito ofrece moito máis que as razóns documentadas que levaron a dous policías fracasados a acabar con toda unha familia. Granito reconstrúe o Vigo de comezos de 1994, os locais e establecementos, cando era alcalde Carlos G. Príncipe, reitor Luis Espada Recarey e adestrador do Celta Víctor Fernández. Unha crónica xornalística, na ficción o narrador é un periodista en prácticas de Faro de Vigo, que retrata un Vigo en mudanza no que grandes actuacións urbanísticas se presentan como o Vigo futuro (centro comercial das Travesas, praza Elíptica ou «Abrir Vigo ao mar»). Un xornalista que reclama a conservación do patrimonio da Alameda, lembra o carácter metropolitano do tranvía ou denuncia a precaria situación das persoas sen teito que sobreviven no km 0 da cidade, na planta baixa dun abandonado edificio Simeón. Vigo rebelde, no que triunfa sen paliativos a folga xeral do 28 de xaneiro contra a reforma laboral de Felipe González… Recomendo vivamente Granito, moi valiosa novela viguesa, que recupera a nosa memoria máis recente.

Compañeiro Alcalde

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a homenaxear ao meu benquerido Manuel Soto Fereiro:

A derradeira conversa que mantiven con Manuel Soto foi hai menos dun mes por WhatsApp con motivo da proposta que fixen de compartir un cocido para celebrar o San Martiño e o tempo de castañas, apenas un pretexto da rolda de amizades do Parladoiro para compartir ansias viguesas e entoar en irmandade unhas poucas cancións nosas. Manolo, sempre solícito, contestou o primeiro: «Agardo que poidades contar comigo». Sei, non desvelo ningún segredo, que todos entendimos o que expresaba a súa lacónica mensaxe de quen sempre foi un dos animadores máis entusiastas deste xuntoiro tan diverso e entrañable, un espazo transversal de conversa sobre os afáns de Vigo, a cidade que Manolo Soto amaba e coñecía como moi poucos, á que lle dedicou os seus mellores anos con todos os seus azos.

Con Soto nunca fun obxectivo porque rendeume a súa capacidade extraordinaria para o diálogo, concibido como a conversa sen límites na que é posible chegar a un acordo. Amosóunolo naquelas noites inesquecibles de negociación entre o seu partido e as formacións nacionalistas (PSG-EG e BNG), que supuxo a súa saída da alcaldía, para que fose ocupada polo seu compañeiro, Carlos G. Príncipe. Días nos que Soto nunca perdeu o fío principal da conversa e destilou o seu mellor humor retranqueiro e no que seguimos a súa receita cando se «atascaban» os acordos «tomar unha peza de froita, que iso osixena o cerebro». Como admirei sempre a súa afouteza e intelixencia política para poñer por diante os intereses xerais da veciñanza dos seus propios, como o respecto polos adversarios políticos, actitudes e valores que hoxe cotizan moi alto.

Xaora, máis alá do seu legado afectivo en milleiro de persoas coas que amizou, Soto deixou no seu afán de «Por un Vigo millor» os alicerces da modernización do Vigo de entre séculos, unha tarefa rexeneradora, probablemente pouco «vistosa», tanto do tecido e da cultura democrática como das infraestruturas básicas da cidade central e do seu periurbano. Un listado de actuacións que van dende completar a rede de traída e saneamento de auga en todas as parroquias viguesas, unha conquista histórica das que non se ven, até ampliar a rede de vitrasa, recollida de lixo ou de centros de educación pública. Sen esquecer o derrube do Scalestrick da rúa Lepanto, a aprobación do primeiro planeamento urbanístico democrático e dun plan pioneiro de edificios a conservar, que puxo freo á desfeita do noso patrimonio durante as alcaldías nefastas de Portanet e Ramilo.

Soto viviu días moi difíciles na alcaldía do Campo de Granada. Nos primeiros días de goberno, contóunolo en varias ocasións, na caixa do concello non había nin un peso para pagar o gasoil dos camións do lixo ou a outros provedores, unha quebra que o fixo tolear durante uns meses. Soto encabezou o pronunciamento en defensa da democracia daquela primeira corporación democrática pechada na casa do concello a noite do 23 de febreiro (1981), como lidou nos anos heroicos da reconversión do sector naval, promovida polo seu propio partido, ou da reforma do estadio municipal de Balaídos, a da construción da Grada de Río Alto, para poder celebrar alí o Mundial 82.

Foi tamén Soto, o noso primeiro alcalde galeguista, defensor afervoado e intelixente da lingua e cultura galegas, promotor da modélica Ordenanza de Normalización Lingüística (1988), que puxo a Vigo como modelo de galeguidade. Como tamén o foi polo seu compromiso pioneiro pola igualdade, abriu a primeira Casa de Acollida para mulleres maltratadas, e coa proxección internacional de Vigo como cidade portuaria atlántica, irmandada coa cidade bretoa de Lorient. Comprometeuse co proxecto de Vigo como cidade líder da cultura en todas as súas expresións, dende a moda e o deseño, pasando pola música (Festival do Mundo Celta, concerto de Madonna, obradoiro de instrumentos populares na que bautizou como Universidade Popular, hoxe EMAO), até as artes plásticas, onde deixou un legado escultórico extraordinario no espazo público, que conformou a identidade do Vigo contemporáneo: os redeiros de Conde na Gran Vía, o Sireno de Leiro na Porta do Sol, os cabalos de Oliveira na Praza de España e a Porta do Atlántico de Silverio Rivas nas Travesas.

E fíxoo todo sen contar con maioría absoluta en ningún dos seus tres mandatos, gobernando en coalición, o que non lle foi doado, fose con Leri ou con Arca ou asumindo no último un pacto orzamentario co PSG-EG, abrindo por vez primeira o modelo de acordo entre os progresistas galegos. Lembraremos a Manolo pola súa proximidade contaxiosa, por ser o compañeiro Soto, pola súa lealdade e compromiso coa veciñanza máis humilde, polo seu idealismo e agarimo, ese optimismo da vontade que contaxiou até o derradeiro dos seus días. Que a terra che sexa leve, Manolo, o noso compañeiro alcalde!

Vigo no espello do Porto

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo as relacións da área metropolitana de Vigo coa do Porto:

Non é novidade ningunha insistir na necesidade de que Vigo aproveitando a súa centralidade xeográfica priorice no seu proxecto estratéxico as súas relacións coas outras dúas grandes áreas metropolitanas da fachada atlántica, a do Norte, a galega da Coruña e a do Sur, a portuguesa do Porto. Dous polos potentes de desenvolvemento urbano cos que a área metropolitana de Vigo compite para atraer actividades económicas e incrementar a súa capacidade exportadora, mais coas que tamén se complementa e das que necesita na reclamación de investimentos para a mellora das súas infraestruturas básicas, no marco do desenvolvemento previsto para o arco peninsular atlántico, do Douro ao País Vasco, alternativo no actual mapa rexional europeo ao arco Mediterráneo, conformado polas cinco comunidades da ribeira oriental da península ibérica.

Como tampouco é novidoso insistir no feito de que as cidadanías e os tecidos empresariais destas tres metrópoles atlánticas, sobre todo a viguesa, asumiron, dende hai tempo e con toda naturalidade, a mobilidade de persoas e de intercambios comerciais dentro deste espazo xeográfico, coincidente en boa medida co da vella Gallaecia, mesmo a pesar de que as institucións galegas e portuguesas, máis alá de retóricas diplomáticas, continúan viradas de costas. Unha eurorrexión na que na actualidade viven seis millóns e medio de persoas, o que supón un 11,25 % das censadas na península ibérica e na que se concentra boa parte da capacidade exportadora de ambos os dous estados. Na defensa dos intereses comúns é onde A Coruña, Vigo e Porto deberían fixar os seus proxectos estratéxicos para as próximas catro décadas.

Un proxecto de cooperación que a comezos da década de 1990 xa concibiron Fernando Gomes, presidente da cámara portuense, e Carlos G. Príncipe, alcalde de Vigo, promotores do Eixo Atlántico do Norte Peninsular (1992), asociación (entón) dunha ducia de cidades de ambas as dúas bandas do Miño creada coa intención explícita de superar as barreiras físicas existentes neste espazo galego-portugués «mediante infraestruturas públicas que permitan vertebrar un mercado único transfronteirizo». Camiño xa das tres décadas do seu inicio, coincidente tamén coa entrada en vigor do mercado único, o soño compartido de Príncipe e Gomes, a quen escoitamos emocionados na Porta do Sol viguesa na manifestación en solidariedade coa flota pesqueira galega do fletán, o proxecto de eurorrexión, liderado por Porto e Vigo, nunca acabou de cristalizar institucionalmente. Máis aínda, creo que na última década se agrandaron as diferenzas entre estas cidades e se conxelaron ou desbotaron boa parte dos proxectos máis colaborativos acordados entre elas.

Xaora, a área metropolitana de Porto, que triplica en poboación á viguesa, non perdeu o tempo. Desenvolveu durante estes vinte e cinco anos de mercado único as súas infraestruturas de forma extraordinaria; dotouse dun aeroporto punteiro, utilizado anualmente por doce millóns de viaxeiros (dez veces os de Peinador) desde o que se pode viaxar a 88 destinos; puxo en funcionamento unha rede de tranvía metropolitano que move sesenta millóns de usuarios (tres veces os de Vitrasa); e apostou pola ampliación do porto de Leixões, que ameaza ao porto de Vigo tanto no seu tráfico de contedores como de cruceiros. Por non falar da renovación radical das actividades económicas do seu tecido urbano, con especial atención ás culturais e artísticas (festivais de cine, concertos, museos, arquitectura…), que converteron á cidade do Doiro nun dos destinos europeos de moda.

Diante do espello do dinamismo de Porto, o Vigo metropolitano ten que reaccionar de vez. Non pode perder outras dúas décadas discutindo miudezas de política doméstica entre administracións e familias políticas, mentres perde o tren da Alta Velocidade, diminúen os tráficos do seu porto e Peinador queda reducida a unha terminal complementaria de Barajas. Así de claro e de triste. Como tamén deben recuperarse os proxectos de cooperación política e cultural transfronteriza, singularmente potenciando de novo o Eixo Atlántico do Noroeste Peninsular (que continúa tendo unha das súas sede en Vigo) e a colaboración entre entidades locais (museos, centros educativos, universidades…) de ambas ás dúas metrópoles. Sen esquecer a oportunidade extraordinaria que achega contar cunha lingua compartida, como é o galego-portugués, capaz de abrir portas económicas e formativas nos cinco continentes. En definitiva, trátase de recuperar a cooperación estratéxica entre Vigo, Coruña e Porto para que cada unha delas poidan competir en mellores condicións no espazo das áreas urbanas atlánticas. Gustaría que esta idea se tivese en conta na axenda das próximas municipais.

Vigo cidade vagalume

/en , , , , , , /por

A revista A Movida convidoume a colaborar na edición impresa deste mes de decembro, onde publiquei unha versión reducida deste texto:

A imaxe que proxecta unha cidade é un compoñente esencial da súa identidade e un referente para a súa cidadanía. Unha imaxe que no caso de Vigo, durante tantos anos a cidade da oliveira, foi mudando ao longo das últimas décadas ao compás das mudanzas que se foron producindo na alcaldía do Campo de Granada. Daquel Vigo obreiro das décadas dos setenta e dos oitenta, da reconversión naval e dos luns ao sol, a cidade estrépito de X.L. Méndez Ferrín, o Vigo da movida de Siniestro Total e Golpes Bajos, de Aerolíneas Federales e Trenvigo, pasamos ao actual Vigo charramangueiro, sobreiluminado da dinosebe e do Alfageme na rotonda, unha cidade vagalume, excéntrica, un novo Lepe, como o definiron os membros de Cain, o Colectivo de Admiradorxs da Iluminación Navideña.

Certo é que cada alcaldía democrática quixo deixar a súa impronta nesta imaxe. Manuel Soto, o primeiro e valente alcalde democrático e galeguista fixo daquel Vigo revolcado que cantaba Xela Arias en Denuncia do equilibrio, o Vigo de Ascón e dos conflitos do estudantado con Vitrasa, unha cidade das esculturas, colocando no mesmo ano (1991) catro pezas extraordinarias noutros tantos espazos emblemáticos: o Sireno de Francisco Leiro na Porta do Sol, os Cabalos de Oliveira na Praza de España, a Porta do Atlántico de Silverio Rivas en Travesas e o Monumento ao traballo, os bautizados como Redeiros, de Ramón Conde entre Urzaiz e Gran Vía. Catro pezas de arte contemporánea galega, de moi diferente fasquía, cuxa instalación non estivo exenta de polémica, mais que foron capaces de mudar o espazo urbano e co tempo de converterse en iconas queridas polas diversas xeracións viguesas de entre séculos.

Carlos Príncipe quixo facer do Vigo unha cidade dos museos capaz de competir cos doutras cidades euroatlánticas, como Porto, Compostela e A Coruña, que no mesmo período desenvolvían cadanseu proxecto de infraestruturas culturais. Durante o seu mandato xestáronse os proxectos arquitectónicos de Abrir Vigo ao Mar e do primeiro Plan Urban para o Vigo Vello, ademais do deseño de tres museos, construídos con fondos europeos: o Marco. Museo de Arte Contemporánea de Vigo na rúa do Príncipe, recuperando o vello Pazo de Xustiza e Cárcere; o Museo do Mar de Galicia, instalado no antigo matadoiro municipal de Alcabre e o Verbum. Casa das Palabras na praia de Samil. Tres pezas arquitectónicas moi valiosas que despois dunha década de ser abertas ou ben non consolidaron os seus proxectos museísticos ou mesmo son abertamente cuestionadas.

Durante a alcaldía de Lois Pérez Castrillo desenvolvéronse os proxectos da Pinacoteca Francisco Fernández del Riego e do Centro Galego de Fotografía no Casco Vello, para contribuír a rexeneración do Casco Vello, e comezouse o de Auditorio Mar de Vigo en Beiramar, coa intención de situar a Vigo á altura das cidades atlánticas da música, singularmente Porto, Santiago e A Coruña. Angueira que polo momento quedou en auga de castañas, xa que os resultados artísticos, polo momento, foron discretos e os económicos ruinosos, tras a quebra da concesionaria.

Vigo nunca contou neste período con políticas culturais públicas, esas capaces de enxergar dúas décadas, capaces de solucionar lacras como o seu déficit bibliotecario endémico ou proporcionar continuidade á programación de festivais e exposicións das diversas artes, algunhas tan relevantes como a Fotobienal, as Xornadas de Música Contemporánea, promovidas por Enrique X. Macías, ou o propio Marisquiño, hoxe sumido na incerteza. Cando se anuncia unha gran Biblioteca do Estado en Travesas ou unha factoría cultural na Panificadora, cómpre lembrar que o que Vigo precisa é un proxecto cultural estratéxico, deseñado coa participación dos diversos sectores e colectivos culturais e xestionado con criterios estritamente profesionais. É tempo xa de superar a política cultural das ocorrencias de alcaldes e concelleiros, como a daquel Agustín Arca que chantaba volcáns nos paseos de Coia e canastras de baloncesto en canto curruncho atopaba. A pesar da sobreiluminación de nadal e da súa contaminación luminosa, outro Vigo das artes e das letras, continúa sendo posible.

Onte 1987: A miña memoria do Vigo Vello

/en , , , , , , , , , , , , , /por

O Consello da Cultura Galega convidoume a participar no debate que onte se celebrou na Casa Galega da Cultura sobre o «Casco Vello de Vigo. A memoria, a relación coa cidade e as políticas de rexeneración urbana».

Lin un texto de vontade memorialística e intencionalidade política que comparto en pdf (8 folios, apenas quince minutos de lectura).

Comparto tamén unhas fotos que escollín do meu cartafol de Vigo de Pinterest como fondo visual que non cheguei a proxectar, xa que esquecín as lentes na mochila. Agardo que a lectura sexa de interese e promova debate sobre o futuro das intervencións públicas e a participación cidadá sobre o Vigo Vello.