Tesouros Humanos Vivos

/en , , , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa da Asociación Veciñal e Cultural Casco Vello de declarar os seus Tesouros Humanos Vivos:

Tiven a fortuna de acompañar a Pedro Feijoo na presentación de Camiñar o Vigo Vello (Xerais 2018) dentro das IV Xornadas do Mar organizadas pola Asociación Veciñal e Cultural Casco Vello na Casa Arines. Outra oportunidade para reflexionar sobre o proceso de recuperación do Vigo Vello e para compartir memorias dos traballos e das vidas na ribeira do Berbés, dende as rúas de San Francisco e Poboadores até a rúa Real. Xornada pechada cun serán solemne do Orfeón Mariñeiro do Berbés, que coas súas voces e cantareas ocupou a praza de Almeida e encheu de emoción, ledicia e danza o espazo urbano conservado máis antigo da nosa cidade.

Xaora, o serán máis emocionante desta cuarta convocatoria arredor do mar de Vigo, unha referencia na programación cultural viguesa do mes de setembro, foi o do pasado día 6 no que se proclamou a Dolores Hernández Iglesias «Loli», a propietaria de Casa Fernández da rúa Real, a cantina coñecida popularmente como «A Guinda», fundadora tamén das Cantadeiras do Berbés, como «Tesouro Humano Vivo do Casco Vello 2019». Unha homenaxe moi merecida a unha das persoas maiores do barrio, que conserva a memoria da comunidade ao longo de case un século, ese patrimonio cultural inmaterial que a UNESCO chamou a protexer coa denominación de «Tesouros Humanos Vivos» (THV) na súa 32ª Conferencia xeral de outubro de 2003.

Para a UNESCO os «Tesouros Humanos Vivos son individuos que posúen os coñecementos e as técnicas necesarias para interpretar ou recrear determinados elementos do patrimonio cultural inmaterial». Persoas depositarias das tradicións de artes e oficios artesanais, mais tamén de rituais e actos festivos, de xogos infantís e ritos anuais, e sobre todo do idioma e das tradicións orais (os relatos, os contos, as lendas, mais tamén o folclore das cancións, melodías e danzas populares) que forman a identidade de cada comunidade. Un patrimonio vivo que a UNESCO convida a todos os estados membros a protexer, promover, valorizar, revitalizar e transmitir ás novas xeracións como parte esencial do patrimonio cultural inmaterial de toda a humanidade.

Recoñecendo a Loli da Guinda como THV do Casco Vello e gravando o seu testemuño oral nunha peza audiovisual magnífica, dirixida por Xerado Feijoo, incansable curador deste patrimonio inmaterial, e realizada por Gus Abreu, consérvase unha lastra de memoria dunha vida vivida toda na rúa Real, o eixo urbano primixenio do primeiro Vigo, que unía as chabolas do Berbés coa Colexiata. Un documento no que en primeira persoa e nun galego fermoso na súa variante mais xenuinamente viguesa Loli tira do fío da súa memoria familiar, situándose detrás do mostrador da cantina mariñeira aberta polo seu avó en 1920 e que ela rexeu día e noite até o seu traspaso arredor do ano 2000.

Loli lembra o algareo da rúa Real onde se intensificaba a vida coa chegada da frota de bous con peixe fresco cada seis ou oito días, o que animaba a actividade de establecementos como a Chimpona, o zapateiro de Noia, a Arca de Noé ou de bares como La fecha e o Noia, que alugaban camas as mulleres que viñan recoller aos seus homes. Recorda a actividade da fonte e lavadoiro da Barroca en Poboadores, a vida sen saír do barrio en zapatilla bamba e como as mozas se arranxaban para pasar da Colexiata para arriba e ir a Vigo e dar «o paseo de sete» por Príncipe ou ir ao cine Tamberlick ou o Cinema Radio. Recrea con saudade as tardes de baile en La Oliva da praza da Constitución, as verbenas de Radio Vigo nas Cabañas ou os entroidos de mascaritas, vestindo o que tiñan na casa, para ir ao Copacabana de Teis.

Un relato no que desvela tamén os días difíciles dos anos da droga, que destrozou a moitas familias do barrio, ou a presenza na Guinda de pintores como Laxeiro e Lugrís, de escritores como Cunqueiro ou doutros artistas que viñan de madrugada do cabaret no único bar de Vigo que tiña permiso para estar aberto día e noite. Particularmente emocionante é o seu relato protagonizado por Urbano Lugrís, que pasaba alí moitas noites, porque non tiña onde dormir, tomando café e pintando con carboncillo os veladores de mármore das mesas que logo ela fregaba e fregaba con lixivia cada mañá. Sen esquecer a memoria da súa avoa que contaba como a señora da Casa Bárcena foi enterrada en caixa de cristal ou as despedidas dos emigrantes na estación Marítima camiño da Arxentina.

O testemuño de Loli, como os dos anteriores Tesouros Humanos Vivos do Vigo Vello, Amparo Conde Campos, traballadora da colla, e Isidro Alonso Marcial, mariñeiro de todas as artes de pesca e buques de mercante, ambos os dous nacidos na rúa Poboadores, todos os tres vigueses anónimos e heroes do cotián, contribúen a construír a nosa memoria colectiva. Paga moito a pena recoñecer a iniciativa da Asociación Veciñal e Cultural do Casco Vello de poñela en valor e transmitila.

Hipertextos 008/2019: Reto lector «12 meses, 12 libros»

/en , , , , , , , /por

Co comezo do ano nas redes sociais publícanse propostas de retos lectores, a maior parte deles baixo a fórmula de «12 meses, 12 libros». A verdade é que os criterios para a escolla das lecturas son moi diversos e nalgúns casos un chisco arbitrarios, mais todos procuran a fidelización ho hábito lector na diversidade de xéneros e temas, ao tempo que deixan a cadaquén a maior liberdade para para satisfacelos. Retos no que o lectora ou a lectora asume a diversidade da oferta libreira ou bibliotecaria como unha nova oportunidade para deixarse sorprender.

En todo caso, propostas como as que fai a Axencia de Lectura do Concello de san Sadurniño e o seu reto lector para 2019 constitúen un aliciente para o fomento da lectura que merecen ser compartidos.

Reto lector 2019 para lectoras adultas

A biblioteca pública lánzanos un reto que nos volva enganchar á lectura en papel. No caso das persoas adultas a proposta que fai é a de ler alomenos 14 libros entre xaneiro e decembro de 2019. Danos liberdade de elección, pero pon algunhas condicións á hora de facela.

  • un dos libros ha de ser unha novidade da biblioteca;
  • outro será de non ficción;
  • o terceiro deberá ter recibido un premio literario galego;
  • tamén teremos que ler algunha obra protagonizada por unha muller;
  • obrigatorio tamén ler algún autor ou autora que gañase o Nobel;
  • hai que ler unha obra de poesía;
  • en sexto lugar pide que leamos un álbum ilustrado ou novela gráfica;
  • un clásico;
  • o libro favorito en galego dunha amizade ou familiar;
  • algunha obra dun ou dunha homenaxeada polas Letras Galegas;
  • ler tamén algo escrito por nomes da literatura hispanoamericana;
  • un libro que fose levado ao cine;
  • unha novela histórica
  • e, por último, unha obra de teatro.

Reto lector 2019 para a rapazada

  • unha novidade;
  • un que narre episodios da vida real;
  • outro de misterio ou medo;
  • un cómic;
  • unha obra protagonizada por un animal;
  • un libro de aventuras;
  • unha obra con premio literario galego
  • e outra con premio literario infantil;
  • un conto clásico;
  • un libro de fantasía;
  • outro de poesía
  • e, como remate da lista, unha obra relacionada con calquera aspecto científico.

Onte 1996: Encontro pola Cultura

/en , , , , , , /por

Confeso que non agardaba que se ateigase o amplo salón de actos do IES Politécnico no Encontro pola Cultura organizado onte polo Ateneo Atlántico e outras entidades culturais viguesas. Unha convocatoria cidadá na que se pretendía tomarlle o pulso a situación actual da cultura en Vigo abrindo tres liñas de reflexión: a xestión e os equipamentos culturais, relatorio do que se ocupou a avogada e crítica cultural Ania González; o Urbanismo e o patrimonio industrial, que correu a cargo do arquitecto Iago Valverde; e a Imaxe da Cidade e Identidade, da que me ocupei eu (aquí pode baixarse en pdf o esquema-guión). Tres enfoques diversos, que o moderador Fernando González «Gonzo» soubo ir enfiando con moito interese, que abriron unha longa rolda de intervencións moi críticas coa falta de democracia e o absoluto centralismo da xestión cultural da cidade, concentrada en Alcaldía e persoal de confianza, unha situación de excepcionalidade que debe e pode ser reconducida.

A recuperación da liberdade de creación e do acceso á cultura en Vigo, a necesidade da participación dos colectivos culturais na orientación das políticas culturais públicas e a xestión profesionalizada e independente foron algunhas das ideas máis repetidas nun encontro chamado a marcar un punto de inflexión capaz de establecer lazos entre colectivos, comunidades e individuos vinculados coa cultura no ámbito metropolitano.

No par de intervención que fixen no debate insistín na necesidade de facer tamén autocrítica e non enredarse coa descrición (que todos compartimos) da lamentable e vergonozosa actuación do actual goberno Caballero, (dende a iluminación de nadal á xestión do auditorio Mar de Vigo), xa que para a desgraza da cidade, con honrosos intentos voluntaristas dalgunhas corporacións e mesmo dalgúns responsables da Concellaría de Cultura, nas últimas catro décadas nunca contou con políticas culturais estratéxicas, baleiro que no maioría dos casos foi cuberto con ocorrencias máis ou menos disparatadas e mesmo algunha máis afortunada.

Onte 1975: Presentación de «Contra Todo Isto» no Tamberlick

/en , , , , , , , , , , /por

Serán memorable o de onte no que nas escaleiras do Tamberlick, o teatro circo vigués onde se celebrou a terceira das asembleas das Irmandades da Fala, en abril de 1921, presentamos Contra Todo Isto, o libro-manifesto de Manuel Rivas. Máis de cen persoas participaron nun acto organizado por Xerais e Librouro no que co megáfono a escritora María Reimóndez actuou de madriña dunha obra que definiu como «libro para a reflexión e para a acción». Tras lembrar o pasamento de Ramón Chao, «mestre como escritor e xornalista rebelde», e aquel berro situacionista ˝que non haxa tempos mortos”, Rivas foi contestando ás cuestións propostas por Reimóndez sobre as intencionalidades e os contidos dun ensaio político e literario sobre «un tempo de pensamento groseiro, de progreso retrógado, que bombarde a utopía e a esperanza».

Rivas confesou que a súa intención fora «facer un activismo contra o medo, un activismo da liberdade, que non é outra cousa o xornalismo e a literatura». «Foi o que Katy, unha supervivente da trata de mulleres, definiu con extraordinaria precisión: “O oficio máis antigo do mundo non é a prostitución, é mirar para outro lado”. O libro pretende ser un lugar rebelde, contra a indiferencia, contra o cinismo, contra ese gran partido transversal que é o partido conformista». «Foi detonante da aparición do libro tanto a proposta dos editores de ordenar un material xornalístico xa publicado como a persecución da liberdade de expresión nun tempo de descivilización, de odio ao diferente, de impunidade, de incremento das desigualdades. Escribín o libro con bastante intensidade e excitación sabendo que nos están a roubar a liña do horizonte, que pretenden roubarnos o futuro, baleirarnos as reservas de esperanza».

A seguir María Reimóndez propuxo a Rivas que reflexionase sobre os espazos transversais e os entrecruzamentos que propón o pensamento feminista presentes no libro. Rivas confesou que está escribindo unha novela na que ten moita presenza a natureza. «Estaba a falar de vagalumes, que deitan luz na escuridade, e de grilos, e decateime que son seres en extinción, escoitei entón o berro das palabras. Por iso no libro se fala de ecoloxía e dos dereitos dos animais. Mais tamén é un libro no que se reivindica o comunitario e se denuncia a guerra infame contra a muller, que xa é moito máis que unha reivindicación das mulleres, é un cambio vida e unha forma de transformación do poder. O sistema é machista, xerárquico e depredador. Interesoume explorar tanto o histerismo masculino como que detrás da revolución feminista hai un modelo colaborativo e solidario, unha fonte de esperanza do noso tempo».

Rematou o serán coa lectura dalgúns dos aforismos, «herbas do cego« cos que Rivas pecha o libro: «Coma os vagalumes, as reservas de palabras libres, salvaxes, de pel vermella, están en perigo de extinción».

Unha nova Gallaecia

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Luzes a discriminación que sofre Galicia ao ser excluído do Corredor Atlántico:

Paradoxos da actual política española levan a que Galicia, a única comunidade atlántica, quedará fóra, canto menos ao longo da vindeira década, do Corredor Atlántico ferroviario, un dos eixos das Redes Transeuropeas de Transporte de mercadorías, que unirá os portos de Lisboa e Leixoes con Francia e Alemaña. Galicia, como o resto das comunidades do Noroeste (Asturias e Castela e León), adiará sine die as posibilidades de conexión dos seus portos atlánticos (Vigo, Vilagarcía, A Coruña e Ferrol) coas plataformas loxísticas centroeuropeas, mesmo a pesar do carácter estratéxico das nosas terminais marítimas, dende hai séculos, para a súa conexión coa costa americana e co Pacífico. En definitiva, os intereses dos portos portugueses gañaron sobre os dos galegos –como sucedera xa hai máis dunha década co Sa Carneiro sobre as terminais aeroportuarias galegas– na súa estratexia de establecerse como nodos da rede europea de transporte de mercadorías.

Quedar fóra deste eixo ferroviario europeo –unha decisión avalada polo ministro de Fomento, Íñigo de la Serna, que aposta por favorecer o desenvolvemento do Corredor Mediterráneo de Sevilla (Madrid) a Perpiñán, como “mellor vertebrador de España”, e asumida, como tantas outras do Goberno Rajoy, por Alberto Núñez Feijoo– supón adiar o desenvolvemento portuario galego, ao tempo que asumir que se atrase a modernización da liña ferroviaria do interior de Galicia, a que pasa por Monforte, e polo tanto a súa posibilidade de converter a capital de Lemos en plataforma loxística. Como sospeitamos que tamén podería levar a novos atrasos na finalización do tren de viaxeiros do Eixo Atlántico, hoxe interrompido en Vigo, xa que o Corredor Atlántico que sae de Porto-Leixoes priorizará a finalización da liña ferroviaria cara a Valladolid, Gasteiz e Bilbo. Cuestións todas a tres que supoñen unha clara discriminación da fachada marítima galega excluída dos fondos do proxecto Conectar Europa, ao tempo que outra pedra na zoca amola nas sempre complexas relacións de irmandade e competitividade entre Galicia e o Norte de Portugal, con especial incidencia entre as áreas metropolitanas de Vigo e do Porto.

Sexa como fose, Galicia perde estoutro tren europeo cando continúa agardando pola chegada do AVE da meseta, cuxa finalización todos sabemos se adiará de novo na fronteira do comezo da vindeira década, como sucedera coa autovía de Castela, que reclamaba Camilo Nogueira con teimosía no Parlamento Galego nos anos noventa, ou como aconteceu coa do Cantábrico e co Eixo Atlántico ferroviario nestas primeiras décadas do novo século. Atrasos na finalización das infraestruturas galegas, que sempre contaron coa pasividade e comprensión compracente dos diversos responsables da Xunta de Galicia, que asumían “os novos prazos”, case sempre ao fío das convocatorias electorais, e agradecían os esforzos do Goberno de España por finalizar obras “tan custosas e complexas pola difícil orografía do país”. Un relato da decepción ao que non foi alleo a incapacidade da oposición de ofrecer un proxecto estratéxico alternativo ao centralista alicerzado sobre a confianza nas posibilidades do autogoberno e sobre a necesidade dunha nova vertebración territorial.

Neste novo contexto tan desfavorable para Galicia, que dificilmente poderá ser revertido antes de 2027, cómpre atopar saídas que mitiguen os efectos negativos desta discriminación ferroviaria. E a primeira, sen dúbida, no marco dunha intensificación da colaboración transfronteiriza e cultural entre Galicia e Portugal, debería ser a de chegar a un acordo para estender até Porto da liña de altas prestacións que une A Coruña e Vigo, coa posibilidade de integrala progresivamente na rede de portos e aeroportos de toda a rexión. Apostar por un mellorado “Tren Celta”, que una Porto coa Coruña en pouco máis de dúas horas, o que sería posible se o executivo portugúes o asume como unha oportunidade, constituiría unha posibilidade extraordinaria de integración da poboación desta rexión europea de seis millóns e medio de habitantes, case tanto como os de Cataluña.

Se pretendemos evitar novas décadas de illamento e de perda de competitividade da nosa economía, Galicia non pode continuar virada de costas con Portugal, como afirma o noso amigo o editor Nelson de Matos. Como Galicia tampouco pode perder o seu carácter de nación atlántica europea nin as súas posibilidades de integración tanto na cultura da lusofonía como nas culturas “célticas” do arco atlántico. Unha dupla dimensión que levaría a soñar, e despois a deseñar, un novo proxecto estratéxico para unha rexión europea que sería capaz de abordar nas vindeiras décadas con máis posibilidades os retos da previsible debacle demográfica e territorial galega como o escaso peso político de Galicia na España actual. Non estaría de máis considerar os beneficios que podería obter Galicia se formase parte activa desta rexión económica europea do noroeste peninsular, con raíces na historia, a que poderíamos bautizar como Nova Gallaecia.

Unha década de Espazo Lectura

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao décimono aniversario de Espazo Lectura:

Non se entende a capacidade de resistencia da edición en Galicia sen contar coas achegas que durante a última década recibiu de iniciativas de fomento da lectura. Non hai dúbida que entre elas hai que citar o plan de mellora de bibliotecas escolares, promovido pola Consellaría de Cultura e Educación dende 2004, que cos seus clubes de lectura e as súas actividades de animación está transformando a dinámica lectora de varios centos de centros públicos do país. Como tamén hai que facelo co Salón do Libro Infantil e Xuvenil de Pontevedra, que dende 1999 desenvolveu un modelo de intervención lectora sobre unha cidade que pretende mudar a súa pel dende a atención preferente ás crianzas. Sen esquecer, o modelo de corresponsabilidade interinstitucional e intergremial acuñado por Culturgal, a feira das industrias culturais de Galicia, que dende 2007 se celebra no Pazo da Cultura de Pontevedra, recoñecida pola Fundación Contemporánea como “o mellor acontecemento cultural do ano en Galicia”, onde o libro ten protagonismo de seu.

Xaora, nesta relación de iniciativas de éxito do fomento da lectura pública, non pode faltar a de Espazo Lectura (en diante EL), a asociación do Val Miñor sen ánimo de lucro que ten por finalidade o fomento e a animación da lectura, con atención moi singular e constante á lectura en lingua galega e no apoio ao libro galego. Creada o 26 de xaneiro de 2008, aínda que as súas sesións de contos do Contomar comezaran en febreiro de 2006, vencelladas á ANPA do CRA Antía Cal de Gondomar, EL conseguiu en apenas unha década constituír unha comunidade lectora en Gondomar, toda unha xeración que comparte libros e lecturas, así como diversas actividades comunitarias arredor da creación literaria e da lectura como vínculo de socialización. Unha asociación de voluntariado formada por corenta activistas da lectura e duascentas persoas e institucións, entre elas boa parte das editoras galegas e centros escolares do Val Miñor, que axiña se convertiu en referente e recibiu numerosos recoñecementos e premios, entre eles o da Mellor Iniciativa Cultural de Fomento da Lectura, outorgada na Gala do Libro de 2016.

Dende a súa creación EL concibiu a lectura non só como unha actividade individual silenciosa, que require da soidade e da concentración para a conquista dos textos, senón tamén como unha actividade socializadora e compartida de reflexión crítica, que en palabras de Concha Costas, a súa primeira presidenta e fundadora, “nos permita entender o mundo no que vivimos e sentirnos parte da comunidade á que pertencemos”. Eis, a razón de ser de Espazo Lectura, o nome tan afortunado escollido para unha iniciativa que pretende que a lectura se transforme en espazo para a vida, onde é posible gozar da ledicia argallada polo balbordo entusiasta dos picariños lectores co acougo proporcionado polos textos impresos ou dixitais que corren nas pantallas: En definitiva, como sinalou Alberto Manguel, EL asume que “non temos máis remedio que ler”, xa que “ler, case tanto como respirar, é a nosa función esencial”.

Esa é a convicción que move a programación anual de actividades e de clubes de lectura de EL, na que levan participado centos de autores e autoras galegos: Contomar, contacontos de 3 a 9 anos; Os mércores da Casa da Lectura, sesións de dinamización lectora na sede da asociación en Donas; Contos en cueiros, para bebés de 0-3 anos; Lendo contigo, para pais e nais e nenos e nenas de 7 a 11 anos; Comando le, para rapaces e rapazas a partir de 12 anos; Sete vidas e Lecturas debuxadas (cómic), para persoas adultas. Con idéntica intención organiza a “Noite na biblioteca” e a “Fogueira dos versos”, noites fermosas e máxicas que cada ano abren o verán coa luz dos libros e da poesía, a “Sentada lectora”, que en 2012 enfarrapou de libros e lectores e lectoras unha das prazas de Gondomar, ou as dez edicións do “Dar de ler como quen dá de beber”, actividade itinerante que cada 23 de abril leva a lectura a lugares onde non adoita estar presente.

E froito dese compromiso coa lectura pública, a asemblea de EL acordou en maio suspender as actividades na Biblioteca Municipal e renunciar á reserva de crédito do concello de Gondomar destinado a pagar as visitas dos autores participantes na programación da biblioteca preparada por EL. Un conflito que ten a súa orixe na precariedade de funcionamento e das instalacións da biblioteca municipal de Gondomar e no desinterese da alcaldía actual e do seu equipo de goberno por recuperar o diálogo con EL, que conta co apoio do pleno e coa solidariedade dos centros do Val Miñor. A loita por unha biblioteca digna en Gondomar resume hoxe o compromiso desta modélica asociación de voluntariado de fomento da lectura, que merece na súa primeira década de vida todas as beizóns e gratitudes.

Calidade da noite

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á problemática da contaminación luminosa, ao fío da creación de Calidade da noite, o foro galego portugués polo fomento do patrimonio natural e cultural nocturno.

Vigo_noite

Na actualidade só de forma moi excepcional é posible contemplar dende unha cidade como Vigo un ceo nocturno estrelado. Impídeo o emprego abusivo da luz artificial que provoca un aumento do brillo da atmosfera e, como consecuencia, o incremento do brillo do fondo do ceo e a desaparición da nosa vista dos obxectos celestes que, como a Vía Láctea, forman a paisaxe nocturna que acompaña a humanidade desde as súas orixes. Bautizado como contaminación luminosa, este fenómeno que afecta como un veleno tan sutil como inocuo ao 99 % das poboacións de Estados Unidos e Europa e ao 80% do resto do mundo, que viven baixo ceos nocturnos contaminados de luz, ten efectos moi nocivos. Sobre o  futuro do planeta, na medida que supón un desbaratamento de consumo enerxético e un incremento das emisións de CO2, con inevitables consecuencias sobre o cambio climático. Perigosos para saúde dos propios individuos, xa que altera o seu reloxo biolóxico e modifica a secreción de melatonina, provocando problemas de insomnio e posibles desordes cognitivas e emocionais. Daniños sobre o equilibrio do medio natural, das súas especies, dos seus hábitats e paisaxes, ameazadas pola ruptura do ciclo natural de luz e escuridade.

Abonda con gozar da experiencia extraordinaria e inesquecible de vivir unha noite estrelada nas illas de Cíes e Ons para comprender como un ceo estrelado se ofrece dende a antigüidade como a maior biblioteca do mundo.  Sabemos que as estrelas guiaron durante séculos a navegantes e exploradores e que a noite posúe luz propia que orientou aos seres humanos de todas as épocas e xeografías. O escritor Agustín Fernández Paz lembrou en novelas memorables como Desde unha estrela distante (2013) ou Lúa do Senegal (2009) que por riba das procedencias xeográficas como dos valados que pretenden separarnos todos os seres humanos compartimos idéntico ceo estrelado e un mesmo corno da lúa onde prender os nosos degoiros. Un ceo que dende hai un milenio orientou aos peregrinos camiñantes por Europa e que hoxe auxilia aos refuxiados das guerras esquecidas do continente africano ou das de Siria e Iraq. Os seres humanos común temos o ceo, reescribindo o verso de Celso Emilio Ferreiro,

E por ventura tanto é así que a contemplación do ceo estrelado debe ser recoñecido como un dereito inalienable da humanidade, equiparable ao resto dos dereitos ambientais, sociais e culturais, como propón a histórica Declaración da Palma de 20 de abril de 2007, asinada por representantes da UNESCO e doutras axenciais científicas internacionais. A visión da luz das estrelas foi ao longo da historia, e deberá continuar sendo, unha inspiración para todos os seres humanos, como a súa observación representou un elemento esencial para o desenvolvemento cultural e científico de todas as civilizacións. Declaración da Palma asumida na súa integridade e de forma unánime polo Parlamento de Galicia na súa declaración institucional de 29 de setembro de 2015,  que reclama o control da contaminación luminosa en todo o territorio galego, a protección da saúde dos cidadáns e dos ecosistemas nocturnos,  así como o acceso ao ceo estrelado e a incorporación da Astronomía e dos valores científicos e culturais asociados a ela na actividade educativa.

O noso país non é alleo a esta mancha de luz nocturna que impide a visión das estrelas. Para Salvador Bará, coordinador do laboratorio de contaminación luminosa da Universidade de Santiago, en Galicia desbaldimos o 30 % da luz artificial nocturna dirixíndoa cara o ceo ou a puntos mortos. Un verquido de luz que se intensifica en cidades como Vigo, que conta con 45.000 puntos de luz, o que supuxo no ano 2015 unha factura de consumo eléctrico de 2,5 millóns de euros, unha cantidade anual importante, a pesar dos aforros obtidos pola posta en marcha do plan de eficiencia enerxética e de renovación da rede de alumeado público con lámpadas LED.

E a cerna desta deboura, segundo “Calidade da noite”, o Foro galego-portugués polo fomento do patrimonio cultural e ambiental nocturno, recentemente constituído por colectivos e persoas preocupadas pola contaminación luminosa, estaría en que os nosos concellos asumisen os principios dun uso responsable da luz artificial. Do que se trata é de iluminar onde sexa necesario e facelo sen derramar luz en espazos adxacentes nin enviar luz cara o ceo. Iluminar cando se precise, sen ter a luz permanente acendida, e facelo co nivel de intensidade e co espectro (cor) adecuados, sinalados polos especialistas. En definitiva, á hora de establecer as políticas de iluminación pública, os concellos, ademais dos criterios de eficiencia enerxética, deben asumir os de redución da contaminación luminosa.

Onte 1832: ILP de dereitos lingüísticos na actividade económica

/en , , , , , , /por

ILP_Dereitos_Linguisticos_18-02-2017

Presentouse onte no Museo do Pobo Galego a Iniciativa Lexislativa Popular (ILP) de medidas para a garantía dos dereitos lingüísticos no ámbito socioeconómico. Promovida pola Mesa pola Normalización Lingüística pretende garantir na práctica os dereitos lingüísticos das consumidoras e usuarias, tanto na atención oral e escrita, como na información que reciban das empresas que venden os produtos ou prestan os servizos en Galicia. Trátase, en definitiva, de que as persoas que exercemos o dereito de empregar o galego sexamos correspondidas polas nosas interlocutoras nos ámbitos comerciais e de servizos. Desaparecerían así as situacións de discriminación lingüística, sexa sobre atención en galego ou respecto pola toponimia galega, tantas veces denunciadas e tan poucas resoltas satisfactoriamente. Xaora, a importancia dunha iniciativa como a presentada, que precisa recabar de 10.000 asinaturas nun prazo de catro meses para poder ser defendida no Parlamento de Galicia, reside na recuperación da actitude proactiva do movemento cívico galeguizador. Traballemos, pois, por dar a coñecer e compartir esta iniciativa tan esperanzosa.

Onte 1801: Garantir o porvir do galego

/en , , /por

Soubemos onte que o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos decidiu non admitir a demanda que a Academia Galega presentou en contra do decreto de plurilingüismo. Unha decisión non recorrible, motivada por unha cuestión formal, que non entrou a valorar o contido da demanda, que esgota a vía xurídica contra o decreto Feijoo, iniciada sendo presidente da RAG Méndez Ferrín e continuada por Alonso Montero. Unha derrota xurídica que agoiro levará á Xunta de Galicia a abandonar o discurso da dobre competencia, que dende hai tres décadas alicerzou os diversos modelos de utilización do galego como lingua vehicular, consolidados con amplo consenso social e político no Plan Xeral de Normalización Lingüistica de 2004.

Este é un momento de gran decepción e desacougo para todas aquelas persoas que acreditamos neste discurso inclusivo, acuñado a partir daquel primeiro Modelo de Normalización Lingüística para o en ensino de Nova Escola Galega, manuscrito en boa medida polo mestre Agustín Fernández Paz. Un modelo cuxo obxectivo é que todos os estudantes ao remate da súa escolarización obrigatoria sexan competentes nas dúas linguas oficiais. Nin máis nin menos. Un obxectivo inalcanzable co decreto de Feijoo que fixo retroceder o uso do galego en todas as etapas educativas, con particular violencia na educación infantil, esencial no inicio dos procesos de lectoescritura e de conformación de actitudes e prexuízos sobre o uso das linguas. Un decreto de Feijoo que tras só seis cursos situou ao galego en vías de extinción como desgraciadamente comprobamos cada día nos centros educativos, con escasas excepcións xeográficas, e como sinalan os diversos informes dos expertos.

É doloroso constatar que para os galegos e galegas nacidos no século XXI o noso idioma resúltalles alleo na súa instalación vital e escolar (mesmo para os picariños e picariñas que contan cun entorno familiar galegofalante), sendo no mellor dos casos unha peza museificada nunha gran literatura e ritualizada como lingua popular pola Televisión de Galicia. Un alleamento colectivo díficil de reverter que os gobernos de Feijoo asumiron con grandilocuencia como «paz lingüística» e «liberdade de elección», conformes con este devalar imparable do noso primeiro patrimonio.

As galeguistas, as persoas que non nos conformamos con este estado de cousas para o noso idioma, debemos volver a recuperar a iniciativa, como aqueloutra que lideramos nas décadas de 1980 e 1990, cando acuñamos o modelo da dobre competencia no ensino ou promovemos as primeiras políticas de planificación lingüística que deron pé as actuais ordenanzas municipais e servizos de normalización lingüística. Cómpre reiniciar, sen demora, un novo proceso de recuperación idiomática capaz de forxar (como en 2004) un novo consenso nacional garante do porvir do galego. Iniciativas recentes como o Protocolo do Donostia, presentado como o Protocolo para a garantía dos dereitos lingüisticos do galego, contribúen a creación deste novo discurso galeguista. O porvir do idioma precisa de azos renovados e doses elevadas de entusiasmo.

Onte 1737: As bolsas de Eroski

/en , , /por

bolsas_Eroski

No eroski do meu barrio agotáronse nunha mañán as novas bolsas de compra reutilizables ilustradas con fermosas palabras en galego (agarimo, cogumelo, orballo, xoaniña, anduriña, larpeirada, feitizo, morriña, lóstrego, folerpa, bico, bágoa, “volvoreta”…). Un éxito rotundo para outra iniciativa privada de promoción da lingua galega utilizada de forma fachendosa como mellor reclamo para a fidelización da súa clientela. As bolsas de Eroski, como as iniciativas recentes de Estrella de Galicia, expresan a capacidade inclusiva da lingua galega capaz de achegar un valor engadido de afectividade,orixinalidade e identidade que conecta de forma natural coa maioría social do país. Ben merece Eroski, empresa vasca que utiliza decote o galego no sinalamento dos seus produtos no punto de venda e na súa magnífica revista Consumer de saúde e alimentación, todas as nosas beizóns, mentres agardamos con facernos cunha destas bolsas nunha nova tirada.