Desastre

/en , , , , , , /por

Tras coñecer un adianto dos datos da enquisa do Instituto Galego de Estatística (IGE) sobre uso e coñecemento do galego (2023), non é doado escoller a palabra que mellor representa a situación de retroceso que sofre a nosa lingua. Unha catástrofe representada pola porcentaxe histórica de 53,77 % de castelanfalantes que superan a de 46,23 % de galegofalantes ou por esoutra non menos alarmante de 80,79 % do alumnado de ensino obrigatorio menor de catorce anos que nunca emprega o galego de forma habitual, o que supón apenas un colectivo de 31.000 galegofalantes. Como desacougante é que nese tramo de idade escolar o 32,44 % do alumnado recoñece non saber falar en galego, cifra que duplica a de 2008, o que amosa o fracaso do modelo de educación plurilingüe incapaz de garantir o obxectivo, recollido nos documentos curriculares vixentes, de acadar idéntica competencia oral e escrita en ambas as dúas linguas oficiais ao remate do ensino secundario obrigatorio. Agravado nas cidades, como é no caso de Vigo, onde os galegofalantes representamos apenas o 13,46 % ou tamén na Coruña o 15,18 %, e, sobre todo, entre a rapazada onde apenas supoñen o 16,19 %, moito menos da metade ca vinte anos antes, semellante desastre agoira que na fronteira de 2040 desapareza de forma irreversible a cativada que fala galego, o que constituiría o anuncio dunha extinción anunciada. Datos que obrigan ao goberno de Alfonso Rueda a mudar de raíz a súa política lingüística educativa e derrogar decontado o Decreto 79/2010 de plurilingüismo, tanto polo obxectivo fracaso que representan estas cifras de uso e coñecemento entre a poboación escolar como para asumir a responsabilidade ineludible no seu fomento e protección. Só así podería recuperarse o consenso necesario para actualizar o Plan Xeral de Normalización da Lingua de 2004, acordo roto, non o esquezamos, pola doutrina de «imposición del gallego» coa que Feijoo gañou as súas primeiras eleccións e comezou o desastre para o idioma galego que hoxe lamentamos.

Publicado en Nós diario: 16/10/2024

STEM galega

/en , , , , , /por

A pesar de que non se realizou avaliación anual ningunha, prevista na disposición adicional quinta do Decreto 79/2010 para o plurilingüismo, que tronzou o consenso acadado no Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (2004), todos os datos coinciden en que dende a súa entrada en vigor o coñecemento e uso do galego minguou no alumnado do ensino non universitario, impedindo que ao remate do período obrigatorio contase con idéntica competencia en ambas as dúas linguas cooficiais. Modelo de plurilingüismo, que prescribiu a imposibilidade de empregar, dende o inicio da Primaria, o galego como lingua vehicular das matemáticas e do resto das materias científicas e tecnolóxicas, coincidindo coa posta en marcha do modelo STEM (Ciencias, Tecnoloxía, Enxeñaría e Matemáticas), enfoque curricular interdisciplinario orientado a resolución de problemas prácticos. Aberración educativa que as expertas do Consello de Europa acaban de reclamar fose emendada pola Xunta de Galicia de forma inmediata coa intención de que se cumpra coa Carta Europea das Linguas Rexionais e Minoritarias. Outra cotenada ao texto estrela da política lingüística de Feijoo respondida decontado por José López Campos, novo conselleiro de Cultura e Lingua, ofrecendo «un pacto pola Lingua», e por Román Rodríguez, conselleiro de Educación, abrindo a posibilidade de levantar a prohibición da STEM en galego. A pesar de que o dano feito non pode ser reparado para unha xeración de alumnado obrigada a asumir que o galego é unha lingua que non serve para as áreas importantes, o goberno Rueda ten na súa man rectificar e derrogar de vez o decreto 79/2010. Medida que expresaría unha vontade real, lonxe de retóricas do márketing político, de recuperar un consenso entre as forzas parlamentarias, tamén coas entidades sociais e educativas, localizado en regresar ao punto de encontro do último acordo de 2004. Só a partir de aí cremos posible actualizar o Plan Xeral da Lingua Galega e mesmo a propia Lei  3/1983 de Normalización.

Publicado en Nós diario: 09/10/2024

Proa +

/en , , , , /por

Como veu sucedendo dende a pandemia, cada comezo de curso a Consellaría de Educación saca o seu coello da chistera intentando así contentar ás comunidades educativas cun incremento espectacular da cifra de docentes, por riba dos cadros previstos. Desta volta, ao fío dun tal Plan Mega de mellora da educación en Galicia, aparece como estrela un veterano coello fedello, o Proa +, bautizado, tomen nota nesta edición, como «Programa para a orientación, avance e enriquecemento educativo de centros de especial complexidade educativa», que segundo o conselleiro suporá a incorporación inmediata de 400 docentes de Pedagoxía Terapéutica e Audición e Linguaxe. O nunca visto!, se non fose que, outro curso máis se trata do programa Proa de toda a vida, adiantado ao mes de outubro, cofinanciado polo Fondo Social Europeo Plus (FSE+) e polo Ministerio de Educación, Formación Profesional e Deportes. Vaia por dios!, a adealla coa que contan os centros de Primaria para afrontar a precariedade de persoal dos Departamentos de Orientación que en moitos casos comparten centros ou se amosan incapaces de dar unha resposta educativa inclusiva ao alumnado con necesidades específicas de apoio educativo (NEAE). No entanto, este Proa + ven preñado de incribles novidades, xa que se ofrece para unha categoría inexistente na rede pública até hoxe, a dos «centros de especial complexidade educativa», que lendo na resolución de 4 de setembro, sabemos que son aqueles que contan cun 30 % do «alumnado vulnerable», si leron ben, un de cada tres, un novo eufemismo para referirse ao alumando NEAE. Centros aos que a convocatoria pon a competir para acreditar quen conta cunha maior vulnerabilidade que será premiada cun docente. O delirio! É non sería mellor que Consellaría de Educación se deixases de proas e incrementase con fondos propios os cadros docentes de cada centro, reducindo ratios e horario docente, sen dúbida, as medidas máis eficaces de atención á diversidade e de desenvolvemento dun modelo inclusivo.

Publicado en Nós diario: 11/09/2024

Máis concertado

/en , , , , , /por

Entre os datos publicados ao inicio de cada curso adoito reparar nos relativos ao ensino concertado en Galicia, en continuo ascenso durante os últimos catorce, fronte ao descenso dos do ensino público, explicado como inevitable pola baixa da natalidade. Incremento do concertado que afecta a todos os datos: aos fondos que recibe da Xunta de Galicia, máis de 300 millóns de euros anuais (cun incremento sostido do 43 %, dende 2013 a 2022); ao número de centros, máis de douscentos, a metade de carácter católico, e número de unidades, case catro mil; ao alumnado, máis de oitenta mil escolares, case unha cuarta parte do total do ensino obrigatorio e formación profesional; como do profesorado, máis de cinco mil docentes, retribuídos directamente pola Consellaría de Educación. Cifras que en cidades como Vigo adquiren proporcións aínda máis significativas xa que no ensino obrigatorio os centros concertados (56) son máis cos públicos (44). Datos que en todo caso contrastan tanto coa diminución do número de centros e aulas da rede pública, que este curso anuncia o peche de seis escolas, como coa conxelación do cadro do persoal docente, allea á imprescindible redución de ratios. Paradoxo enraizado no modelo educativo liberal do Partido Popular, caracterizado por considerar a rede pública como subsidiaria e facilitar o crecemento da concertada e a continuidade da privada segregada dos centros de Fomento. Unha política reaccionaria, reflectida no orzamento en educación da Xunta, que en 2022 representou o 3,8 % do PIB galego, moi lonxe daquel 4,3 % que representaba en 2009 co goberno de coalición de socialistas e nacionalistas. Como os gobernos de Feijoo e Rueda tampouco saen ben parados, se comparamos o gasto medio anual por habitante en educación, 1.043 euros, co doutras comunidades, situándose por debaixo da media estatal, 1.100 euros, mais en sintonía co doutros gobernos populares, como o de Madrid ou de Castela León, que comparten este modelo conservador de máis educación concertada.

Publicado en Nós diario: 28/08/2024

Lemos +

/en , , , , , , , , , , , , , /por

Coincidindo coa inauguración da Feira do Libro da Coruña, a Consellaría de Cultura, Lingua e Xuventude anunciou o visto e prace do Goberno Galego ao informe «Lemos +», que recolle até cen medidas relacionadas co sector do libro e as bibliotecas. Anuncio presentado como un «Plan de dinamización da lectura de Galicia», organizado en 24 liñas estratéxicas arredor de cinco grandes bloques, que pretende conseguir que en 2030 o 70 % da poboación galega lea libros por ocio, polo menos unha vez ao trimestre, porcentaxe que se pretende acadar tamén para a lectura en galego habitual ou ocasional. Informe, cuxo contido polo momento non parece posible localizar na rede, encadrado na «Estratexia da Cultura Galega 2021», cuxa redacción (segundo a nota de prensa) foi iniciada xa en 2018, que pola súa relevancia debería ser presentado no Consello Asesor do Libro de Galicia e consultado cos diferentes axentes profesionais e empresariais do sector do libro, entidades administrativamente interesadas, que dende hai case dúas décadas reclaman a posta en marcha dun «Plan de lectura de Galicia», que desenvolva o establecido na Lei 17/2006 do libro e da lectura, a que sabemos fixeron caso omiso os gobernos de Feijoo e Rueda. Como estraña que no anuncio  de «Lemos +» non se faga explícito que o plan contará cun desenvolvemento transversal, que afectaría moi especialmente á Consellaría de Educación, Ciencia, Universidades e Formación Profesional con atención preferente aos programas de bibliotecas escolares, de educación dixital e da chamada «Hora da lectura». Como tamén botamos en falta na nota que non se faga mención ningunha a un compromiso orzamentario e a un calendario de desenvolvemento das medidas contempladas, sen esquecer que é imprescindible sexan presentadas no Parlamento de Galicia. Demasiados fíos soltos para un anuncio precipitado e confuso que tememos, non queremos ser aves de mal agoiro, indique que o Plan de lectura de Galicia quede unha lexislatura máis en auga de castañas.

Publicado en Nós diario: 07/08/2024

Roberto

/en , , , , , , , , , /por

Doeume o pasamento de Roberto Pérez Pardo, primeiro director comercial de Xerais, unha das figuras máis respectadas da edición galega contemporánea. Nacido nas terras arraianas de Oímbra (1946), dende os cursos do seminario de Ourense comprometeuse coas causas da xustiza e igualdade; asumindo máis tarde o entusiasmo dos ventos de liberdade como libreiro da libraría Ir Indo de Príncipe, montada por Bieito Ledo, que a tantos nos abriu os ollos cara o libro galego. Como dende marzo de 1980 sería, xunto a Xela Arias e Manolo Batán, motor do equipo de profesionais pioneiro de Xerais, editora xeralista con pegada educativa, fundada por Xulián Maure Rivas. Debemos a Roberto moitas das prácticas e estratexias que revolucionaron a edición galega durante a década dos oitenta, transformando un sector, até entón, voluntarista e militante, en gremio editorial con vontade profesional e normalizadora. Debemos a Roberto os primeiros acordos entre editoras e librarías galegas, a formación dun equipo comercial orientado á promoción educativa e á venda en librarías, a presencia do libro en galego nas feiras do libro, o deseño das primeiras campañas de pre-publicación, o lanzamento de produtos masivos como o Dicionario Xerais da Lingua… Asumiu consciente a responsabilidade do equipo nos momentos decisivos para a continuidade da empresa, foi das persoas imprescindibles que suman e asumen con dedicación os seus compromisos. Tras unha brillante traxectoria en Xerais, dirixiu o primeiro Culturgal (2007), organizado polo Asociación Galega de Editoras, poñéndolle o ramo a súa carreira como xestor editorial. Lembro a Roberto, apaixonado cinéfilo e lector atento, preparando co seu rigor de aceiro e paciencia infinita as previsións anuais de venda, título a título, cando o catálogo chegaba os dous milleiros de referencias. Nunca saberei agradecer a súa lealdade e compromiso coa fantasía de editar en galego, que compartimos en sintonía durante dúas décadas. Un grande, Roberto! Con todos os abrazos.

Publicado en Nós diario: 17/07/2024

A ledicia de ler

/en , , , , , , , , , , , , /por

Falando na rúa co escritor Manuel Veiga lembramos «A ledicia de ler», a sección que Carlos Casares mantivo en La Voz de Galicia entre 1975 e 1992, antes que iniciase «Á marxe», aqueloutra columna máis breve na que durante unha década expresou todos os días no xornal coruñés, o que Dolores Vilavedra acuñou como «a súa expresión narrativa da vida». O inesquecible Marcos Valcárcel suxeriu que «A ledicia de ler», epígrafe afortunado sobre a lectura, constituíu un espazo semanal para falar de libros e cultura galega co que Casares pretendía emular probablemente aquela sección de Robert Escarpit en Le Monde, «Au jour le jour», ao que a profesora Vilavedra engadiría o coñecemento que o entón profesor de instituto debía ter de El deseo de leer (Península 1974), o informe no que o propio Escarpit  e Robert Baker abordaban temas arredor do libro, a lectura e os dereitos de autoría. Daquel exercicio hedonista de paixón pola lectura do limiao, un legado de catrocentos artigos, quedamos co seu afán de compartir as lecturas literarias que lle agradaban, e facelo sen a intencionalidade analítica da crítica académica, fosen tanto clásicas como das novidades da incipiente industria editorial galega. Como quedamos coa súa actitude empática de celebrar a lectura como un acto de pracer que quere compartir, adiantándose ao decálogo de dereitos do lectorado de Daniel Pennac en Como unha novela (Xerais 1993). Casares anticipaba tamén na sección a ollada xenerosa dunha lectura compartida, como a dalgunhas comentaristas da narrativa galega nas redes (bookstagramers e creadoras de contido) ou nos espazos de crítica nos xornais, que contribúen todas cos seus textos a dar a coñecer e a orientar aos públicos, o que non debería impedirlles, como adoitaba Casares, facer comentarios ben agudos e valoracións historiográficas documentadas sen perder nunca as boas formas da escrita. Contaxiar o gozo da lectura, a casariana ledicia de ler, continúa sendo imprescindible para a saúde da edición galega.

Publicado en Nós diario: 19/06/2024

Lectura compartida

/en , , , , , , , , /por

Estas semanas centos de clubs de lectura de bibliotecas escolares fan reconto das súas lecturas do curso e avalían as súas rutinas e actividades. Protagonistas do que Agustín Fernández Paz cualificou de «revolución silenciosa», as participantes anónimas destas comunidades lectoras tan entusiastas, que comparten novelas, poemas e merendas, viven por ventura alleas ás vaidades, rivalidades e agonías da nosa cativa sociedade literaria, protagonista sen embargo do relato hexemónico das redes sociais. Foi outro mestre, o escritor inglés Aidan Chambers (1934), un clásico da literatura infantil e xuvenil contemporánea, premio Andersen 2002, autor (incomprensiblemente) ausente no catálogo galego, quen cualificou a lectura literaria como o corazón da educación e propuxo que dedicar unha hora diaria á lectura constituía unha prioridade para todos os gobernos, xa que a habilidade para interpretar todo tipo de textos é a base esencial da nosa vida cotiá, sen importar que facemos ou a que nos dedicamos. Chambers propón, pois, aprender a ler para vivir e aprender a convivir en liberdade. No entanto, o traballo escolar e silencioso destes clubs amosa que a lectura é unha conquista individual que require dedicación, constancia e esforzo. Unha tarefa na que cada persoa lectora debe contar co compromiso doutras mediadoras expertas que lle faciliten o acceso aos textos máis axeitados e ao emprego das utilidades hipertextuais imprescindibles para o seu crecemento lector. Con todo, non esquezamos o que Agustín Fernández Paz lembrou nunha intervención memorable, «A construción do lector» (2013): «o traballo escolar da lectura literaria é máis de sementeira ca de recoller os froitos». Xaora, non semella que contemos con mellor sementeira que a destes centos de clubs das bibliotecas escolares comprometidos en formar lectores e lectoras críticos capaces de utilizar a lectura e a escritura (tamén en lingua galega) nunha sociedade hibridada onde é imprescindible diferenciar o grao da palla.

Publicado en Nós diario: 12/06/2024

Abalar

/en , , , , , , , , , , , /por

Dende a fase de definición do Proxecto Abalar, curso 2009/2010, a Xunta de Galicia no seu programa de educación dixital priorizou os investimentos en equipamentos e infraestruturas sobre os de formación e creación de contidos dixitais. Un vicio inicial, nunca remediado, a pesar da confrontación dialéctica que ao longo da pasada década mantiveron as editoras educativas galegas coas responsables de Amtega, a axencia creada en 2010 por Feijoo coa intención, entre outras, de dotar á cidadanía das competencias e recursos para participar na sociedade da información. Prioridade das máquinas sobre as persoas consolidada co programa E-dixgal –substituto de Abalar dende o curso 2014/2015, que ofrece unha educación completamente dixital– cuxa primeira motivación foi estritamente económica, xa que para Amtega constitúe unha opción máis barata que a defendida polas editoras educativas de utilizar un modelo híbrido, no que se utilizan materias didácticos tanto impresos como hipertextuais, escollidos polo profesorado entre todos os dispoñibles, tanto os comerciais das editoras como os compartidos de forma gratuíta polos centros. Estratexia do Partido Popular apenas cuestionada, mesmo polos grupos da oposición, que ademais de arruinar ao sector da edición educativa galega, non contribuíu, como se agardaba, a enfrontar a cuestión esencial: o incremento da competencia dixital do alumnado e do profesorado. Por iso, chove sobre mollado que diante das queixas recentes das familias sobre  o funcionamento de E-dixgal e o anuncio do abandono do programa por parte dalgúns centros que a Consellaría de Educación responda cun «estudo censal corporativo», no que se conclúe que os resultados académicos son parellos con independencia do uso do libro de papel ou dos contidos dixitais de E-dixgal. Noutras palabras, despois de quince cursos de iniciada a experiencia de Abalar, tanto ten a escola de Xan como a de Pericán. Ben sería que Román Rodríguez explicase con cifras e letras semellante misterio.

Publicado en Nós diario: 05/06/2024

Dous discursos

/en , , , , , , , , , /por

Non fai falta ser sociolingüista para identificar que nos discursos do 17 de maio sobre o estado da lingua, o presidente da Xunta de Galicia e o conselleiro de Cultura utilizaron argumentos e linguaxe non verbal alternativos. Mentres Alfonso Rueda, moi serio e con escasa empatía, transformaba o día das letras galegas no día das linguas cooficiais, alegando que «as linguas son para comunicar, non para provocar ningún conflito ou ningunha liorta», o conselleiro José López propoñía con certa empatía un grande pacto pola lingua, sen precisar detalles, mais que tivese en conta que «perdemos falantes e non acabamos de construír un proxecto para as novas xeracións», abrindo unha fenda de autocrítica e posibilidade de recuperación do acordo roto en 2009. Futuro para o idioma que na mesma mañá reclamaron en Compostela as 15.000 persoas participantes na mobilización convocada pola plataforma Queremos galego e o propio presidente da Real Academia Galega que nunha entrevista radiofónica reclamaba con contundencia a derrogación do Decreto de Plurilingüismo (2010). E cabe preguntarse se a proposta de pacto de José López é sincera e compatible co discurso negacionista do conflito lingüístico utilizado decote por Rueda? Xaora, máis alá das interpretacións especulativas sobre estes discursos, o goberno galego ten a obriga de presentar a avaliación (anual) de resultados prevista na disposición adicional quinta do Decreto 79/2010 de Plurilingüismo. Un imprescindible exercicio de claridade, pendente dende hai máis dunha década, cuxos resultados contribuirían a reorientar o actual modelo de educación plurilingüe cuestionado pola maioría dos claustros. Con todo, como sucede co programa Edixgal de educación dixital, tamén pendente de avaliación de resultados, temo que a Consellaría de Educación volva a desentenderse de cuestión tan decisiva para o futuro do idioma. Ben salientou Freixanes o 17, diante de Rueda, que no tema do galego «ou avanzamos ou retrocedemos». Velaí os dous discursos.

Publicado en Nós diario: 22/05/2024